Դիտել Ֆտորիդներ էջի աղբյուրը

{{Տեղեկաքարտ Նյութ
 | քիմիական անվանում = Ֆտորիդներ
 | պատկեր = F- crop.svg
 | պատկեր 3D = Fluoride ion.svg
 | պատկերի չափ = 250
}}

'''Ֆտորիդներ''' ֆտորի և այլ տարրի առաջացրած քիմիական միացություններ։ Ֆտորիդներ առաջացնում են բոլոր տարրերը, բացի [[հելիում]]ից և [[նեոն]]ից։ Ֆտորիդների թվին են պատկանում ինչպես երկտարր միացությունները՝ իոնային ֆտորիդները (ֆտորաջրածնական թթվի աղերը), կովալենտային ֆտորիդները (անցումային մետաղների բարձրագույն ՕԱ-ում առաջացրած  ֆտորիդները) և ոչմետաղների ֆտորիդները, այնպես էլ բարդ անօրգանական միացությունները (թթուների ֆտորանհիդրիդները, կոմպլեքս ֆտորիդները, մետաղների հիդրոֆտորիդները, ֆտորացված գրաֆիտը)։

== Մետաղների ֆտորիդներ ==

[[Ալկալիական մետաղներ|Ալկալիական]], [[Հողալկալիական մետաղներ|հողալկալիական]] և ցածր օքսիդացման աստիճանում անցումային մետաղների ֆտորդները (անցումային տարրերի և ակտինոիդների եռֆտորիդները, d-տարրերի մոնո-, երկ- և եռֆտորիդները) ունեն իոնային կառուցվածք և հանդիսանում են [[Ֆտորաջրածնական թթու|ֆտորաջրածնական]] (պլավիկյան) թթվի աղեր։ Այսպիսի իոնային ֆտորիդներին բնորոշ է խորանարդային բյուրեղացանցի բարձր էներգիական արժեք և համապատասխանաբար բարձր հալման ու եռման ջերմաստիճան, օր. CaF{{sub|2}} T{{sub|հալման}} = ~2530{{sup|o}}C է։

Անցումային տարրերի օքսիդացման աստիճանի աճմանը զուգընթաց այս տարրերի առաջացրած ֆտորիդներում կապը վերածվում է կովալենտայինի և համապատասխանաբար փոխվում է ֆտորիդների հատկությունները, ինչպես օրինակ՝ ուրանի հեքսաֆտորիդը UF<sub>6</sub> մթնոլորտային ճնշման տակ [[Սուբլիմացիա (ֆիզիկա)|սուբլիմվում]] է 56,4&nbsp;°C-ում և 1,44 ՄՊա ճնշման տակ հալվում է 64&nbsp;°C ջերմաստիճանում։

Խորանարդային բյուրեղացանց ունեցող մետաղների ֆտորիդներում կոորդինացիոն թիվը կախված է կատիոնի չափերից՝ փոքր շառավղով կատիոնի դեպքում կոորդինացիոն թիվը 4 է (օրինակ, BeF<sub>2</sub> ունի տետրաէդրիկ կառուցվածք), շառավղի մեծացման հետ կոորդինացիոն թիվը մեծանում է հասնելով 6-ի (օրինակ UF<sub>6</sub> ունի օկտաէդրիկ կառուցվածք)։

== Ոչմետաղների ֆտորիդներ ==

Ոչմետաղների ֆտորիդները հեղուկներ կամ գազեր են։ Ստացվում են [[ֆտոր]]ի և ոչմետաղի փոխազդությունից, մետաղի և [[Ֆտորաջրածնական թթու|ֆտորաջրածնական թթվի]] փոխազդությունից և մի շարք այլ եղանակներով։

== Ֆտորիդների ստացում ==

* Քիմիական տարրերի մեծ մասի ֆտորիդներ կարելի է ստանալ պարզ նյութերի փոխազդեցությունից
:: <math>\mathsf{H_2 + F_2 \rightarrow 2HF}</math>
:: <math>\mathsf{2Fe + 3F_2 \rightarrow 2FeF_3}</math>

* Մի շարք ֆտորիդներ կարելի է ստանալ փոխանակման ռեակցիաների միջոցով։
:: <math>\mathsf{HF + KOH \rightarrow KF + H_2O}</math>

* Փոփոխական ՕԱ ունեցող տարրերի բարձր ՕԱ-ով ֆտորիդները ստացվում են ցածր ՕԱ-ով ֆտորիդի և ֆտորի փոխազդեցությունից։
:: <math>\mathsf{ClF_3 + F_2 \rightarrow ClF_5}</math>

== Կիրառություն, կիրառության անվտանգություն ==
[[Պատկեր:Calcite sur fluorine (USA) 1.JPG|մինի|Ֆտորիդի բյուրեղներ]]
Ֆտորիդները լայն կիրառություն ունեն արդյունաբերությունում.
* Ազատ ֆտորի ստացման գլխավոր աղբյուրներից մեկը կալցիումի ֆտորիդի (CaF<sub>2</sub>) [[էլեկտրոլիզ]]ն է.
* Ոչմետաղների որոշ ֆտորիդներ օգտագործվում են որպես [[հրթիռային վառելիք]]ի [[օքսիդիչներ]] (ClF<sub>3</sub>, ClF<sub>5</sub>):
* Ֆտորիդները օգտագործվում են [[ուրան]]ի իզոտոպային տարանջատման պրոցեսում (UF<sub>6</sub>):
* Օպտիկական ապակու արտադրությունում (LiF, MgF<sub>2</sub>, CaF<sub>2</sub> և այլն)։
* Օրգանական և անօրգանական միացությունների ֆտորացման համար (CoF<sub>3</sub>, AgF, ClF<sub>5</sub>):
* Ծծմբի հեքսաֆտորիդը (SF<sub>6</sub>) օգտագործվում է որպես գազային դիէլետկրիկ։
* Ատամնաբուժության մեջ (օրինակ՝ ջրի ֆտորացման համար)։
* Ջրում լուծելի բոլոր ֆտորիդները թունավոր են (բացի քիչ լուծելի ֆտորիդներից, օր. CaF<sub>2</sub>):

== Գրականություն ==
* {{книга
 |заглавие = Химическая энциклопедия
 |ответственный = Редкол.: Зефиров Н.С. и др.
 |место = М. 
 |издательство = Большая Российская энциклопедия
 |год = 1998
 |том = 5 (Три-Ятр)
 |страниц = 783
 |isbn = 5-85270-310-9
}}

[[Կատեգորիա:Ֆտորի միացություններ]]
[[Կատեգորիա:Ֆտորիդներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆտորօրգանական միացություններ]]
[[Կատեգորիա:Ֆտորալյումինատներ]]