Ցուգցվանգ
Ցուգցվանգ (գերմ.՝ Zugzwang, ցուգ՝ քայլ, ցվանգ՝ հարկադրված), դիրք շախմատում կամ շաշկիում, որտեղ կողմերից մեկը օգտակար քայլ չունի, և ցանկացած քայլ հանգեցնում է մատի, կամ վատթարացնում է իրավիճակը։ Այսօր ցուգցվանգ տերմինը օգտագործվում է շատ մարզաձևերում և նաև քաղաքականության մեջ[1][2]։ Շախմատի մեջ գոյություն ունի նաև «երկկողմանի ցուգցվանգներ»։ «Երկկողմանի ցուգցվանգների» դեպքում կողմերից յուրաքանչյուրի քայլը վատթարացնում է սեփական դիրքը։ Առավել հաճախ ցուգցվանգ դիրքեր հանդիպում են զինվորային վերջնախաղերում։
Կոպենհագեն 1923 0-1
a | b | c | d | e | f | g | h | ||
8 | 8 | ||||||||
7 | 7 | ||||||||
6 | 6 | ||||||||
5 | 5 | ||||||||
4 | 4 | ||||||||
3 | 3 | ||||||||
2 | 2 | ||||||||
1 | 1 | ||||||||
a | b | c | d | e | f | g | h |
Ձգտելով տարածական առավելության։
12. Qb3 Nc6 13. Nc6
(Այս դեպքում 13. e3 սևերը կխաղան 13... Ne5 14. Be5 Ng4 15. Bf4 g5)
13... Bc6 14. h3 Qd7 15. Kh2 Nh5
Արդեն իսկ դրդելով սպիտակներին պասիվության
16. Bd2 f5 17. Qd1
(17. a3 կանգնեցնել ...b4 անհրաժեշտ էր:)
17... b4 18. Nb1 Bb5 19. Rg1
(19. Bf3 ավելի լավ կլիներ` փորձելով թուլացնել ճնշումը 19... Nf6 20. Bf4 Rac8 չնայած սևերի վիճակը մի փաքր ավելի լավ է` շնորհիվ տարածական առավելության և խաղաքարերի ավելի լավ համակարգման)։
19... Bd6 20. e4?
(Նորից 20. Bf3 հնարավոր էր)
20... fe4! 21. Qh5 Rf2 22. Qg5 Raf8 23. Kh1 R8f5 24. Qe3 Bd3 25. Rce1 h6 քայլից հետո սպիտակների ցանկացած քայլ հանգեցնում է դիրքի վատթարացման։a | b | c | d | e | f | g | h | ||
8 | 8 | ||||||||
7 | 7 | ||||||||
6 | 6 | ||||||||
5 | 5 | ||||||||
4 | 4 | ||||||||
3 | 3 | ||||||||
2 | 2 | ||||||||
1 | 1 | ||||||||
a | b | c | d | e | f | g | h |
Սան Ռեմո 1930 1-0
a | b | c | d | e | f | g | h | ||
8 | 8 | ||||||||
7 | 7 | ||||||||
6 | 6 | ||||||||
5 | 5 | ||||||||
4 | 4 | ||||||||
3 | 3 | ||||||||
2 | 2 | ||||||||
1 | 1 | ||||||||
a | b | c | d | e | f | g | h |
մատ երկու քայլից