Դիտել Ստամբուլ էջի աղբյուրը

{{Աուդիո հոդված|Hy-Ստամբուլ (Istanbul).ogg|օգոստոսի 17, 2018|5824851}}
{{Տեղեկաքարտ Բնակավայր
| կարգավիճակ = Քաղաք
| հայերեն անվանում = Ստամբուլ
| բնօրինակ անվանում = {{lang-tr|İstanbul}}
| զինանշան = 
| դրոշ = 
| դրոշի նկարագրում = 
| զինանշանի նկարագրում = 
| դրոշի լայնություն = 
| զինանշանի լայնություն = 
| պատկեր = Istanbul collage 5j.jpg
| պատկերի նկարագրում = Ձախից աջ ժամ սլաքի ուղղությամբ՝ [[Ոսկեղջյուր]]ի և [[Ստամբուլի պատմական շրջաններ]]ի  համայնպատկերը [[Քարաքյոյ]]ից և [[Սարայբուրնու]]ից, [[Կույսի աշտարակ (Ստամբուլ)|Կույսի աշտարակը]], [[Ստամբուլի պատմական տրամվայ]]ը [[Իստիկլյալ պողոտա]]յում, Ստամբուլի [[Լևենտ (Ստամբուլ)|գործարար կենտրոնը]] և [[Դոլմաբահչե|Դոլմաբահչե պալատ]]ը, [[Օրթաքյոյ մզկիթ]]ը և [[Բոսֆորի կամուրջ]]ը, [[Սուրբ Սոֆիայի տաճար]]ը։
| lat_deg = 41
| lat_min = 0
| lat_sec = 36
| lon_deg = 28
| lon_min = 57
| lon_sec = 37
| CoordAddon = type:city(10034830)_region:TR
| CoordScale = 
| երկիր = Թուրքիա
| ենթարկում = Քաղաքային համայնք
| երկրամասի տեսակ = Մարզ
| երկրամաս = Ստամբուլ
| երկրամասը աղյուսակում = Ստամբուլի մարզ
| շրջանի տեսակ = 
| շրջան = 
| շրջանը աղյուսակում = 39
| համայնքի տեսակ = 
| համայնք = 
| համայնքը աղյուսակում = 
| ներքին բաժանում = 
| ղեկավարի պաշտոն = Քաղաքապետ
| ղեկավար = [[Էքրեմ Իմամօղլու]] ([[Ժողովրդահանրապետական կուսակցություն (Թուրքիա)|CHP]])
| հիմնադրման թվական = ՔԱ. 667
| առաջին հիշատակում = 
| այլ անվանումներ = {{Բն-անվ|330|Բյուզանդիոն|450|Նոր Հռոմ|1930|Կոնստանդնուպոլիս}}
| տվյալ կարգավիճակում = 
| տարածք = 2.106
| կենտրոնի բարձրություն = 100
| կլիմա = 
| պաշտոնական լեզու = թուրքերեն
| բնակչություն = 14,804,116
| մարդահամարի թվական = 2016 թվականի դեկտեմբերի 31-ի տվյալներով
| խտություն = 6521
| ագլոմերացիա = 
| ազգային կազմ = Թուրքեր, հայեր, հույներ, քրդեր, հրեաներ, ալբանացիներ
| կրոնական կազմ = մուսուլմաններ, քրիստոնյաներ
| էթնոհորոնիմ = 
| ժամային գոտի = +3
| DST = 
| հեռախոսային կոդ = +90 212 (ասիական մաս)<br /> +90 216 (եվրոպական մաս)
| փոստային ինդեքս = 
| փոստային ինդեքսներ = 34010-34850 <br /> 80000-81800
| ավտոմոբիլային կոդ = 34
| իդենտիֆիկատորի տեսակ = 
| թվային իդենտիֆիկատոր = 
| կայք = {{URL|http://ibb.istanbul/}} <br /> {{URL|http://www.istanbul.gov.tr/}}
| կայքի լեզու = tr
| կայքի լեզու 2 = en
| երկրի քարտեզ = 
| երկրի քարտեզի չափ = 300
| երկրամասի քարտեզ = 
| երկրամասի քարտեզի չափ = 
| շրջանի քարտեզ = 
| շրջանի քարտեզի չափ = 
| Վիքիպահեստում = Istanbul
}}
'''Ստամբուլ''', պատմականորեն հայտնի է որպես '''Կոստանդնուպոլիս''' կամ '''Բյուզանդիոն''', հայերենում կիրառվում է նաև '''Պոլիս''' տարբերակը ({{lang-tr|İstanbul}}, {{lang-en|Istanbul}}<ref>{{Citation |last=Wells |first=John C. |title=Longman Pronunciation Dictionary |year=2008 |edition=3rd |publisher=Longman |isbn=9781405881180}}</ref><ref>{{Citation |last=Roach |first=Peter |title=Cambridge English Pronouncing Dictionary |year=2011 |edition=18th |place=Cambridge |publisher=Cambridge University Press |isbn=9780521152532}}</ref><ref>''Merriam-Webster's Collegiate Dictionary'', 11th Edition (Springfield, Mass., 2004), p. 1547.</ref>), [[Թուրքիա]]յի ամենամեծ քաղաքը և երկրի տնտեսական, մշակութային, գործարար ու պատմական կենտրոնը։ Ստամբուլը միջմայրցամաքային քաղաք է [[Եվրասիա]]յում, որը կառուցված է [[Բոսֆորի նեղուց|Բոսֆոր]]ի [[նեղուց]]ի երկու ափերին։ Վերջինս իրարից բաժանում է [[Եվրոպա]]ն և [[Ասիա]]ն։ Քաղաքը գտնվում է [[Սև ծով|Սև]] և [[Մարմարա ծով]]երի միջև։ Ստամբուլի գործարար և պատմական շրջանները գտնվում են եվրոպական հատվածում, իսկ բնակչության մեկ երրորդը բնակվում է [[Անատոլիա|ասիական հատվածում]]<ref name="wctr281">{{harvnb|WCTR Society; Unʼyu Seisaku Kenkyū Kikō|2004|p=281}}</ref>։ Ստամբուլը համարվում է Եվրոպայի ամենամեծ քաղաքը։

Ստամբուլը [[Ստամբուլի մարզ|համանուն]] մարզի վարչական կենտրոնն է։ Արվարձանների հետ միասին Ստամբուլի բնակչությունը գերազանցում է 14,7 միլիոնը<ref name=citypolution.de>{{Cite web |date=2014 թ․ դեկտեմբերի 31 |title=Turkey: Provinces and Major Cities |url=http://www.citypopulation.de/Turkey-C20.html |accessdate=2015 թ․ հունիսի 26 |website=www.citytpopulation.de |publisher=Citypopulation |quote=The population of the Turkish cities and provinces according to census results and latest register-based tabulations}}</ref>։ Աշխարհի ամենախոշոր քաղաքների ցանկում Ստամբուլը զբաղեցնում է յոթերորդ հորիզոնականը։

Ստամբուլի ներկայիս [[Սարայբուրնու]] թաղամասի տարածքում մ.թ.ա. 667 թվականին կառուցվել է [[Բյուզանդիոն]] քաղաքը, որը, ժամանակի ընթացքում զարգանալով, դարձել է պատմության ամենանշանակալի քաղաքներից մեկը։ 330 թվականին Բյուզանդիոնի հիմքի վրա կառուցվել է [[Կոստանդնուպոլիս]] քաղաքը, որը շուրջ 16 դար եղել է սկզբում [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական]] և [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական]] (330–1204 և 1261–1453 թվականներ), այնուհետև [[Լատինական կայսրություն|Լատինական]] (1204–1261 թվականներ) և [[Օսմանյան կայսրություն]]ների մայրաքաղաք<ref>{{harvnb|Çelik|1993|p=xv}}</ref>։ Հռոմեական և բյուզանդական ժամանակաշրջանում քաղաքը եղել է քրիստոնյա արևելքի մայրաքաղաքը, սակայն 1453 թվականին [[Կոստանդնուպոլսի անկում|գրավվել]] է [[Օսմանյան կայսրություն|օսմանյան]] սուլթան [[Մեհմեդ II]] Ֆաթիհի կողմից։ Դառնալով Օսմանյան կայսրության մայրաքաղաք՝ Կոստանդնուպոլիսը դարձել է իսլամական քաղաքակրթության կենտրոններից մեկը և [[Օսմանյան խալիֆայություն|Օսմանյան խալիֆայության]] նստավայրը<ref name="maag1145">{{harvnb|Masters|Ágoston|2009|pp=114–5}}</ref>։

Ստամբուլը գտնվում է ռազմավարական և պատմական կարևոր նշանակություն ունեցող տեղանքում, որտեղով անցնում են [[Մետաքսի ճանապարհ]]ը<ref>{{harvnb|Dumper|Stanley|2007|p=320}}</ref>, [[Եվրոպա]]ն և [[Մերձավոր Արևելք]]ն իրար կապող երկաթգիծը, ինչպես նաև [[Սև ծով|Սև]] և [[Միջերկրական ծով]]երն իրար կապող միակ ծովային ճանապարհը։ Այդ իսկ պատճառով, Ստամբուլն ունի մեծ և կոսմոպոլիտ բնակչություն, չնայած այն հանգամանքին, որ Թուրքիայի Հանրապետությունն իր անկախությունը հռչակել է միայն 1923 թվականի հոկտեմբերի 29-ին։ Չնայած որ [[Ինտերբելում]]ի ժամանակաշրջանում Թուրքիայի մայրաքաղաքը Ստամբուլից տեղափոխվեց նորակառույց [[Անկարա]], քաղաքը կրկին վերականգնել է իր երբեմնի փառքը և հեղինակությունը։ 1950-ական թվականներից սկսած քաղաքի բնակչությունը մեծացել է շուրջ 10 անգամ։ Պատճառը [[Անատոլիա]]յի տարբեր հատվածներից և հարակից երկրներից միգրանտների մեծ հոսքն էր Ստամբուլ։ Չդիմանալով միգրանտների մեծ հոսքին՝ քաղաքային իշխանությունների հրամանով սկսեցին կառուցվել նորանոր թաղամասեր, որի արդյունքում էլ Ստամբուլը դարձավ Եվրոպայի ամենամեծ քաղաքը<ref name="tu224">{{harvnb|Turan|2010|p=224}}</ref><ref name="ecoc-popdem">{{Cite web |year=2008 |title=Population and Demographic Structure |url=http://www.ibb.gov.tr/sites/ks/en-US/0-Exploring-The-City/Location/Pages/PopulationandDemographicStructure.aspx |url-status=dead |archive-url=https://www.webcitation.org/60OxMjvOU?url=http://www.ibb.gov.tr/sites/ks/en-US/0-Exploring-The-City/Location/Pages/PopulationandDemographicStructure.aspx |archive-date=2011 թ․ հուլիսի 23 |accessdate=2012 թ․ մարտի 27 |work=Istanbul 2010: European Capital of Culture |publisher=Istanbul Metropolitan Municipality}}</ref>։ 20-րդ դարի վերջից սկսած քաղաքում կազմակերպվում են արվեստի, երաժշտության, ֆիլմերի և մշակութային այլ ուղղությունները ներառող փառատոններ, որոնք մինչ օրս շարունակվում են տեղի ունենալ։ Ենթակառուցվածքների զարգացման արդյունքում՝ Ստամբուլում ձևավորվել է բավականին բարդ տրանսպորտային համակարգ։

2015 թվականին մոտավորապես 12,56 միլիոն օտարազգի զբոսաշրջիկ է այցելել Ստամբուլ։ 2010 թվականին Ստամբուլը ճանաչվել է [[Եվրոպայի մշակութային մայրաքաղաք]]։ Քաղաքը հինգերորդն է՝ ամենաշատ զբոսաշրջիկներ ընդունած քաղաքների ցանկում<ref name=Mastercard>{{Cite web |title=MasterCard Global Destination Cities Index |url=http://newsroom.mastercard.com/press-releases/london-retains-crown-in-2015-mastercard-global-destinations-cities-index/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160405050844/http://newsroom.mastercard.com/press-releases/london-retains-crown-in-2015-mastercard-global-destinations-cities-index/ |archive-date=2016 թ․ ապրիլի 5 |accessdate=2017 թ․ դեկտեմբերի 9}}</ref>։ Ստամբուլի գլխավոր գրավչությունն իր պատմական կենտրոնն է, որի [[Ստամբուլի պատմական շրջաններ|մի մասը]] ներառված է [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության ցանկը Թուրքիայում|ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկում]], ինչպես նաև մշակութային և զվարճանքի կենտրոնները, որոնք կարելի է գտնել քաղաքի բնական նավահանգիստ հանդիսացող [[Ոսկեղջյուր]]ի ողջ երկայնքով մեկ ([[Բեյօղլու]] թաղամասում)։ Հանդիսանալով բազմազգ քաղաք<ref>{{Cite web |title=The World According to GaWC 2010 |url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2010.html |accessdate=2012 թ․ մայիսի 8 |work=Globalization and World Cities (GaWC) Study Group and Network |publisher=Loughborough University}}</ref>՝ Ստամբուլն ունի ամենաարագ աճող տնտեսություններից մեկն աշխարհում<ref name="Berube">{{Cite web |last1=Berube |first1=Alan |date=2010 թ․ դեկտեմբերի 1 |title=Global Growth on the Orient Express |url=http://www.brookings.edu/blogs/the-avenue/posts/2010/12/01-global-monitor-berube |accessdate=2013 թ․ ապրիլի 14 |publisher=Brookings Institution blog "The Avenue"}}</ref>։ Այստեղ են տեղակայված թուրքական խոշոր կազմակերպությունների կենտրոնակայանները, մեդիաընկերությունների գրասենյակները։ Միայն Ստամբուլն ապահովում է [[Թուրքիա]]յի [[ՀՆԱ]]-ի 30 %-ից ավելին<ref name="oecd">{{Cite book |url=http://www.oecdbookshop.org/get-it.php?REF=5KZSL2MLL49Q&TYPE=browse |title=OECD Territorial Reviews: Istanbul, Turkey |date=2008 թ․ մարտ |work=Policy Briefs |publisher=The Organisation for Economic Co-operation and Development |isbn=978-92-64-04383-1}}</ref>։ Հենվելով իր սրընթաց աճի և տնտեսական զարգացման ցուցանիշների բարձրացման վրա՝ վերջին 20 տարիների ընթացքում Ստամբուլը 5 անգամ եղել է [[Ամառային օլիմպիական խաղեր]]ի թեկնածու քաղաք<ref name="olympic.org">{{Cite web |date=2012 թ․ մայիսի 24 |title=IOC selects three cities as Candidates for the 2020 Olympic Games |url=http://www.olympic.org/news/ioc-selects-three-cities-as-candidates-for-the-2020-olympic-games/166288 |accessdate=2012 թ․ հունիսի 18 |publisher=The International Olympic Committee}}</ref>։

== Անվան ստուգաբանություն ==
{{Հիմնական|Ստամբուլի անվանումներ}}
[[պատկեր:Rome-Capitole-StatueConstantin.jpg|left|thumb|upright|[[Կոստանդիանոս Ա Մեծ]]]]
Քաղաքի առաջին անվանումը եղել է ''[[Բյուզանդիոն]]'' ({{lang-el|Βυζάντιον}}, ''Byzántion''), որը մ.թ.ա. 660 թվականին քաղաքին տվել են հիմնադիր հանդիսացող [[մեգարացիներ]]ը<ref name="roo177">{{harvnb|Room|2006|pp=177}}</ref>{{sfn|Петросян и Юсупов|1977|с=10}}{{sfn|Пальцева Л. А.|1999|с=151, 164—166, 168, 176, 177, 180—181}}{{sfn|Невская В. П.|1953|с=17}}։ Ենթադրվում է, որ անվանումը տրվել է ի պատիվ քաղաքի հիմնադիր [[Բյուզաս]]ի։ Հին հունական առասպելաբանության մեջ Բյուզասը եղել է հույն գաղութարարների թագավորը։ Ժամանակակից գիտնականներն առաջ են քաշել ևս մեկ վարկած, համաձայն որի՝ Բյուզաս անվանումը ունի [[թրակիա]]կան կամ [[իլլիրիա]]կան ծագումնաբանություն, ուստի, համարվում է մեգերական բնակավայր<ref>{{harvnb|Georgacas|1947|p=352ff.}}</ref>։

Այն բանից հետո, երբ 330 թվականին [[Կոստանդին Մեծ]]ը Բյուզանդիոնը հռչակեց [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] արևելյան մայրաքաղաք, քաղաքն առավել հայտնի դարձավ «[[Կոստանդնուպոլիս]]» («Կոնստանտինոպլ») անվամբ, որը «{{lang|grc|Κωνσταντινούπολις}}» բառի լատինացված տարբերակն է և թարգմանաբար նշանակում է «Կոստանդինի քաղաք»<ref name="roo177"/>։ Կոստանդինը խրախուսում էր նաև քաղաքի "Նովա Ռոմա" կամ դրա հունական «{{lang|grc|Νέα Ῥώμη}}» ''Նեա Ռոմ''  ([[Նոր Հռոմ]]) տարբերակների կիրառումը։ Վերջիններս, սակայն, մեծ տարածում այդպես էլ չգտան<ref>{{harvnb|Gregory|2010|pp=62–3}}</ref>։ 13-րդ դարում [[արաբներ]]ը գործածել են Իսթինպոլին անվանումը<ref>[http://concise.britannica.com/ebc/article-9368294/Istanbul Britannica, Istanbul] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071218080707/http://concise.britannica.com/ebc/article-9368294/Istanbul |date=2007-12-18 }}: ''In the 13th century Arabs used the appellation Istinpolin, a «name» they heard Byzantines use—eis tēn polin—which, in reality, was a Greek phrase that meant «in the city.»''</ref>։ Մինչ Թուրքիայի Հանրապետության հիմնադրումը արևմուտքում Կոստանդնուպոլիսը քաղաքի ամենատարածված անվանումն էր, իսկ ''Կոստանտինիյե'' ({{lang-ota|قسطنطينيه}}), ''Բե Մաքամ է Քոնստանտինիյահ ալ Մահմիյյահ'' (թարգմանաբար «Կոստանդնուպոլսի պահպանվող տարածք») և ''Ստամբուլ'' անվանումները կիրառվում էին օսմանյան ժամանակաշրջանի տարբեր կառավարիչների կողմից՝ որպես այլընտրանք<ref>{{harvnb|Necipoğlu|2010|p=262}}</ref>։ «Կոստանդնուպոլիս» տարբերակը կիրառվել է [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] կառավարման ժամանակաշրջանում (15-րդ դարի կեսերից)։ Ներկայումս Կոստանդնուպոլիս տարբերակի կիրառումը թուրքերի կողմից քաղաքական տեսանկյունից սխալ է<ref name="maag286">{{harvnb|Masters|Ágoston|2009|p=286}}</ref>։ Մինչ օրս էլ հույները օգտագործում են Կոստանդնուպոլիս տարբերակը։ Անգամ հունական աղբյուրներում Ստամբուլը հաճախ անվանում են միայն Քաղաք։

19-րդ դարում քաղաքին տրվել են ուրիշ անվանումներ, որոնք կիրառելի են եղել ոչ միայն օտարերկրացիների, այլև տեղացի թուրքերի կողմից։ Եվրոպացիները կիրառել են Կոստանդնուպոլիս անվանումը՝ նկատի ունենալով ողջ քաղաքը, իսկ Ստամբուլ տարբերակը կիրառելով՝ նրանք նկատի ունեին [[Ոսկեղջյուր]]ի և [[Մարմարա ծով]]ի միջև ընկած պարսպապատ թերակղզին։ Հետաքրքրական է, որ ներկայումս ստամբուլցիների մի ստվար զանգված, Ստամբուլ ասելով, նկատի ունի [[Սարայբուրնու]] պատմական թաղամասը<ref name="maag286" />։ «Պերան» (հունարեն «միջով» բառից) օգտագործվում էր՝ բնորոշելու [[Ոսկեղջյուր]]ի և [[Բոսֆոր]]ի միջև ընկած տարածքը, սակայն թուրքերը կիրառել են նաև [[Բեյօղլու]] անվանումը (այսօր [[Ստամբուլի շրջանների ցանկ|քաղաքի շրջաններից]] մեկի պաշտոնական անվանումը)<ref>{{harvnb|Masters|Ágoston|2009|pp=226–7}}</ref>։ «Իսլամբուլ» անվանումը (թարգմանաբար նշանակում է և՛ «Իսլամի քաղաք», և՛ «Իսլամով լի») կիրառվել է՝ ընդգծելու քաղաքի իսլամադավան լինելու հանգամանքը։ Բացի այդ, օսմանյան ժամանակաշրջանի որոշ մետաղադրամների վրա նույնպես գրված է եղել Իսլամբուլ<ref>{{harvnb|Finkel|2005|pp=57, 383}}</ref>։ Այն պնդումը, թե Իսլամբուլ անվանումից է ծագել ժամանակակից Ստամբուլ (կամ Իստամբուլ) տարբերակը, հերքվում է, քանի որ Ստամբուլ տարբերակը հիշատակվում է նաև վաղ օսմանյան ժամանակաշրջանի գրականության մեջ<ref name="roo177" />։

Միջնադարյան ռուսական ձեռագրերի մեջ հաճախ կիրառվել է Ցարգրադ և Կոստանտինոգրադ անվանումները։ Բուլղարերեն և լեհերեն աղբյուրներում Ցարիգրադ անվանումը կիրառվում է որպես Ստամբուլի ոչ պաշտոնական անվանում<ref>{{ВТ-ЭСБЕ|Константинополь}}</ref>։

Մինչև 1930 թվականը պաշտոնական փաստաթղթերի մեջ առավել շատ օգտագործվել է Կոստանդնուպոլիս անվանումը, չնայած այն հանգամանքին, որ քաղաքը անվանափոխվել էր 1923 թվականին։ Կոստանդնուպոլիս անվանումը կիրառվել է նաև [[Լոզանի պայմանագիր|Լոզանի պայմանագրում]]<ref>[http://www.lib.byu.edu/~rdh/wwi/1918p/lausanne.html Текст Лозаннского мирного договора (1923)]{{ref-en}}</ref>։ 1724 թվականին կնքված [[Ռուս-թուրքական պայմանագիր (1724)|ռուս-թուրքական պայմանագրի]], 1856 թվականի [[Փարիզի խաղաղության պայմանագիր|Փարիզի խաղաղության պայմանագրի,]] [[Սան Ստեֆանոյի պայմանագիր|Սան Ստեֆանոյի պայմանագրի]] և [[Բեռլինի կոնգրես (1878)|Բեռլինի կոնգրեսի]] ռուսերեն պաշտոնական տեքստերում օգտագործվել է «Կոստանդնուպոլիս» անվանումը։

Թուրքերենում ''Ստամբուլ'' անվանումը ծագել է [[Բյուզանդիա]]յի [[Կոստանդնուպոլիս]] մայրաքաղաքի բնակիչների կողմից «իջնենք քաղա՜ք» ({{lang|grc|"εἰς τὴν [[Polis|Πόλιν]]"}}, արտասանվում է {{IPA-el|is tim ˈbolin|}}), [[հունարեն]] «իստա՜մբուլի» արտահայտության աղավաղված արտասանության արդյունքում<ref>Necdet Sakaoğlu (1993/94a): "İstanbul'un adları" ["The names of Istanbul"]. In: ''Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi'', ed. Türkiye Kültür Bakanlığı, Istanbul.</ref>։ Քաղաքին այսպիսի անվանում հույները տվել են այն պատճառով, որ մոտակայքում ամենամեծ քաղաքը եղել է հենց Բյուզանդիոնը։ Օսմանյան աշխարհում Կոստանդնուպոլսի կարևորությունը արտահայտված էր նաև օսմանյան «Դեր սաադեթ» անվան մեջ, որը օսմաներենից թարգմանած նշանակում է «Բարգավաճության դարպասներ»։ Վարկածներից մեկի համաձայն էլ՝ անվանումը ուղղակիորեն առաջացել է ''Կոստանդնուպոլիս'' բառից, որտեղ շեշտը դրվում էր առաջին և երրորդ վանկերի վրա<ref name="roo177" />։ Թուրքական ազգագրական աշխատությունների մեջ հաճախ հիշատակվել է Իսլամբոլ՝ «Իսլամով լի»<ref>{{Cite web |title=Online Etymology Dictionary |url=http://www.etymonline.com/index.php?term=istanbul |accessdate=2015 թ․ հունիսի 26}}</ref> կամ ''Իսլամբուլ'' («գտի՛ր իսլամը») տարբերակները՝ խորհրդանշելով Օսմանյան կայսրության իսլամադավան լինելու հանգամանքը։ Առաջին անգամ անվանումը կիրառվել է քաղաքի նվաճումից հետո, իսկ որոշ պատմաբաններ էլ այն վերագրում են օսմանյան սուլթան [[Մեհմեդ II]] Ֆաթիհին<ref name="IA">Necdet Sakaoğlu (1993/94a): "İstanbul'un adları" ["The names of Istanbul"]. In: 'Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi', ed. Türkiye Kültür Bakanlığı, Istanbul.</ref>։ 17-րդ դարի օսմանյան որոշ աղբյուրներ, ինչպես օրինակ [[Էվլիյա Չելեբի]]ն, անվանումը մեկնաբանում են որպես «այդ ժամանակների թուրքական սովորական անվանում»։ 17-18-րդ դարերում Իսլամբուլ անվանումը նշվել է նաև պաշտոնական փաստաթղթերում։ Առաջին անգամ Իսլամբուլ անվանումը կիրառվել է 1703 թվականի մետաղադրամի վրա, որը հատվել է սուլթան [[Ահմեդ III]]-ի կառավարման ժամանակաշրջանում։ Այդուհանդերձ, Կոստանդնուպոլիս անվանումը անգլերենում կիրառվել է ընդհուպ մինչև 20-րդ դարը։ Ստամբուլ անվանումը դարձել է ավելի ճանաչված 1928 թվականից հետո՝ թուրքական իշխանությունների կողմից լատինատառ այբուբենի ընդունումից հետո։ Իր հերթին թուրքական իշխանությունները նամակներով դիմել են այլ երկրների կառավարություններին՝ օգտագործելու քաղաքի թուրքական անվանումը<ref name="Room">{{harvnb|Room|2006|pp=177–8}}</ref><ref name="Gokturk">{{harvnb|Göktürk|Soysal|Türeli|2010|p=7}}</ref>։ 1930 թվականի մարտի 28-ին թուրքական կառավարությունը ընդունել է որոշում, որով այսուհետ պաշտոնական փաստաթղթերի մեջ պետք է կիրառվեր միայն Ստամբուլ անվանումը։

Ժամանակակից [[թուրքերեն]]ում քաղաքի անվանումը գրվում է ''İstanbul''՝ կետավոր İ տառով, քանի որ [[թուրքական այբուբեն]]ում հստակ տարանջատում է առկա կետավոր և անկետ I-երի միջև։ Անգլերենում շեշտը դրվում է առաջին կամ վերջին վանկի վրա, սակայն թուրքերենում շեշտը դրվում է երկրորդ վանկի վրա<ref>{{harvnb|Göksel|Kerslake|2005|p=27}}</ref>։ Ստամբուլի բնակչին անվանում են ''ստամբուլցի'' ({{lang-tr|İstanbullu}}), իսկ հոգնակին կլինի ''ստամբուլցիներ'' ({{lang-tr|İstanbullular}})<ref>{{harvnb|Keyder|1999|p=95}}</ref>։ Արևելահայերենում սխալ է ''իսթամբուլցի'' տարբերակի կիրառումը, այն միանգամայն կիրառական է արևմտահայերենում։

== Պատմություն ==
{{հիմնական|Ստամբուլի պատմություն}}
{{Տես նաև|Ստամբուլի պատմության ժամանակագրություն}}
=== Վաղ շրջանի պատմություն ===
[[պատկեր:Second Court Topkapi 2007 80.JPG|thumb|Բյուզանդիոն քաղաքի ժամանակաշրջանի սյուն։ Գտնվել է Բյուզանդիոնի ակրոպոլիսից։ Ներկայումս գտնվում է [[Թոփքափը ամրոց]]ի տարածքում։|alt=A stout cylindrical column in a courtyard in front of palatial arches of Islamic style]]
[[Նեոլիթ]]ի ժամանակաշրջանի գտածոները, որոնք հնագետները հայտնաբերել են 21-րդ դարի դարասկզբին, թվագրվում են մ.թ.ա. 6-րդ հազարամյակին։ Վերջիններս հանդիսանում են ժամանակակից Ստամբուլի տարածքում հայտնաբերված ամենահին գտածոները<ref>{{Cite news |last=Rainsford |first=Sarah |date=2009 թ․ հունվարի 10 |title=Istanbul's ancient past unearthed |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7820924.stm |accessdate=2010 թ․ ապրիլի 21 |publisher=BBC}}</ref>։ Այդ վաղ ժամանակաշրջանի բնակավայրի պատմությունը, որը մեծ նշանակություն է ունեցել նեոլիթական հեղափոխությունը Մերձավոր Արևելքից Եվրոպա հասցնելու գործընթացում, ավարտվել է այդ տարածքների վերջնական ջրածածկ լինելուց մոտավորապես մեկ հազարամյակ առաջ<ref>{{Cite journal |last1=Algan |first1=O. |last2=Yalçın |first2=M. N. K. |last3=Özdoğan |first3=M. |last4=Yılmaz |first4=Y. C. |last5=Sarı |first5=E. |last6=Kırcı-Elmas |first6=E. |last7=Yılmaz |first7=İ. |last8=Bulkan |first8=Ö. |last9=Ongan |first9=D. |last10=Gazioğlu |first10=C. |last11=Nazik |first11=A. |last12=Polat |first12=M. A. |last13=Meriç |first13=E. |year=2011 |title=Holocene coastal change in the ancient harbor of Yenikapı–İstanbul and its impact on cultural history |journal=Quaternary Research |volume=76 |page=30 |bibcode=2011QuRes..76...30A |doi=10.1016/j.yqres.2011.04.002 |issn = 0033-5894}}</ref><ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/7820924.stm BBC: "Istanbul's ancient past unearthed"] Published on 10 January 2007. Retrieved on 3 March 2010.</ref><ref>{{Cite web |title=Bu keşif tarihi değiştirir |url=http://www.hurriyet.com.tr/gundem/10027341.asp?gid=229&sz=32429 |work=hurriyet.com.tr}}</ref><ref>{{Cite web |title=Marmaray kazılarında tarih gün ışığına çıktı |url=http://fotogaleri.hurriyet.com.tr/galeridetay.aspx?cid=16504&rid=2 |work=fotogaleri.hurriyet.com.tr}}</ref>։ Ստամբուլի ասիական ափին կառուցված առաջին բնակավայրը, որը գտնվել է Ֆիքըրթեփե բլրի վրա, թվագրվում է [[Էնեոլիթ]]ի ժամանակաշրջանին։ Այդտեղից հայտնաբերված գտածոները, հավանաբար, թվագրվում են մ.թ.ա. 5500-3500 թվականներին<ref>{{Cite web |title=Cultural Details of Istanbul |url=http://www.kultur.gov.tr/EN/BelgeGoster.aspx?17A16AE30572D313A79D6F5E6C1B43FF6169B43EA8C08474 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070912131044/http://www.kultur.gov.tr/EN/BelgeGoster.aspx?17A16AE30572D313A79D6F5E6C1B43FF6169B43EA8C08474 |archivedate=2007 թ․ սեպտեմբերի 12 |accessdate=2007 թ․ հոկտեմբերի 2 |publisher=Republic of Turkey, Minister of Culture and Tourism}}</ref>։ Եվրոպական հատվածում՝ թերակղզու ծայրամասում ([[Սարայբուրնու]] թաղամաս) եղել է թրակիական բնակավայր, որը գոյություն է ունեցել մ.թ.ա. I հազարամյակում։ Ժամանակակից պատմաբանները կարծում են, որ այդ բնակավայրը եղել է պատմական «Լիկիոսը»<ref name="janin">{{Cite book |last=Janin |first=Raymond |title=Constantinople byzantine |publisher=Institut Français d'Études Byzantines |year=1964 |place=Paris |page=10f. |authorlink=Raymond Janin}}</ref>, որի մասին իր աշխատության մեջ խոսել է նաև [[Պլինիոս Ավագ]]ը՝ նշելով, որ Բյուզանդիոնի նախկին անվանումներից մեկը եղել է Լիկիոս<ref>[http://www.masseiana.org/pliny.htm#BOOK%20IV Pliny the Elder, book IV, chapter XI:<br /> "''On leaving the Dardanelles we come to the Bay of Casthenes, ... and the promontory of the Golden Horn, on which is the town of Byzantium, a free state, formerly called Lygos; it is 711 miles from -Durazzo,'' ..."] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170101063545/http://www.masseiana.org/pliny.htm |date=1 January 2017 }}</ref>։ Նրա երկերում հիշատակվում է նաև մոտակայքում գտնվող Սեմիստրա ձկնորսական ավանը։ Լիկիոսից ընդամենը մի քանի պատեր են հասել մինչ մեր օրերը։ Դրանք գտնվում են այն վայրում, որտեղ ներկայումս տեղակայված է [[Թոփքափը ամրոց]]ը, ([[Սարայբուրնու]]ում)։ Լիկիոսը և Սեմիստրան եղել են Ստամբուլի եվրոպական հատվածի միակ բնակավայրերը։ Ասիական հատվածում գտնվում էին փյունիկյան գաղութները։ Լիկիոսի տեղանքում հետագայում կառուցվեց Բյուզանդիոն քաղաքը։ Այդուահանդերձ Լիկիոսն է համարվում ժամանակակից Ստամբուլի նախահիմքը։

Ընդունված է համարել, որ Ստամբուլի պատմությունը սկսվել է մ.թ.ա. 660 թվականին<ref>{{harvnb|Bloom|Blair|2009|p=1}}</ref>, երբ [[Մեգարա]]յի հույն գաղթականները [[Բոսֆոր]]ի եվրոպական ափին հիմնադրեցին [[Բյուզանդիոն]]ը։ Նորաբնակները կառուցեցին ակրոպոլիս՝ Ոսկեղջյուրի ափին գտնվող թրակիական բնակավայրի հարակից հատվածում։ Նպատակը նորակառույց քաղաքի տնտեսությանը զարկ տալն էր<ref>{{harvnb|Çelik|1993|p=11}}</ref>։ Մ.թ.ա. 5-րդ դարի վերջին քաղաքը մի կարճ ժամանակահատված եղել է [[Աքեմենյան պետություն|պարսկական]] տիրապետության ներքո, սակայն հույները [[Հույն-պարսկական պատերազմներ]]ի ժամանակ կարողացան ետ գրավել այն<ref>{{harvnb|De Souza|2003|p=88}}</ref>։ Բյուզանդիումը շարունակեց մնալ [[Աթենական ծովային միություն|Աթենական ծովային միության]] և դրա իրավահաջորդ [[Աթենական երկրորդ կայսրություն|Աթենական երկրորդ կայսրության]] մասը։ Քաղաքը մշտապես կռվախնձոր է դարձել հունական խոշոր քաղաք- պետությունների համար։ Բյուզանդիոնի համար մշտապես պայքարել են [[Աթենք]]ը և [[Սպարտա]]ն։ Մ․թ․ա․ 74 թվականին քաղաքը անցել է [[Հռոմեական Հանրապետություն|Հռոմեական Հանրապետության]] կազմը, ինչի արդյունքում քաղաքի մոտակա տարածքներում մոտ 200 տարի խաղաղություն էր տիրում։ Բյուզանդիոնը իր անկախությունը ձեռք է բերել մ.թ.ա. 355 թվականին<ref>{{harvnb|Freely|1996|p=20}}</ref>։ Երկար ժամանակ լինելով հռոմեացիների դաշնակիցը՝ Բյուզանդիոնը 73 թվականին միացավ [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրությանը]]<ref>{{harvnb|Freely|1996|p=22}}</ref>։ Բյուզանդիոնի որոշումը միանալու հռոմեացի ուզուրպատոր [[Պեսցինիոս Նիգերիոս]]ին պայքարելու կայսր [[Սեպտիմիուս Սևերուս]]ի դեմ, թանկ արժեցավ քաղաքի համար։ 195 թվականին, երբ քաղաքը անձնատուր եղավ, երկու տարի տևած պաշարման արդյունքում այն լրիվ դատարկվել էր<ref>{{harvnb|Grant|1996|pp=8–10}}</ref>։ Հինգ տարի անց Սևերուսն սկսեց վերակառուցել Բյուզանդիոնը, և քաղաքը վերականգնեց, իսկ որոշ պատմաբանների կարծիքով էլ վերագտավ, իր երբեմնի փառքը և հեղինակությունը<ref>{{harvnb|Limberis|1994|pp=11–2}}</ref>։

[[Բյուզանդական կայսրություն]]ը իր անվանումը ստացել է հենց Բյուզանդիոն քաղաքից, որի հիմքի վրա էլ կառուցվեց ապագա [[Կոստանդնուպոլիս]]ը։ Քաղաքը գտնվել է Ստամբուլի [[Ֆաթիհ]] թաղամասի տեղանքում։ Մինչ Բյուզանդիոն քաղաքի հիմնումը մոտակայքում եղել են մի շարք այլ բնակավայրեր ևս՝ [[Նիկոմեդիա]]ն, [[Քաղկեդոն]]ը և այլն<ref>{{Ռուսերեն գիրք |автор=Петросян Ю. А. |заглавие=Древний город на берегах Босфора. Исторические очерки |год=1986 |часть=Мегарские колонисты на Босфорском мысу |место=М. |издательство=«Наука» |тираж=50 000}}</ref><ref>{{Ռուսերեն գիրք |автор=John Freely |заглавие=Istanbul: The Imperial City |год=1998 |часть=The Greek City-State of Byzantium |место=London |издательство=Penguin Books |страницы=3 |isbn=978-0-14-192605-6}}</ref>։ Քաղաքի հիմնադիրը և առաջին տիրակալը եղել է [[Բյուզանդ]]ը ({{lang-grc|Βύζας}}), ով հունական առասպելաբանության մեջ համարվում է [[Պոսեյդոն]]ի և Կերոեսեյի որդին։ Վերջինս [[Զևս]]ի և [[Իո]]յի դուստրն էր։ Նա ծնվել է [[Ոսկեղջյուր]]ում։ Հունական մեկ այլ առասպելի համաձայն, Բյուզանդը եղել է Մեգարի առաջնորդ Նիսի որդին։ Համաձայն անտիկ աղբյուրների, Բյուզանդը քաղաքը հիմնադրել է մ․թ․ա․ 667 թվականին։ Տեղանքը հիմնականում փյունիկցիներով է բնակեցված եղել։

Համաձայն առասպելի, [[Դելփյան պատգամախոս]]ն Բյուզանդին խորհուրդ է տվել այս վայրում կառուցել քաղաք՝ «կույրերի քաղաքի» դեմ հանդիման։ Այս կերպ անվանում էին [[Քաղկեդոն]]ը նրա համար, որ քաղաքը կառուցվել էր առանց գուշակի հետ խորհրդակցության։

Բարեհաջող աշխարհագրական և ստրատեգիական դիրքը նպաստեցին քաղաքի ակտիվ զարգացմանը, ինչի արդյունքում Բյուզանդիոնը դարձավ, այն ժամանակների համար, խոշոր նավահանգիստ և առևտրային քաղաք։ Բյուզանդիոնի արքոնտները հսկում էին [[Բոսֆորի նեղուց]]ը, ինչը նրանց թույլ էր տալիս հսկելու նաև [[Սև ծով]]ից դեպի [[Եվրոպա]]յի, [[Ասիա]]յի, [[Աֆրիկա]]յի նավահանգիստներ մեկնող նավերի երթևեկությունը։

[[III դար]]ում քաղաքը մեծապես տուժել է բարբարոսների հարձակումներից։ [[324]] թվականին արդեն [[Կոստանդին Մեծ]]ը սկսեց [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսի]] կառուցումը, իսկ արդեն [[330]] թվականին այն դարձավ երկրի մայրաքաղաք։

=== Կոստանդնուպոլսի և Բյուզանդական կայսրության վերելք և անկում ===
{{Հիմնական|Կոստանդնուպոլիս}}
[[պատկեր:Map of Constantinople (1422) by Florentine cartographer Cristoforo Buondelmonte.jpg|left|upright|thumb|Կոստանդնուպոլսի գոյություն ունեցող ամենահին քարտեզը, որը ստեղծվել է 1422 թվականին [[Քրիստոֆորո Բունդելմոնտի]]ի կողմից։|alt=A crudely drawn map depicting a walled city on a peninsula with a park, a network of roads, and a scattering of buildings]]

[[Կոստանդին Մեծ]]ը 324 թվականի սեպտեմբերին դարձել է [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] կայսր<ref>{{harvnb|Barnes|1981|p=77}}</ref>։ Երկու ամիս անց, նա սկսեց նախաձեռնել նոր քրիստոնեական քաղաքի կառուցման աշխատանքները, որը պետք է փոխարիներ Բյուզանդիոնին։ Լինելով կայսրության արևելյան մայրաքաղաք՝ քաղաքը կոչվեց ''[[Նոր Հռոմ|Նովա Ռոմա]]''։ Քաղաքն առավել հայտնի դարձավ Կոստանդնուպոլիս անվամբ, որը կիրառվել է ընդհուպ մինչև 20-րդ դարի կեսերը<ref>{{harvnb|Barnes|1981|p=212}}</ref>։ 330 թվականի մայիսի 11-ին Կոստանդնուպոլիսը հռչակվել է [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] մայրաքաղաք։ 395 թվականի հունվարի 17-ին [[Թեոդոսիոս Ա Մեծ|Թեոդոսիոս I]] կայսեր մահվանից հետո կայսրությունը բաժանվել է երկու մասի, իսկ արևելյան հատվածի մայրաքաղաք է հռչակվել Կոստանդնուպոլիսը։ Հետագայում այն դարձել է նաև [[Բյուզանդական կայսրություն|Բյուզանդական կայսրության]] մայրաքաղաք<ref name="ba222">{{harvnb|Barnes|1981|p=222}}</ref>։

Կոստանդնուպոլսի հիմնադրումը դարձավ Կոստանդինի ամենամեծ ձեռքբերումներից մեկը, քանի որ Կոստանդնուպոլիսը դարձավ դեպի Մերձավոր Արևելք հռոմեական առաջխաղացման գլխավոր հենասյունը։ Բացի այդ, Կոստանդնուպոլիսը դարձավ հունական մշակույթի և քրիստոնեության կենտրոնը<ref name="ba222"/><ref name="gr63">{{harvnb|Gregory|2010|p=63}}</ref>։ Քաղաքում կառուցվել են բազմաթիվ եկեղեցիներ, ներառյալ նաև [[Սուրբ Սոֆիայի տաճար (Կոստանդնուպոլիս)|Սուրբ Սոֆիայի տաճար]]ը։ Վերջինս կառուցվել է [[Հուստինիանոս Ա|Հուստինիանոս I]]-ի կողմից և մոտ հազար տարի եղել է աշխարհի ամենամեծ եկեղեցին<ref name="klwa171">{{harvnb|Klimczuk|Warner|2009|p=171}}</ref>։ Կոստանդինը իրականացրել է նաև մեծածավալ շինարարական աշխատանքներ, որոնց թվում է նաև [[Կոստանդնուպոլսի ձիարշավարան]]ը, որը գտնվել է Սուլթանահմեդ հրապարակի տարածքում։ Ապահովելով հազարավոր մարդկանց հանգստի անցկացման հնարավորությունը՝ ձիարշավարանը դարձել է քաղաքի հասարակական կյանքի կենտրոններից մեկը, իսկ 5-6-րդ դարերում՝ քաղաքական անհանգստությունների, ընդվզումների և ապստամբությունների կենտրոն (ամենահայտնին [[Նիկայի ապստամբություն]]ն է)<ref>{{Cite web |last=Dash |first=Mike |date=2012 թ․ մարտի 2 |title=Blue Versus Green: Rocking the Byzantine Empire |url=http://blogs.smithsonianmag.com/history/2012/03/blue-versus-green-rocking-the-byzantine-empire/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120805185404/http://blogs.smithsonianmag.com/history/2012/03/blue-versus-green-rocking-the-byzantine-empire/ |archive-date=2012 թ․ օգոստոսի 5 |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 30 |work=Smithsonian Magazine |publisher=The Smithsonian Institution}}</ref><ref>{{harvnb|Dahmus|1995|p=117}}</ref>։ Կոստանդնուպոլսի դիրքը հուշել է, որ քաղաքը կդիմանա պատմության փորձություններին։ Նրա պարիսպները և ծովեզրը պաշտպանել են Եվրոպան արևելքից և արևելյան, հատկապես իսլամադավան, քոչվոր ցեղերի և ազգությունների հարձակումներից<ref name="gr63"/>։ Միջնադարում, Կոստանդնուպոլիսը եղել է Եվրոպա աշխարհամասի և աշխարհի ամենամեծ և ամենահարուստ քաղաքը<ref>{{harvnb|Cantor|1994|p=226}}</ref><ref>{{harvnb|Morris|2010|pp=109–18}}</ref>։

Կոստանդնուպոլիսը սկսել է անկում ապրել 1205 թվականից հետո, երբ հանկարծամահ է եղել [[Վասիլ II]] կայսրը։ Քաղաքին վերջին հարվածը տրվել է [[Խաչակրաց չորրորդ արշավանք]]ի ժամանակ, երբ քաղաքը գրավվել է [[Ժոֆրուա դե Վիլարդուեն]]ի և [[Էնրիկո Դանդոլո]]յի զորքերի կողմից։ Խաչակիրները թալանել և ավերել են քաղաքը<ref>{{harvnb|Gregory|2010|pp=324–9}}</ref>։ Այնուհետ, Կոստանդնուպոլիսը դարձել է [[Լատինական կայսրություն|Լատինական կայսրության]] մայրաքաղաքը, որը հիմնվել էր կաթոլիկ խաչակիրների կողմից և պետք է փոխարիներ ուղղափառ Բյուզանդական կայսրությանը<ref>{{harvnb|Gregory|2010|pp=330–3}}</ref>։ 1204 թվականին [[Այա Սոֆիա]]յի տաճարը վերաօծվել է որպես կաթոլիկ տաճար։ Բյուզանդական կայսրությունը վերահռչակվել է 1261 թվականին՝ չնայած կայսրության մոտալուտ փլուզմանը<ref>{{harvnb|Gregory|2010|p=340}}</ref>։ Կոստանդնուպոլսի եկեղեցիները, պաշտպանական ամրոցները և հանրային կառույցները ավերված էին<ref>{{harvnb|Gregory|2010|pp=341–2}}</ref>, իսկ բնակչությունը կրճատվել էր 100 000-ի։ Նախկինում քաղաքի բնակչությունը հասել է մինչև 1,5 միլիոնի{{efn|name=pop-figures}}։ 1261 թվականին կայսրության վերահռչակումից հետո՝ քաղաքի որոշ հուշարձաններ վերականգնվել են, իսկ այնպիսի հուշարձաններ, ինչպիսիք են [[Այա Սոֆիա]]յի և Քարիյեյի [[Դեիսուս]]ի խճանկարները՝ ստեղծվել։

[[Անդրոնիկոս II Ավագ|Անդրոնիկոս II]] կայսեր կողմից իրականացված տնտեսական և ռազմական բարեփոխումները, ինչպես օրինակ ռազմական ուժերի թվաքանակի կրճատումը, թուլացրել են կայսրությունը և դարձրել խոցելի՝ հնարավոր հարձակումների ժամանակ<ref>{{harvnb|Reinert|2002|pp=258–60}}</ref>։ 14-րդ դարի կեսերին, օսմանյան թուրքերը սկսել են իրականացնել ռազմավարություն, որի նպատակը փոքր և մեծ քաղաքների գրավումն էր։ Արդյունքում, Կոստանդնուպոլիսը կտրվեց իր մատակարար աղբյուրներից և աստիճանաբար սկսեց թուլանալ<ref>{{harvnb|Baynes|1949|p=47}}</ref>։ 1453 թվականի մայիսի 29-ին, ութ շաբաթ տեղի ունեցած պաշարումից հետո, որի ժամանակ բյուզանդական վերջին կայսր [[Կոստանդին XI Պալեոլոգոս]]ը ինքնասպան է եղել, [[սուլթան]] [[Մեհմեդ II]] Ֆաթիհը [[Կոստանդնուպոլսի անկում|գրավել է]] [[Կոստանդնուպոլիս]]ը և հռչակել այն [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] նոր մայրաքաղաք։ Ժամեր անց սուլթանը ժամանել է Այա Սոֆիա և կոչ արել իմամին սկսել իսլամական արարողությունը, որով, այդ ժամանակ, աշխարհի ամենամեծ տաճարը վեր է ածվել կայսերական մզկիթի։ Ընդորում, որոշ պատմաբաններ նշում են, որ Ֆաթիհը մտադիր չի եղել տաճարը մզկիթի վերածել, սակայն պաշարման ժամանակ տեսնելով քաղաքացիների դիմադրությունը, որոշել է վերաօծել<ref>{{harvnb|Gregory|2010|pp=394–9}}</ref>։ Մեհմեդը իրեն հռչակել է նոր "Կայսար-ի Ռում" (Հռոմի կայսեր օսմաներեն տարբերակը), իսկ Օսմանյան պետությունը հռչակվել է որպես կայսրություն<ref>{{harvnb|Béhar|1999|p=38}}; {{harvnb|Bideleux|Jeffries|1998|p=71}}</ref>։

=== Օսմանյան կայսրության և Թուրքիայի Հանրապետության ժամանակաշրջան ===
{{Բազմապատիկ պատկերներ
 | նկարագրություն = Օսմանյան ժամանակաշրջանի Ստամբուլի երեք կտավներ, որոնք պատկանում են [[Հովհաննես Այվազովսկի|Հովհաննես Այվազովսկու]] վրձնին
 | լայնություն = 400
 | պատկեր1 = Aivazovsky - View of Constantinople and the Bosphorus.jpg
 | պատկեր2 = Ivan Constantinovich Aivazovsky - Dusk on the Golden Horn.JPG
 | պատկեր3 =View of constantinople by evening light.jpg
}}
Կոստանդնուպոլսի անկումից անմիջապես հետո, Մեհմեդ II Ֆաթիհը ձեռնամուխ է եղել քաղաքի վերակառուցմանը և վերափոխմանը։ Հենց այդ ժամանակաշրջանից էլ որոշ գրավոր աղբյուրներում սկսել է կիրառվել քաղաքի Ստամբուլ անվանումը։ Նա պահանջել է, որ Կոստանդնուպոլիս վերադառնան քաղաքի բոլոր բնակիչները, ովքեր լքել էին այն պաշարման ժամանակ։ Բացի այդ, Մեհմեդը քաղաքում բնակեցրել է նաև մուսուլմանների, հրեաների և քրիստոնյաների (հիմնականում հայերի), ովքեր այստեղ էին գաղթել [[Անատոլիա]]յի տարբեր ծայրերից։ Նրա պահանջով տարբեր ազգությունների և կրոնների հինգ հազար ընտանիքներ, մինչև սեպտեմբեր ամիսը, տեղափոխվել են Կոստանդնուպոլիս<ref>Inalcik, Halil. "The Policy of Mehmed II toward the Greek Population of Istanbul and the Byzantine Buildings of the City." Dumbarton Oaks Papers 23, (1969): 229–249. p. 236</ref>։ Իսլամական կայսրության ողջ տարածքից պատերազմի ռազմագերիները և տեղահանված մարդիկ ուղարկվել են քաղաք։ Այս մարդկանց թուրքերեն անվանել են "Սյուրգյուն" ({{lang-tr|Sürgün}}, {{lang-gr|σουργουνιδες}})<ref>Müller-Wiener, Wolfgang (1977). Bildlexikon zur Topographie Istanbuls: Byzantion, Konstantinupolis, Istanbul bis zum Beginn d. 17 Jh (in German). Tübingen: Wasmuth. {{ISBN|978-3-8030-1022-3}}.</ref>։ Այդուհանդերձ, շատ մարդիկ հրաժարվեցին վերադառնալ քաղաք, որի արդյունքում էլ տեղի ունեցել որոշ բախումներ գյուղացիների և թուրք զինվորականների միջև։ Բացի այդ, Ստամբուլում սկսել էր գրանցվել ժանտախտի որոշ դեպքեր։ Արդյունքում, 1459 թվականին Մեհմեդը թույլատրեց տարհանված հույներին՝ վերադառնալ Կոստանդնուպոլիս<ref>Müller-Wiener (1977), p. 28</ref>։ Նա հրավիրել է Եվրոպայի տարբեր երկրներում գտնվող մարդկանց ապրելու իր մայրաքաղաքում՝ ստեղծելով կոսմոպոլիտ հասարակություն, որը գերակա էր Կոստանդնուպոլսի բնակչության կազմում՝ Օսմանյան կայսրության հետագա տարիների ընթացքում<ref>{{harvnb|Holt|Lambton|Lewis|1977|pp=306–7}}</ref>։ Ժանտախտի տարածումը, այդուհանդերձ, անխուսափելի էր։ Պատմաբանները վկայում են, որ 16-րդ դարը Ստամբուլի պատմության մեջ եղել է «հիվանդոտ» դարաշրջան։ Մասնավորապես, ժանտախտի բռնկումներ են գրանցվել 1520 թվականից սկսած։ Ժանտախտի բռնկման ընդմիջումներ են եղել 1529-1533, 1549- 1552 և 1567-1570 թվականներին։ Համաճարակը սկսվել էր Արևմուտքում և Օսմանյան կայսրության միջոցով տարածվել դեպի [[Հիջազ]] և Հարավային [[Ռուսաստան]]<ref>Joseph Patrick Byrne, Encyclopedia of the Black Death, Volume 1, p.87</ref>։ Անատոլիայի բնակչության աճի շնորհիվ Ստամբուլը կարողացավ լրացնել բնակչության պակասը և 1800-ականների սկզբին այն հասավ 500 000-ի։ Մեհմեդ II-ը վերակառուցել է նաև քաղաքի վնասված ենթակառուցվածքները, ներառյալ նաև [[Վաղեսի ջրանցույց|քաղաքի ջրային համակարգը]], սկսել է իրականացնել [[Գրանդ բազար]]ի և սուլթանի պաշտոնական նստավայրի՝ [[Թոփքափը ամրոց]]ի կառուցումը<ref name="holale307">{{harvnb|Holt|Lambton|Lewis|1977|pp=307}}</ref>։ Մայրաքաղաքը [[Էդիրնե]]ից (նախկինում՝ Ադրիանապոլիս) Կոստանդնուպոլիս տեղափոխելուց հետո, նոր կայսրությունը հայտարարվել է որպես [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] ժառանգ և իրավահաջորդ<ref>{{harvnb|Tarasov|Milner-Gulland|2004|p=121}}; {{harvnb|El-Cheikh|2004|p=22}}.</ref>։

[[պատկեր:Allom - Constantinople.jpg|thumb|left|Օսմանյան դարաշրջանի Ստամբուլը պատկերող կտավը, որի հեղինակն է [[Թոմաս Ալլոմ]]ը]]
[[Պատկեր:Flickr - …trialsanderrors - Kara-Kevi (Galata) and view of Pera, Constantinople, Turkey, ca. 1895.jpg|thumb|left|[[Գալաթայի կամուրջ]]ը 19-րդ դարում]]

[[Օսմաններ|Օսմանյան դինաստիա]]ն [[Կոստանդնուպոլիս]]ը քրիստոնեական մայրաքաղաքից վերածեց [[իսլամական մշակույթ]]ի կենտրոնի և խորհրդանիշի։ Ստեղծվեցին կրոնական հիմնադրամներ, որոնք պետք է զբաղվեին կայսերական շքեղ մզկիթների կառուցմամբ, որոնց կից կառուցվում էին նաև դպրոցներ, հիվանդանոցներ և հասարակական բաղնիքներ<ref name="holale307"/>։ Օսմանյան դինաստիան 1517 թվականին հայտարարել է խալիֆայության հիմնադրման մասին։ Այդպիսով, Ստամբուլը շուրջ չորս դար եղել է պատմության [[Օսմանյան խալիֆայություն|վերջին խալիֆայության]] մայրաքաղաքը<ref name="maag1145"/>։ [[Սուլեյման I]] սուլթանը կառավարել է 1520- 1566 թվականներին։ Վերջինիս կառավարման ժամանակաշրջանը եղել է Օսմանյան կայսրության ծաղկման և զարգացման դարաշրջանը։ Հատկապես զարգացել են երկրի և քաղաքի տնտեսությունը և ճարտարապետությունը։ Օսմանյան ճարտարապետության ոլորտում հատկապես նշանակալի է հայազգի [[Միմար Սինան|Սինան]] ճարտարապետի ունեցած ներդրումը։ Սինանը նախագծել և կառուցել է Ստամբուլի պատմական կառույցների և մզկիթների մի մասը։ Բուռն զարգացում են ապրել նաև [[կերամիկա]]ն, [[վիտրաժ]]ը, իսլամական [[վայելչագրություն]]ը և օսմանյան [[մանրանկարչություն]]ը<ref>{{harvnb|Holt|Lambton|Lewis|1977|pp=735–6}}</ref>։ 18-րդ դարի վերջին Ստամբուլի բնակչությունը կազմել է 570,000 մարդ<ref name="chfo">{{Cite journal |last1=Chandler |first1=Tertius |last2=Fox |first2=Gerald |year=1974 |title=3000 Years of Urban Growth |url=https://archive.org/details/3000yearsofurban0000chan_v6h1 |location=London |publisher=Academic Press |isbn=978-0-12-785109-9}}</ref>։

19-րդ դարի սկզբում տեղի ունեցած ցույցերի և դժգոհությունների ժամանակաշրջանում օսմանյան գահին նստում է [[Մահմուդ II]] Բարեփոխիչ սուլթանը, որի կառավարման ժամանակ էլ ընդունվել է [[Թանզիմաթ]]ը։ Թանզիմաթի ընդունման արդյունքում Ստամբուլում տեղի ունեցան քաղաքական լուրջ բարեփոխումներ, ինչպես նաև նոր տեխնոլոգիաների ներդրում՝ Ստամբուլի կառավարման համակարգում<ref>{{harvnb|Shaw|Shaw|1977|pp=4–6, 55}}</ref>։ Այս ժամանակաշրջանում [[Ոսկեղջյուր]]ի երկայնքով մեկ սկսել են կառուցվել կամուրջներ<ref>{{harvnb|Çelik|1993|pp=87–9}}</ref>, իսկ արդեն 1880-ական թվականներին Ստամբուլը միացավ Եվրոպական երկաթուղային ցանցին<ref name="ha251">{{harvnb|Harter|2005|p=251}}</ref>։ Ժամանակակից տեխնիկական հնարավորությունները, ինչպես օրինակ ջրի մատակարարման համակարգը, էլեկտրականությունը, հեռախոսը և տրամվայը, Ստամբուլում հայտնվել են հետագա մի քանի տասնամյակների ընթացքում, չնայած այն հանգամանքին, որ դրանք հայտնվել են ավելի ուշ, քաղ եվրոպական այլ քաղաքներում<ref>{{harvnb|Shaw|Shaw|1977|pp=230, 287, 306}}</ref>։ Սակայն տեղի ունեցած բարեփոխումները չկանխեցին Օսմանյան կայսրության թուլացումը և անկումը։

20-րդ դարի սկզբում, [[Երիտթուրք]]երը [[Երիտթուրքական հեղափոխություն|տապալեցին]] սուլթան [[Աբդուլ Համիդ II]]-ին։ 20-րդ դարի առաջին կեսում Օսմանյան մայրաքաղաքի պատմությունը եղել է արյունոտ<ref>{{harvnb|Çelik|1993|p=31}}</ref>։ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ [[Մեծ Բրիտանիա|բրիտանական]], [[ֆրանսիա]]կան և [[Իտալիա|իտալական]] զորքերը [[Կոստանդնուպոլսի բռնազավթում|բռնազավթեցին]] [[Կոստանդնուպոլիս]]ը։ Քաղաքի [[Հայերը Ստամբուլում|հայ]] բնակչության մեծ մասը 1915 թվականի ապրիլի 24-ին դարձավ [[Կարմիր կիրակի]]ի զոհը, որի ժամանակ հայ մտավորականության մեծ մասը ձերբակալվեց և հետագայում սպանվեց [[Հայոց ցեղասպանություն|Հայոց ցեղասպանության]] մնացած զոհերի հետ միասին։ Ի հիշատակ Հայոց ցեղասպանության զոհերի, ապրիլի 24-ը հռչակվել է Ցեղասպանության զոհերի հիշատակի օր<ref>{{Cite book |last1=Freedman |first1=Jeri |url=https://books.google.am/books?id=cuqxYldvClQC |title=The Armenian genocide |date=2009 |publisher=Rosen Pub. Group |isbn=1404218254 |edition=1st |location=New York |pages=21–2}}</ref>։ Օսմանյան վերջին [[Մուհամմեդ VI|Մեհմեդ VI]] սուլթանը տապալվել է 1922 թվականի նոյեմբերին [[Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրք]]ի կողմից։ 1923 թվականի սեպտեմբերի 23-ին [[Լոզանի պայմանագիր|Լոզանի պայմանագրով]] ավարտվել է Կոստանդնուպոլսի բռնազավթումը։ Հենց նույն օրն էլ [[Թուրքիա]]ն [[Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրք|Աթաթուրքի]] կողմից հռչակվել է որպես հանրապետություն<ref>{{harvnb|Landau|1984|p=50}}</ref>։

Հանրապետության առաջին տարիներին, երկրի մայրաքաղաքը Ստամբուլից տեղափոխվել է Անկարա։ Անկարայի ընտրության պատճառն այն է, որ Աթաթուրքը իր [[Թուրքիայի անկախության պատերազմ|պայքարը]] սկսել է հենց այստեղից։ Բացի այդ, Անկարան գտնվում է երկրի կենտրոնում, այն դեպքում, երբ Ստամբուլը գտնվում էր երկրի հյուսիս-արևմուտքում։ Մայրաքաղաքի տեղափոխության պատճառներից մեկն էլ օսմանյան պատմությունից ազատումն էր<ref>{{harvnb|Dumper|Stanley|2007|p=39}}</ref>։ 1940-ական թվականների վերջին և 1950-ական թվականների սկզբին Ստամբուլում սկսել են տեղի ունենալ ճարտարապետական լուրջ փոփոխություններ։ Քաղաքում կառուցվել են նոր հրապարակներ, բուլվարներ և պողոտաներ, որոնք կառուցվել են քաղաքի տարբեր հատվածներում։ Դրանց մի մասը կառուցվել են պատմական հուշարձանների վայրերում։ Այսպես, [[Թաքսիմ հրապարակ]]ի տեղում նախկինում եղել են զորանոցներ, իսկ դրանից առաջ էլ՝ հայկական գերեզմանատուն<ref>{{harvnb|Keyder|1999|pp=11–2, 34–6}}</ref>։ Ստամբուլի բնակչությունը սկսել է արագ տեմպերով աճել 1970-ական թվականներին։ Պատճառը Անատոլիայից ներգաղթած միգրանտների աճող թիվն էր, ովքեր Ստամբուլ էին գալիս նորակառույց գործարաններում աշխատանք փնտրելու նպատակով, որոնք կառուցվում էին քաղաքի ասիական հատվածում` հատկապես [[Քարթալ]]ում, [[Բեյքոզ]]ում, [[Թուզլա (Ստամբուլ)|Թուզլայում]], [[Մալթեփե]]ում և [[Սուլթանբեյլի (Ստամբուլ)|Սուլթանբեյլիում]]։ Արդյունաբերական զարգացման արդյունքում, Ստամբուլի հարակից գյուղերը և անտառները աստիճանաբար ներառվել են քաղաքի մեջ և դարձել ներկայումս [[Եվրոպա]]յի ամենամեծ քաղաքի թաղամասերից և շրջաններից մեկը<ref>{{harvnb|Efe|Cürebal|2011|pp=718–9}}</ref>։

{{պանորամա|Galata Kulesi 'nden panorama.jpg|1550px| <center>Օսմանյան ժամանակաշրջանի Ստամբուլի համայնապատկերը ([[:commons:File:Galata Kulesi 'nden panorama.jpg|Լուսանկար ծանոթագրությամբ]])</center>}}

== Աշխարհագրություն ==
{{Հիմնական|Թուրքիայի աշխարհագրություն|Թուրքիայի երկրաբանություն}}

[[պատկեր:West-turkey-plates-cropped.gif|thumb|left|Թուրքիայի արևմուտքում գտնվող [[խզումային խախտումներ]]ը կենտրոնացված են Ստամբուլից հարավ-արևմուտք։
 Խախտումները անցնում են [[Մարմարա ծով|Մարմարա]] և [[Էգեյան ծով]]երի տակով։|alt=A high concentration of fault lines in northwestern Turkey, where the Eurasian and African plates meet; a few faults and ridges also appear under the Mediterranean]]
[[պատկեր:Istambul and Bosporus big.jpg|thumb|right|Ստամբուլը և [[Բոսֆորի նեղուց]]ը արբանյակից|alt=Satellite image showing a thin piece of land, densely populated on the south, bisected by a waterway]]

Ստամբուլը գտնվում է Թուրքիայի հյուսիսարևմտյան մասում՝ [[Մարմարածովյան տարածաշրջան]]ում։ Ընդհանուր առմամբ, Ստամբուլի տարածքը կազմում է 5.343 կիլոմետր քառակուսի (2 063 քառակուսի մղոն){{efn|name=city-area|Sources have provided conflicting figures on the area of Istanbul. The most authoritative source on this figure ought to be the Istanbul Metropolitan Municipality (MMI), but the English version of its website suggests a few figures for this area. One page states that "Each MM is sub-divided into District Municipalities ("DM") ''of which there are 27 in Istanbul''" [emphasis added] with a total area of {{convert|1538.9|km2|sqmi|sp=us}}<ref name="mmi-districts">{{Cite web |title=Districts |url=http://www.ibb.gov.tr/en-US/Organization/Jurisdiction/Pages/Districts.aspx |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 21 |publisher=Istanbul Metropolitan Municipality}}</ref> The Municipal History page appears to be the most explicit and most updated, saying that in 2004, "Istanbul Metropolitan Municipality's jurisdiction was enlarged to cover all the area within the provincial limits". It also states a 2008 law merged the [[Eminönü]] district into the [[Fatih]] district (a point that is not reflected in the previous source) and increased the number of districts in Istanbul to 39.<ref name="mmi-history">{{Cite web |title=History of Local Governance in Istanbul |url=http://www.ibb.gov.tr/en-US/Organization/MunicipalHistory/Pages/AnaSayfa.aspx |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 21 |publisher=Istanbul Metropolitan Municipality}}</ref> That total area, as corroborated on the Turkish version of the MMI website<ref>{{Cite web |title=İstanbul İl ve İlçe Alan Bilgileri |trans-title=Istanbul Province and District Area Information |url=http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/kurumsal/Pages/IlceveIlkKademe.aspx |accessdate=2010 թ․ հունիսի 20 |publisher=Istanbul Metropolitan Municipality |language=Turkish}}</ref>, and a Jurisdiction page on the English site<ref name="mmi-jurisdiction">{{Cite web |title=Jurisdiction |url=http://www.ibb.gov.tr/en-US/Organization/Jurisdiction/Pages/AnaSayfa.aspx |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 21 |publisher=Istanbul Metropolitan Municipality}}</ref> is {{convert|5343|km2|sqmi|sp=us}}.}}։ [[Բոսֆոր]]ը, որն իրար է կապում [[Մարմարա ծով|Մարմարա]] և [[Սև ծով]]երը, քաղաքը բաժանում է երկու մասի՝ եվրոպականի, որտեղ գտնվում են քաղաքի պատմական թաղամասերը և կառույցները և ասիականի, որտեղ տեղակայված է քաղաքի գործարար հատվածը։ Եվրոպական հատվածը գտնվում է [[Արևելյան Թրակիա]] պատմական տարածաշրջանում, իսկ ասիականը՝ [[Անատոլիա]]յում ([[Փոքր Ասիա]] թերակղզի)։ Ստամբուլի եվրոպական հատվածն իր հերթին բաժանվում է [[Ոսկեղջյուր]]ով․ բնական նավահանգիստ, որի ափերին են հիմնադրվել պատմական [[Բյուզանդիոն]] և [[Կոստանդնուպոլիս]] քաղաքները։ Մարմարա ծովի, Բոսֆորի նեղուցի ր Ոսկեղջյուրի միախառնման վայրը, որը գտնվում է Ստամբուլի սրտում, հազարավոր տարիներ եղել է կռվախնձոր տարբեր գերտերությունների միջև։ Բացի այդ, այն կարևոր նշանակություն ունի քաղաքի լանդշաֆտի համար<ref name="gr63"/>։

Ինչպես [[Հռոմ]]ը, որը տեղակայված է յոթ [[Հռոմի բլուրներ|բլուրների]] վրա, Ստամբուլը նույնպես տեղակայված է [[Ստամբուլի բլուրներ|յոթ բլուրների]] վրա, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի առնվազն մեկ կայսերական մզկիթ։ Բլուրներից ամենաարևելյանը գտնվում է [[Սարայբուրնու]] պատմական թերակղզու վրա, որտեղ գտնվում է [[Թոփքափը ամրոց|Թոփքափը կայսերական ամրոց]]ը<ref>{{Cite web |title=Istanbul from a Bird's Eye View |url=http://english.istanbul.gov.tr/Default.aspx?pid=294 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20090517063239/http://english.istanbul.gov.tr/Default.aspx?pid=294 |archivedate=2009 թ․ մայիսի 17 |accessdate=2010 թ․ հունիսի 13 |publisher=Governorship of Istanbul}}</ref>։ Սարայբուրնուի դիմաց՝ Ոսկեղջյուրի հակադիր ափին, գտնվում մեկ այլ կոնային բլուր, որտեղ տեղակայված է [[Բեյօղլու]] (նախկինում՝ մինչր 1870 թվականի հրդեհը, թաղամասը կոչվել է Պերա)<ref>{{Cite web |last=cityofistanbul |date=2017 թ․ սեպտեմբերի 24 |title=The Great Fire of Pera in 1870 |url=https://cityofistanbul.net/the-great-fire-of-pera-in-1870/ |accessdate=2021 թ․ մարտի 26 |website=City of Istanbul |language=en-US}}</ref> ժամանակակից թաղամասը։ Կապված իր տեղագրության հետ, Բեյօղլուի կառույցները ժամանակին կառուցվել են տեռասային պահպանվող պատերի միջոցով, իսկ ճանապարհները կառուցված են եղել աստիճանների տեսքով<ref name="topo"/>։ [[Յուսքյուդար]]ը (նախկինում Սկյուտար), որը գտնվում է Ստամբուլի ասիական հատվածում, հիմնականում ունի բլրային կառուցվածք, որը ձգվում է, ընդհուպ մինչև Բոսֆորի ափ։ Ստամբուլի Շեմսիփաշա և Այազմա թաղամասերի տեղանքն ավելի կտրուկ է՝ ձևավորելով մի յուրօրինակ հրվանդան։ Ստամբուլի ամենաբարձր կետը [[Չամլըջա բլուր]]ն է, որն ունի 288 մետր բարձրություն<ref name="topo">{{Cite web |title=The Topography of İstanbul |url=http://www.kultur.gov.tr/EN,33069/the-topography-of-istanbul.html |accessdate=2012 թ․ հունիսի 19 |publisher=Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism}}</ref>։ Ստամբուլի հյուսիսային մասը, ի տարբերություն հարավային ափի, ունի ավելի բարձր աշխարհագրական դիրք։ Այստեղ կան տեղանքներ, որոնց բարձրությունը գերազանցում է 200 մետրը (660 ոտնաչափ)։ Ստամբուլի հյուսիսային հատվածում գտնվող որոշ ժայռոտ ափեր նման են [[ֆյորդ]]ների, որոնք հիմնականում գտնվում են Բոսֆորի նեղուցի և Սև ծովի հատման վայրում։

Ստամբուլը գտնվում է [[Հյուսիսանատոլիական]] խզվածքի մոտ, որը սահմանակից է [[Աֆրիկական սալ|Աֆրիկական]] և [[Եվրասիական սալ]]երին։ Սալային այս հատվածը, որը ձգվում է Հյուսիսային [[Անատոլիա]]յից մինչև [[Մարմարա ծով]], «պատասխանատու» է ուժեղ մի քանի երկրաշարժերի համար, որոնք տեղի են ունեցել քաղաքի պատմության ողջ ընթացքում։ Ստամբուլի պատմության ամենաուժեղ սեյսմիկ ցնցումը տեղի է ունեցել [[Երկրաշարժ Ստամբուլում (1509)|1509 թվականին]], որի արդյունքում ձևավորված ցունամին փլուզել է քաղաքի պարիսպները և դարձել ավելի քան 10 000 մարդու մահվան պատճառ։ Վերջին խոշոր [[Իզմիթի երկրաշարժ|երկրաշարժը]] տեղի է ունեցել 1999 թվականին, որի էպիկենտրոնը գտնվել է թուրքական [[Իզմիթ]] քաղաքի մոտ։ Երկրաշարժի արդյունքում զոհվել է մոտ 18 000 մարդ, որից 1000-ը ստամբուլցիներ էին։ Ստամբուլի բնակիչները վստահ են, որ մոտ ապագայում կանխատեսվող երկրաշարժները կարող են լինել ավելի աղետալի, քանի որ քաղաքն անդադար աճում, իսկ նորակառույց շենքերում չեն պահպանվում հակասեյսմիկ պահանջների ապահովումը։ Պատճառը Ստամբուլի բնակչության անընդհատ աճող ցուցանիշներն են<ref name="dis-awaits">{{Cite news |last=Revkin |first=Andrew C. |date=2010 թ․ փետրվարի 24 |title=Disaster Awaits Cities in Earthquake Zones |url=https://www.nytimes.com/2010/02/25/science/earth/25quake.html |accessdate=2010 թ․ հունիսի 13 |work=The New York Times}}</ref>։ Սեյսմոլոգները կանխատեսում են, որ մինչև 2030 թվականը Ստամբուլում 7,6 մագնիտուդ կամ ավելի հզոր ուժգնությամբ երկրաշարժի հավանականությունը կազմում է 60 %<ref>{{Cite journal |last1=Parsons |first1=Tom |last2=Toda |first2=Shinji |last3=Stein |first3=Ross S. |last4=Barka |first4=Aykut |last5=Dieterich |first5=James H. |year=2000 |title=Heightened Odds of Large Earthquakes Near Istanbul: An Interaction-Based Probability Calculation |journal=Science |location=Washington, D.C. |publisher=The American Association for the Advancement of Science |volume=288 |issue=5466 |pages=661–5 |bibcode=2000Sci...288..661P |doi=10.1126/science.288.5466.661 |pmid=10784447}}</ref><ref>{{Cite news |last=Traynor |first=Ian |date=2006 թ․ դեկտեմբերի 9 |title=A Disaster Waiting to Happen – Why a Huge Earthquake Near Istanbul Seems Inevitable |url=https://www.theguardian.com/world/2006/dec/09/turkey.naturaldisasters |accessdate=2010 թ․ հունիսի 13 |work=The Guardian |location=UK}}</ref>։
=== Կլիմա ===
[[պատկեր:Fog-over-istanbul-skyscrapers.jpg|thumb|left|[[Լևենտ (Ստամբուլ)|Լևենտ]] թաղամասը մառախուղի մեջ, որը հայտնվում է առավոտյան ժամերին|alt=Skyscrapers, both near and far, soar above a dense layer of fog that keeps the ground hidden from view.]][[պատկեր:Istanbul Köppen Map.png|thumb|right|Ստամբուլի միկրոկլիմաները՝ համաձայն [[Կյոպպենի կլիմաների դասակարգում|Կյոպպենի կլիմաների դասակարգման]]]] [[Կյոպպենի կլիմաների դասակարգում|Կյոպպենի կլիմաների դասակարգման]] համաձայն, Ստամբուլի կլիման գտնվում է [[միջերկրածովյան կլիմա]]յի (''Csa''), [[մերձարևադարձային կլիմա]]յի (''Cfa'') և [[ծովային կլիմա]]յի (''Cfb'') սահմանագծում, քանի որ քաղաքը գտնվում է տարանցիկ կլիմայական գոտում։ Ընդունված է ասել, որ Ստամբուլը գտնվում է [[չափավոր կլիմայական գոտի|չափավոր կլիմայական գոտում]]։ Դրա շնորհիվ այստեղ պարզ արտահայտվում են տարվա բոլոր չորս եղանակները։ Ամռան ամիսներին տեղումները կազմում են 20-65 մմ՝ կախված տեղանքից։ Այն չի կարելի դասակարգել որպես, լոկ, միջերկրական կամ մերձարևադարձային կլիմայական գոտի<ref>{{Cite journal |last=Kottek |first=Markus |last2=Grieser |first2=Jürgen |last3=Beck |first3=Christoph |last4=Rudolf |first4=Bruno |last5=Rube |first5=Franz |date=2006 թ․ հունիս |title=World Map of the Köppen-Geiger climate classification updated |url=http://www.schweizerbart.de/resources/downloads/paper_free/55034.pdf |journal=Meteorologische Zeitschrift |volume=15 |issue=3 |pages=259–263 |bibcode=2006MetZe..15..259K |doi=10.1127/0941-2948/2006/0130 |accessdate=2013 թ․ մարտի 29}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Peel |first=M. C. |last2=Finlayson |first2=B. L. |last3=McMahon |first3=T. A. |year=2007 |title=Updated world map of the Köppen-Geiger climate classification |url=http://www.hydrol-earth-syst-sci-discuss.net/4/439/2007/hessd-4-439-2007.pdf |journal=Hydrology and Earth System Sciences |volume=4 |issue=2 |pages=439–473 |doi=10.5194/hessd-4-439-2007 |accessdate=2013 թ․ մարտի 29}}</ref><ref>{{Cite web |title=Total Participation Data: August |url=http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/aylik-normal-yagis-dagilimi.aspx?a=08#sfB |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120516010141/http://dmi.gov.tr/veridegerlendirme/aylik-normal-yagis-dagilimi.aspx?a=08#sfB |archivedate=2012 թ․ մայիսի 16 |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 6 |publisher=Turkish State Meteorological Service |language=Turkish |df=dmy-all}}</ref>։ Շնորհիվ իր չափսերի, աշխարհագրական դիրքի, ծովային տեղագրության և վերջապես, ամենակարևորը, երկու տարբեր ջրային տարածություններում առկա ափագծերի՝ հյուսիսում և հարավում, Ստամբուլում առկա են [[միկրոկլիմա]]ներ։ Քաղաքի հյուսիսային հատվածին, այդ թվում նաև [[Բոսֆոր]]ի ափագծին, բնորոշ են [[ծովային կլիմա|ծովային]] և [[մերձարևադարձային մուսսոնային կլիմա]]ները։ Պատճառը [[Սև ծով]]ից եկող խոնավությունն է, ինչպես նաև բուսականության բարձր կենտրոնացվածությունը շրջանում։ Կլիման քաղաքի առավել խիտ բնակեցված վայրերում, ընդհուպ մինչև [[Մարմարա ծով]], տաք է, չոր և սակավ խոնավ<ref name="efcu716">{{harvnb|Efe|Cürebal|2011|pp=716–7}}</ref>։ Քաղաքի հյուսիսային հատվածում ([[Բահչեքյոյ]] 1166.6&nbsp;մմ) տեղումների միջին տարեկան քանակը կարող է երկու անգամ գերազանցել հարավային հատվածում տեղումների միջին տարեկան թվաքանակին (Ֆլորյա 635.0&nbsp;մմ)<ref>{{Cite web |title=COMPARISONS OF ANNUAL MEANPRECIPITATION GRIDDED AND STATION DATA: AN EXAMPLE FROM ISTANBUL, TURKEY Yıllık Ortalama Gridlenmiş Yağış Verisi ve İstasyon Yağış Verisinin Karşılaştırılması, İstanbul Örneği – USTAOĞLU – Marmara Coğrafya Dergisi |url=http://e-dergi.marmara.edu.tr/marucog/article/view/1012000723/1012000620/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20161117092648/http://e-dergi.marmara.edu.tr/marucog/article/view/1012000723/1012000620 |archive-date=2016 թ․ նոյեմբերի 17 |accessdate=2016 թ․ փետրվարի 12 |work=marmara.edu.tr}}</ref>։ Ստամբուլի հյուսիսային և հարավային հատվածների տարեկան միջին ջերմաստիճանի միջև էական տարբերություններ կան։ Այսպես, Բահչեքյոյում տարեկան միջին ջերմաստիճանը կազմում է {{convert|12.8|C|F|abbr=on}}, իսկ [[Քարթալ]]ում՝ {{convert|15.03|C|F|abbr=on}}<ref>{{Cite web |author=belgrat |title=HÜSNÜ YAZICI YAZDIĞI KONULAR |url=http://evladifathan.blogspot.com.tr/2009/05/bahcekoy-orman-isletme-mudurlugu.html |accessdate=2016 թ․ փետրվարի 12 |work=blogspot.com.tr}}</ref>։ [[Ստամբուլի մարզ]]ի այն հատվածները, որոնք հեռու են գտնվում երկու ծովերի ափերից ունեն մայրցամաքային կլիմային բնորոշ առանձնահատկություններ։ Մարզի մայրցամաքային և ծովային տարածաշրջաններում տարվա կտրվածքով տարբերվում են գիշերների և ցերեկների տարբերությունները, ինչպես նաև տարբեր են ամռան և ձմռան տարեկան միջին ջերմաստիճանները։ Մարզի որոշ հատվածներում ձմռանը, հատկապես գիշերվա ժամերին, ջերմաստիճանը զրոյից ցածր է։

Ստամբուլում, հատկապես առավոտյան ժամերին, խոնավությունը կարող է հասնել 80 տոկոսի<ref name="bbc-weather">{{Cite web |title=Weather – Istanbul |url=http://www.bbc.co.uk/weather/745044 |accessdate=2012 թ․ հոկտեմբերի 15 |work=World Weather |publisher=BBC Weather Centre}}</ref>։ Խոնավության պատճառով, Ստամբուլում հաճախակի մառախուղ է՝ հատկապես քաղաքի հյուսիսային ([[Սարըյեր]]) և կենտրոնից հեռու գտնվող հատվածներում<ref name="efcu716"/>։ Թանձր մառախուղը խանգարում է քաղաքի տրանսպորտային երթևեկությանը, այդ թվում նաև Բոսֆորով նավային երթևեկությանը։ Թանձր մառախուղը ավելի բնորոշ է աշնան և ձմռան ամիսներին, երբ առավոտյան ժամերին խոնավությունը կարող է հասնել առավելագույնի<ref>{{Cite web |date=2005 թ․ հունվարի 14 |title=Istanbul Enshrouded in Dense Fog |url=http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=istanbul-enshrouded-in-dense-fog-2005-01-14 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171018133356/http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=istanbul-enshrouded-in-dense-fog-2005-01-14 |archive-date=2017 թ․ հոկտեմբերի 18 |accessdate=2012 թ․ հոկտեմբերի 15 |work=Turkish Daily News}}</ref><ref>{{Cite web |date=2009 թ․ նոյեմբերի 23 |title=Thick Fog Causes Disruption, Flight Delays in İstanbul |url=http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action;jsessionid=FAB4C1B60E306ABF22F28B59203430B2?pageNo=137&category=&dt=2009&newsId=193715&columnistId=0 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131104070907/http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action%3Bjsessionid%3DFAB4C1B60E306ABF22F28B59203430B2?pageNo=137&category=&dt=2009&newsId=193715&columnistId=0 |archivedate=2013 թ․ նոյեմբերի 4 |accessdate=2012 թ․ հոկտեմբերի 15 |work=Today's Zaman}}</ref><ref>{{Cite web |date=2010 թ․ նոյեմբերի 6 |title=Dense Fog Disrupts Life in Istanbul |url=http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action;jsessionid=86594F6ACB2187D581BA55332977A69F?newsId=226474 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131104070818/http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action%3Bjsessionid%3D86594F6ACB2187D581BA55332977A69F?newsId=226474 |archivedate=2013 թ․ նոյեմբերի 4 |accessdate=2012 թ․ հոկտեմբերի 15 |work=Today's Zaman}}</ref>։ Ամռան ամիսներին խոնավությունը և մառախուղը սովորաբար վերանում են կեսօրին, սակայն խոնավությունը ամռան շոգը ուժգնացնում է<ref name="bbc-weather"/><ref name="pelit">{{Cite web |last=Pelit |first=Attila |title=When to Go to Istanbul |url=http://www.timeout.com/istanbul/features/306/when-to-go-to-istanbul |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111214232517/http://www.timeout.com/istanbul/features/306/when-to-go-to-istanbul |archivedate=2011 թ․ դեկտեմբերի 14 |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 19 |work=TimeOut Istanbul}}</ref>։ Ամռան ամիսների ընթացքում, բարձր ջերմաստիճանը միջինում հասնում է  {{convert|29|°C|°F|abbr=on}}, իսկ հորդառատ անձրևները հազվադեպ են լինում։ Հունիսից օգոստոս ամիսներին միայն մոտ 15 օր է, որ Ստամբուլում փոփոխական եղանակ է լինում<ref name="tsms-main">{{Cite web |title=Resmi İstatistikler (İl ve İlçelerimize Ait İstatistiki Veriler) |trans-title=Official Statistics (Statistical Data of Provinces and Districts) – Istanbul |url=http://mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ISTANBUL |accessdate=2015 թ․ օգոստոսի 10 |publisher=Turkish State Meteorological Service |language=Turkish}}</ref>։ Ստամբուլում ամպրոպները ամենաշատը գրանցվում են հենց ամռան ամիսներին<ref>{{harvnb|Quantic|2008|p=155}}</ref>։

Ստամբուլում ձմռանն ավելի ցուրտ է, քան [[Միջերկրական ծով|Միջերկրական ավազանի]] մյուս քաղաքներում։ Ձմռան ամիսներին ջերմաստիճանը միջինում կազմում է {{convert|1|-|4|C|F|abbr=on}}<ref name="tsms-main"/>։ Լճի ձյան էֆեկտը, որը հիմնական տարածված Սևծովյան շրջանում, բավականին տարածված է երևույթ է։ Սակայն լճի ձյան էֆեկտը բավականին դժվար է կանխատեսել, բացի այդ այն կարող է կործանարար լինել քաղաքի ենթակառուցվածքների համար<ref>{{Cite journal |last=Kindap |first=Tayfin |date=2010 թ․ հունվարի 19 |title=A Severe Sea-Effect Snow Episode Over the City of Istanbul |url=http://www.springerlink.com/content/cu66841r30p20v72/ |journal=Natural Hazards |volume=54 |issue=3 |pages=703–23 |doi=10.1007/s11069-009-9496-7 |issn=1573-0840 |accessdate=2012 թ․ հոկտեմբերի 15}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>։ Գարունը և ամառը մեղմ են, սակայն հաճախ խոնավ և անկանխատեսելի։ Հյուսիս-արևմուտքից փչող ցուրտ քամիները և հարավից փչող տաք օդային հոսանքները կարող են ջերմաստիճանի տատանումների պատճառ հանդիսանալ<ref name="pelit"/><ref>{{Cite web |date=2009 թ․ հոկտեմբերի 17 |title=Istanbul Winds Battle Over the City |url=http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=istanbul-winds-2009-10-15 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20171018133403/http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=istanbul-winds-2009-10-15 |archive-date=2017 թ․ հոկտեմբերի 18 |accessdate=2012 թ․ հոկտեմբերի 15 |work=Turkish Daily News}}</ref>։ Ընդհանուր առմամբ, Ստամբուլում տարվա մեջ մոտ 130 օր քամոտ է։ Քամու ուժգնությունը վայրկյանում հասնում է մինչև 810 մմ<ref name="tsms-main"/><ref name="tsms-rain">{{Cite web |title=Yıllık Toplam Yağış Verileri |trans-title=Annual Total Participation Data: Istanbul, Turkey |url=http://mgm.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ISTANBUL#sfB |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 6 |publisher=Turkish State Meteorological Service |language=Turkish}}</ref>։ Ջերմաստիճանի առավելագույն և նվազագույն ցուցանիշները գրանցվել են քաղաքի կենտրոնում՝ Մարմարա ծովի ափին {{convert|40.5|°C|0}} և {{convert|-16.1|°C|0}}։ Մեկ օրվա ընթացքում տեղումների ամենամեծ ծավալը եղել է 227 մմ, իսկ ձնածածկույթի առավելագույն բարձրությունը եղել է 80 սմ<ref>{{Cite web |title=İstanbul Bölge Müdürlüğü'ne Bağlı İstasyonlarda Ölçülen Ekstrem Değerler |trans-title=Extreme Values Measured in Istanbul Regional Directorate |url=http://www.dmi.gov.tr/files/kurumsal/ekitap/4mevsim2/s5152.pdf |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110524043933/http://www.dmi.gov.tr/files/kurumsal/ekitap/4mevsim2/s5152.pdf |archivedate=2011 թ․ մայիսի 24 |accessdate=2010 թ․ հուլիսի 27 |publisher=Turkish State Meteorological Service |language=Turkish}}</ref><ref>{{Cite journal |last1=Tayanç |first1=Mete |last2=Karaca |first2=Mehmet |last3=Dalfes |first3=H. Nüzhet |year=1998 |title=March 1987 Cyclone (Blizzard) over the Eastern Mediterranean and Balkan Region Associated with Blocking |url=http://journals.ametsoc.org/doi/abs/10.1175/1520-0493(1998)126%3C3036%3AMCBOTE%3E2.0.CO%3B2 |journal=Monthly Weather Review |publisher=American Meteorological Society |volume=126 |issue=11 |pages=3036 |bibcode=1998MWRv..126.3036T |doi=10.1175/1520-0493(1998)126<3036:MCBOTE>2.0.CO;2 |accessdate=2010 թ․ հուլիսի 27}}</ref>։

{{Եղանակի Աղյուսակ
| location = Ստամբուլ ([[Սարըյեր]]), 1950–2015
| metric first = yes
| single line = yes
| Jan record high C= 22.0
| Feb record high C= 23.2
| Mar record high C= 29.3
| Apr record high C= 33.6
| May record high C= 34.5
| Jun record high C= 40.0
| Jul record high C= 41.5
| Aug record high C= 39.6
| Sep record high C= 36.6
| Oct record high C= 34.0
| Nov record high C= 26.5
| Dec record high C= 25.8
| Jan high C = 8.5
| Feb high C = 9.0
| Mar high C = 10.8
| Apr high C = 15.4
| May high C = 20.0
| Jun high C = 24.6
| Jul high C = 26.6
| Aug high C = 26.8
| Sep high C = 23.7
| Oct high C = 19.1
| Nov high C = 14.7
| Dec high C = 10.8
|Jan mean C = 5.7
|Feb mean C = 5.7
|Mar mean C = 7.0
|Apr mean C = 11.1
|May mean C = 15.7
|Jun mean C = 20.4
|Jul mean C = 22.9
|Aug mean C = 23.1
|Sep mean C = 19.8
|Oct mean C = 15.6
|Nov mean C = 11.5
|Dec mean C = 8.0
| Jan low C = 3.2
| Feb low C = 3.1
| Mar low C = 4.2
| Apr low C = 7.7
| May low C = 12.1
| Jun low C = 16.5
| Jul low C = 19.5
| Aug low C = 20.1
| Sep low C = 16.8
| Oct low C = 13.0
| Nov low C = 8.9
| Dec low C = 5.5
| Jan record low C= -11.0
| Feb record low C= -8.4
| Mar record low C= -5.8
| Apr record low C= -1.4
| May record low C= 3.0
| Jun record low C= 8.5
| Jul record low C= 12.0
| Aug record low C= 12.3
| Sep record low C= 7.1
| Oct record low C= 0.6
| Nov record low C= -2.2
| Dec record low C= -7.0
| Jan precipitation mm = 105.0
| Feb precipitation mm = 78.0
| Mar precipitation mm = 70.8
| Apr precipitation mm = 45.2
| May precipitation mm = 34.1
| Jun precipitation mm = 35.0
| Jul precipitation mm = 31.6
| Aug precipitation mm = 40.7
| Sep precipitation mm = 59.5
| Oct precipitation mm = 90.0
| Nov precipitation mm = 101.3
| Dec precipitation mm = 122.0
| Jan precipitation days = 17.5
| Feb precipitation days = 15.3
| Mar precipitation days = 13.8
| Apr precipitation days = 10.4
| May precipitation days = 8.1
| Jun precipitation days = 6.1
| Jul precipitation days = 4.2
| Aug precipitation days = 4.9
| Sep precipitation days = 7.4
| Oct precipitation days = 11.3
| Nov precipitation days = 13.2
| Dec precipitation days = 17.2
| unit precipitation days = 0.1 mm
|precipitation colour = green
|Jand sun = 2.3
|Febd sun = 3.1
|Mard sun = 4.3
|Aprd sun = 6.0
|Mayd sun = 8.1
|Jund sun = 10.0
|Juld sun = 10.4
|Augd sun = 9.5
|Sepd sun = 8.1
|Octd sun = 5.3
|Novd sun = 3.4
|Decd sun = 2.2
|Jan percentsun = 23
|Feb percentsun = 28
|Mar percentsun = 36
|Apr percentsun = 46
|May percentsun = 58
|Jun percentsun = 67
|Jul percentsun = 69
|Aug percentsun = 68
|Sep percentsun = 68
|Oct percentsun = 48
|Nov percentsun = 34
|Dec percentsun = 24
| source 1 = Թուրքիայի պետական օդևերևութաբանական ծառայություն (1960–2012)<ref name="tsms-main"/><ref name="tsms-rain"/><ref name="tsms-sun">{{Cite web |title=Resmi İstatistikler (İl ve İlçelerimize Ait İstatistiki Veriler) |trans-title=Official Statistics (Statistical Data of Provinces and Districts) – Istanbul |url=http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ISTANBUL |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20081217120041/http://www.dmi.gov.tr/veridegerlendirme/il-ve-ilceler-istatistik.aspx?m=ISTANBUL |archive-date=2008 թ․ դեկտեմբերի 17 |accessdate=2014 թ․ դեկտեմբերի 3 |publisher=Turkish State Meteorological Service |language=Turkish}}</ref>}}

{{Եղանակի Աղյուսակ
| location = Ստամբուկ (Քիրեչբուրնու, [[Սարըյեր]]), 1949–1999
| metric first = yes
| collapsed=yes
| single line = yes
| Jan high C = 8.3
| Feb high C = 8.7
| Mar high C = 10.3
| Apr high C = 15.2
| May high C = 19.6
| Jun high C = 24.2
| Jul high C = 26.0
| Aug high C = 26.1
| Sep high C = 23.3
| Oct high C = 19.0
| Nov high C = 14.8
| Dec high C = 10.9
| Jan mean C= 5.5
| Feb mean C= 5.5
| Mar mean C= 6.7
| Apr mean C= 10.9
| May mean C= 15.4
| Jun mean C= 20.1
| Jul mean C= 22.4
| Aug mean C= 22.6
| Sep mean C= 19.5
| Oct mean C= 15.5
| Nov mean C= 11.6
| Dec mean C= 8.1
| Jan low C = 3.0
| Feb low C = 2.9
| Mar low C = 4.0
| Apr low C = 7.5
| May low C = 11.9
| Jun low C = 16.2
| Jul low C = 19.1
| Aug low C = 19.7
| Sep low C = 16.6
| Oct low C = 12.8
| Nov low C = 8.9
| Dec low C = 5.6
| Jan precipitation mm = 103.6
| Feb precipitation mm = 70.5
| Mar precipitation mm = 71.0
| Apr precipitation mm = 47.2
| May precipitation mm = 45.8
| Jun precipitation mm = 36.8
| Jul precipitation mm = 35.6
| Aug precipitation mm = 38.6
| Sep precipitation mm = 51.9
| Oct precipitation mm = 81.3
| Nov precipitation mm = 100.8
| Dec precipitation mm = 122.0
| Jan snow days = 3.6
| Feb snow days = 4.9
| Mar snow days = 2.8
| Apr snow days = 0.0
| May snow days = 0.0
| Jun snow days = 0.0
| Jul snow days = 0.0
| Aug snow days = 0.0
| Sep snow days = 0.0
| Oct snow days = 0.0
| Nov snow days = 0.3
| Dec snow days = 1.5
| unit snow days = 0.1 mm
| source 1 = Թուրքիայի պետական օդերևութաբանական ծառայություն<ref>[http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/BilgiHizmetleri/Istatistikler/Documents/fiziki/t478.pdf The Yearly Measurements by Kirecburnu Station Between 1990–1999]</ref> (1949–1999)}}

{{Եղանակի Աղյուսակ
| location = Ստամբուլ (Բահչեքյոյ, [[Սարըյեր]]), 1949–1999
| metric first = yes
| collapsed=yes
| single line = yes
| Jan high C = 8.0
| Feb high C = 8.6
| Mar high C = 10.5
| Apr high C = 15.9
| May high C = 20.6
| Jun high C = 24.7
| Jul high C = 26.3
| Aug high C = 26.6
| Sep high C = 23.7
| Oct high C = 19.2
| Nov high C = 14.7
| Dec high C = 10.4
| Jan mean C= 4.6
| Feb mean C= 4.7
| Mar mean C= 6.0
| Apr mean C= 10.5
| May mean C= 15.0
| Jun mean C= 19.3
| Jul mean C= 21.5
| Aug mean C= 21.6
| Sep mean C= 18.2
| Oct mean C= 14.1
| Nov mean C= 12.2
| Dec mean C= 6.8
| Jan low C = 1.7
| Feb low C = 1.6
| Mar low C = 2.8
| Apr low C = 6.4
| May low C = 10.7
| Jun low C = 14.5
| Jul low C = 17.0
| Aug low C = 17.6
| Sep low C = 14.2
| Oct low C = 10.8
| Nov low C = 6.9
| Dec low C = 3.9
| Jan precipitation mm = 152.1
| Feb precipitation mm = 100.1
| Mar precipitation mm = 105.2
| Apr precipitation mm = 57.2
| May precipitation mm = 45.8
| Jun precipitation mm = 40.5
| Jul precipitation mm = 37.4
| Aug precipitation mm = 54.1
| Sep precipitation mm = 67.3
| Oct precipitation mm = 118.2
| Nov precipitation mm = 135.1
| Dec precipitation mm = 175.4
| Jan snow days = 4.6
| Feb snow days = 5.2
| Mar snow days = 3.9
| Apr snow days = 0.1
| May snow days = 0.0
| Jun snow days = 0.0
| Jul snow days = 0.0
| Aug snow days = 0.0
| Sep snow days = 0.0
| Oct snow days = 0.0
| Nov snow days = 0.5
| Dec snow days = 3.0
| unit snow days = 0.1 mm
| source 1 = Թուրքիայի պետական օդերևութաբանական ծառայությունref>[http://www.ibb.gov.tr/tr-TR/BilgiHizmetleri/Istatistikler/Documents/fiziki/t474.pdf The Yearly Measurements by Bahcekoy Station Between 1990–1999]</ref> (1949–1999)}}

{|style="width:90%;text-align:center;font-size:90%;line-height:1.2em;margin-left:auto;margin-right:auto" class="wikitable"
|-
!Colspan=14|Ստամբուլի կլիմայական տվյալները
|-
!Ամիս
!Հուն
!Փետ
!Մարտ
!Ապր
!Մայ
!Հուն
!Հուլ
!Օգ
!Սեպտ
!Հոկտ
!Նոյ
!Դեկտ
!style="border-left-width:medium"|Տարի
|-
!Ծովափնյա շրջանում միջին ջերմաստիճան °C (°F)
|style="background:#7E7EFF;color:#000000;"|8.4<br />(47.1)
|style="background:#7373FF;color:#000000;"|7.7<br />(45.9)
|style="background:#7C7CFF;color:#000000;"|8.3<br />(46.9)
|style="background:#9999FF;color:#000000;"|10.2<br />(50.4)
|style="background:#E8E8FF;color:#000000;"|15.5<br />(59.9)
|style="background:#FFAA00;color:#000000;"|21.3<br />(70.3)
|style="background:#FF6900;color:#000000;"|24.6<br />(76.3)
|style="background:#FF6400;color:#000000;"|24.9<br />(76.8)
|style="background:#FF8D00;color:#000000;"|22.8<br />(73.0)
|style="background:#FFE388;color:#000000;"|18.4<br />(65.1)
|style="background:#CFCFFF;color:#000000;"|13.8<br />(56.8)
|style="background:#9D9DFF;color:#000000;"|10.5<br />(50.9)
|style="background:#E9E9FF;color:#000000;border-left-width:medium"|15.5<br />(60.0)
|-
!Արևային լույսի օրական տևողություն
|style="background:#F0F011;color:#000000;"|10.0
|style="background:#F7F722;color:#000000;"|11.0
|style="background:#FFFF33;color:#000000;"|12.0
|style="background:#FFFF44;color:#000000;"|13.0
|style="background:#FFFF55;color:#000000;"|14.0
|style="background:#FFFF66;color:#000000;"|15.0
|style="background:#FFFF66;color:#000000;"|15.0
|style="background:#FFFF55;color:#000000;"|14.0
|style="background:#FFFF33;color:#000000;"|12.0
|style="background:#F7F722;color:#000000;"|11.0
|style="background:#F0F011;color:#000000;"|10.0
|style="background:#E9E900;color:#000000;"|9.0
|style="background:#FFFF35;color:#000000;border-left-width:medium"|12.2
|-
!Ուլտրամանուշակագույն ճառագայթների ինդեքսի տվյալ
|style="background:#289500;color:#000000;"|2
|style="background:#289500;color:#000000;"|2
|style="background:#f7e400;color:#000000;"|4
|style="background:#f7e400;color:#000000;"|5
|style="background:#f85900;color:#000000;"|7
|style="background:#d8001d;color:#000000;"|8
|style="background:#d8001d;color:#000000;"|9
|style="background:#d8001d;color:#000000;"|8
|style="background:#f85900;color:#000000;"|6
|style="background:#f7e400;color:#000000;"|4
|style="background:#289500;color:#000000;"|2
|style="background:#289500;color:#000000;"|1
|style="background:#f7e400;color:#000000;border-left-width:medium"|4.8
|-
!Colspan=14 style="background:#f8f9fa;font-weight:normal;font-size:95%;"|Source։ Weather Atlas<ref name="Weather Atlas">{{Cite web |title=Istanbul, Turkey - Climate data |url=http://www.weather-atlas.com/en/turkey/istanbul-climate |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170330011621/http://www.weather-atlas.com/en/turkey/istanbul-climate |archivedate=2017 թ․ մարտի 30 |access-date=2017 թ․ մարտի 29 |publisher=Weather Atlas |df=dmy-all}}</ref>
|}

{{Եղանակի Աղյուսակ
| location = Ստամբուլ
| metric first = yes
| single line = yes
| Jan record high C= 22.0
| Feb record high C= 23.2
| Mar record high C= 29.3
| Apr record high C= 33.6
| May record high C= 34.5
| Jun record high C= 40.0
| Jul record high C= 41.5
| Aug record high C= 39.6
| Sep record high C= 36.6
| Oct record high C= 34.0
| Nov record high C= 26.5
| Dec record high C= 25.8
| Jan high C = 8.5
| Feb high C = 9.0
| Mar high C = 10.8
| Apr high C = 15.4
| May high C = 20.0
| Jun high C = 24.6
| Jul high C = 26.6
| Aug high C = 26.8
| Sep high C = 23.7
| Oct high C = 19.1
| Nov high C = 14.7
| Dec high C = 10.8
| Jan mean C= 5.7
| Feb mean C= 5.7
| Mar mean C= 7.0
| Apr mean C= 11.1
| May mean C= 15.7
| Jun mean C= 20.4
| Jul mean C= 22.9
| Aug mean C= 23.1
| Sep mean C= 19.8
| Oct mean C= 15.6
| Nov mean C= 11.5
| Dec mean C= 8.0
| Jan low C = 3.2
| Feb low C = 3.1
| Mar low C = 4.2
| Apr low C = 7.7
| May low C = 12.1
| Jun low C = 16.5
| Jul low C = 19.5
| Aug low C = 20.1
| Sep low C = 16.8
| Oct low C = 13.0
| Nov low C = 8.9
| Dec low C = 5.5
| Jan record low C= -11.0
| Feb record low C= -8.4
| Mar record low C= -5.8
| Apr record low C= -1.4
| May record low C= 3.0
| Jun record low C= 8.5
| Jul record low C= 12.0
| Aug record low C= 12.3
| Sep record low C= 7.1
| Oct record low C= 0.6
| Nov record low C= -2.2
| Dec record low C= -7.0
| Jan precipitation mm = 105.0
| Feb precipitation mm = 78.0
| Mar precipitation mm = 70.8
| Apr precipitation mm = 45.2
| May precipitation mm = 34.1
| Jun precipitation mm = 35.0
| Jul precipitation mm = 31.6
| Aug precipitation mm = 40.7
| Sep precipitation mm = 59.5
| Oct precipitation mm = 90.0
| Nov precipitation mm = 101.3
| Dec precipitation mm = 122.0
| Jan precipitation days = 17.5
| Feb precipitation days = 15.3
| Mar precipitation days = 13.8
| Apr precipitation days = 10.4
| May precipitation days = 8.1
| Jun precipitation days = 6.1
| Jul precipitation days = 4.2
| Aug precipitation days = 4.9
| Sep precipitation days = 7.4
| Oct precipitation days = 11.3
| Nov precipitation days = 13.2
| Dec precipitation days = 17.2
| unit precipitation days = 0.1 mm
| Jan sun = 71.3
| Feb sun = 87.6
| Mar sun = 133.3
| Apr sun = 180.0
| May sun = 251.1
| Jun sun = 300.0
| Jul sun = 322.4
| Aug sun = 294.5
| Sep sun = 243.0
| Oct sun = 164.3
| Nov sun = 102.0
| Dec sun = 68.2
| source 1 = Türkiye Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü (Turkish State Meteorological Service)<ref name="tsms-main"/>}}

== Քաղաքային պատկեր ==
{{Տես նաև|Ստամբուլի քաղաքային կենտրոնների ցանկ}}
{{Տեղեկաքարտ Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ
 | Հայերեն անվանում = [[Ստամբուլի պատմական շրջաններ]]
 | Անգլերեն անվանում = Historic Areas of Istanbul
 | Պատկեր = [[պատկեր:Topkapı - 01.jpg|260px|alt=A close-up view of Topkapı Palace, with the Prince Islands in the background.]]
 | Պատկերի նկարագրություն = 
 | Երկիր = {{TR}}
 | Տիպ = մշակութային
 | Չափանիշներ =I, II, III, IV
 | ID = 356
 | Հղում = http://whc.unesco.org/en/list/356
 | Աշխարհամաս = [[Եվրոպայում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության օբյեկտների ցանկ|Եվրոպա և Հյուսիսային Ամերիկա]]
 | Կոորդինատներ = 
 <!--*կոորդինատներ քարտեզի համար-->
|լայնք = 41.0674557
|երկայնք = 29.0507727
|երկիր = Թուրքիա
|երկիր2 = Թուրքիա Ստամբուլ
|երկրամաս =Եվրոպա
|ալտերնատիվ քարտեզ = <!-- ալտերնատիվ քարտեզ -->
|ալտերնատիվ քարտեզ2 = <!-- ալտերնատիվ քարտեզ -->
|ալտերնատիվ քարտեզ3 =Europe_relief_laea_location_map.jpg
|քարտեզի նկարագրություն = 
|քարտեզի նկարագրություն2 = 
|քարտեզի նկարագրություն3 = 
 | Տարի = 1985 թվական
 | Նստաշրջան = 9-րդ
 | Լայնացումներ = 
 | Վտանգի տակ = 
}}
[[Ֆաթիհ]] շրջանը, որն անվանվել է ի պատիվ [[Օսմանյան կայսրություն|օսմանյան]] [[Մեհմեդ II]] Ֆաթիհ (Հաղթանակ) սուլթանի ({{lang-tr|Fatih Sultan Mehmed}}), համապատասխանում է այն նույն շրջանին, որը որ եղել է մինչ Օսմանյան կայսրության կողմից 1453 թվականին Կոստանդնուպոլսի գրավումը, ինչպես նաև Կոստանդնուպոլիս քաղաքի ողջ տարածքը (ներկայումս այն կենտրոնական թաղամասերից մեկն և կոչվում է Ստամբուլի ''[[Սարայբուրնու|պատմական թերակղզի]]'')։ Ֆաթիհի ափերը հարավից ողողվում են [[Ոսկեղջյուր]]ի ջրերով։ Շրջանի հյուսիսային հատվածում գտնվում է [[Ջենովայի հանրապետություն|ջենովական]] [[Գալաթայի աշտարակ]]ը<ref>{{harvnb|Çelik|1993|pp=70, 169}}</ref>։ [[Գալաթա]]ն ([[Քարաքյոյ]]) թաղամաս է կենտրոնական [[Բեյօղլու]] (Պերա) շրջանում։ Վերջինս համարվում է Ստամբուլի առևտրային և ժամանցի կենտրոնը։ Բեյօղլու թաղամասում են գտնվում [[Իստիկլյալ պողոտա]]ն և [[Թաքսիմ հրապարակ]]ը<ref>{{harvnb|Çelik|1993|p=127}}</ref>։

[[Դոլմաբահչե]] ամրոցը, որը եղել է օսմանյան սուլթանների նստավայրը կայսրության վերջին տարիներին, գտնվում է Ստամբուլի եվրոպական հատվածում՝ [[Բեշիկթաշ (շրջան)|Բեշիկթաշ շրջանում]]։ Պալատը կառուցված է [[Բոսֆորի նեղուց]]ի ափին։ Բեշիկթաշը շրջանը գտնվում է Բեյօղլուից դեպի հյուսիս։ [[Բարձր դուռ]] անվամբ (հայտնի է նաև Բաբ Ալի), որը դարձել էր օսմանյան կառավարության փոխանունը, բնորոշում էին Կայսերական դարպասները ({{lang-tr|Bâb-ı Hümâyûn}}), որոնք գտնվել են [[Թոփքափը ամրոց]]ի հակադիր մասում։ Սակայն 18-րդ դարի վերջից, ''Բարձր դուռ'' (կամ ուղղակի ''Դուռ'') անվամբ սկսել են բնորոշել ''Սադրազամլըքի'' ({{lang-hy|Վարչապետ}}) պալատը, որը գտնվել է Թոփքափը պալատի մոտ՝ [[Չաղալօղլու]] թաղամասում։ Այստեղ տեղակայված են եղել [[Մեծ վեզիր]]ի ({{lang-tr|Sadrazam}}) և մնացած վեզիրների գրասենյակները։ Այստեղ են նաև ընդունվել օտարերկրյա դիվանագետները։ [[Օրթաքյոյ]] նախկին գյուղը գտնվում է [[Բեշիկթաշ (շրջան)|Բեշիկթաշ]] շրջանում։ Այս թաղամասում է գտնվում հայտնի [[Օրթաքյոյ մզկիթ]]ը, որը գտնվում է [[Բոսֆորի կամուրջ|Բոսֆորի կամրջի]] մոտ։ Մզկիթը կառուցվել է հայազգի [[Բալյան ընտանիք|Կարապետ]] և [[Բալյան ընտանիք|Նիկողայոս Բալյան]]ների կողմից։ Կապելով Ստամբուլի եվրոպական և ասիական հատվածները՝ [[Բոսֆորի կամուրջ]]ը համարվում է [[Եվրոպա]]յի ամենագեղեցիկ կամուրջներից մեկը։ Բոսֆորի երկու ափերին էլ կառուցված են [[յալը]]ներ՝ շքեղ առանձնատներ, որոնք կառուցված են եղել օսմանյան արիստոկրատների և էլիտայի համար՝ որպես ամառանոցներ<ref>{{Cite news |last=Moonan |first=Wendy |date=1999 թ․ հոկտեմբերի 29 |title=For Turks, Art to Mark 700th Year |url=https://www.nytimes.com/1999/10/29/arts/antiques-for-turks-art-to-mark-700th-year.html?pagewanted=all&src=pm |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 4 |work=The New York Times}}</ref>։ Ծովափնյա հատվածից մի փոքր հեռու, քաղաքի հիմնական ավտոմայրուղիներից դուրս գտնվում են [[Լևենտ]] և [[Մասլաք]] շրջանները, որոնք համարվում են Ստամբուլի հիմնական բիզնես թաղամասերը<ref>{{harvnb|Oxford Business Group|2009|p=105}}</ref>։

[[պատկեր:Yağlıkçı Hacı Reşit Bey and Prenses Rukiye Yalısı on the Bosphorus, Istanbul, Turkey 001.jpg|thumb|left|Քաղաքի հիմնական հատվածներից դուրս կառուցված են ''[[յալը]]-նեը''՝ ամառային առանձնատներ, որոնք նախատեսված են եղել օսմանյան արիստոկրատների և էլիտայի համար։ Ներկայումս այստեղ բնակվում են Ստամբուլի ազդեցիկ և ամենահարուստ ընտանիքները։|alt=Two- and three-story colored houses with docks and balconies, built directly on the edge of the water]]

Օսմանյան ժամանակաշրջանում, [[Յուսքյուդար]]ը և [[Քադըքյոյ]]ը ներառված չեն եղել Ստամբուլի քաղաքի կազմի մեջ և դիտարկվել են որպես ամառանոցային տարածքներ, որտեղ իրենը յալըները և այգիներն են ունեցել Ստամբուլի բնակիչները։ Սակայն 20-րդ դարի երկրորդ կեսին, Ստամբուլի ասիական հատվածը քաղաքային բուռն զարգացում ապրեց։ Քաղաքի այս շրջանի զարգացումը կատարելագործեց նաև ենթակառուցվածքները և քաղաքային պլանավորումը, ի տարբերություն քաղաքի մյուս հատվածների<ref name="wctr281"/>։ Բոսֆորի ասիական հատվածի մեծ մասը հանդիսանում է արվարձան՝ եվրոպական Ստամբուլի տնտեսական և առևտրային կենտրոնների համար։ Այստեղ բնակվում է Ստամբուլի բնակչության մեկ երրորդը՝ քաղաքի աշխատավոր հատվածի մեկ քառորդը<ref name="wctr281"/>։ 20-րդ դարում Ստամբուլում տեղի ունեցած էքսպոնենտալ աճի արդյունքում, քաղաքի նշանակալի մասը բաղկացած է ''[[գեջեքոնդու]]ներից'' (թարգմանաբար՝ գիշերը կառուցված)։ Գեջեքոնդուները անօրինական կառուցված շինություններ էին, որտեղ բնակվում է Ստամբուլի համեմատաբար աղքատ բնակչությունը<ref name="kar7896">{{harvnb|Karpat|1976|pp=78–96}}</ref>։ Ներկայումս, որոշ ''գեջեքոնդու'' շրջաններ ամբողջությամբ քանդվել և փոխարինվել են ժամանակակից բնակելի բազմահարկ շենքերով<ref name="yavuz">{{Cite news |last=Yavuz |first=Ercan |date=2009 թ․ հունիսի 8 |title=Gov't launches plan to fight illegal construction |url=http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action?load=detay&link=177450&bolum=103 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120120204750/http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action?load=detay&link=177450&bolum=103 |archivedate=2012 թ․ հունվարի 20 |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 20 |work=Today's Zaman}}</ref>։ Ավելին, ներկայումս Ստամբուլում իրականացվում են լայնամասշտաբ շինարարական աշխատանքներ<ref name="AtkinsonBridge2005">{{Cite book |author1=Rowland Atkinson |url=https://books.google.am/books?id=s_Z8dxsXWxQC&pg=PA123 |title=Gentrification In A Global Context: The New Urban Colonialism |author2=Gary Bridge |publisher=Routledge |year=2005 |isbn=978-0-415-32951-4 |pages=123– |accessdate=2013 թ․ մայիսի 6}}</ref>, ինչպես օրինակ [[Թարլաբաշը]]ում<ref>{{Cite news |author=Jessica Bourque |date=2012 թ․ հուլիսի 4 |title=Poor but Proud Istanbul Neighborhood Faces Gentrification |url=https://www.nytimes.com/2012/07/05/world/middleeast/05iht-m05-turkey-tarlabasi.html?pagewanted=all&_r=1& |accessdate=2013 թ․ մայիսի 6 |newspaper=The New York Times}}</ref>։ Որոշ նախագծեր և շինարարական աշխատանքներ, ինչպես օրինակ [[Սուլուքուլե]]ում տեղի ունեցող շինարարությունը, ենթարկվում են բացահայտ քննադատության<ref>{{Cite news |author=Robert Tait |date=2008 թ․ հուլիսի 22 |title=Forced gentrification plan spells end for old Roma district in Istanbul |url=https://www.theguardian.com/world/2008/jul/22/roma.turkey |accessdate=2013 թ․ մայիսի 6 |newspaper=The Guardian}}</ref>։ Թուրքական կառավարությունն ունի լայնամասշտաբ ծրագրեր, որոնց հիմնական նպատակը դեպի արևմուտք քաղաքի ընդլայնումն է։ Այդպիսի նախագծերից մեկը [[Ստամբուլի նոր օդանավակայան]]ն է, որն իր մեծությամբ լինելու աշխարհում ամենամեծը։ Ստամբուլի նոր օդանավակայանը կփոխարինի մյուս երկու՝ [[Աթաթուրքի անվան միջազգային օդանավակայան|Աթաթուրքի անվան]] և  [[Սաբիհա Գյոքչենի անվան միջազգային օդանավակայան]]ները։ Քաղաքի նոր հատվածները կներառեն չորս տարբեր բնակավայրեր, որոնք ունենալու են հատուկ ենթակառուցվածքներ և նախատեսված են լինելու 1,5 միլիոն մարդու համար<ref>{{Cite news |date=2013 թ․ փետրվարի 22 |title=New city construction to begin in six months |url=http://www.hurriyetdailynews.com/new-city-construction-to-begin-in-six-months.aspx?nid=41622&pageID=238 |accessdate=2013 թ․ մայիսի 6 |newspaper=Hurriyet Daily News}}</ref>։

Ստամբուլի չունի քաղաքային գլխավոր զբոսայգի, սակայն ունի բազմաթիվ կանաչ տարածքներ։ [[Գյուլհանե այգի|Գյուլհանե զբոսայգին]] և [[Յըլդըզ զբոսայգի]]ն ստամբուլցիների սիրած վայրերից մեկն են։ Այստեղ են գտնվում նաև [[Թոփքափը ամրոց|Թոփքափ]]ը և [[Յըլդըզ]] ամրոցները։ Այս զբոսայգիները դարձել են հանրային միայն Թուրքական Հանրապետության առաջին տարիների ընթացքում<ref>{{harvnb|Boyar|Fleet|2010|p=247}}</ref>։ Զբոսայգիներից մյուսը [[Ֆեթհի փաշայի զբոսայգի]]ն է, որը տեղակայված է Ստամբուլի ասիական հատվածում՝ [[Բոսֆորի կամուրջ|Բոսֆորի կամրջի]] մոտ։ Զբոսայգու հակադիր մասում՝ Բոսֆորից այն կողմ, գտնվում է Յըլդըզ ամրոցը։ Ֆեթհի փաշայի զբոսայգուց այն կողմ՝ քաղաքի եվրոպական հատվածում է գտնվում [[Էմիրղան զբոսայգի]]ն, որը հայտնի է նաև ''Կիպարադես'' ([[կիպարիս]]ի անտառը)։ Զբոսայգի կառուցվել է բյուզանդական ժամանակահատվածում։ Օսմանյան ժամանակաշրջանում, այն առաջին անգամ 16-րդ դարում նվիրվել է [[Լորդ կանցլեր|նիշանջը]] Ֆերիդուն Ահմեդ փաշային։ 17-րդ դարում [[Մուրադ IV]] սուլթանը զբոսայգին նվիրել է [[սեֆյաններ|սեֆյան]] էմիր Գյունե Խանին։ Այստեղից էլ առաջացել է ''Էմիրղան'' անվանումը։ 47 հեկտար (120 ակր) տարածք ունեցող զբոսայգին հետագայում (19-րդ դարում) ձեռք է բերվել Օսմանյան Եգիպտոսի և Սուդանի [[խեդիվ]] [[Իսմայիլ-Փաշա]]յի կողմից։ Էմիրղան զբոսայգին հայտնի է իր բույսերով և վարդակակաչի ամենամյա փառատոններով, որոնք կազմակերպվում են 2005 թվականից<ref>{{harvnb|Taylor|2007|p=241}}</ref>։ [[Արդարություն և զարգացում կուսակցություն (Թուրքիա)|Արդարություն և զարգացում կուսակցության]] կառավարության մտադրությունը [[Թաքսիմ Գեզի]] զբոսայգին փոխարինելու [[Թաքսիմի ռազմական զորանոցներ]]ի, որոնք գտնվել են [[Թաքսիմ հրապարակ]]ում և քանդվել 1940 թվականին, հանգեցրեց զանգվածային դժգոհությունների։ [[Թաքսիմ Գեզիի ցույցեր]]ի ժամանակ բարձրացվել են թուրք հասարակությանը անհանգստացնող բազմաթիվ հիմնախնդիրներ։ Ամառային ամիսներին Ստամբուլում բավականին հայտնի է [[Բելգրադի անտառ]]ը, որն ունի ավելի քան 5 000 հեկտար տարածություն (14 000 ակր) և գտնվում է քաղաքի հյուսիսային հատվածում։ Բյուզանդական և օսմանյան ժամանակաշրջանում անտառը եղել է խմելու ջրի հիմնական մատակարար, իսկ ջրամբարների մնացորդները կարելի է տեսնել մինչ օրս<ref>{{Cite web |title=Water Supply Systems, Reservoirs, Charity and Free Fountains, Turkish Baths |url=http://www.kultur.gov.tr/EN/belge/2-14846/water-supply-systems-reservoirs-charity-and-free-founta-.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20101119053754/http://www.kultur.gov.tr/EN/belge/2-14846/water-supply-systems-reservoirs-charity-and-free-founta-.html |archivedate=2010 թ․ նոյեմբերի 19 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 29 |publisher=Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism}}</ref><ref>{{harvnb|Time Out Guides|2010|p=212}}</ref>։

{{պանորամա|Istanbul panorama and skyline.jpg|800px|align-cap=center|Ստամբուլի համայնպատկերը Բոսֆորի նեղուցի և Մարմարա ծովի միախառնման վայրից։ Նկարում երևում են [[Կապույտ մզկիթ (Ստամբուլ)|Կապույտ մզկիթ]]ը, [[Այա Սոֆիա]]ն, [[Թոփքափը ամրոց]]ը և [[Դոլմաբահչե]] պալատը, որոնց կարելի է տեսնել ափագծով մեկ։}}

=== Ճարտարապետություն ===
{{Հիմնական|Ստամբուլի ճարտարապետություն}}
[[պատկեր:Turkey-3019 - Hagia Sophia (2216460729).jpg|thumb|left|[[Այա Սոֆիա]]յի տաճարը սկզբում եղել է եկեղեցի, այնուհետև՝ մզկիթ, իսկ ներկայումս (1935 թվականից սկսած) ծառայում է որպես թանգարան։ Այա Սոֆիայի տաճարը կառուցվել է բյուզանդական կայսր [[Հուստինիանոս Ա|Հուստինիանոս I]]-ի կողմից 532- 537 թվականներին։ Կառուցումից հետո մոտ 1000 տարի այն եղել է աշխարհի ամենամեծ տաճարը, մինչև 1507 թվականին կառուցվել է [[Սևիլյայի տաճար]]ը։|alt=A reddish building topped by a large dome and surrounded by smaller domes and four towers]]
{{Բազմապատիկ պատկերներ
 | գոտի = right
 | ուղղություն = vertical
 | վերնագիր = 
 | լայնություն = 200
 | պատկեր1 = Dolmabahçe Palace (cropped).JPG
 | նկարագրություն1 = 
 | պատկեր2 = Istanbul - Palau de Çırağan.JPG
 | նկարագրություն2 = 
 | պատկեր3= Bosfor B17-34.jpg
 | նկարագրություն3=[[Դոլմաբահչե]], [[Չըրաղան պալատ|Չըրաղան]] և [[Բեյլերբեյի պալատ]]ները, որոնք կառուցվել են 19-րդ դարում Բոսֆորի եվրոպական և ասիական ափերին՝ [[Աբդուլ Մեջիդ]] և [[Աբդուլ Ազիզ]] սուլթանների կողմից, նախագծվել են հայկական [[Բալյան ընտանիք]]ի կողմից, ովքեր եղել են Օսմանյան կայսրության պալատական ճարտարապետները<ref>"Continuity and Change in Nineteenth-Century Istanbul: Sultan Abdulaziz and the Beylerbeyi Palace", Filiz Yenisehirlioglu, ''Islamic Art in the 19th Century: Tradition, Innovation, And Eclecticism'', 65.</ref>։
}}
Ստամբուլը հայտնի է բյուզանդական և օսմանյան ժամանակաշրջանի իր հուշարձաններով, սակայն այդ ճարտարապետական կառույցները արտացոլում են տարբեր մարդկանց և կայսրությունների, որոնք իշխել են քաղաքի վրա։ Հռոմեական և ջենովական ճարտարապետությունը, օսմանյան ճարտարապետական հուշարձանների հետ միասին, բավականին տարածված և հայտնի են Ստամբուլում։ Ստամբուլում [[Հին Հունաստանի ճարտարապետություն|հունական ժամանակաշրջանի]] որևէ կառույց չի պահպանվել։ Սակայն [[Հին հռոմեական ճարտարապետություն|հռոմեական ժամանակաշրջանի կառույցները]] պահպանվել են մինչ մեր օրերը։ [[Թեոդոսիոսի կոթող]]ը (Թեոդոսիոսի օբելիսկը) կառուցվել է [[Հուստինիանոս Ա|Հուստինիանոս I]]-ի կողմից և տեղադրված է եղել [[Կոստանդնուպոլսի հիպոդրոմ]]ում։ Ներկայումս հիպոդրոմը գտնվում է Սուլթանահմեդ հրապարակում։ Հռոմեական ժամանակաշրջանի հայտնի կառույցներից է նաև [[Վաղեսի ջրանցույց]]ը, որը կառուցվել է 4-րդ դարում։ Ջրանցույցը (ակվեդուկը) գտնվում է [[Ֆաթիհ]] շրջանի ծայր արևմուտքում<ref name="coaot">{{harvnb|Chamber of Architects of Turkey|2006|pp=80, 118}}</ref>։ [[Կոստանդինի կոթող]]ը, որը կառուցվել է մ.թ. 330 թվականին՝ խորհրդանշելու Հռոմեական նոր մայրաքաղաքը, տեղադրված է հիպոդրոմից մի քանի հարյուր մետր այն կողմ<ref name="coaot"/>։

[[պատկեր:Blue Mosque from Hagia Sophia.jpg|thumb|left|[[Կապույտ մզկիթ (Ստամբուլ)|Կապույտ մզկիթ]]ի ընդհանուր տեսքը [[Այա Սոֆիա]] տաճարից։]] 
Վաղ շրջանի [[բյուզանդական ճարտարապետություն]]ը նման է կամարների և սյուների դասական հռոմեական մոդելին, սակայն փոփոխության են ենթարկվել որոշ տարրեր, որոնք հատկապես բնորոշ են [[Փոքր Այա Սոֆիա|Սուրբ Սերգեյի և Բաքոսի եկեղեցուն]]։ Ստամբուլի ամենահին գործող բյուզանդական եկեղեցին (չնայած որ կիսաքանդ է) Ստուդիոսի եկեղեցին է։ Եկեղեցին կառուցվել է 454 թվականին։ Հետագայում վերաօծվել է որպես Իմրահոր մզկիթի<ref>{{harvnb|Chamber of Architects of Turkey|2006|p=176}}</ref>։   1261 թվականին, Կոստանդնուպոլսի գրավումից հետո, բյուզանդացիները մեծացրել են պահպանված երկու խոշոր եկեղեցիները եկեղեցիները՝ [[Խորայի եկեղեցի]]ն և [[Փամակարիստոսի եկեղեցի]]ն։ Բյուզանդական ճարտարապետության գլուխգործոցներից և Ստամբուլի ամենատեսարժան վայրերից մեկը համարվում է [[Այա Սոֆիա]]ն։ Գմբեթի հետ միասին տաճարն ունի 31 մետր (102 ոտնաչափ) բարձրություն<ref>{{harvnb|Gregory|2010|p=138}}</ref>։ Մի քանի հարյուրամյակ շարունակ Այա Սոֆիան եղել է աշխարհի ամենամեծ տաճարը։ Հետագայում տաճարը վեր է ածվել մզկիթի։ 1935 թվականից սկսած Այա Սոֆիան գործող թանգարան է<ref name="klwa171"/>։

Ստամբուլում օսմանյան ճարտարապետության պահպանված ամենահին հուշարձանները համարվում են [[Անադոլուհիսար]] և [[Ռումելիհիսար]] ամրոցները, որոնք ծառայել են օսմանցիներին՝ Կոստանդնուպոլսի պաշարման ժամանակ<ref>{{harvnb|Freely|2000|p=283}}</ref>։ Հաջորդող չորս դարերի ընթացքում, Օսմանյան դինաստիան մեծ ազդեցություն է ունեցել Ստամբուլի տեսահորիզոնի և ճարտարապետական ոճի վրա։ Օսմանյան ճարտարապետական ոճի մեջ ներառված են նաև աշտարակավոր մզկիթները և շքեղ ամրոցները։ Ամենամեծ [[Թոփքափը ամրոց]]ը ճարտարապետական մի քանի ոճերի խառնուրդ է։ Օրինակ, կայսերական հարեմը զարդարված է [[բարոկկո ոճ]]ով, իսկ Էնդերուն   գրադարանը՝ նեոդասական ճարտարապետական ոճով<ref>{{harvnb|Necipoğlu|1991|pp=180, 136–137}}</ref>։ Կայսերական մզկիթները, որոնց կազմի մեջ մտնում են [[Ֆաթիհ (մզկիթ)|Ֆաթիհ մզկիթ]]ը, [[Բայեզիդ]] մզկիթը, [[Յավուզ Սելիմ (մզկիթ)|Յավուզ Սելիմ]]ը, [[Կապույտ մզկիթ (Ստամբուլ)|Կապույտ մզկիթ]]ը, [[Սուլեյմանիե մզկիթ]]ը և [[Նոր մզկիթ (Ստամբուլ)|Նոր մզկիթ]]ը։ Բոլոր այս մզկիթները կառուցվել են Օսմանյան կայսրության ծաղկման փուլում՝ 16-17-րդ դարերում։ Հաջորդող դարերում, հատկապես [[Թանզիմաթ]]ի բարեփոխումներից հետո, օսմանյան ճարտարապետությունը ներազդվել է եվրոպական ոճով<ref>{{harvnb|Çelik|1993|p=159}}</ref>։ Այդ օրինակներից մեկը կայսերական [[Նուրուօսմանիե]] մզկիթն է։ [[Իստիկլյալ պողոտա]]յի վրա տեղակայված եվրոպական երկրների դեսպանատների շենքերը կառուցված են նեոդասական, վերածննդի դարաշրջանի և [[մոդեռն]] ճարտարապետական ոճերով, որոնք իրենց ազդեցությունն են ունեցել Բեյօղլու թաղամասի եկեղեցիների, խանութների, թատրոնների և պետական կառույցների շենքերի ճարտարապետության վրա (օրինակ՝ Դոլմաբահչե պալատը)<ref>{{harvnb|Çelik|1993|pp=133–34, 141}}</ref>։

== Կառավարում ==
{{Հիմնական|Ստամբուլի շրջանների ցանկ|Ստամբուլի թաղամասերի ցանկ}}
[[պատկեր:Istanbul location districts.svg|right|thumb|340px|Ստամբուլի շրջանների մեծ մասը հեռու են գտնվում քաղաքի կենտրոնից և ձգվում են Բոսֆորի ողջ երկայնքով՝ Սև ծովից մինչև Մարմարա ծով).|alt=A map depicting districts, squeezed between two bodies of water; farther districts are very large compared to those clustered in the center.]]

Սկսած 2004 թվականից, Ստամբուլի համայնքային սահմանները համընկնում են [[Ստամբուլի մարզ]]ի սահմանների հետ<ref>{{Cite web |date=2004 թ․ հուլիսի 10 |title=Büyükşehir Belediyesi Kanunu |trans-title=Metropolitan Municipal Law |url=http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5216.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160313105723/http://tbmm.gov.tr/kanunlar/k5216.html |archive-date=2016 թ․ մարտի 13 |accessdate=2010 թ․ նոյեմբերի 30 |work=Türkiye Büyük Millet Meclisi |language=Turkish |quote=Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte; büyükşehir belediye sınırları, İstanbul ve Kocaeli ilinde, il mülkî sınırıdır. (On the date this law goes in effect, the metropolitan city boundaries, in the provinces of İstanbul and Kocaeli, are those of the province.)}}</ref>։ Քաղաքը, որը զուգահեռ համարվում է նաև համանուն մարզի կենտրոնը, ղեկավարվում է Ստամբուլի մարզային քաղաքապետարանի կողմից։ Ստամբուլ քաղաք-մարզը իր հերթին բաժանված է 39 [[Ստամբուլի շրջանների ցանկ|շրջանների]]{{efn|name=city-area}}։

Քաղաքի ներկայիս կառուցվածքը ստեղծվել է 19-րդ դարում՝ [[Թանզիմաթ]]ի շրջանակներում տեղի ունեցած բարեփոխումների արդյունքում։ Մինչ այդ, քաղաքը ղեկավարել են [[քադի|իսլամական դատավորները]] և իմամը, որոնց գործունեությունն էլ վերահսկվել է [[մեծ վեզիր]]ի կողմից։ Հետևելով ֆրանսիական քաղաքների մոդելին՝ քաղաքի կառավարման կրոնական մոդելը փոխարինվել է քաղաքապետով և համաքաղաքային խորհրդով, որի կազմում ներառված էին Ստամբուլ էթնիկ և կրոնական տարբեր խմբերի ներկայացուցիչներ ([[միլլեթ]])<ref>{{harvnb|Gül|2012|pp=43–9}}</ref>։ Օրենքները ուժի մեջ մտան 1876 թվականին Օսմանյան կայսրությունում ընդունված սահմանադրությունից հետո, որով նախատեսված էր ընդլայնել քաղաքի կառուցվածքը։ Հիմք ընդունելով [[Փարիզի վարչական բաժանում]]ը՝ ձևավորվեց Ստամբուլի վարչական նոր բաժանում։ Սակայն այդ բաժանումը ամբողջությամբ չկիրառվեց ընդհուպ մինչև 1908 թվականը, երբ քաղաքը ստացավ մարզի կարգավիճակ՝ իրեն ենթակա 9 շրջաններով<ref>{{harvnb|Çelik|1993|pp=42–8}}</ref><ref>{{harvnb|Kapucu|Palabiyik|2008|p=145}}</ref>։ Այս համակարգը շարունակեց գործեց նաև Թուրքիայի Հանրապետության հռչակումից հետո, սակայն մարզ բառը փոխարինվեց ''բելադիե'' (քաղաքապետարան) բառով։ Իսկ արդեն 1957 թվականին հեռացվեց նաև քաղաքապետարան բառը<ref name="mmi-history"/><ref>{{harvnb|Taşan-Kok|2004|p=87}}</ref>։

[[պատկեր:Adalar 5536.jpg|thumb|left|[[Մուստաֆա Քեմալ Աթաթուրք]]ի արձանը [[Բյույուքադա]]յում։ Վերջինս [[Իշխանաց կղզիներ]]ի ամենամեծ կղզին է և գտնվում է Ստամբուլից դեպի հարավ-արևելք։ Իշխանաց կղզիները ({{lang-tr|Adalar}}) Ստամբուլի շրջաններից մեկն է։]]

1980-ական թվականների սկզբին փոքր քաղաքները, որոնք գտնվում էին մեծ քաղաքներին կից, այդ թվում նաև Ստամբուլին, սկսեցին աստիճանաբար միանալ մետրոպոլ քաղաքներին՝ ձևավորելով մետրոպոլային (համընդհանուր, միացյալ) համայնքներ քաղաքապետարաններ<ref>{{harvnb|Wynn|1984|p=188}}</ref><ref>{{harvnb|Taşan-Kok|2004|pp=87–8}}</ref>։ Ստամբուլի մարզային քաղաքապետարանի հիմնական օրենսդիր մարմինը Համաքաղաքային խորհուրդն է, որը կազմված է առանձին շրջանների խորհուրդների անդամներից։

Համաքաղա խորհուրդը պատասխանատու է համաքաղաքային նշանակություն ունեցող հիմնախնդիրների համար, որը ներառում է բյուջեի կառավարումը, քաղաքացիական ենթակառուցվածքների նկատմամբ վերահսկողությունը և թանգարանների և մշակութային խոշոր կենտրոնների գործունեության նկատմամբ վերահսկողությունը<ref name="kapa1535">{{harvnb|Kapucu|Palabiyik|2008|pp=153–5}}</ref>։ Քանի որ քաղաքի ղեկավարումը իրականացվում է "ուժեղ քաղաքապետ, թույլ խորհուրդ" սկզբունքով, խորհրդի նախագահ համարվող մարզային քաղաքապետը ունի իշխանություն ընդունելու արագ որոշումներ, որոնք հաճախ ընդունվում են թափանցիկության բավականաչափ բարձր մակարդակի պայմաններում<ref>{{Cite journal |last=Erder |first=Sema |date=2009 թ․ նոյեմբեր |title=Local Governance in Istanbul |url=http://v0.urban-age.net/publications/newspapers/istanbul/media/UrbanAgeIstanbulNewspaper_en.pdf |url-status=dead |format=PDF |journal=Istanbul: City of Intersections |series=Urban Age |location=London |publisher=London School of Economics |page=46 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170829002736/http://v0.urban-age.net/publications/newspapers/istanbul/media/UrbanAgeIstanbulNewspaper_en.pdf |archive-date=2017 թ․ օգոստոսի 29 |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 16}}</ref>։ Համաքաղաքային խորհրդին կից գործում է նաև Համաքաղաքային գործադիր կոմիտեն, որը, սակայն, ունի սահմանափակ լիազորություններ՝ ինքնուրույն ընդունելու այս կամ այն որոշումը<ref name="kapa156">{{harvnb|Kapucu|Palabiyik|2008|p=156}}</ref>։ Կոմիտեի բոլոր ներկայացուցիչները նշանակվում են մարզային քաղաքապետի և Խորհրդի կողմից։ Ընդորում, կոմիտեն կարող է գլխավոր քաղաքապետը կամ նրա կամ նրան ենթակա պաշտոնյայի կողմից նշանակված անձանցից մեկը<ref name="kapa156"/><ref name="mmi-mec">{{Cite web |title=Metropolitan Executive Committee |url=http://www.ibb.gov.tr/en-US/Organization/Encumen/Pages/AnaSayfa.aspx |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120102011328/http://www.ibb.gov.tr/en-US/Organization/Encumen/Pages/AnaSayfa.aspx |archivedate=2012 թ․ հունվարի 2 |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 21 |publisher=Istanbul Metropolitan Municipality |df=dmy-all}}</ref>։

[[պատկեր:Taksim Square 2012.jpg|thumb|[[Թաքսիմ հրապարակ]]ի ընդհանուր տեսքը։ Կենտրոնում գտնվում է [[Հանրապետության հուշարձան]]ը, որը բացվել է 1928 թվականին։]]

Շրջանային խորհուրդները հիմնականում պատասխանատու են իրենց շրջաններում թափոնների կառավարման և շինարարական նախագծերի իրականացման համար։ Նրանցից յուրաքանչյուրը ունի իր բյուջեն, չնայած այն հանգամանքին, որ մարզային քաղաքապետը իրավունք ունի վերանայելու շրջանային որոշումները։ Բոլոր շրջանների խորհուրդների անդամների մեկ հինգերորդը, ներառյալ նաև շրջանների ղեկավարները, ներկայացնում են իրենց շրջանը Համաքաղաքային խորհրդում<ref name="kapa1535"/>։ Շրջանների խորհրդի և Համաքաղաքային խորհրդի բոլոր անդամները, ներառյալ նաև մարզային քաղաքապետը, ընտրվում են հինգ տարի ժամկետով<ref>{{harvnb|Kapucu|Palabiyik|2008|pp=155–6}}</ref>։ [[Արդարություն և զարգացում կուսակցություն (Թուրքիա)|Արդարություն և զարգացում կուսակցության]] անդամ [[Քադիր Թոփբաշ]] 2004-2017 թվականները եղել է Ստամբուլի քաղաքապետ։ 2017 թվականի սեպտեմբերի 28-ից 2019 թվականի մարտի 30-ը պաշտոնը զբաղեցրել է [[Մևլյութ Ույսալ]]ը<ref>{{Cite web |title=The Mayor's Biography |url=http://www.ibb.gov.tr/en-US/Baskan/Pages/Baskan.aspx |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 21 |publisher=Istanbul Metropolitan Municipality}}</ref>։ 2019 թվականի մարտի 31-ին քաղաքապետի պաշտոնում ընտրվել է [[Էքրեմ Իմամօղլու]]ն։

Քանի որ Ստամբուլի մարզային քաղաքապետարանը և Ստամբուլի մարզպետարանը ունեն հավասարազոր իրավասություններ, մարզային կառավարությանը վերապահված են համեմատաբար ավելի քիչ լիազորություններ։ Ստամբուլի մարզային քաղաքապետարանի նման Ստամբուլի հատուկ մարզային վարչակազմը ունի ղեկավար, ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրված օրենսդիր մարմին՝ մարզային խորհրդարանը, ինչպես նաև ընտրովի գործադիր կոմիտե։ մարզային մակարդակում իրականացնելով  գործադիր մարմնի լիազորությունները՝ մարզային գործադիր կոմիտեն ունի գլխավոր քարտուղարություն և վարչությունների ղեկավարներ, ովքեր խորհրդատվություն են տրամադրում մարզային խորհրդարանին<ref name="mmi-mec"/><ref>{{Cite web |title=Organizasyon |trans-title=Organization |url=http://www.ioi.gov.tr/index.php?yol=0_1_124 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111126141113/http://www.ioi.gov.tr/index.php?yol=0_1_124 |archivedate=2011 թ․ նոյեմբերի 26 |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 21 |publisher=Istanbul Special Provincial Administration |language=Turkish}}</ref>։ Մարզային վարչակազմի լիազորությունները բավականին սահմանափակ են։ Վարչակազմի լիազորությունների մեջ մտնում են դպրոցների, նստավայրերի, կառավարական և վարչական կառույցների, ինչպես նաև ճանապարհների շինարարությունը և պահպանումը։ Վարչակազմը պատասխանատու է նաև Ստամբուլում արվեստների, մշակույթի և բնության պահպանման տարածման և խթանման համար<ref>{{harvnb|Organisation for Economic Co-operation and Development|2008|p=206}}</ref>։ 2010 թվականի մայիսից մինչև 2014 թվականի հուլիսի 25-ը Ստամբուլի մարզպետը եղել է [[Հուսեյին Ավնի Մութլու]]ն, իսկ ներկայումս այդ պաշտոնը զբաղեցնում է [[Վասիպ Շահին]]ը<ref>{{Cite web |title=Encümen Başkanı |trans-title=Head of the Council |url=http://www.ioi.gov.tr/encumen_baskani.php |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120102021643/http://www.ioi.gov.tr/encumen_baskani.php |archivedate=2012 թ․ հունվարի 2 |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 21 |publisher=Istanbul Special Provincial Administration |language=Turkish}}</ref>։

== Ժողովրդագրություն ==
{{Տես նաև|Թուրքիայի ժողովրդագրություն}}
[[պատկեր:Istiklal busy afternoon.JPG|thumb|left|Հանգստյան օրերին մոտ 3 միլիոն մարդ այցելում է [[Իստիկլյալ պողոտա]]։]]
{| class="toccolours" style="clear: right; float: right; border-spacing: 0; margin-left: 1em;"
|+ {{resize|110%|'''Պատմական բնակչություն'''}}
| style="padding-right:0.2em" |
{{Պատմական բնակչություն
| 100| 36,000|
| 361| 300,000|
| 500| 400,000|
| 7-րդ {{abbr|դ|դար}}| 150–350,000|
| 8-րդ {{abbr|դ|դար}}| 125–500,000|
| 9-րդ {{abbr|դ|դար}}| 50–250,000|
| 1000| 150–300,000|
| 1100| 200,000|
| 1200| 150,000| 
|[[Լատինական կայսրություն|1261]]| 100,000|
| 1350| 80,000|
|[[Կոստանդնուպոլսի անկում|1453]]| 45,000|
| 1500| 200,000|
| 1550| 660,000|
| 1700| 700,000|
| 1815| 500,000|
| 1860| 715,000|
| 1890| 874,000|
| 1900| 942,900|
|footnote=Հանրապետությանը նախորդող ժամանակաշրջան
|align=left
}}
| style="border-left:solid 1px black; padding-left:0.2em" | 
{{Պատմական բնակչություն
| 1925| 881,000|
| 1927| 691,000|
| 1935| 740,800|
| 1940| 793,900|
| 1945| 845,300|
| 1950| 983,000|
| 1960| 1,459,500|
| 1965| 1,743,000|
| 1970| 2,132,400|
| 1975| 2,547,400|
| 1980| 2,853,500|
| 1985| 5,494,900|
| 1990| 6,620,200|
| 1994| 7,615,500|
| 1997| 8,260,400|
| 2000| 8,831,800|
| 2007| 11,174,200|
| 2015| 14,657,434|
|footnote=Հանրապետության ժամանակաշրջան
|align=left
}}
|-
| colspan=2 style="font-size:100%; text-align:center" | Աղբյուրներ՝ [http://www.populstat.info/Asia/turkeyt.htm Jan Lahmeyer 2004] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180131184553/http://www.populstat.info/Asia/turkeyt.htm |date=2018-01-31 }},{{harvnb|Chandler|1987}}, {{harvnb|Morris|2010}},{{harvnb|Turan|2010}} <br/> Նախահանրապետական ժամանակաշրջանի դեմքերի հաշվարկներ{{efn|name=pop-figures|Historians disagree—sometimes substantially—on population figures of Istanbul (Constantinople), and other world cities, prior to the 20th century. A follow-up to Chandler & Fox 1974,{{harvnb|Chandler|1987|pp=463–505}}<ref name="chfo"/> examines different sources' estimates and chooses the most likely based on historical conditions; it is the source of most population figures between 100 and 1914. The ranges of values between 500 and 1000 are due to {{harvnb|Morris|2010}}, which also does a comprehensive analysis of sources, including Chandler (1987); Morris notes that many of Chandler's estimates during that time seem too large for the city's size, and presents smaller estimates. Chandler disagrees with {{harvnb|Turan|2010}} on the population of the city in the mid-1920s (with the former suggesting 817,000 in 1925), but Turan, p. 224, is used as the source of population figures between 1924 and 2005. Turan's figures, as well as the 2010 figure<ref name="turkstat-curr">{{Cite web |date=2011 թ․ հունվարի 28 |title=Address Based Population Registration System Results of 2010 |url=http://www.turkstat.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=8428 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190524062339/http://www.turkstat.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=8428 |archive-date=2019 թ․ մայիսի 24 |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 24 |publisher=Turkish Statistical Institute |format=doc}}</ref>, come from the [http://www.turkstat.gov.tr/ Turkish Statistical Institute]. The drastic increase in population between 1980 and 1985 is largely due to an enlargement of the city's limits (see the [[#Administration|Administration section]]). Explanations for population changes in pre-Republic times can be inferred from the [[#History|History section]].}}
|}
[[պատկեր:IstanbulGrowth1975and2011.png|thumb|left|Երկու համեմատական քարտեզներ, որոնք ցույց են տալիս Ստամբուլի քաղաքային հատվածները (ընդգծված են մոխրագույն գույնով) 1975 և 2011 թվականներին]]
Իր պատմության ընթացքում, Ստամբուլը եղել է աշխարհի ամենամեծ քաղաքներից մեկը։ 500 թվականի դրությամբ, Կոստանդնուպոլիսը ունեցել է 400 000-ից 500 000 բնակչություն՝ գերազանցելով աշխարհի այդ ժամանակվա [[Աշխարհի ամենամեծ քաղաքների ցանկ|ամենամեծ]] քաղաքին՝ [[Հռոմ]]ին<ref>{{harvnb|Morris|2010|p=113}}</ref>։ Մինչը 12-րդ դարը Կոստանդնուպոլիսը, աշխարհի ամենամեծ քաղաքը լինելու համար, պայքարել է այնպիսի պատմական քաղաքների հետ, ինչպիսիք են [[Բաղդադ]]ը, [[Չանյան]]ը, [[Քայֆին]]ը և [[Մերվ]]ը։ Կոստանդնուպոլիսը այլևս երբեք չի եղել աշխարհի ամենամեծ քաղաքը, սակայն 1500-1750 թվականներին եղել է Եվրոպայի ամենամեծ քաղաքը, երբ իր բնակչությամբ գերազանցեց [[Լոնդոն]]ին<ref name="cha463">{{harvnb|Chandler|1987|pp=463–505}}</ref>։

[[Թուրքիայի վիճակագրական ինստիտուտ]]ի հաշվարկներով 2014 թվականին [[Ստամբուլի մարզ]]ի բնակչությունը կազմել է 14,377,019։ Այսինքն, Ստամբուլում բնակվել է Թուրքիայի բնակչության 19 %-ը։ Մեկ այլ հաշվարկի համաձայն, միևնույն ժամանակ Ստամբուլի մարզի բնակչությունը, քաղաքի հետ միասին, կազմել է 14,657,434<ref name="citypolution.de" />։ Եթե 2007 թվականի դրությամբ մարզի բնակչության միայն 89 %-ն էր բնակվում Ստամբուլ քաղաքում, ապա 2014 թվականի դրությամբ քաղաքում բնակվել է մարզի բնակչության 97–98%-ը<ref>{{Cite web |title=2007 statistics |url=http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2%26ENVID%3Dadnksdb2Env%26report%3Dturkiye_ilce_koy_sehir.RDF%26p_il1%3D34%26p_kod%3D1%26p_yil%3D2007%26p_dil%3D1%26desformat%3Dhtml |url-status=dead |archive-url=https://www.webcitation.org/6Bu1ywlV9?url=http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnksdb2&ENVID=adnksdb2Env&report=turkiye_ilce_koy_sehir.RDF&p_il1=34&p_kod=1&p_yil=2007&p_dil=1&desformat=html |archive-date=2012 թ․ նոյեմբերի 3 |publisher=tuik}}</ref>։ Համեմատելու համար պետք է նշել, որ 1980 թվականին քաղաքում բնակվել է մարզի բնակչության միայն 61 %-ը<ref>{{Cite web |title=1980 Statistics |url=http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?nufus80db2%3D%26ENVID%3Dnufus80db2Env%26report%3Dnfs80_ilce_koy_sehir_cinsiyet.RDF%26p_kod%3D1%26p_il%3D34%26p_kod%3D1%26p_yil%3D1980%26desformat%3Dhtml |url-status=dead |archive-url=https://www.webcitation.org/6BtuecxDI?url=http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?nufus80db2=&ENVID=nufus80db2Env&report=nfs80_ilce_koy_sehir_cinsiyet.RDF&p_kod=1&p_il=34&p_kod=1&p_yil=1980&desformat=html |archive-date=2012 թ․ նոյեմբերի 3 |publisher=tuik}}</ref>։ Ստամբուլի եվրոպական հատվածում բնակվում է քաղաքի բնակչության 64.9%-ը, իսկ ասիական հատվածում՝ 35.1%-ը<ref name=ist>{{Cite web |date=2013 |title=Istanbul Asian and European population details |url=http://www.ibb.gov.tr/sites/ks/tr-TR/0-Istanbul-Tanitim/konum/Pages/Nufus_ve_Demografik_Yapi.aspx |archive-url=https://web.archive.org/web/20090202032514/http://www.ibb.gov.tr/sites/ks/tr-TR/0-Istanbul-Tanitim/konum/Pages/Nufus_ve_Demografik_Yapi.aspx |archive-date=2009 թ․ փետրվարի 2 |accessdate=2015 թ․ հունիսի 16 |language=tr |quote="İstanbul'da 8 milyon 156 bin 696 kişi Avrupa, 4 milyon 416 bin 867 vatandaş da Asya yakasında bulunuyor (In Istanbul there are 8,156,696 people in Europe, 4,416,867 citizens in Asia)"}}</ref>։ Ներկայումս Ստամբուլը բնակչության թվաքանակով համարվում է 7-րդ խոշոր քաղաքը աշխարհում։ Ագլոմերացիոն ցուցանիշներով Ստամբուլն աշխարհում 24-րդն է։ Ստամբուլն իր մեծությամբ 18-րդ մեգապոլիսն է աշխարհում։ Պատճառն այն է, որ քաղաքը ավելի շատ համապատասխանում է ագլոմերացիոն կառուցվածքին, քան թե մեգապոլիսներին։ Այսօր, Ստամբուլը, [[Մոսկվա]]յի հետ միասին, համարվում է [[Եվրոպա]]յի ամենամեծ քաղաքային ագլոմերացիան{{efn|name=un-agg|The United Nations defines an urban agglomeration as "the population contained within the contours of a contiguous territory inhabited at urban density levels without regard to administrative boundaries". The agglomeration "usually incorporates the population in a city or town plus that in the suburban areas lying outside of, but being adjacent to, the city boundaries"<ref name="wup-faq">{{Cite web |date=2012 թ․ ապրիլի 5 |title=Frequently Asked Questions |url=http://esa.un.org/unup/Documentation/faq.htm |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120907071902/http://esa.un.org/unup/Documentation/faq.htm |archivedate=2012 թ․ սեպտեմբերի 7 |accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 20 |work=World Urbanization Prospects, the 2011 Revision |publisher=The United Nations}}</ref>: Figures dated 1 July 2011 place the populations of the agglomerations of Moscow and Istanbul at 11.62 million and 11.25 million, respectively.<ref name="wup-pop">{{Cite web |date=2012 թ․ ապրիլի 5 |title=File 11a: The 30 Largest Urban Agglomerations Ranked by Population Size at Each Point in Time, 1950–2025 |url=http://esa.un.org/unpd/wup/CD-ROM/WUP2011-F11a-30_Largest_Cities.xls |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120704051126/http://esa.un.org/unpd/wup/CD-ROM/WUP2011-F11a-30_Largest_Cities.xls |archivedate=2012 թ․ հուլիսի 4 |accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 20 |work=World Urbanization Prospects, the 2011 Revision |publisher=The United Nations |format=xls}}</ref> The UN estimates that the agglomeration of Istanbul will exceed the agglomeration of Moscow in population by 2015 (with 12.46 million and 12.14 million, respectively), although extrapolation suggests that the former will not surpass the latter until the second half of 2013. A revision with 2013 data is due in the first half of 2014.{{update inline|date=August 2015}}<ref name="wup-faq"/>}}։ Ստամբուլի բնակչության տարեկան աճը կազմում է 3,45 %, որն իր ցուցանիշներով 78-րդն է՝ [[Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպություն|Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպության]] անդամ երկրների քաղաքների ցանկում։ Բնակչության աճի բարձր մակարդակը խոսում է երկրում ուրբանիզացման բարձր տենդենցի մասին, քանի որ [[ՏՀԶԿ]] անդամ երկրների քաղաքների ցանկում երկրորդ և երրորդ արագ աճող քաղաքները համարվում են [[Իզմիր]]ը և [[Անկարա]]ն<ref name="oecd"/>։

Ստամբուլի բնակչության կտրուկ աճը տեղի է ունեցել 20-րդ դարի երկրորդ կեսին։ Արդյունքում, համեմատած 1950 թվականի հետ, Ստամբուլի բնակչությունը աճել է մոտ 10 անգամ<ref name="tu224"/>։ Բնակչության աճի պատճառներից մեկը Ստամբուլի սահմանների ընդլայնումն էր, որը տեղի է ունեցել 1980-1985 թվականներին։ Այս ժամանակաշրջանում Ստամբուլի բնակչության թվաքանակը կրկնապատկվել է<ref name="mmi-history"/>։ Բնակչության աճի պատճառներից մեկն էլ, և ներկայումս էլ է, Արևելյան Թուրքիայից միգրանտների ներհոսքի կայուն աճը, ովքեր աշխատանք գտնելու և կենսապայմանները բարելավելու նպատակով գաղթում են Ստամբուլ։ Ստամբուլում երկրի հյուսիսային և արևելյան մարզերից ներգաղթած մարդկանց թվաքանակը ավելի շատ է, քան այդ մարզերի բնակչության ընդհանուր թվաքանակը։ Միայն [[Սիվասի մարզ|Սիվաս]] և [[Քասթամոնուի մարզ]]ներից ներգաղթյալների թիվը կազմում է մոտ 3 միլիոն<ref name="ecoc-popdem"/>։ Համեմատական առումով, Ստամբուլի օտարազգի բնակչությունը փոքր է։ 2007 թվականի տվյալներով այն կազմում է 42 228 մարդ<ref>{{Cite web |last=Kamp |first=Kristina |date=2010 թ․ փետրվարի 17 |title=Starting Up in Turkey: Expats Getting Organized |url=http://www.todayszaman.com/news-201695-starting-up-in-turkey-expats-getting-organized.html |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130509024340/http://www.todayszaman.com/news-201695-starting-up-in-turkey-expats-getting-organized.html |archivedate=2013 թ․ մայիսի 9 |accessdate=2012 թ․ մարտի 27 |work=Today's Zaman}}</ref>։ Ստամբուլի բնակչության միայն 28 տոկոսն է, որ բնիկ ստամբուլցի է<ref name="konda">{{Cite web |year=2006 |title=Social Structure Survey 2006 |url=https://www.scribd.com/doc/37355320/Social-structure-survey-2006-KONDA-Research |accessdate=2012 թ․ մարտի 27 |publisher=KONDA Research}} (Note: Accessing KONDA reports directly from [http://konda.com.tr/en/ KONDA] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120320105200/http://www.konda.com.tr/en/ |date=2012-03-20 }}'s own website requires registration.)</ref>։ Քաղաքի ամենախիտ բնակեցված շրջանները հյուսիս-արևմուտքում, արևմուտքում և հարավ-արևմուտքում (Ստամբուլի եվրոպական հատված)։ Ասիական հատվածի ամենախիտ բնակեցված շրջանը համարվում է [[Յուսքյուդար]]ը<ref name="ecoc-popdem"/>։

{{Wikidata/Population}}

=== Էթնիկ և կրոնական խմբեր ===
{{Հիմնական|Հայերը Ստամբուլում|Հայերը Թուրքիայում|Հույները Թուրքիայում|Քրդերը Թուրքիայում|Ասորիները Թուրքիայում|Հրեաները Թուրքիայում}}

[[պատկեր:Greeks in Istanbul 1844 1997.png|thumbnail|300px|Ստամբուլի հույն բնակչությունը և նրա տոկոսային հարաբերակցությունը քաղաքի բնակչության ընդհանուր կազմում (1844–1997)։ 1923 թվականին տեղի ունեցած [[հույն-թուրքական բնակչության փոխանակություն]]ը, [[Ունևորութեան Տուրք|Ունևորության Տուրք]]ը և 1955 թվականի [[Ստամբուլի ջարդեր]]ը նպաստեցին հունական համայնքի կրճատմանը Ստամբուլում։]]

Իր պատմության գրեթե ողջ ընթացքում Ստամբուլը եղել է կոսմոպոլիտ քաղաք, սակայն այն դարձել է ավելի միատարր՝ [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] անկումից հետո։ Թուրքիայի կրոնական և էթնիկ փոքրամասնությունների մեծ մասը կենտրոնացած են Ստամբուլում։ Թուրքիայի բնակչության ճնշող մեծամասնությունը, այդ թվում նաև Ստամբուլում, իսլամադավան են, հատկապես իսլամի [[սուննի]] ուղղության հետևորդներ։ Սուննիների մեծ մասը իսլամական [[հանաֆիական մազհաբ]]ի հետևորդներ են, չնայած որ սուննիների մոտ 10 %-ը [[շաֆիական մազհաբ]]ի հետևորդներ են։ Ոչ սուննի մուսուլմանների ամենամեծ խումբը [[ալևիներ]]ն են։ Երկրում ալևի բնակչության մեկ երրորդը ապրում է Ստամբուլում։ Թուրքիայում ալևիների ընդհանուր թիվը կազմում է 4,5 միլիոն<ref name="konda"/>։ Միստիկական այնպիսի շարժում, ինչպիսին է [[Սուֆիզմ]]ը, պաշտոնապես արգելվել է Թուրքիայի Հանրապետության հռչակումից հետո։ Այդուհանդերձ, ներկայումս թուրք հասարակության որոշակի հատվածը շարունակում է սուֆիստական շարժման անդամ լինել<ref>{{Cite web |author=U.S. Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor |title=Turkey: International Religious Freedom Report 2007 |url=https://www.state.gov/j/drl/rls/irf/2007/90204.htm |accessdate=2012 թ․ մարտի 27 |publisher=U.S. Department of State}}</ref>։

[[Կոստանդնուպոլսի տիեզերական պատրիարքություն|Կոստանդնուպոլսի պատրիարքություն]]ը տիեզերական պատրիարքության կարգավիճակ է ստացել 6-րդ դարում և հանդիսանում է [[Ուղղափառություն|ուղղափառ]] [[Քրիստոնեություն|քրիստոնյա]] եկեղեցու առաջնորդը։ Այսօր, մոտ 300 000 000 մարդ ուղղափառ եկեղեցու հետևորդ է<ref>{{Cite web |title=History of the Ecumenical Patriarch |url=http://www.patriarchate.org/patriarchate/history |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120608070522/http://www.patriarchate.org/patriarchate/history |archivedate=2012 թ․ հունիսի 8 |accessdate=2012 թ․ հունիսի 20 |publisher=The Ecumenical Patriarch of Constantinople}}</ref>։ Սկսած 1601 թվականից, Պատրիարքությունը տեղակայված է Ստամբուլի [[Սև Գևորգ եկեղեցի|Սև Գևորգ եկեղեցում]]<ref>{{Cite web |title=The Patriarchal Church of Saint George |url=http://www.patriarchate.org/patriarchate/stgeorge |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120531040910/http://www.patriarchate.org/patriarchate/stgeorge |archivedate=2012 թ․ մայիսի 31 |accessdate=2012 թ․ հունիսի 20 |publisher=The Ecumenical Patriarch of Constantinople}}</ref>։ 19-րդ դարում Ստամբուլի քրիստոնյա բնակչությունը կամ [[Հույն ուղղափառ եկեղեցիներ|Հույն ուղղափառ եկեղեցու]] կամ [[Հայ առաքելական եկեղեցի|Հայ առաքելական եկեղեցու]] հետևորդ էր<ref>{{harvnb|Çelik|1993|p=38}}</ref>։ [[Թուրք ուղղափառ եկեղեցի|Թուրք ուղղափառ եկեղեցու]] գլխամասը նույնպես գտնվում է Ստամբուլում։ 20-րդ դարում տեղի ունեցած իրադարձությունների պատճառով, այդ թվում նաև 1923 թվականին տեղի ունեցած [[Հույն-թուրքական բնակչության փոխանակություն|Հույն-թուրքական բնակչության փոխանակության]], [[Ունևորութեան Տուրք|Ունևորության Տուրք]]ը և 1955 թվականի [[Ստամբուլի ջարդեր]]ը, հույն բնակչության թվաքանակը, որը հիմնականում կենտրոնացած էր [[Ֆեներ]]ում և [[Սամաթիա]]յում, կտրուկ նվազեց։ 21-րդ դարի սկզբին, Ստամբուլի հույն բնակչության թվաքանակը կազմում էր 3,000։ Ընդորում, 1923 թվականին քաղաքում հունական համայնքը ունեցել է 130 000 անդամ, իսկ 1910 թվականի մարդահամարի տվյալներով Թուրքիայում հույների թիվը կազմել է 850 000<ref>{{harvnb|Athanasopulos|2001|p=82}}</ref><ref>{{Cite web |date=2011 թ․ մարտի 21 |title=The Greek Minority and its foundations in Istanbul, Gokceada (Imvros) and Bozcaada (Tenedos) |url=http://www1.mfa.gr/en/issues-of-greek-turkish-relations/relevant-documents/the-greek-minority-and-its-foundations-in-istanbul-gokceada-imvros-and-bozcaada-tenedos.html |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120726194222/http://www.mfa.gr/en/issues-of-greek-turkish-relations/relevant-documents/the-greek-minority-and-its-foundations-in-istanbul-gokceada-imvros-and-bozcaada-tenedos.html |archivedate=2012 թ․ հուլիսի 26 |accessdate=2012 թ․ հունիսի 21 |publisher=Hellenic Republic Ministry of Foreign Affairs}}</ref>։ Ներկայումս Ստամբուլում [[Հայերը Ստամբուլում|բնակվում են]] 50 000 - 70 000 [[հայեր]]։ 1913 թվականի տվյալներով հայ համայնքի թիվը կազմել է 164 000։ Համայնքի կրճատման հիմնական պատճառը [[Հայոց ցեղասպանություն]]ն էր<ref>{{Cite web |date=2015 թ․ հուլիսի 7 |title=Istanbul Population 2015 |url=http://worldpopulationreview.com/world-cities/istanbul-population/ |publisher=World Population Review}}</ref>։ 1910 թվականի դրությամբ քրիստոնյաները կազմել են քաղաքի բնակչության կեսը<ref>{{Cite web |last=Khojoyan |first=Sara |date=2009 թ․ հոկտեմբերի 16 |title=Armenian in Istanbul: Diaspora in Turkey welcomes the setting of relations and waits more steps from both countries |url=http://www.armenianow.com/news/10672/armenian_in_istanbul_diaspora_in_t |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180806115451/https://www.armenianow.com/news/10672/armenian_in_istanbul_diaspora_in_t |archive-date=2018 թ․ օգոստոսի 6 |accessdate=2012 թ․ հունիսի 21 |work=Armenia Now}}</ref>։

[[պատկեր:Sultan Ahmed Mosque Istanbul Turkey retouched.jpg|thumb|left|Կառուցվելով 1616 թվականին՝ [[Կապույտ մզկիթ (Ստամբուլ)|Սուլթան Ահմեդ մզկիթը]] հայտնի է նաև Կապույտ մզկիթ անվամբի՝ ի շնորհիվ Իզնիքի խեցիի, որով զարդարված է մզկիթի ներքին տեսքը<ref name=bluemosque>{{Cite web |title=Blue Mosque |url=http://www.bluemosque.co/ |accessdate=2014 թ․ հունիսի 12 |website=bluemosque.co}}</ref>։]]

Ստամբուլի ամենամեծ էթնիկ խումբը [[քրդեր]]ն են, ովքեր այստեղ են գաղթել Թուրքիայի արևելյան և հարավարևելյան մարզերից։ Քաղաքում քրդական համայնքը առկա է դեռևս Օսմանյան կայսրության վաղ շրջանից<ref>{{harvnb|Masters|Ágoston|2009|pp=520–1}}</ref>։ Դեպի քաղաք քրդերի ներհոսքը մեծացել է [[Թուրք-քրդական հակամարտություն|Թուրք-քրդական հակամարտության]] սկզբից ևեթ, երբ սկսեցին զինված բախումները [[Թուրքիայի զինված ուժեր|թուրքական զինուժի]] և [[Քրդական բանվորական կուսակցություն|Քրդական բանվորական կուսակցության]] զինյալների միջև։ Զինված բախումները սկսվել են 1970-ական թվականների սկզբին<ref>{{harvnb|Wedel|2000|p=182}}</ref>։ Ստամբուլի բնակչության 2-3 միլիոնը էթնիկ քրդեր են, ըստ այդմ քրդերը Ստամբուլում ավելի շատ, քան աշխարհի մեկ այլ քաղաքում<ref name="Nachmani2003">{{Cite book |author=Amikam Nachmani |url=https://books.google.am/books?id=Xxp61eBvGzMC&pg=PA90 |title=Turkey: Facing a New Millenniium : Coping With Intertwined Conflicts |publisher=Manchester University Press |year=2003 |isbn=978-0-7190-6370-1 |pages=90– |accessdate=2013 թ․ մայիսի 5}}</ref><ref name=KONDA2006>{{Cite web |last1=Milliyet Konda Araştırma |year=2006 |title=Biz Kimiz: Toplumsal Yapı Araştırması |url=http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2006_09_KONDA_Toplumsal_Yapi.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170215004933/http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2006_09_KONDA_Toplumsal_Yapi.pdf |archive-date=2017 թ․ փետրվարի 15 |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4}}</ref><ref name=KONDA2008>{{Cite web |last1=Agirdir |first1=Bekir |year=2008 |title=Kürtler ve Kürt Sorunu |url=http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2008_11_KONDA_Kurtler_ve_Kurt_Sorunu.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131103204803/http://www.konda.com.tr/tr/raporlar/2008_11_KONDA_Kurtler_ve_Kurt_Sorunu.pdf |archive-date=2013 թ․ նոյեմբերի 3 |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4 |publisher=KONDA}}</ref><ref name=Radikal2008>{{Cite news |author=Bekir Agirdir |title=Kürtlerin nüfusu 11 milyonda İstanbul"da 2 milyon Kürt yaşıyor |url=http://www.radikal.com.tr/radikal.aspx?atype=radikaldetayv3&articleid=913650 |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4}}</ref><ref name="Bird2007">{{Cite book |author=Christiane Bird |url=https://books.google.am/books?id=DYwFG3e9KIcC&pg=PA308 |title=A Thousand Sighs, A Thousand Revolts: Journeys in Kurdistan |date=2007 թ․ դեկտեմբերի 18 |publisher=Random House Publishing Group |isbn=978-0-307-43050-2 |pages=308– |accessdate=2013 թ․ մայիսի 4}}</ref>։ Ստամբուլում կան այլ էթնիկ համայնքներ ևս։ Օրինակ, քաղաքի [[բոսնիացիներ|բոսնիական]] համայնքը ամբողջությամբ բնակվում է [[Բայրամփաշա]] թաղամասում<ref>{{Cite news |author=Elma Gabela |date=2011 թ․ հունիսի 5 |title=Turkey's Bosniak communities uphold their heritage, traditions |url=http://www.todayszaman.com/news-246225-turkeys-bosniak-communities-uphold-their-heritage-traditions.html |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110823084249/http://www.todayszaman.com/news-246225-turkeys-bosniak-communities-uphold-their-heritage-traditions.html |archivedate=2011 թ․ օգոստոսի 23 |accessdate=2011 թ․ սեպտեմբերի 20 |newspaper=Today's Zaman}}</ref>։ [[Բալաթ]] թաղամասում հիմնականում բնակվում են [[Սեֆարդյան հրեաներ]], որոնք հիմնականում Ստամբուլ են գաղթել 1492 թվականին՝ Իսպանիայից վտարվելուց հետո<ref>{{harvnb|Rôzen|2002|pp=55–8, 49}}</ref>։ [[Ռոմանիոտ հրեաներ]]ը և [[Աշկենազներ]]ը քաղաքում բնակվել են մինչ Սեֆարդյանների ներգաղթը, սակայն նրանց թվաքանակը նվազել է։ Այսօր Ստամբուլի հրեաների միայն 1 %-ն է աշկենազ հրեա<ref>{{harvnb|Rôzen|2002|pp=49–50}}</ref><ref>{{harvnb|Brink-Danan|2011|p=176}}</ref>։ [[Հրեաներ]]ի մեծ մասի [[Իսրայել]] արտագաղթելու պատճառով՝ հրեական համայնքը էականորեն կրճատվել է։ Եթե 1950 թվականին Ստամբուլում բնակվում էր 100 000 հրեա, ապա 2005 թվականի դրությամբ հրեական համայնքի թիվը կազմում է 18 000։ Թուրքիայի հրեաների մեծ մասը ապրում են Ստամբուլում և [[Իզմիր]]ում<ref>{{harvnb|ʻAner|2005|p=367}}</ref>։ [[Լևանտենցիներ]]ը՝ լատինական ծագմամբ քրիստոնյաներ, ովքեր բնակվում էին [[Գալաթա]]յում, մինչ Օսմանյան ժամանակաշրջանը, մեծ ներդրում են ունեցել 19-20-րդ դարերում քաղաքի մշակութային և ճարտարապետական ոճերի ձևավորման ժամանակ։ Լևանտենցիները թվաքանակը էականորեն կրճատվել է, սակայն փոքրաթիվ համայնքը շարունակում է բնակվել քաղաքում<ref>{{harvnb|Schmitt|2005|loc=passim}}</ref>։ Թուրքիայի և Աֆրիկայի որոշ երկրների (հատկապես Սոմալի և Ջիբութի) միջև առկա խորը հարաբերությունների արդյունքում՝ մեծ թվաքանակով աֆրիկացի ուսանողներ և աշխատանքային միգրանտներ արտագաղթում են Թուրքիա՝ ավելի լավ կրթություն և աշխատանքային հնարավորություններ գտնելու համար։ Ստամբուլում կան նաև նիգերիական, կոնգոյական, կոնգոլեզյան և կամերունական փոքրաթիվ համայնքներ<ref>{{Cite web |title=Going cold Turkey: African migrants in Istanbul see hopes turn sour |url=http://www.irinnews.org/report/101259/going-cold-turkey-african-migrants-istanbul-see-hopes-turn-sour |accessdate=2016 թ․ փետրվարի 23 |website=IRIN}}</ref>։

== Քաղաքականություն ==
Ստամբուլի բնակչության մեծամասնությունը քվեարկել է հաղթող կուսակցության օգտին՝ 1995 թվականի նախագահական ընտրությունների ժամանակ։ Սկսած 2002 թվականից, աջակողմյան [[Արդարություն և զարգացում կուսակցություն (Թուրքիա)|Արդարություն և զարգացում կուսակցություն]]ը հաղթել է նախագահական և տեղական բոլոր ընտրությունների ժամանակ։ Ստամբուլի էլեկտորատը կողմ է քվեարկել նաև [[Արդարություն և զարգացում կուսակցություն (Թուրքիա)|ԱԶԿ]]-ի կառավարության առաջարկած 2007 և 2010 թվականների սահմանադրական բարեփոխումներին։ Սակայն, 2017 թվականի ապրիլի 16-ին տեղի ունեցած [[Սահմանադրական հանրաքվե Թուրքիայում (2017)|սահմանադրական հանրաքվեի]] ժամանակ Ստամբուլի մարզը ամբողջությամբ դեմ է քվեարկել նախագահ [[Ռեջեփ Թայիփ Էրդողան|Էրդողանի]] կողմից առաջ քաշված սահմանադրական փոփոխություններին։ Թուրքիայի նախագահ և ԱԶԿ նակխին վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը 1994 թվականի քաղաքային ընտրությունների ժամանակ ընտրվել է Ստամբուլի քաղաքապետ՝ որպես Բարեկեցության կուսակցության թեկնածու։ Նա հավաքել է ձայների 25,1 %-ը՝ հաղթելով կենտրոնամետ կուսակցությունների թեկնածուներին։ Պահպանողական կուսակցությունները սովորաբար ստանում են ավելի հին թաղամասերի աջակցությունը, որտեղ բնակչությունն ավելի խիտ է բնակեցված։ Այդպիսի շրջաններից են [[Բաղջըլար]]ը, [[Ֆաթիհ]]ը, [[Սուլթանբեյլի (Ստամբուլ)|Սուլթանբեյլի]]ն և [[Էսենլեր]]ը։ Ընդդիմադիր ձախ կենտրոնամետ [[քեմալիզմ|քեմալական]] [[Ժողովրդահանրապետական կուսակցություն (Թուրքիա)|Ժողովրդահանրապետական կուսակցությունը]] (CHP) ներկայումս քաղաքական երկրորդ խոշոր ուժն է թե Ստամբուլում, և թե Թուրքիայում։ Կուսակցության հիմնական էլեկտորատը կազմում են գյուղական թաղամասերի բնակիչները, ինչպես, օրինակ, [[Սիլիվրի]]ն, [[Չաթալջա]]ն և [[Սարըյեր]]ը։ Քաղաքային շրջանները, ինչպես օրինակ [[Բեշիկթաշ (շրջան)|Բեշիկթաշը]], [[Բաքըրքյոյ]]ը, [[Շիշլի]]ն և [[Քադըքյոյ]]ը, մեծ աջակցություն են ցուցաբերել Ժողովրդահանրապետական կուսակցությանը նախորդ ընտրությունների ժամանակ։ Այս կուսակցությունը հիմնականում ուժեղ է արևմուտքում, որտեղ շինարարական աշխատանքներ երբեք տեղի չեն ունենում։ Ստամբուլն ունի 39 շրջաններ՝ ավելի շատ քան Թուրքիայի այլ մարզ։ Քանի որ Ստամբուլը Թուրքիայի ամենամեծ քաղաքն է և սովորաբար քվեարկում է այնպես, ինչպես ամբողջ երկիրը, թուրքական հասարակության շրջանում տարածված է այն մոտեցումը, համաձայն որի քաղաքական ընտրությունների ելքը որոշում է Ստամբուլի էլեկտորատը։ Քաղաքական կուսակցությունների պայքարի հիմնական օբյեկտը Ստամբուլի բնակչության վստահության և քվեի ձեռքբերումն է։ Բավականին մեծ էլեկտորատ ունենալու պատճառով, վերջին ընտրությունների ժամանակ, Ստամբուլում գրանցվել են ամենամեծ թվաքանակով ընտրախախտումները։ Ամենաշատ թվաքանակով ընտրախախտումները գրանցվել են 2014 թվականի համայնքային ընտրությունների ժամանակ<ref>{{Cite web |title=Ruling AKP's demand for list of ballot box clerks raises election fraud concerns – POLITICS |url=http://www.hurriyetdailynews.com/ruling-akps-demand-for-list-of-ballot-box-clerks-raises-election-fraud-concerns.aspx?pageID=238&nID=63935&NewsCatID=338 |accessdate=2016 թ․ փետրվարի 12 |work=hurriyetdailynews.com}}</ref><ref>{{Cite web |title=Election protests in Turkey as opposition cries foul |url=https://www.reuters.com/article/2014/04/01/us-turkey-election-idUSBREA3017H20140401 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150924195424/http://www.reuters.com/article/2014/04/01/us-turkey-election-idUSBREA3017H20140401 |archive-date=2015 թ․ սեպտեմբերի 24 |accessdate=2018 թ․ փետրվարի 5 |work=Reuters}}</ref><ref>{{Cite web |title=Turkey's AKP Accused of Systemic Election Fraud Plots for Early Presidential and National Elections |url=http://nsnbc.me/2014/04/03/turkeys-akp-accused-of-systemic-election-fraud-plots-for-early-presidential-and-national-elections/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304023436/http://nsnbc.me/2014/04/03/turkeys-akp-accused-of-systemic-election-fraud-plots-for-early-presidential-and-national-elections/ |archive-date=2016 թ․ մարտի 4 |accessdate=2016 թ․ փետրվարի 12 |work=nsnbc international}}</ref><ref>{{Cite web |title=Trouble in Turkey's Elections – Erik Meyersson |url=http://erikmeyersson.com/2014/04/06/trouble-in-turkeys-elections/ |accessdate=2016 թ․ փետրվարի 12 |work=Erik Meyersson}}</ref><ref>{{Cite web |title=Electoral Fraud Discovered in Sarıyer, Istanbul – Anadolu Türk Haber |url=http://www.anadoluturkhaber.com/TR/Detail/Electoral-Fraud-Discovered-In-Sariyer-Istanbul/2543 |work=anadoluturkhaber.com}}</ref><ref>{{Cite web |title=LiveLeak.com – TURKEY – Election FRAUD (VIDEO), burned non-AKP votes |url=http://www.liveleak.com/view?i=3dd_1396222449 |work=liveleak.com}}</ref><ref>{{Cite web |title=Bloomberg Business |url=http://www.businessweek.com/news/2014-03-24/turkey-s-volunteer-anti-fraud-army-prepares-for-local-elections |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140606065042/http://www.businessweek.com/news/2014-03-24/turkey-s-volunteer-anti-fraud-army-prepares-for-local-elections |archivedate=2014 թ․ հունիսի 6 |work=Bloomberg.com}}</ref>։

[[պատկեր:Istanbul Municipality City Hall.jpg|thumb|left|Ստամբուլի մարզային քաղաքապետարանի շենքը [[Ֆաթիհ]] շրջանում]]

Ստամբուլի ներկայիս քաղաքապետը [[Ժողովրդահանրապետական կուսակցություն (Թուրքիա)|Ժողովրդահանրապետական կուսակցության]] ներկայացուցիչ Էքրեմ Իմամօղլուն է, որը 2019 թվականի մարտի 31-ի տեղական ինքնակառավարման ընտրություններում հաղթել է Բինալի Յըլդըրըմին։ Ժողովրդահանրապետական կուսակցության և խորհրդարանական ընդդիմության առաջնորդ [[Քեմալ Քըլըչդարօղլու]]ն 2009 թվականի համայնքային ընտրությունների ժամանակ եղել է Թոփբաշի մրցակիցը։ Ներկայումս նա [[Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողով]]ի անդամ է՝ ընտրված Ստամբուլի մարզից։ 2007- 2014 թվականներին վարչապետ Էրդողանը նույնպես եղել է խորհրդարանի պատգամավոր՝ ընտրված Ստամբուլի մարզից։ Նախագահական ընտրությունների ժամանակ, քաղաքը բաժանվում է երեք ընտրական տեղամասերի, իսկ խորհրդարանական ընտրությունների ժամանակ՝ 85 տեղամասերի։ 2014 թվականի նապագահական ընտրությունների ժամանակ, Ստամբուլի էլեկտորատի 49.83 %-ը քվեարկել է ԱԶԿ-ի թեկնածու Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի օգտին։ Չնայած, որ Էրդողանի օգտին քվեարկել է Ստամբուլի էլեկտորատի մեծ մասը, նա երբեք չի կարողացել հավաքել ձայների 50 %-ից ավելին։ Ընդդիմադիր թեկնածու [[Էքմելեդին Իհսանօղլու]]ն պարտվել է Էրդողանին՝ հավաքելով ձայների 41,08 %-ը։ Քրդամետ [[Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցություն|Ժողովուրդների դեմոկրատական կուսակցության]] թեկնածու [[Սելահաթին Դեմիրթաշ]]ը հավաքել է ձայների 9.09%-ը<ref>{{Cite web |title=İSTANBUL SEÇİM SONUÇLARI |url=http://secim.haberler.com/cumhurbaskanligi-secimi/istanbul/ |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305125647/http://secim.haberler.com/cumhurbaskanligi-secimi/istanbul/ |archivedate=2016 թ․ մարտի 5 |accessdate=2016 թ․ փետրվարի 12 |work=haberler.com |df=dmy-all}}</ref>։ 2013 և 2014 թվականներին, հակակառավարական ուժեղ ցույցեր են սկսվել Ստամբուլում և տարածվել ողջ երկրով մեկ։

== Տնտեսություն ==
{{Հիմնական|Ստամբուլի տնտեսություն}}
{{պանորամա|Maslak bussines center.jpg|750px| <center>Ստամբուլի [[Մասլաք]] գործարար թաղամասը, որը գտնվում է քաղաքի եվրոպական հատվածում։ Մասլաքի հարևանությամբ գտնվում է մյուս գործարար թաղամասը՝ [[Լևենտ (Ստամբուլ)|Լևենտ]]ը։</center>}}

[[Համախառն ներքին արդյունք]]ի [[Գնողունակության համարժեքություն|գնողունակության համարժեքությամբ]], որը կազմում է 301.1 միլիարդ ԱՄՆ դոլլար, 2011 թվականի տվյալներով Ստամբուլը աշխարհի 29-րդ քաղաքն է<ref>{{Cite web |date=2012 թ․ նոյեմբերի 30 |title=Global MetroMonitor |url=http://www.brookings.edu/research/interactives/global-metro-monitor-3 |url-status=dead |archiveurl=https://www.webcitation.org/6H7Jql2A9?url=http://www.brookings.edu/research/interactives/global-metro-monitor-3 |archivedate=2013 թ․ հունիսի 4 |accessdate=2013 թ․ ապրիլի 13 |publisher=Brookings Institution |df=dmy}}</ref>։ Սկսած 1990-ական թվականների կեսերից, Ստամբուլի տնտեսությունը [[Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպություն|Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպության]] անդամ երկրների քաղաքների շարքում ամենարագ զարգացող տնտեսություններից մեկն էր<ref name="oecd"/>։ Ստամբուլին է բաժին ընկնում [[Թուրքիա]]յի համախառն ներքին արդյունքի 27 %-ը։ Երկրի արդյունաբերական աշխատուժի 20 %-ը կենտրոնացած է Ստամբուլում<ref name="oecd"/><ref name="urge">{{Cite web |year=2001 |title=Presentation of Reference City: Istanbul |url=http://www.urge-project.ufz.de/istanbul/general.htm |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120117090125/http://www.urge-project.ufz.de/istanbul/general.htm |archivedate=2012 թ․ հունվարի 17 |accessdate=2011 թ․ դեկտեմբերի 30 |publisher=Urban Green Environment}}</ref>։ Ստամբուլի ՀՆԱ-ի մեկ շնչին բաժին ընկնող ցուցանիշը և արտադրողականությունը ավելի բարձր է, քան ողջ Թուրքիայի ՀՆԱ-ի մեկ շնչին բաժին ընկնող ցուցանիշը և արտադրողականությունը՝ համապատասխանաբար 70 % և 50%։ Պատճառներից մեկն այն է, որ միևնույն աշխատանքի կատարման համար աշխատողը Ստամբուլում ավելի բարձր է վարձատրվում, քան Թուրքիայի մեկ այլ քաղաքում։ Բնակչության մեծ թվաքանակի և թուրքական տնտեսության մեջ ունեցած ահռելի դերի պատճառով՝ Ստամբուլին բաժին է ընկնում երկրի հարկերի վճարման 2/5-րդը։ Այսինքն, Թուրքիայի հարկային եկամուտների 2/5-ը ձևավորվում է Ստամբուլի հաշվին<ref name="oecd"/>։ Ստամբուլ այսօր բնակվում են 37 միլիարդատերեր, որոնց տված հարկերը մեծ դերակատարություն ունեն թուրքական տնտեսության համար։ Այս ցուցանիշով Ստամբուլը աշխարհի քաղաքների շարքում հինգերորդն է<ref>{{Cite web |last=Geromel |first=Ricardo |date=2013 թ․ մարտի 14 |title=Forbes Top 10 Billionaire Cities – Moscow Beats New York Again |url=https://www.forbes.com/sites/ricardogeromel/2013/03/14/forbes-top-10-billionaire-cities-moscow-beats-new-york-again/ |accessdate=2013 թ․ հուլիսի 27 |work=Forbes}}</ref>։
[[պատկեր:İstanbul view from İstanbul Sapphire observation deck Aug 2014, p9.JPG|thumb|right|[[Լևենտ (Ստամբուլ)|Լևենտի]] ընդհանուր տեսքը։ Այն Ստամբուլի բիզնես թաղամասերից մեկն է, որտեղ գտնվում են նաև քաղաքի ամենաբարձր շենքերը։|alt=Skyline of a portion of the city, including several skyscrapers interspersed among low- and mid-rises, several historic buildings, parks and hilly terrain, and the waterway known as Bosphorus]]

Իր ունեցած ահռելի չափերի պատճառով` Ստամբուլը ունի արդյունաբերական բազմազան տնտեսություն։ Ստամբուլում արտադրվում են տարբեր տեսակի ապրանքներ՝ սկսած ձիթապտղի ձեթից, ծխախոտից և փոխադրամիջոցներից, վերջացրած էլեկտրոնիկայով<ref name="urge"/>։ Չնայած նրան, որ Ստամբուլում հիմնական ուշադրությունը դարձվում է բարձրարժեք և բարձր վարձատրվող աշխատանքների վրա, ցածրարժեք գործարանային հատվածը նույնպես էական նշանակություն ունի և ապահովում է Ստամբուլի ՀՆԱ-ի 26 %-ը, ինչպես նաև ընդհանուր արտահանման 4/5-ը<ref name="oecd"/>։ 2005 թվականի դրությամբ Ստամբուլում տեղակայված կազմակերպությունների արտահանման ընդհանուր ծավալը կազմել է 69.9 միլիարդ ԱՄՆ դոլլար։ Ներկրման ծավալները գերազանցում են արտահանման ծավալներին։ 2005 թվականի դրությամբ այն կազմել է 69.9 միլիարդ ԱՄՆ դոլլար։ Համեմատության համար պետք է նշել, որ այս ցուցանիշներով թուրքական արտահանման 57 %-ը բաժին է ընկնում Ստամբուլին, իսկ ներկրման ցուցանիշներով՝ 60 %-ը<ref>{{Cite web |date=2006 թ․ փետրվարի 13 |title=Dış Ticaretin Lokomotifi İstanbul |trans-title=Istanbul is the Locomotive of Foreign Trade |url=http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/361031.asp |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130531084419/http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/361031.asp |archivedate=2013 թ․ մայիսի 31 |accessdate=2012 թ․ մարտի 28 |publisher=NTV-MSNBC |language=Turkish}}</ref>։

Ստամբուլում է գտնվում երկրի միակ [[Ստամբուլի ֆոնդային բորսա|բորսան]]ն՝ Borsa Istanbul-ը, որը ստեղծվել է Ստամբուլի ֆոնդային բորսայի, Ստամբուլի ոսկու փոխանակման գործակալության և Թուրքիայի տրանսֆերտների փոխանակման գործակալության միավորման արդյունքում<ref>{{Cite web |last=Bilgic |first=Taylan |date=2013 թ․ ապրիլի 5 |title=Istanbul Opens New Bourse as Erdogan Seeks to Build Finance Hub |url=https://www.bloomberg.com/news/2013-04-05/istanbul-opens-new-bourse-as-erdogan-seeks-to-build-finance-hub.html |accessdate=2013 թ․ ապրիլի 14 |publisher=Bloomberg News}}</ref>։ Ստամբուլի ֆոնդային նախկին բորսան սկզբնապես հիմնադրվել էր որպես Օսմանյան ֆոնդային բորսա, որը հիմնադրվել է 1866 թվականին<ref>{{Cite journal |last1=Odabaşı |first1=Attila |last2=Aksu |first2=Celal |last3=Akgiray |first3=Vedat |date=2004 թ․ դեկտեմբեր |title=The Statistical Evolution of Prices on the Istanbul Stock Exchange |journal=The European Journal of Finance |location=London |publisher=Routledge |volume=10 |issue=6 |pages=510–25 |doi=10.1080/1351847032000166931}}</ref>։ 19-րդ դարում և 20-րդ դարի սկզբին, [[Գալաթա]]յի [[Բանքալար (փողոց)|Բանքալար փողոց]]ը եղել է [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] ֆինանսական կենտրոնը, որտեղ տեղակայված է եղել Օսմանյան ֆոնդային բորսան<ref name="OBM">{{Cite web |title=History of the Bank |url=http://www.obarsiv.com/english/history.html |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120413230240/http://www.obarsiv.com/english/history.html |archivedate=2012 թ․ ապրիլի 13 |accessdate=2012 թ․ մարտի 28 |publisher=The Ottoman Bank Archives and Research Centre}}</ref>։ Բանքալար փողոցը շարունակել է մնալ Ստամբուլի ֆինանսական կենտրոնը, ընդհուպ մինչև 1990-ական թվականները, երբ թուրքական բանկերի մեծ մասը իրենց կենտրոնակայանները տեղափոխեցին ժամանակակից [[Մասլաք]] և [[Լևենտ (Ստամբուլ)|Լևենտ]] թաղամասերը։ 1995 թվականին Ստամբուլի ֆոնդային բորսան (ներկայումս Borsa Istanbul) իր գլխամասը տեղափոխել է [[Սարըյեր]] շրջանի [[Իսթինյե]] թաղամաս<ref>{{Cite web |year=2012 |title=Milestones in ISE History |url=http://www.ise.org/aboutus/History.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20091125151238/http://www.ise.org/AboutUs/History.aspx |archive-date=2009 թ․ նոյեմբերի 25 |accessdate=2012 թ․ մարտի 28 |publisher=Istanbul Stock Exchange |df=dmy-all}}</ref>։ Նոր բիզնես թաղամաս է կառուցվում նաև [[Աթաշեհիր]] շրջանում, որտեղ տեղակայվելու են թուրքական մի շարք բանկերի և ֆինանսական հաստատությունների կենտրոնակայաններ<ref name=Bloomberg2013>{{Cite news |author1=Mark Bentley |author2=Benjamin Harvey |date=2012 թ․ սեպտեմբերի 17 |title=Istanbul Aims to Outshine Dubai With $2.6 Billion Bank Center |url=https://www.bloomberg.com/news/2012-09-16/istanbul-aims-to-outshine-dubai-with-2-6-billion-bank-center.html |accessdate=2013 թ․ մայիսի 5 |newspaper=Bloomberg Markets Magazine}}</ref>։

[[պատկեր:Ships under Second Bosphorus Bridge (September 2011).jpg|thumb|left|Լինելով [[Սև ծով]]ի դարպասներից մեկը՝ [[Բոսֆորի նեղուց]]ը աշխարհի ամենածանրաբեռնված ջրային ուղիներից մեկն է։|alt=A pair of large ships sailing on a waterway, with a suspension bridge and hilly terrain in the background.]]
Լինելով միակ ծովային ճանապարհը, որն իրար է կապում նավթով հարուստ [[Սև ծով|Սև]] և [[Միջերկրական ծով|Միջերկրական]] ծովերը՝ Բոսֆորը աշխարհի ամենածանրաբեռնված ծովային երթուղիներից մեկն է։ Ամեն տարի մոտ 200 միլիոն տոննա նավթ է տեղափոխվում նեղուցով։ Բացի այդ, Բոսֆորի նեղուցով նավարկությունը երեք անգամ գերազանցում է Սուեզի նեղուցով իրականացվող նավարկությանը<ref>{{harvnb|Oxford Business Group|2009|p=112}}</ref>։ Որպես արդյունք, սկսել է կառուցվել ջրանցք՝ [[Ստամբուլի ջրանցք]]ը, որը գտնվելու է քաղաքի եվրոպական հատվածով և լինեկու Բոսֆորի ջրանցքին զուգահեռ<ref>{{Cite web |author1=Jones, Sam, and agencies |date=2011 թ․ ապրիլի 27 |title=Istanbul's new Bosphorus canal 'to surpass Suez or Panama' |url=https://www.theguardian.com/world/2011/apr/27/istanbul-new-bosphorus-canal |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 29 |work=The Guardian}}</ref>։ Ստամբուլը ունի երեք խոշոր նավահանգիստներ՝ [[Հայդարփաշայի նավահանգիստ]]ը, Ամբարլըի նավահանգիստը և Զեյթինբուրնուի նավահանգիստը։ Բացի այդ, Բոսֆորի և Մարմարա ծովի ափին կան մի քանի փոքր նավահանգիստներ և նավթային տերմինալներ<ref>{{harvnb|Organisation for Economic Co-operation and Development|2008|p=80}}</ref><ref>{{Cite web |title=Ports of Turkey |url=http://www.cerrahogullari.com.tr/ports.htm |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120906091110/http://www.cerrahogullari.com.tr/ports.htm |archivedate=2012 թ․ սեպտեմբերի 6 |accessdate=2012 թ․ օգոստոսի 28 |publisher=Cerrahogullari T.A.S.}}</ref>։ Հայդարփաշան գտնվում է Բոսֆորի հարավարևելյան հատվածում։ Այն Ստամբուլի ամենամեծ նավահանգիստն էր, ընդհուպ մինչև 2000-ական թվականների սկիզբը։ Աշխատանքների մի մասի տեղափոխությունը Ամբարլը ստիպեց, որ Հայդարփաշա նավահանգիստը բեռնաթափվի, իսկ որոշ ժամանակ անց նախատեսվում է շահագործումից հանել նավահանգիստը<ref>{{Cite web |last=Cavusoglu |first=Omer |date=2010 թ․ մարտ |title=Summary on the Haydarpasa Case Study Site |url=http://www2.lse.ac.uk/LSECities/citiesProgramme/pdf/Haydarpasa%20Summary.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120709164059/http://www2.lse.ac.uk/LSECities/citiesProgramme/pdf/Haydarpasa%20Summary.pdf |archive-date=2012 թ․ հուլիսի 9 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 3 |work=Cities Programme |publisher=London School of Economics}}</ref>։ 2007 թվականին Ամբերլըն, որը գտնվում է Ստամբուլի քաղաքային հատվածի արևմուտքում, տարեկան կարողացել է ընդունել մինչև 1,5 միլիոն TEUs։ Համեմատության համար Հայդարփաշայինը կազմել է՝ 354.000։ Սրա շնորհիվ Ամբարլըն իր մեծությամբ չորրորդ կարգո տերմինալն է Միջերկրականում<ref>{{Cite web |last1=Zeybek |first1=Hülya |last2=Kaynak |first2=Muhtesem |date=27–30 May 2008 |title=What Role for Turkish Ports in the Regional Logistics Supply Chains? |url=http://www.muhtesemkaynak.com/56.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20090206164301/http://muhtesemkaynak.com/56.pdf |archive-date=2009 թ․ փետրվարի 6 |accessdate=2012 թ․ օգոստոսի 28 |publisher=International Conference on Information Systems and Supply Chain}}</ref>։ Զեյթինբուրնուի նավահանգիստը ավելի օգտավետ է, քանի որ մոտ է գտնվում ավտոմայրուղիներին և [[Աթաթուրքի անվան միջազգային օդանավակայան]]ին<ref>{{harvnb|Organisation for Economic Co-operation and Development|2008|p=143}}</ref>։ Հետագա զարգացման նպատակով քայլեր են իրականացվում, որպեսզի իրար կապվեն բոլոր տերմինալները, ավտոմայրուղիները և երկաթուղային ցանցերը։

Ստամբուլը զբոսաշրջության համաշխարհային կենտրոններից մեկն է։ Եթե 2000 թվականին Ստամբուլ այցելել է 2.4 միլիոն զբոսաշրջիկ, ապա 2015 թվականին Ստամբուլն ընդունել է 12.56 միլիոն օտարերկրացի զբոսաշրջիկ։ Այսպիսով, Ստամբուլը զբոսաշրջիկների այցելության ցուցանիշներով աշխարհում հինգերորդն է<ref name=Mastercard/><ref>{{Cite web |last1=Kerimoğlu |first1=Ebra |last2=Ciraci |first2=Hale |title=Urban Tourism: An Analysis of Visitors to Istanbul |url=http://www-sre.wu-wien.ac.at/ersa/ersaconfs/ersa06/papers/237.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140522233514/http://www-sre.wu-wien.ac.at/ersa/ersaconfs/ersa06/papers/237.pdf |archive-date=2014 թ․ մայիսի 22 |accessdate=2016 թ․ փետրվարի 12 |publisher=Vienna University of Economics and Business}}</ref>։ Ստամբուլը Թուրքիայի երկրորդ խոշոր միջազգային դարպասն է՝ [[Անթալիա]]յից հետո։ Այստեղ են այցելու երկրի զբոսաշրջիկների քառորդ մասը։ Ստամբուլի զբոսաշրջային արդյունաբերությունը հիմնականում զարգանում և տեղակայված է եվրոպական հատվածում։ Հենց այդ է պատճառը, որ քաղաքի հյուրանոցների 90 %-ը տեղակայված է այստեղ։ Էժան և միջին կարգի հյուրանոցները հիմնականում տեղակայված են [[Սարայբուրնու]]ում, իսկ թանկարժեք հյուրանոցները գտնվում են քաղաքի ավելի էլիտար թաղամասերում՝ [[Էթիլեր]], [[Բեշիկթաշ (շրջան)|Բեշիկթաշ]], [[Լևենտ (Ստամբուլ)|Լևենտ]], որոնք հիմնականում տեղակայված են [[Ոսկեղջյուր]]ի ողջ երկայնքով։ Ստամբուլում գործում են ավելի քան 70 թանգարաններ։ Ամենաշատ այցելվող թանգարանները [[Թոփքափը ամրոց|Թոփքափը ամրոց-թանգարան]]ն ու [[Այա Սոֆիա]]յի տաճարն են, որտեղ տարեկան այցելու է ավելի քան 30 միլիոն մարդ։ Քաղաքի զբոսաշրջային ցանցի մեջ ներառված են նաև 17 ամրոցներ, 64 մզկիթներ և 49 եկեղեցիներ, որոնք կարևոր նշանակություն են ունեցել Ստամբուլի պատմության տարբեր փուլերում<ref name="iv&c">{{Cite web |year=2010 |title=Istanbul '10 |url=http://www.igd.com.tr/Upload/file_4d9f1f3815b2d.pdf |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120616194425/http://www.igd.com.tr/Upload/file_4d9f1f3815b2d.pdf |archivedate=2012 թ․ հունիսի 16 |accessdate=2012 թ․ մարտի 29 |work=Turkey Tourism Market Research Reports |publisher=Istanbul Valuation and Consulting}} (n.b. Source indicates that the Topkapı Palace Museum and the Hagia Sophia together bring in {{nowrap|55 million [[Turkish lira|TL]]}}, approximately {{nowrap|$30 million}} in 2010, on an annual basis.)</ref>։

== Մշակույթ ==
{{Հիմնական|Ստամբուլի մշակույթ}}
[[պատկեր:İstanbul Arkeoloji Müzeleri (ana bina, Arkeoloji Müzesi) - Mart 2013.JPG|thumb|right|[[Ստամբուլի հնագիտական թանգարան]], որը հիմնադրվել է 1891 թվականին [[Օսման Համդի Բեյ]]ի կողմից, Թուրքիայի ժամանակակից ամենահին թանգարանն է<ref name="kultur">{{Cite web |title=İstanbul – Archaeology Museum |url=http://www.kultur.gov.tr/EN/belge/2-19958/istanbul---archaeology-museum.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120203101742/http://www.kultur.gov.tr/EN/belge/2-19958/istanbul---archaeology-museum.html |archive-date=2012 թ․ փետրվարի 3 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 19 |publisher=Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism}}</ref>։|alt=The façade of a masonry building, with four Greek adorning its entrance, under a clear blue sky]]

Ստամբուլը պատմականորեն ընդունված է համարել որպես մշակութային հանգույց, սակայն քաղաքի մշակութային լճացումը սկսվեց Թուրքիայի Հանրապետության հռչակումից հետո, երբ հիմնական շեշտը դրվեց [[Անկարա]]յի վրա<ref>{{harvnb|Göktürk|Soysal|Türeli|2010|p=8}}</ref>։ Ազգային նոր կառավարությունը ստեղծել էր ծրագրեր, որոնք օգնում էին թուրքական հասարակությանը ծանոթանալու երաժշտական ավանդույթներին, հատկապես նրանց, որոնք ձևավորվել էին Եվրոպայում։ Այդուհանդերձ, երաժշտական հաստատությունները և օտարերկրացի դասական երաժիշտների ընդունելությունները և համերգները կազմակերպվում էին [[Անկարա|նոր մայրաքաղաքում]]<ref>{{harvnb|Reisman|2006|p=88}}</ref>։ Թուրքական մշակույթի զարգացումը հիմնականում կապված էր Ստամբուլի հետ, սակայն 1980-1990-ական թվականներին Ստամբուլը կարողացավ ապացուցել, որ իր մշակութային կարևորությունը պայմանավորված չէ միայն իր պատմական փառահեղ անցյալով<ref>{{harvnb|Göktürk|Soysal|Türeli|2010|pp=2–4}}</ref>։

[[պատկեր:Peramuzesi nighttime.jpg|thumb|left|[[Պերա թանգարան]]ը [[Բեյօղլու|Բեյօղլու թաղամաս]]ում]]

19-րդ դարի վերջին, Ստամբուլը դարձել էր տարածաշրջանային մշակութային կենտրոնը։ Քաղաքը դեպի իրեն էր ձգում թուրք, եվրոպացի և ասիացի արտիստներին, ովքեր Պոլսում փորձում էին հասնել մեծ հաջողությունների։ Չնայած թուրքական իշխանությունների ջանքերին Անկարան դարձնելու երկրի մշակութային սիրտը՝ մինչ 1970-ական թվականները Ստամբուլում էին գտնվում արվեստի համալիր ինստիտուտները<ref name="gosotu2213">{{harvnb|Göktürk|Soysal|Türeli|2010|pp=221–3}}</ref>։ Երբ 1980-ական թվականներին Ստամբուլում հիմնադրվեցին արվեստների լրացուցիչ համալսարաններ և արվեստների թեմաներով ամսագրեր, Անկարայում բնակվող արտիստները տեղափոխվեցին այստեղ<ref>{{harvnb|Göktürk|Soysal|Türeli|2010|pp=223–4}}</ref>։ [[Բեյօղլու]]ն դարձավ Ստամբուլի արվեստների կենտրոնը, որտեղ կողք կողքի բնակվում էին հին և նոր սերնդի ներկայացուցիչները։ 1980-ական թվականներին Եվրոպայից մեծ թվաքանակով թուրք արվեստագետներ հաստատվեցին Ստամբուլում։ Ժամանակակից արվեստների թանգարանները, ներառյալ [[Ստամբուլի ժամանակակից արվեստների թանգարան]]ը, [[Պերա թանգարան]]ը, [[Սաքըփ Սաբանջը թանգարան]]ը և [[SantralIstanbul]]-ը բացվել են 2000-ական թվականներին՝ ի հավելումն ցուցահանդեսային տարածքների և աճուրդային տների, որոնք դարձել էին քաղաքի կոսմոպոլիտ միջավայրի անբաժանելի մասը<ref>{{Cite news |last=Hansen |first=Suzy |date=2012 թ․ փետրվարի 10 |title=The Istanbul Art-Boom Bubble |url=https://www.nytimes.com/2012/02/12/magazine/istanbul-art-boom-bubble.html?pagewanted=all |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 19 |work=The New York Times}}</ref>։ Այս թանգարանները դեռ չունեն հին թանգարանների հեղինակությունը, որոնք գտնվում են պատմական թերակղզու վրա, ներառյալ նաև [[Ստամբուլի հնագիտական թանգարան|Ստամբուլի հնագիտական]] և [[Թուրքական և իսլամական արվեստի թանգարան]]ները, որոնց բացմամբ էլ մեկնարկել է ժամանակակից թանգարանների բացման գործընթացը Թուրքիայում<ref name="iv&c"/><ref name="kultur"/>։

[[պատկեր:İstanbul Modern February 2013.jpg|thumb|[[Ստամբուլի ժամանակակից արվեստների թանգարան]]ը գտնվում է Ստամբուլի Բեյօղլու թաղամասում՝ [[Բոսֆորի նեղուց]]ի ափին]]

Առաջին ֆիլմը Թուրքիայում նկարահանվել է 1896 թվականին [[Յըլդըզ]]ում՝ Փարիզում տեխնոլոգիայի շնորհանդեսից մեկ տարի անց<ref>{{harvnb|Göktürk|Soysal|Türeli|2010|pp=130–1}}</ref>։ Կինոթատրոնները արագ տարածվեցին [[Բեյօղլու]]ում։ Ընդուրում, թատրոնները և կինոթատրոնները մեծապես տարածված էին [[Իստիկլյալ պողոտա]]յում<ref>{{harvnb|Göktürk|Soysal|Türeli|2010|pp=133–4}}</ref>։ Ստամբուլը դարձավ նաև թուրքական նորաստեղծ ֆիլմարտադրության սիրտը։ Այդուհանդերձ, թուրքական կինոարդյունաբերություն և ֆիլմերը մեծ տարածում չեն ունեցել ընդհուպ մինչև 1950-ական թվականները<ref>{{harvnb|Göktürk|Soysal|Türeli|2010|p=146}}</ref>։ Այդ պահից սկսած, Ստամբուլը դարձել է թուրքական դրամաների և կատակերգությունների ամենահայտնի վայրը<ref>{{harvnb|Göktürk|Soysal|Türeli|2010|p=165}}</ref>։ Թուրքական կինոարդյունաբերությունը սկսել է զարգանալ 20-րդ դարի երկրորդ կեսին։ Բավականին հայտնի են ''[[Հեռավորը]]'' (2002) և ''[[Իմ հայրը և իմ որդին]]'' (2005), որոնք երկուսն էլ նկարահանվել են Ստամբուլում։ 2000-ական թվականներին թուրքական կինոարդյունաբերությունը սկսեց արագ տեմպերով զարգանալ, հատկապես հեռուստասերիալների հատվածը։ Այսօր թուրքական հեռուստասերիալները ցուցադրվում են 70-ից ավելի երկրներում<ref>{{Cite web |last=Nikitin |first=Nikolaj |date=2012 թ․ մարտի 6 |title=Golden Age for Turkish Cinema |url=https://publications.credit-suisse.com/app/article/index.cfm?fuseaction=OpenArticle&aoid=340736&coid=341935&lang=en |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20121217131735/https://publications.credit-suisse.com/app/article/index.cfm?fuseaction=OpenArticle&aoid=340736&coid=341935&lang=en |archive-date=2012 թ․ դեկտեմբերի 17 |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 6 |publisher=Credit-Suisse}}</ref>։ Ստամբուլը և նրա արվարձանները դարձել են արտասահմանյան բազմաթիվ ֆիլմերի իրադարձությունների կենտրոն։ Այդ ֆիլմերից են ''[[Թոփքափը (ֆիլմ)|Թոփքափը]]'' (1964), ''[[Ամբողջ աշխարհն էլ քիչ է]]'' (1999), ''[[Առաքելությունը Ստամբուլ]]'' (2008), ''[[Ինֆեռնո (ֆիլմ, 2016)|Ինֆեռնո]]'' և այլն<ref>{{harvnb|Köksal|2012|pp=24–5}}</ref>։

Այս գործընթացների շրջանակներում էլ 1973 թվականին ստեղծվել է Ստամբուլի փառատոնը, որը հիմնական նպատակը թուրքական և համաշխարհային մշակույթի ներկայացումն էր Ստամբուլի բնակչությանը։ 1980-ական թվականների սկզբին այս փառատոնից առանձնացել են [[Ստամբուլի կինոփառատոն]]ը և [[Ստամբուլի միջազգային ջազ փառատոն]]ը։ Հիմնական շեշտը դնելով երաժշտության և պարերի վրա՝ Ստամբուլի փառատոնը 1994 թվականից կոչվում է Ստամբուլի միջազգային երաժշտական փառատոն անվամբ<ref>{{Cite web |title=History |url=http://muzik.iksv.org/en/thefestival/history |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110503092124/http://muzik.iksv.org/en/thefestival/history |archive-date=2011 թ․ մայիսի 3 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 13 |publisher=The Istanbul Foundation for Culture and Arts}}</ref>։ Ամենահայտնի փառատոնը, որը Ստամբուլում միավորում է հազարավոր մարդկանց, [[Ստամբուլի բիեննալե]]ն է։ Առաջին բիեննալեն անց է կացվել 1987 թվականին՝ երկու տարին մեկ։ Դրա առաջնային նպատակներից մեկը թուրքական վիզուալ արվեստների ներկայացումն էր։ Ներկայումս այն բաց է օտարերկրացի արտիստների համար։ Ստամբուլի միջազգային ամենաէլիտար բիեննալեներից մեկն է՝ [[Վենետիկի բիեննալե]]ի և [[Սան Պաուլոյի արվեստների բիեննալե]]ի հետ միասին<ref>{{Cite web |last=Gibbons |first=Fiachra |date=2011 թ․ սեպտեմբերի 21 |title=10 of the Best Exhibitions at the Istanbul Biennial |url=https://www.theguardian.com/travel/2011/sep/21/istanbul-biennial-2011-modern-art |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 13 |work=The Guardian}}</ref>։

=== Ժամանց և զվարճանք ===
[[պատկեր:Grand-Bazaar Shop.jpg|thumb|right|[[Գրանդ բազար]]ը աշխարհի ամենամեծ ծածկած շուկաներից մեկն է։|alt=Goods overflow out of storefronts, leaving a narrow passageway where shoppers move about.]]
Ստամբուլն ունի պատմական և ժամանակակից բազմաթիվ [[Ստամբուլի առևտրի կենտրոնների ցանկ|առևտրի կենտրոններ]]։ [[Գրանդ բազար]]ը, որը գործում է 1461 թվականից, աշխարհի ամենահին և ամենամեծ ծածկած շուկաներից մեկն է<ref>{{Cite journal |date=January–February 2010 |editor-last=Hensel |editor-first=Michael |editor2-last=Sungurogl |editor2-first=Defne |editor3-last=Ertaş |editor3-first=Hülya |title=Turkey at the Threshold |journal=Architectural Design |location=London |publisher=John Wiley & Sons |volume=80 |issue=1 |isbn=978-0-470-74319-5}}</ref><ref name="kos9192">{{harvnb|Köse|2009|pp=91–2}}</ref>։ [[Մահմուտփաշա շուկա|Մահմուտփաշա]]ն բացօթյա շուկա է, որը գտնվում է Գրանդ բազարի և [[Եգիպտական շուկա]]յի միջև։ Վերջինս, մինչ 1660-ական թվականները եղել է Ստամբուլի համեմունքների ամենամեծ շուկան։ [[Galleria Ataköy]]-ը համարվում է Թուրքիայի ժամանակակից առաջին առևտրի կենտրոնը։ Բացվել է 1987 թվականին՝ նախագահ [[Տուրգուտ Օզալ|Թուրղուտ Օզալ]]ի մասնակցությամբ<ref>{{harvnb|Taşan-Kok|2004|p=166}}</ref>։ Ընդհանրապես, Ստամբուլում խոշոր մոլերը և առևտրի կենտրոնները կառուցվում են պատմական թերակղզուց դուրս։ [[Առևտրի կենտրոնների համաշխարհային խորհուրդ]]ը [[Akmerkez]] առևտրի կենտրոնին 1995 թվականին ճանաչել է «Եվրոպայի լավագույն առևտրի կենտրոն», իսկ 1996 թվականին՝ «աշխարհի լավագույն առևտրի կենտրոն»։ [[Istanbul Cevahir]]-ը բացվել է 2005 թվականին։ Բացման պահին այն եղել է մայրցամաքի ամենամեծ առևտրի կենտրոններից մեկը։ [[Kanyon Shopping Mall|Kanyon]]-ը 2006 թվականին  [[Kanyon Shopping Mall, Istanbul|Kanyon]] «Առևտրային կառույց» անվանակարգում հաղթել է «Քաղաքային միջավայրի ճարտարապետական ակնարկ» մրցանակը<ref name="kos9192"/>։ [[Istinye Park]]-ը, որը գտնվում է [[Սարըյեր]]ի [[Իսթինյե]] թաղամասում և [[Zorlu Center]]-ը, որը գտնվում է [[Լևենտ]]ում Ստամբուլի նորակառույց առևտրի կենտրոններից մեկն է, որտեղ ներկայացված են համաշխարհային նորաձևության ամենահայտնի ապրանքանիշները։ [[Նիշանթաշը]]ում գտնվող [[Աբդի Իփեկչի (փողոց)|Աբդի Իփեկչի]] փողոցը և քաղաքի անատոլիական հատվածում գտնվող [[Բաղդադի պողոտա]]ն խոշոր առևտրային փողոցներ են։ Նիշանթաշը փողոցը համարվում է Ստամբուլի նորաձևության կենտրոնը<ref>{{Cite web |last=Emeksiz |first=İpek |date=2010 թ․ սեպտեմբերի 3 |title=Abdi İpekçi Avenue to be new Champs Elysee |url=http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=abdi-ipekci-street-to-be-the-new-champs-elysee-2010-09-03 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 28 |work=Hürriyet Daily News}}</ref><ref>{{Cite web |date=2012 թ․ հունվարի 6 |title=Shopping in Singapore is Better than Paris |url=http://www.cnngo.com/explorations/shop/mystery-shoppers-rank-worlds-best-shopping-avenues-060108 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120417153848/http://www.cnngo.com/explorations/shop/mystery-shoppers-rank-worlds-best-shopping-avenues-060108 |archive-date=2012 թ․ ապրիլի 17 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 28 |publisher=CNN}}</ref>։

[[պատկեր:Nişantaşı 2010-11 Yılbaşı Süslemeleri.jpg|thumb|left|Ամանորյա տոնածառ [[Նիշանթաշը]] փողոցի առևտրի կենտրոններից մեկի դիմաց։|alt=A large tree decorated under the night sky in red and green and surrounded by spotlights, city lights, and mid-rise buildings]]

Ստամբուլը հայտնի է իր ձկների ռեստորաններով, որոնցից մի քանի մի քանիսը գործում են 1880-ական թվականների վերջից։ Քաղաքի ամենահայտնի և բարձրակարգ ձկան ռեստորանները գտնվում են [[Բոսֆոր]]ի ափին, հիմնականում [[Օրթաքյոյ]], [[Բեբեք]], [[Արնավութքյոյ]], [[Յենիքյոյ]], [[Բեյլերբեյի]] և [[Չենգելքյոյ]] թաղամասերում։ [[Գում Գափու]] թաղամասի, որը գտնվում է [[Մարմարա ծով]]ի ափին, առափնյա հետիոտնային գոտում գործում են հիսունից ավելի ձկան ռեստորաններ<ref>{{Cite web |last=Schäfers |first=Marlene |date=2008 թ․ հուլիսի 26 |title=Managing the Difficult Balance Between Tourism and Authenticity |url=http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=managing-the-difficult-balance-between-tourism-and-authenticity-kumkapi-2008-07-26 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 29 |work=Hürriyet Daily News}}</ref>։ [[Իշխանաց կղզիներ]]ը, որը գտնվում է մայրցամաքից 15 կիլոմետր (9 մղոն) հեռավորության վրա, նույնպես հայտնի են իրենց ձկների ռեստորաններով։ Շնորհիվ ռեստորանների, պատմական ամառանոցների և ազատ, առանց մեքենա փողոցների, Իշխանաց կղզիները հայտնի հանգստավայր են ստամբուլցիների և օտարերկրյա զբոսաշրջիկների համար<ref>{{Cite web |last=Schillinger |first=Liesl |date=2011 թ․ հուլիսի 8 |title=A Turkish Idyll Lost in Time |url=http://travel.nytimes.com/2011/07/10/travel/buyukada-near-istanbul-is-an-island-idyll.html?pagewanted=all |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 29 |work=The New York Times}}</ref>։ Ստամբուլը հայտնի է նաև օսմանյան խոհանոցի մեջ մասնագիտացված ռեստորաններով։ Այդուհանդերձ, շնորհիվ Թուրքիայի հարավարևելյան և արևելյան մարզերից ներգաղթի մեծ ծավալների, որը սկսվել է 1960-ական թվականներին, քաղաքի ճաշացանկը 20-րդ դարի վերջին էական փոփոխությունների է ենթարկվել։ Խոհանոցի վրա մեծ ազդեցություն է ունեցել Մերձավոր Արևելքի խոհանոցը։ Արևելյան [[քաբաբ]]ը ստամբուլյան ճաշացանկի առաջին հորիզոնականներում՝ պատվերների քանակով։ Արևմտյան խոհանոց առաջարկող ռեստորանները հիմնականում կենտրոնացված են [[Բեյօղլու]]ում, [[Բեշիկթաշ (շրջան)|Բեշիկթաշ]]ում, [[Շիշլի]]ում և [[Քադըքյոյ]]ում։

Ստամբուլը հայտնի է իր գիշերային կյանքով, ինչպես նաև իր պատմական պանդոկներով, որոնք դարերի, եթե ոչ հազարամյակների ընթացքում եղել են Ստամբուլի այցեքարտերից մեկը։ [[Իստիկլյալ պողոտա]]յի վրա է գտնվում «Çiçek Pasajı»-ը, որտեղ գտնվում են Ստամբուլի ամենահայտնի գինետները, գարեջրատները և ռեստորանները<ref>{{harvnb|Freely|2011|p=429}}</ref>։ Իստիկլյալ պողոտան հայտնի է իր բրենդային խանութներով։ Նրան զուգահեռ Նևիզադե փողոցում գտնվում են քաղաքի ամենահին գինետները և գարեջրատները<ref>{{harvnb|Keyder|1999|p=34}}</ref><ref>{{Cite web |last=Kugel |first=Seth |date=2011 թ․ հուլիսի 17 |title=The $100 Istanbul Weekend |url=https://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E00E4DB1030F934A25754C0A9679D8B63&pagewanted=all |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 29 |work=The New York Times}}</ref>։ Իստիկլյալ պողոտային կից շրջանները ապահովում են Բեյօղլուի գիշերային կյանքը։ Բեյօղլուում տարածված են փողոցային գարեջրատները, սրճարանները, իսկ ռեստորաններում հնչում է կենդանի երաժշտություն<ref>{{harvnb|Knieling|Othengrafen|2009|pp=228–34}}</ref>։ Ստամբուլում գիշերային կյանքը աշխույժ է նաև [[Նիշանթաշը]]ում, [[Օրթաքյոյ]]ում, [[Բեբեք]]ում և [[Քադըքյոյ]]ում<ref>{{Cite web |last1=Tomasetti |first1=Kathryn |last2=Rutherford |first2=Tristan |date=2012 թ․ մարտի 23 |title=A Big Night Out in Istanbul – And a Big Breakfast the Morning After |url=https://www.theguardian.com/travel/2012/mar/23/istanbul-nightlife-bars-breakfast-brunch |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 29 |work=The Guardian}}</ref>։

== Սպորտ ==
{{Բազմապատիկ պատկերներ
 | նկարագրություն =Առաջին նկարում պատկերված է [[Աթաթուրքի անվան օլիմպիական մարզադաշտ]]ը, իսկ երկրորդում՝ [[Türk Telekom Stadium]]-ը
 | պատկեր1 = Atatürk Olimpiyat.jpg
 | լայնություն1 = 204
 | պատկեր2 = GS-FB 3-1 Panorama.jpg
 | լայնություն2 = 300
}}
Ստամբուլում են գործում Թուրքիայի ամենահին սպորտային ակումբները։ «[[Բեշիկթաշ ՖԱ|Բեշիկթաշ]]» ֆուտբոլային ակումբը, որը հիմնադրվել է 1903 թվականին, Թուրքիայում ներկայումս գործող ամենահին սպորտային ակումբն է։ Շնորհիվ իր ունեցած կարգավիճակի որպես Թուրքիայի միակ ակումբ՝ «Բեշիկթաշը» ներկայացրել է թե [[Օսմանյան կայսրություն]]ը, և թե [[Թուրքիայի Հանրապետություն]]ը միջազգային մրցաշարերի ժամանակ։ Այդ իսկ պատճառով, «Բեշիկթաշը» թուրքական միակ ակումբն է, որին թույլատրվել է իր լոգոյում տեղադրել Թուրքիայի պետական դրոշը<ref name="fifa-bes">{{Cite web |title=Besiktas: The Black Eagles of the Bosporus |url=https://www.fifa.com/classicfootball/clubs/club=44163/index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120213153835/http://www.fifa.com/classicfootball/clubs/club=44163/index.html |archive-date=2012 թ․ փետրվարի 13 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 8 |publisher=FIFA}}</ref>։ Ֆուտբոլային ակումբը ազգային առաջնությունում մի որոշ ժամանակ ունեցել է գերակա դիրք և միանձնյա առաջատարի դիրք<ref name="fifa-bes"/>։ «[[Գալաթասարայ ՖԱ|Գալաթասարայ]]ը» և «[[Ֆեներբահչե ՖԱ|Ֆեներբահչե]]ը» առավել մեծ հաջողությունների են հասել միջազգային առաջնություններում և Թուրքիայի ազգային գավաթը՝ համապատասխանաբար 20 և 19 անգամ<ref name="fifa-gal">{{Cite web |title=Galatasaray: The Lions of the Bosporus |url=https://www.fifa.com/classicfootball/clubs/club=31018/index.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120404192001/http://www.fifa.com/classicfootball/clubs/club=31018/index.html |archive-date=2012 թ․ ապրիլի 4 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 10 |publisher=FIFA}}</ref><ref>{{Cite web |date=2011 թ․ հոկտեմբերի 8 |title=UEFA Champions League 2007/08 – History – Fenerbahçe |url=http://www.uefa.com/uefachampionsleague/season=2008/clubs/club=52692/matches/index.html |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 10 |publisher=The Union of European Football Associations}}</ref>։ «Գալաթասարայը» և «Ֆեներբահչեն» Ստամբուլի ֆուտբոլային այն ակումբներն են, որոնք արդեն մի քանի տասնամյակ լուրջ մրցակցում են միմյանց հետ։ «Գալաթասարայը» տեղակայված է քաղաքի եվրոպական հատվածում, իսկ «Ֆեներբահչեն»` ասիական։ Ընդորում, շատ սպորտային մեկնաբանների կարծիքով ստամբուլյան դերբին աշխարհում ամենադիտարժան և ամենաթեժ դերբիներից մեկն է<ref name="fifa-gal"/>։ Ստամբուլում գործում են բասկետբոլի 7 ակումբներ՝ [[Անադոլու Էֆես]]ը, [[Բեշիկթաշ տղամարդկանց բասկետբոլի ակումբ|Բեշիկթաշը]], [[Դարյուշշաֆաքա բասկետբոլային ակումբ|Դարյուշշաֆաքա]]ն, [[Ֆեներբահչե տղամարդկանց բասկետբոլային ակումբ|Ֆեներբահչեն]], [[Գալաթասարայ տղամարդկանց բասկետբոլային ակումբ|Գալաթասարայ]]ը, [[Ստամբուլ Բույուքշեհիր Բելեդիյեսպոր]]ը և [[Բույուքչեքմեջե բասկետբոլ]]ը։ Այս ակումբները հանդես են գալիս [[Բասկետբոլի Թուրքիայի առաջնության բարձրագույն խումբ|Բասկետբոլի Թուրքիայի առաջնության բարձրագույն խմբում]]<ref>{{Cite web |title=Puan Durumu: 2015–2016 Sezonu 30. Hafta |trans-title=League Table: 2015–16 Season, Round 30 |url=http://www.bsl.org.tr/bsl/istatistikler/puan-durumu |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160514115655/http://www.bsl.org.tr/bsl/istatistikler/puan-durumu |archive-date=2016 թ․ մայիսի 14 |accessdate=2016 թ․ հունիսի 6 |publisher=Turkish Basketball Super League |language=Turkish}}</ref>։

Ստամբուլի սպորտային ենթակառուցվածքները կառուցվել կամ վերաշինվել են մինչև 2000 թվականը՝ ի աջակցություն Ստամբուլի կողմից Օլիմպիական խաղեր անցկացնելու հայտերի։ [[Աթաթուրքի օլիմպիական մարզադաշտ]]ը, Ստամբուլի ամենախոշոր բազմաֆունկցիոնալ մարզադաշտն է, որի կառուցումն ավարտվել է 2002 թվականին։ Թեթև աթլետիկայի ֆեդերացիաների միջազգային ասոցիացիայի կողմից այն ճանաչվել է թեթև աթլետիկայի առաջնակարգ մարզադաշտ<ref>{{Cite web |date=2013 թ․ հունվարի 1 |title=List of Certified Athletics Facilities |url=http://www.iaaf.org/download/download?filename=5b516685-e0c0-499e-8f93-5aa1d5d8b05a.pdf&urlslug=IAAF%20CERTIFICATES%20-%20Certified%20Athletics%20Facilities |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130117013502/http://www.iaaf.org/download/download?filename=5b516685-e0c0-499e-8f93-5aa1d5d8b05a.pdf&urlslug=IAAF%20CERTIFICATES%20-%20Certified%20Athletics%20Facilities |archive-date=2013 թ․ հունվարի 17 |accessdate=2013 թ․ հունվարի 2 |publisher=The International Association of Athletics Federations}}</ref>։ Մարզադաշտում տեղի է ունեցել [[ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգա 2004-2005|ՈՒԵՖԱ Չեմպիոնների Լիգայի 2004-2005]] թվականների առաջնության եզրափակիչը։ Եզրափակիչը տեղի է ունեցել վերակառուցումից երեք տարի անց։ [[Türk Telekom Arena]]-ն բացվել է 2011 թվականին՝ փոխարինելու [[Ալի Սամի Յեն մարզադաշտ]]ը։ Մարզադաշտը հանդիսանում է «Գալաթասարայ» ֆուտբոլային ակումբի տնային մարզադաշտը<ref>{{Cite web |date=2009 թ․ մայիսի 20 |title=2008/09: Pitmen strike gold in Istanbul |url=http://en.archive.uefa.com/competitions/uefacup/history/season=2009/intro.html |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130917034224/http://en.archive.uefa.com/competitions/uefacup/history/season%3D2009/intro.html |archivedate=2013 թ․ սեպտեմբերի 17 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 10 |publisher=The Union of European Football Associations}}</ref><ref>{{Cite web |last=Aktaş |first=İsmail |date=2012 թ․ մարտի 14 |title=Aşçıoğlu Sues Partners in Joint Project Over Ali Sami Yen Land |url=http://www.hurriyetdailynews.com/ascioglu-sues-partners-in-joint-project-over-ali-sami-yen-land.aspx?pageID=238&nID=15972&NewsCatID=345 |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 3 |work=Hürriyet Daily News}}</ref>,։ [[Vodafone Arena]]-ն բացվել է 2016 թվականին՝ փոխարինելու [[Ինյոնյու մարզադաշտ]]ին։ Այն հանդիսանում է «Բեշիկթաշ» ֆուտբոլային ակումբի տնային մարզադաշտը։ Վերջինս Թուրքիայի ներկայիս չեմպիոնն է։ Բոլոր չորս մարզադաշտերը [[ՈւԵՖԱ]]-ի մարզադաշտերի կատեգորիայում ունեն 4-րդ աստիճանի (նախկին 5 աստղ) կարգավիճակ{{efn|name=uefa-category|UEFA does not apparently keep a list of Category 4 stadiums, but regulations stipulate that only these elite stadiums are eligible to host UEFA Champions League Finals<ref>{{Cite web |title=Regulations of the UEFA European Football Championship 2010–12 |url=http://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/uefa/Others/91/48/36/914836_DOWNLOAD.pdf |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 10 |publisher=The Union of European Football Associations |page=14 |format=PDF}}</ref>, which Atatürk Olympic Stadium did in 2005, and UEFA Europa League (formerly UEFA Cup) Finals<ref>{{Cite web |title=Regulations of the UEFA Europa League 2010/11 |url=http://www.uefa.com/MultimediaFiles/Download/Regulations/competitions/Regulations/01/48/48/90/1484890_DOWNLOAD.pdf |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 10 |publisher=The Union of European Football Associations |page=17 |format=PDF}}</ref>, which Şükrü Saracoğlu Stadium did in 2009. Türk Telekom Arena is noted as an elite UEFA stadium by its architects.<ref>{{Cite web |title=Türk Telekom Arena Istanbul |url=http://www.asp-stuttgart.de/index2.php?lan=en&n=2&s=3&d=1&id=38&type=&site=http%3A//www.asp-stuttgart.de/asp_content.php%3Flan%3Den%26n%3D2%26s%3D3%26d%3D1%26id%3D38 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130426015930/http://www.asp-stuttgart.de/index2.php?lan=en&n=2&s=3&d=1&id=38&type=&site=http%3A%2F%2Fwww.asp-stuttgart.de%2Fasp_content.php%3Flan%3Den%26n%3D2%26s%3D3%26d%3D1%26id%3D38 |archivedate=2013 թ․ ապրիլի 26 |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 5 |publisher='asp' Architekten |df=dmy-all}}</ref>}}։

[[Sinan Erdem Dome]]-ը, որը Եվրոպայի ամենամեծ մարզադահլիճն է, ընդունել է 2010 թվականի Բասկետբոլի աշխարհի առաջնությունը, 2012 թվականի Թեթև աթլետիկայի աշխարհի փակ առաջնությունը, ինչպես նաև 2011-2012 և 2016-2017 [[Եվրալիգա]]յի եզրափակիչը<ref>{{Cite web |title=2010 FIBA World Championship Istanbul: Arenas |url=http://turkey2010.fiba.com/pages/eng/fe/10/fwcm/event-guide/cities/istanbul/p/arena.html |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130603101234/http://turkey2010.fiba.com/pages/eng/fe/10/fwcm/event-guide/cities/istanbul/p/arena.html |archivedate=2013 թ․ հունիսի 3 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 10 |publisher=FIBA |df=dmy-all}}</ref>։ Մինչ 2010 թվականը, երբ Sinan Erdem Dome-ը ընդունեց Բասկետբոլի աշխարհի առաջնությունը, [[Abdi İpekçi Arena]]-ն եղել է Ստամբուլի ամենամեծ փակ արենան, որն ընդունել է «[[Եվրոբասկետ]] 2001» առաջնությունը<ref>{{Cite web |year=2010 |title=Istanbul – Arenas |url=http://turkey2010.fiba.com/pages/eng/fe/10/fwcm/event-guide/cities/istanbul/p/arena.html |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130603101234/http://turkey2010.fiba.com/pages/eng/fe/10/fwcm/event-guide/cities/istanbul/p/arena.html |archivedate=2013 թ․ հունիսի 3 |accessdate=2012 թ․ հունիսի 29 |publisher=FIBA |df=dmy-all}}</ref>։ Մի շարք այլ փակ արենաներ, ներառյալ նաև «BJK Akatlar Arena»-ն, ակտիվորեն գործել են մինչև 2000 թվականը՝ ընդունելով Ստամբուլի և Թուրքիայի բասկետբոլի առաջնությունների հանդիպումները։ Վերջին բացված փակ արենան եղել է 13 800 տեղանոց «[[Ülker Sports Arena]]»-ն, որը բացվել է 2012 թվականին և համարվում է «Ֆեներբահչե» բասկետբոլային ակումբի տնային մարզադահլիճը<ref>{{Cite web |date=2012 թ․ հունվարի 24 |title=Fenerbahce Ulker's new home, Ulker Sports Arena, opens |url=http://www.euroleague.net/news/i/92943/180/fenerbahce-ulker-s-new-home-ulker-sports-arena-opens |accessdate=2012 թ․ հունիսի 29 |publisher=Euroleague Basketball}}</ref>։ Չնայած շինարարական բումին, [[Ամառային օլիմպիական խաղեր 2000|2000]], [[Ամառային օլիմպիական խաղեր 2000|2004]], [[Ամառային օլիմպիական խաղեր 2000|2008]], [[Ամառային օլիմպիական խաղեր 2000|2012]] և [[Ամառային օլիմպիական խաղեր 2000|2020]] թվականների օլիմպիական խաղերը, ինչպես նաև [[Եվրո 2012]] և [[Եվրո 2016]] ֆուտբոլային առաջնություններն անցկացնելու փորձերը ձախողվել են<ref>{{Cite web |last=Wilson |first=Stephen |date=2011 թ․ սեպտեմբերի 2 |title=2020 Olympics: Six cities lodge bids for the games |url=http://www.csmonitor.com/World/Latest-News-Wires/2011/0902/2020-Olympics-Six-cities-lodge-bids-for-the-games |accessdate=2012 թ․ հունիսի 29 |work=The Christian Science Monitor}}</ref>։
{{Բազմապատիկ պատկերներ
 | նկարագրություն = [[Sinan Erdem Dome]]-ը (վերևում)<br/>[[Ülker Sports Arena]]-ն (ներքևում)
 | պատկեր1 = Sinan Erdem Dome Panaroma.jpg
 | լայնություն1 = 330
 | պատկեր2 = Ülker Sports Arena- Fenerbahçe vs. Armani Milano.jpg
 | լայնություն2 = 204
}}
2005-2011 թվականների ընթացքում [[Իստամբուլ պարկ]]ը ընդունել է ամենամյա [[Ֆորմուլա 1]]-ի [[Թուրքիայի գրան պրի]]ն։ Իստամբուլ պարկը երկար ժամանակ եղել է Թուրքիայի ամենամեծ ավտոմրցուղին<ref>{{Cite web |last=Richards |first=Giles |date=2011 թ․ ապրիլի 22 |title=Turkey Grand Prix Heads for the Scrapyard Over $26m Price Tag |url=https://www.theguardian.com/sport/2011/apr/22/turkey-f1-grand-prix |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 3 |work=The Guardian}}</ref>։ 2005 և 2006 թվականներին Իստամբուլ պարկը ընդունել է նաև «Թեթև ավտոմեքենաների աշխարհի առաջնության» եզրափակիչը և «Լե Մանի եվրոպական սերիան»։ Դրանից հետո, ավտոմրցուղին չի ընդունել այս առաջնություններից և ոչ մեկը<ref>{{Cite web |year=2012 |title=Events |url=http://www.fiawtcc.com/events |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120616194425/http://www.igd.com.tr/Upload/file_4d9f1f3815b2d.pdf |archivedate=2012 թ․ հունիսի 16 |accessdate=2012 թ․ հունիսի 29 |publisher=FIA World Touring Car Championship}}</ref><ref>{{Cite web |year=2012 |title=The Circuits |url=http://www.europeanlemansseries.com/en/s02_corporate/s02p17_circuits.php |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120707235004/http://www.europeanlemansseries.com/en/s02_corporate/s02p17_circuits.php |archivedate=2012 թ․ հուլիսի 7 |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 3 |publisher=European Le Mans Series}}</ref>։ Ավտոմրցուղին 2005-2007 թվականներին ընդունել է նաև [[Թուրքիայի մոտո գրան պրի]]ն։ 2000 թվականի օգոստոսի 12-13-ը Ստամբուլն ընդունել է նաև Ֆորմուլա 1-ի «Մոտորանավակների մրցավազքի առաջնությունը»։ Որպես մրցուղի ծառայել է [[Բոսֆորի նեղուց]]ը<ref>{{Cite web |year=2000 |title=2000 Race Calendar |url=http://www.f1h2o.net/calendar/2000 |accessdate=2017 թ․ հունվարի 8 |publisher=F1 Powerboat World Championship}}</ref>։ «Մոտորանավակների GPS աշխարհի առաջնության» եզրափակիչ մրցավազքը տեղի է ունեցել 2009 թվականի հունիսի 19-21-ը Բոսֆորում<ref>{{Cite web |date=2009 թ․ հունիսի 21 |title=Powerboat P1 – 2009 World Championship – Istanbul, Turkey |url=https://www.youtube.com/watch?v=LcrqUrNO4dU |publisher=Supersport}}</ref>։ Ստամբուլի առագաստանավային սպորտի ակումբը, որը հիմնադրվել է 1952 թվականին, ամեն տարի ընդունում է առագաստանավային սպորտի և ծովային այլ սպորտաձևերի ինչպես տեղական, այնպես էլ միջազգային առաջնությունները Ստամբուլում և նրա սահմաններից դուրս<ref>{{Cite web |year=2012 |title=2012 Yarış Programı ve Genel Yarış Talimatı |trans-title=2012 Race Schedule and General Sailing Instructions |url=http://www.istanbulyelken.org.tr/yarislar/48-2012-yar%C4%B1%C5%9F-program%C4%B1-ve-genel-yar%C4%B1%C5%9F-talimat%C4%B1.html |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120604022738/http://www.istanbulyelken.org.tr/yarislar/48-2012-yar%C4%B1%C5%9F-program%C4%B1-ve-genel-yar%C4%B1%C5%9F-talimat%C4%B1.html |archivedate=2012 թ․ հունիսի 4 |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 3 |publisher=The Istanbul Sailing Club |language=Turkish}}</ref><ref>{{Cite web |author=Turkish Daily News |date=2008 թ․ օգոստոսի 23 |title=Sailing Week Starts in Istanbul |url=http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=sailing-week-starts-in-istanbul-2008-08-23 |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 3 |work=Hürriyet Daily News}}</ref>։ Թուրքիայի մոտորանավակային սպորտի ակումբը ընդունում է խոշոր մոտորանավակների մրցավազքերը, ինչպես օրինակ Ռազմածովային ուժերի մրցաշարը<ref>{{Cite web |date=2012 թ․ մարտի 31 |title=About Us |url=http://www.tayk.org.tr/about-us |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130905140742/http://www.tayk.org.tr/about-us |archive-date=2013 թ․ սեպտեմբերի 5 |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 3 |publisher=The Turkish Offshore Racing Club}}</ref>։

== Մեդիա ==
[[պատկեր:Istanbul -Hürriyet- 2000 by RaBoe 02.jpg|right|thumb|[[Հուրիեթ]]ը, որը հիմնվել է 1948 թվականին, Թուրքիայի ամենամեծ տպաքանակ ունեցող օրաթերթն է։|alt=Entrance to an office building with an overhead sign saying 'Hürriyet']]
Պետական ռադիո և հեռուստաընկերությունների մեծ մասը տեղակայված են [[Անկարա]]յում, սակայն Ստամբուլն է համարվում թուրքական մեդիայի հիմնական կենտրոնը։ Օսմանյան մեդիաարդյունաբերությունը տեղակայված է եղել կայսրության մայրաքաղաքում՝ [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]], որտեղ թուրքական առաջին թերթը՝ ''Takvim-i Vekayi-ն'' ({{lang-hy|Գործերի օրացույց}}) հրատարակվել է 1831 թվականից։ [[Չաղալօղլու]] թաղամասի Բաբ Ալի փողոցը, որտեղ տպագրվել է օրաթերթը, դարձել էր թուրքական տպագիր մամուլի կենտրոնը։ Վերջինս գտնվել է Բեյօղլուում և ձգվել Ոսկեղջյուրով մեկ<ref>{{harvnb|Brummett|2000|pp=11, 35, 385–6}}</ref>։

Այսօր, Ստամբուլում տպագրվում են տարբեր պարբերականներ։ Հայրենական արտադրության թերթերի մեծ մասը տեղակայված են Ստամբուլում։ Նրանք ունեն խմբագրություններ նաև Անկարայում և Իզմիրում<ref name="loc-pro">{{Cite web |date=2008 թ․ օգոստոս |title=Country Profile: Turkey |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Turkey.pdf |accessdate=2012 թ․ մայիսի 8 |publisher=The Library of Congress Federal Research Division}}</ref>։ [[Հուրիեթ]]ի, ''[[Sabah]]-ի'', ''[[Posta]]-յի'' և ''[[Sözcü]]-ի''՝ երկրի չորս ամենավաճառվող թերթերի գլխամասերը գտնվում են Ստամբուլում։ Այս օրաթերթերից յուրաքանչյուրի վաճառքը շաբաթական գերազանցում է 275 000 օրինակը<ref>{{Cite web |date=2016 թ․ դեկտեմբերի 25 |title=Tiraj |url=http://www.medyatava.com/tiraj |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20161123101428/http://www.medyatava.com/tiraj |archive-date=2016 թ․ նոյեմբերի 23 |accessdate=2016 թ․ դեկտեմբերի 25 |work=Medyatava |language=Turkish}}</ref>։ Հուրիեթի անգլիական ծառայությունը՝ ''[[Hürriyet Daily News]]-ը'', տպագրվում է 1961 թվականից, սակայն '''Sabah-ի''' անգլիական ծառայությունը՝ ''[[Daily Sabah]]-ը'', սկսել է տպագրվել միայն 2014 թվականից։ Ավելի փոքր տպագրություն ունեցող թերթեր, ինչպես օրինակ ''[[Habertürk]]-ը'' և ''[[Milliyet]]-ը'', նույնպես տեղակայված են Ստամբուլում<ref name="loc-pro"/>։

[[պատկեր:İstanbul radio1.JPG|left|thumb|Թուրքիայի պետական հեռուստառադիոընկերության (TRT) Ստամբուլի գրասենյակը։|alt=A four-story, white flat-roofed building with two Turkish flags and a portrait on the exterior]]
Ստամբուլում ռադիոհեռարձակումը սկսվել է 1927 թվականից, երբ Թուրքիայի առաջին ռադիոհեռարձակումը արձակվեց [[Էմինյոնյու]]ի կենտրոնական փոստային ծառայության գրասենյակից։ Հետագա տարիների ընթացքում խորացել է ռադիոհեռարձակման նկատմամբ պետական վերահսկողությունը։ 1964 թվականին հիմնադրվել է [[TRT]]-ն՝ Թուրքիայի ռադիոյի և հեռուստատեսության պետական ընկերությունը, որը ընդհուպ մինչև 1990 թվականը հեռուստատեսային դաշտում ունեցել է մենաշնորհ<ref name="trt-radio">{{Cite web |title=TRT – Radio |url=http://www.trt.net.tr/Generic/SayfaTasarimiGoster.aspx?TaslakKodu=bc738c28-15c7-4f98-8793-8d75c4a15cba&dil=en |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110609031759/http://www.trt.net.tr/Generic/SayfaTasarimiGoster.aspx?TaslakKodu=bc738c28-15c7-4f98-8793-8d75c4a15cba&dil=en |archivedate=2011 թ․ հունիսի 9 |accessdate=2012 թ․ մայիսի 8 |publisher=The Turkish Radio and Television Corporation}}</ref>։ Այսօր, TRT-ի կողմից հեռարձակվում է ազգային 4 ռադիոընկերություններ։ Սրանցից յուրաքանչյուրի տիրույթը տարածվում է Թուրքիայի տարածքի 90 %-ը։ Բացառություն են կազմում միայն լեռնային տարածքները։ Այս ռադիոընկերություններից միայն Radio 2-ն է, որ տեղակայված է Ստամբուլում։ Առաջարկելով բազմատեսակ հաղորդումներ՝ սկսած կրթական հաղորդումներից վերջացրած սպորտային իրադարձություններով, Radio 2-ը Թուրքիայի ամենահայտնի ռադիոընկերությունն է<ref name="trt-radio"/>։ 2009 թվականի ապրիլի 2-ից TRT-ն բացել է նաև հայկական ծառայություն<ref>{{Cite web |title=TRT  Հայերեն |url=http://www.trt.net.tr/armenian/ |accessdate=2018 թ․ փետրվարի 11 |website=www.trt.net.tr |language=hy}}</ref>։ Ստամբուլի ռադիոալիքները ամենազբաղվածն են ողջ Թուրքիայում, որոնք հեռարձակում են ինչպես թուրքալեզու, այնպես էլ անգլալեզու և ֆրանսալեզու հաղորդումներ։ Երկլեզվանի հաղորդումներ ունեցող ռադիոալիքներից մեկը [[Açık Radyo]]-ն է (94.9 FM)։ Թուրքիայի առաջին մասնավոր և առաջինը արտասահմանյան երգեր հնչեցրած ռադիոընկերությունը Ստամբուլի [[Metro FM (Թուրքիա)|Metro FM]]-ն է (97.2 FM)։ Պետական Radio 3 ռադիոընկերությունը, որը տեղակայված է Անկարայում, նույնպես հեռարձակում է անգլալեզու երաժշտություն։ Անգլերենով նորություններ է հեռարձակում նաև NTV Radyo-ն (102.8 FM).<ref>{{harvnb|Time Out Guides|2010|p=224}}</ref>։

[[TRT Çocuk]]-ը TRT-ի միակ հեռուստաընկերությունն է, որը տեղակայված է Ստամբուլում<ref>{{Cite web |title=TRT – Television |url=http://www.trt.net.tr/Generic/SayfaTasarimiGoster.aspx?TaslakKodu=a7de2f34-dc4f-475e-840f-54812bc5b567&dil=en |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110814161319/http://www.trt.net.tr/Generic/SayfaTasarimiGoster.aspx?TaslakKodu=a7de2f34-dc4f-475e-840f-54812bc5b567&dil=en |archivedate=2011 թ․ օգոստոսի 14 |accessdate=2012 թ․ մայիսի 8 |publisher=The Turkish Radio and Television Corporation}}</ref>։ Ստամբուլում են տեղակայված Թուրքիայի ամենահեղինակավոր հեռուստաընկերությունների և միջազգային մեդիաընկերությունների տարածաշրջանային գրասենյակները։ Ստամբուլում է գտնվում [[Star TV]]-ի գրասենյակը, որը Թուրքիայի առաջին մասնավոր հեռուստաընկերությունն է։ Այն հիմնադրվել է 1990 թվականին՝ ի պատասխան TRT-ի կողմից հաստատված մենաշնորհի։ Star TV-ն և [[Show TV]]-ն, որը նույնպես տեղակայված է Ստամբուլում, ամենահայտնի հեռուստաընկերություններն են Թուրքիայում և հեռարձակում են ամերիկյան և թուրքական արտադրության հեռուստասերիալներ<ref>{{harvnb|Norris|2010|p=184}}</ref>։ [[Kanal D]]-ն և [[Atv (Թուրքիա)|ATV]]-ն նույնօես տեղակայված են Ստամբուլում։ Նրանք հեռարձակում են ինչպես հեռուստասերիալներ, այնպես էլ ժամանցային և լրատվական հաղորդումներ։ [[NTV (Թուրքիա)|NTV]]-ն (ամերիկյան [[MSNBC]]-ի հետ համատեղ) և [[Sky Turk 360]]-ը ամենահեղինակավոր լրատվական հաղորդումներ ունեցող հեռուստաընկերություններն են։ Երկուսն էլ տեղակայված են Ստամբուլում։ [[BBC]]-ի տարածաշրջանային գրասենյակը գտնվում է Ստամբուլում, որը հեռարձակում է թուրքալեզու լրատվական հաղորդումներ։ 1999 թվականին ամերիկյան [[CNN]]-ը իր թուրքալեզու [[CNN Türk]] ծառայությունն է բացել Ստամբուլում<ref>{{Cite news |title=Chris Morris |url=http://news.bbc.co.uk/aboutbbcnews/hi/profiles/newsid_3660000/3660911.stm |accessdate=2012 թ․ մայիսի 8 |publisher=BBC}}</ref>։ 2000 թվականից Ստամբուլում իր հեռարձակումն է սկսել [[CNBC-e]] հեռուստաընկերությունը, որը հիմնականում հեռարձակում է ժամանցային և բիզնես հաղորդումներ։

Թուրքական հեռուստասերիալները բավականին տարածված են աշխարհում։ Հեռուստասերիալների մեծ մասը նկարահանվել են Ստամբուլում։ Այդ հեռուստասերիալներից են [[Վարձու սեր]]ը, [[Սև սեր]]ը, [[Հոյակապ դար]]ը, [[Հոյակապ Դար։ Քյոսեմ սուլթան]], [[Ելակի բույրը]], [[N 309]], [[Այս քաղաքը կհետևի քեզ]], [[Ասա ինձ, թե ինչպես սիրել]], [[Արգելված սեր (հեռուստասերիալ, 2008)|Արգելված սեր]], [[Արևին սպասելով]], [[Բարձրաշխարհիկ հասարակություն]], [[Գիշերվա թագուհին]], [[Լիալուսին (հեռուստասերիալ)|Լիալուսին]], [[Մակընթացություն (սերիալ)|Մակընթացություն]], [[Ներսում (հեռուստասերիալ)|Ներսում]], [[Տիկին Ֆազիլեթը և նրա դուստրերը]], [[Սեր և պատիժ]], [[Սերը բառեր չի հասկանում]], [[Ստամբուլի երկու դեմքը]] և այլն։

== Կրթություն ==
{{Հիմնական|Կրթությունը Թուրքիայում}}

[[պատկեր:Istanbul University cropped.JPG|thumb|right|upright|[[Ստամբուլի համալսարան]]ի գլխավոր մուտքը։ Համալսարանը ամենահինն է Թուրքիայում և հիմնադրվել է 1453 թվականին։|alt=A triumphal arch adjacent to a Turkish flag and in front of an open plaza]]

[[Ստամբուլի համալսարան]]ը, որը հիմնադրվել է 1453 թվականին, Ստամբուլի ամենահին թուրքական կրթական հաստատությունն է։ Սկզբնական շրջանում լինելով [[մեդրեսե|իսլամական դպրոց]]՝ 19-րդ դարում համալսարանում բացվել են իրավաբանական, բժշկական և գիտության ֆակուլտետներ։ Թուրքիայի Հանրապետության հռչակումից հետո՝ համալսարանը աշխարհիկացվել է<ref>{{Cite web |date=2011 թ․ օգոստոսի 11 |title=History |url=http://www2.istanbul.edu.tr/english/?p=68 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121113023624/http://www2.istanbul.edu.tr/english/?p=68 |archivedate=2012 թ․ նոյեմբերի 13 |accessdate=2012 թ․ օգոստոսի 20 |publisher=Istanbul University}}</ref>։ [[Ստամբուլի տեխնիկական համալսարան]]ը, որը հիմնադրվել է 1773 թվականին, ինժեներական գիտությունների նվիրված աշխարհի երրորդ ամենահին համալսարանն է<ref>{{Cite web |title=History |url=http://www.itu.edu.tr/en/?about/history |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 4 |publisher=Istanbul Technical University}}</ref><ref>{{Cite web |title=University Profile: Istanbul Technical University, Turkey |url=http://www.best.eu.org/student/education/universityProfile.jsp?universityPtr=7h066pc |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111116042221/http://www.best.eu.org/student/education/universityProfile.jsp?universityPtr=7h066pc |archivedate=2011 թ․ նոյեմբերի 16 |accessdate=2012 թ․ մարտի 30 |publisher=Board of European Students of Technology}}</ref>։ Այս համալսարանները Ստամբուլի ութ հանրային համալսարաններից միայն երկուսն են<ref>{{Cite web |title=State Universities |url=http://www.yok.gov.tr/en/content/view/761/lang,tr/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20111130014739/http://www.yok.gov.tr/en/content/view/761/lang%2Ctr |archive-date=2011 թ․ նոյեմբերի 30 |accessdate=2012 թ․ մարտի 30 |publisher=The Turkish Council of Higher Education}}</ref>։ Ստամբուլի մյուս հայտնի համալսարանը [[Միմար Սինանի անվան գեղարվեստի համալսարան]]ը, որը մինչև 1970-ական թվականները եղել է արվեստի ուղղվածություն ունեցող թուրքական միակ համալսարանը<ref name="gosotu2213"/>։ [[Մարմարա համալսարան]]ը երկրի մեծությամբ երրորդ բարձրագույն ուսումնական հաստատությունն է<ref>{{Cite web |title=About Marmara |url=http://www.marmara.edu.tr/en/information/general-information |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120630160301/http://www.marmara.edu.tr/en/information/general-information |archivedate=2012 թ․ հունիսի 30 |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 4 |publisher=Marmara University}}</ref>։

[[պատկեր:RobertCollegeGouldHall1.jpg|thumb|left|[[Ռոբերտ քոլեջ]]ը, որը հիմնադրվել է 1863 թվականին, ամերիկյան էլիտար ուսումնական հաստատություն է։ 1971 թվականին քոլեջի բարձրագույն կրթության բաժնի հենքի վրա բացվել է [[Բոսֆորի համալսարան]]ը։|alt=An ivy-covered neoclassical building atop a hill, with a greenery-adorned walkway leading to its entrance]]

Ստամբուլում հիմնադրված համալսարանների մեծ մասը հովանավորվում են կառավարության կողմից։ Քաղաքում գործում են մեծ թվաքանակով մասնավոր համալսարաններ։ Ստամբուլի առաջին ժամանակակից մասնավոր համալսարանը, ինչպես նաև ԱՄՆ սահմաններից դուրս կառուցված ամենահին ամերիկյան դպրոցը, [[Ռոբերտ քոլեջ]]ն է, որը հիմնադրվել է 1863 թվականին ամերիկացի բարերար [[Քրիստոֆեր Ռոբերտ]]ի և ուսուցիչ-միսիոներ [[Սայրուս Հեմլին]]ի կողմից։ 1971 թվականին Ռոբերտ քոլեջի բարձրագույն կրթության բաժնի հենքի վրա բացվել է [[Բոսֆորի համալսարան]]ը<ref name="dog">{{Cite web |last=Doğramacı |first=İhsan |date=2005 թ․ օգոստոս |title=Private Versus Public Universities: The Turkish Experience |url=http://www.intconfhighered.org/Dogramaci-final.doc |accessdate=2012 թ․ մարտի 30 |work=18th International Conference on Higher Education |format=DOC |location=Ankara}}</ref><ref>{{Cite web |year=2012 |title=History of RC |url=http://webportal.robcol.k12.tr/About-RC/HistoryOfRc/Pages/default.aspx |accessdate=2012 թ․ հոկտեմբերի 15 |publisher=Robert College}}</ref>։ Թուրքիայում մասնավոր համալսարանները պաշտոնապես արգելվել են 1982 թվականի խմբագրությամբ [[Թուրքիայի սահմանադրություն|սահմանադրության]] ընդունումից առաջ։ Սակայն 1970-ական թվականներին Ստամբուլում գործել են մոտ 50 մասնավոր «ավագ դպրոցներ», որոնք ունեցել են համալսարանի կարգավիճակ։ 1982 թվականից հետո Ստամբուլում առաջին մասնավոր համալսարանը եղել է [[Քոչ համալսարան]]ը (հիմնվել է 1992 թվականին)։ Հաջորդ տասնամյակում Ստամբուլում բացվել են մի քանի տասնյակ համալսարաններ<ref name="dog"/>։ Ներկայումս, քաղաքում գործում են առնվազն 30 մասնավոր համալսարաններ, ներառյալ նաև [[Ստամբուլի առևտրային համալսարան]]ը և [[Քադիր Հաս համալսարան]]ը<ref>{{Cite web |title=Private Universities |url=http://www.yok.gov.tr/en/content/view/762/lang,tr/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20111130014755/http://www.yok.gov.tr/en/content/view/762/lang%2Ctr |archive-date=2011 թ․ նոյեմբերի 30 |accessdate=2012 թ․ մարտի 30 |publisher=The Turkish Council of Higher Education}}</ref>։ Ստամբուլի [[Բաշաքշեհիր]] թաղամասում կառուցվում է Bio Istanbul կենսաբժշկական հետազոտությունների և զարգացման կենտրոնը, որտեղ սովորելու են 15 000 ուսանողներ, 20 000 գիտաշխատողներ։ Այստեղ կարող են սովորել միայն բակալավրի աստիճան ունեցող ուսանողները<ref name=Hurriyet2013>{{Cite news |date=2013 թ․ մայիսի 4 |title=Baraja nazır en akıllı kent |url=http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/23201783.asp |accessdate=2013 թ․ մայիսի 5 |newspaper=Hürriyet}}</ref><ref name=AECOM>{{Cite web |date=2012 թ․ սեպտեմբերի 5 |title=Aecom expands role on $2.2bn Istanbul scheme |url=http://www.everythingturkish.com.au/news-all-2/from-turkey/aecom-expands-role-on-2-2bn-istanbul-scheme |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160921124336/http://www.everythingturkish.com.au/news-all-2/from-turkey/aecom-expands-role-on-2-2bn-istanbul-scheme |archivedate=2016 թ․ սեպտեմբերի 21 |accessdate=2016 թ․ օգոստոսի 31 |work=everythingturkish.com.au |publisher=EverythingTurkish |df=dmy-all}}</ref>։

[[պատկեր:Kuleli Military High School.jpg|thumb|right|[[Քուլելի բարձրագույն ռազմական դպրոց]]ը (1845)]]

2007 թվականի դրությամբ Ստամբուլում գործել են 4350 դպրոցներ, որոնց կեսը եղել են տարրական դպրոցներ։ Յուրաքանչյուր դպրոցում, միջինում, սովորում է 688 աշակերտ։ Վերջին տարիներին Ստամբուլի կրթական համակարգը էականորեն ընդլայնվել է։ 2000-2007 թվականներին դասասենյակների և ուսուցիչների թիվը կրկնապատկվել է, իսկ աշակերտների թիվը աճել է ավելի քան 60 %-ով<ref>{{Cite web |title=2007 Yılına Ait Veriler |trans-title=Data for 2007 |url=http://www.istanbul.gov.tr/Modules/SayilarlaIst2/tabloizleme2.aspx?id=83 |url-status=dead |archiveurl=https://www.webcitation.org/60e31AvfM?url=http://www.istanbul.gov.tr/Modules/SayilarlaIst2/tabloizleme2.aspx?id=83 |archivedate=2011 թ․ օգոստոսի 2 |accessdate=2012 թ․ մարտի 30 |publisher=Governorship of Istanbul |language=Turkish}}</ref>։ [[Գալաթասարայի վարժարան]]ը, որը հիմնվել է 1481 թվականին որպես Գալաթայի պալատական կայսերական դպրոց, Ստամբուլի ամենահին ավագ դպրոցը և քաղաքի երկրորդ ամենահին ուսումնական հաստատությունն է։ Այն կառուցվել է [[Բայեզիդ II]]-ի պահոցի վայրում, ով ուսանողների համախմբան ճանապարհով փորձում էր նպաստել կայսրության ծաղկման և բարգավաճման գործընթացին<ref>{{Cite web |title=Historique |trans-title=History |url=http://gsu.edu.tr/fr/universite/tarihce |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120321132300/http://gsu.edu.tr/fr/universite/tarihce |archivedate=2012 թ․ մարտի 21 |accessdate=2012 թ․ մարտի 30 |publisher=Galatasaray University |language=French}}</ref>։ Այն Թուրքիայի անատոլիական տիպի ամենահայտնի դպրոցներից մեկն է։ Անատոլիական տիպի դպրոցները հիմնական շեշտադրությունը դնում են օտար լեզուների ուսումնասիրության վրա։ Գալաթասարայը, օրինակ, հիմնական շեշտադրումը դնում է ֆրանսերենի վրա, անատոլիական մյուս դպրոցներում թուրքերենի հետ միասին ուսումնասիրվում է նաև անգլերեն և գերմաներեն<ref>{{Cite web |date=1999 թ․ նոյեմբերի 5 |title=Millî Eğitim Bakanlığı Anadolu Liseleri Yönetmeliği |trans-title=Ministry of Education Regulation on Anatolian High Schools |url=http://mevzuat.meb.gov.tr/html/45.html |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120615052949/http://mevzuat.meb.gov.tr/html/45.html |archivedate=2012 թ․ հունիսի 15 |accessdate=2012 թ․ մարտի 30 |publisher=Ministry of Education |language=Turkish}}</ref><ref>{{Cite web |title=Galatasaray Lisesi |url=http://www.gsl.k12.tr/europecelebratesit/galatasaray.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20230404044836/http://www.gsl.k12.tr/europecelebratesit/galatasaray.htm |archive-date=2023 թ․ ապրիլի 4 |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 4 |publisher=Galatasaray High School}}</ref>։ Քաղաքում գործում են նաև օտարալեզու ավագ դպրոցներ, ինչպես օրինակ [[Ստամբուլի իտալական վարժարան]]ը, որը հիմնադրվել է 19-րդ դարում՝ օտարազգիների կրթության համար<ref>{{Cite web |title=The History of the Italian School |url=http://www.liceoitaliano.net/en/pages/history.htm |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120120023259/http://www.liceoitaliano.net/en/pages/history.htm |archivedate=2012 թ․ հունվարի 20 |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 3 |publisher=Liceo Italiano}}</ref>։

[[Քուլելի բարձրագույն ռազմական դպրոց]]ը, որը ձգվում է Բոսֆորով մեկ [[Չենգելքյոյ]] թաղամասում, և [[Թուրքիայի ռազմածովային ավագ դպրոց]]ը, որը գտնվում է [[Իշխանաց կղզիներ]]ում, ռազմական բարձրագույն դպրոցներ են, որոնք լրացվում են ռազմական բարձրագույն ակադեմիաներով՝ [[Թուրքիայի ռազմաօդային ուժերի ակադեմիա]]ն, [[Թուրքիայի ռազմական ակադեմիա]]ն և [[Թուրքիայի ռազմածովային ակադեմիա]]ն։ Դարյուշշաֆաքա ավագ դպրոցը անվճար կրթություն է տրամադրում բոլոր այն երեխաներին, ովքեր, առնվազն, միակողմանի ծնողազուրկ են։ Դարյուշշաֆաքայում սովորում են չորրորդ դասարանից։ Աշակերտները չորրորդ դասարանից սովորում են անգլերեն, իսկ վեցերորդ դասարանից սկսում են սովորել երկրորդ օտար լեզու՝ գերմաներեն կամ ֆրանսերեն<ref>{{Cite web |title=Principles of Education |url=http://www.darussafaka.k12.tr/English/Sayfalar/Principles-of-Education.aspx |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120509144131/http://www.darussafaka.k12.tr/English/Sayfalar/Principles-of-Education.aspx |archivedate=2012 թ․ մայիսի 9 |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 6 |publisher=Darüşşafaka High School}}</ref>։ Մյուս հայտնի դպրոցներից են [[Ստամբուլի վարժարան]]ը, որը հիմնադրվել է 1884 թվականին և Քաթաբաշի տղաների վարժարանը։ Վերջինս հիմնադրվել է 1908 թվականին<ref>{{Cite web |title=Kabataş Erkek Lisesi |url=http://www.kabataserkeklisesi.k12.tr/ |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120402004807/http://www.kabataserkeklisesi.k12.tr/ |archivedate=2012 թ․ ապրիլի 2 |accessdate=2012 թ․ մարտի 31 |publisher=Kabataş Erkek Lisesi |language=Turkish}}</ref>։ 1955 թվականին հիմնադրվել է Քադըքյոյի Անադոլու վարժարանը<ref>{{Cite web |title=KAL Uygulamalı Yabancı Dil Laboratuvarı |trans-title=KAL Applied Foreign Language Lab |url=http://www.kalev.org.tr/MenuContent.aspx?id=77 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130620064255/http://www.kalev.org.tr/MenuContent.aspx?id=77 |archivedate=2013 թ․ հունիսի 20 |accessdate=2012 թ․ մարտի 31 |publisher=Kadıköy Anadolu Lisesi |language=Turkish}}</ref>։

== Հանրային ենթակառուցվածքներ ==
[[պատկեր:Istanbul Bilgi University Santralistanbul Campus in March 2023.jpg|thumb|right|[[Սիլահթաևաղայի էլեկտրակայան]]ը, որտեղ ներկայումս տեղակայված է [[SantralIstanbul]] արվեստի թանգարանը, 1914-1952 թվականներին եղել է Ստամբուլի էներգիայի միակ աղբյուրը։|alt=A brick factory stands in front of a park, with open green space, a reflecting pool, and benches]]
Ստամբուլի ջրային մատակարարման առաջին աղբյուրը թվագրվում է քաղաքի վաղ շրջանի պատմությանը, երբ ջրանցույցները (ինչպես օրինակ [[Վաղեսի ջրանցույց]]) կուտակում էին քաղաքի ջուրը ստորգետնյա բազմաթիվ ջրամբարներում<ref name=iskitarihce>{{Cite web |title=Istanbul and the History of Water in Istanbul |url=http://www.iski.gov.tr/en-US/arasayfalar.php?sayfa=0-1&dosya=tarihce_1.phtm |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070929003533/http://www.iski.gov.tr/en-US/arasayfalar.php?sayfa=0-1&dosya=tarihce_1.phtm |archivedate=2007 թ․ սեպտեմբերի 29 |accessdate=2006 թ․ մարտի 11 |publisher=Istanbul Water and Sewerage Administration |df=dmy}}</ref>։ [[Սուլեյման I]] Քանունու հրամանով կառուցվել է Քըրքչեշմեի ջրային համակարգը։ 1563 թվականի դրությամբ ամեն օր քաղաքի 158 տարբեր հատվածները համակարգը մատակարարում էր 4200 խորանարդ մետր (150 000 խորանարդ ֆուտ) ջուր<ref name=iskitarihce/>։ Վերջին տարիներին, ի պատասխան աճող հանրային պահանջի, տարբեր աղբյուրների ջրերը հավաքվում էին հանրային ջրավազաններում, ինչպես օրինակ [[Ահմեդ III ջրավազան]]։ Այդ նպատակով կառուցվել էին ջրատար հատուկ համակարգեր<ref>{{harvnb|Tigrek|Kibaroğlu|2011|pp=33–4}}</ref>։ Այսօր, Ստամբուլը ունի քլորացված և ֆիլտրված ջրամատակարարում, իսկ ջրի մաքրման գործընթացը ղեկավարվում է Ստամբուլի ջրի և կոյուղու վարչության կողմից ({{lang-tr|İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi, İSKİ}})<ref>{{Cite web |title=İSKİ Administration |url=http://www.iski.gov.tr/en-US/arasayfalar.php?sayfa=0-1&dosya=tarihce_2.phtm |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20070929003514/http://www.iski.gov.tr/en-US/arasayfalar.php?sayfa=0-1&dosya=tarihce_2.phtm |archivedate=2007 թ․ սեպտեմբերի 29 |accessdate=2012 թ․ մարտի 31 |publisher=Istanbul Water and Sewerage Administration |df=dmy}}</ref>։

[[Սիլահթարաղայի էլեկտրակայան]]ը՝ ածխավառ էլեկտրակայան, որը գտնվում էր [[Ոսկեղջյուր]]ի ափին, 1914-1952 թվականներին եղել է Ստամբուլի էներգիայի միակ աղբյուրը։ 1914 թվականին ավարտվել է էլեկտրակայանի առաջին շարժիչի կառուցումը<ref name="silah">{{Cite web |title=Silahtarağa Power Plant |url=http://www.santralistanbul.org/pages/index/silahtaraga-elektrik-santrali/en |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120730074538/http://www.santralistanbul.org/pages/index/silahtaraga-elektrik-santrali/en |archivedate=2012 թ․ հուլիսի 30 |accessdate=2012 թ․ մարտի 31 |publisher=SantralIstanbul}}</ref>։ Թուրքիայի Հանրապետության հռչակումից հետո, էլեկտրակայանը հանձնվեց վերակառուցման՝ քաղաքի բնակչության աճող պահանջարկը բավարարելու համար։ 1923 թվականին էլեկտրակայանի հզորությունը 23 մեգավատտից աճեց և 1956 թվականին հասավ առավելագույն 120 մեգավատտի<ref name="silah"/><ref name="teias">{{Cite web |year=2001 |title=Short History of Electrical Energy in Turkey |url=http://www.teias.gov.tr/istatistikler/tarihce(ing).htm |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20091128083310/http://www.teias.gov.tr/istatistikler/tarihce%28ing%29.htm |archivedate=2009 թ․ նոյեմբերի 28 |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 5 |publisher=Turkish Electricity Transmission Company |df=dmy}}</ref>։ Էլեկտրակայանի հզորությունը գործունեության վերջին տարիներին սկսեց էականորեն կրճատվել, իսկ 1983 թվականին այն վերջնականորեն փակվեց<ref name="silah"/>։ Թուրքական էլեկտրական պետական ծառայությունը իր հիմնադրման պահից (1970 թվական) մինչև 1984 թվականը մենաշնորհ է ունեցել էլեկտրականության արտադրման և բաշխման գործընթացում, սակայն ներկայումս ծառայությունը, որը բաժանվել է Թուրքիայի էլեկտրականության արտադրման և փոխանակման կազմակերպության (TEAŞ) և Թուրքիայի էլեկտրականության բաշխման կազմակերոպության միջև, մրցակցում է մասնավոր էլեկտրակայանների հետ<ref name="teias"/>։

[[պատկեր:İstanbul Sirkeci Büyük Postane 1.JPG|left|thumb|Ստամբուլի կենտրոնական փոստի ներկայիս շենքը, որը կառուցվել է 1909 թվականին<ref>{{Cite web |title=Central Post Office |url=http://www.emporis.com/building/centralpostoffice-istanbul-turkey |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 4 |publisher=Emporis}}</ref>։|alt=An arched neoclassical building with hanging banners, with a yellow vehicle parked in front]]

Օսմանյան կայսրության Փոստի և հեռագրության նախարարությունը հիմնվել է 1840 թվականին, իսկ փոստային առաջին գրասենյակը՝ Կայսերական փոստային գրասենյակը բացվել է [[Նոր մզկիթ (Ստամբուլ)|Նոր մզկիթի]] հարակից տարածքում։ 1876 թվականին բացվել է Ստամբուլի և Օսմանյան կայսրության տարածքից դուրս գտնվող տարածքների միջև առաջին միջազգային փոստային համակարգը<ref name="PTT">{{Cite web |title=About Us &#124; Brief History |url=http://www.ptt.gov.tr/index.snet?wapp=histor_en&open=1 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130401082752/http://www.ptt.gov.tr/index.snet?wapp=histor_en&open=1 |archive-date=2013 թ․ ապրիլի 1 |accessdate=2012 թ․ մարտի 31 |publisher=The Post and Telegraph Organization}}</ref>։ 1847 թվականին օսմանյան սուլթան [[Աբդուլ Մեջիդ]]ը [[Սեմյուել Մորզե]]ին իր պաշտոնական երախտիքն է հայտնել՝ հեռագրի հայտնաբերման համար։ 1856 թվականին [[Ղրիմի պատերազմ]]ի վերջին ամիսներին ավարտվել է Ստամբուլ- [[Էդիրնե]] հեռագրային առաջին գծի շինարարությունը<ref>{{harvnb|Masters|Ágoston|2009|p=557}}</ref>։ Նորահայտ հեռախոսակապը Ստամբուլում հայտնվել է 1881 թվականին։ 1909 թվականին, երբ Ստամբուլում սկսեց գործե առաջին ոչ ավտոմատ հեռախոսակայանը, Փոստի և հեռագրության նախարարությունը վերանվանվեց Փոստի,հեռագրության և հեռախոսակապի նախարարության<ref name="PTT"/><ref>{{harvnb|Shaw|Shaw|1977|p=230}}</ref>։ [[GSM]] բջջային ցանցերը Թուրքիայում հայտնվել են 1994 թվականին, երբ Ստամբուլը դարձավ աշխարհի առաջին քաղաքներից մեկը, որտեղ ներդրվեց բջջային կապը<ref name="turkt">{{Cite web |title=About Türk Telekom: History |url=http://www.turktelekom.com.tr/tt/portal/About-TT/Company-Profile/History/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160306193336/http://turktelekom.com.tr/tt/portal/about-tt/company-profile/history |archive-date=2016 թ․ մարտի 6 |accessdate=2012 թ․ մարտի 31 |publisher=Türk Telekom}}</ref>։ Այսօր, բջջային և քաղաքային հեռախոսակապը ապահովվում է մասնավոր ընկերությունների միջոցով։ Ոլորտում առաջատարը [[Turk Telekom]]-ն է։ Վերջինս 1995 թվականին առանձնացել է Փոստի, հեռագրության և հեռախոսակապի նախարարությունից, իսկ արդեն 2005 թվականին՝ մասնավորեցվել է<ref name="PTT"/><ref name="turkt"/>։ Փոստային ծառայությունները մնում են Փոստի և հեռագրության կազմակերպության վերահսկողության ներքո (կրճատ՝ ՓՀԿ ({{lang-tr|PTT}}))<ref name="PTT"/>։

2000 թվականի դրությամբ, Ստամբուլում գործում են 137 հիվանդանոցներ, որոնցից 100-ը եղել են մասնավոր<ref>{{harvnb|Sanal|2011|p=85}}</ref>։ Թուրքիայի քաղաքացիները իրավունք ունեն սուբսիդավորվող առողջապահական օգնություն ստանալ պետական հիվանդանոցներում<ref name="loc-pro"/>։ Քանի որ հանրային հիվանդանոցները մշտապես ծանրաբեռնված են կամ ավելի դանդաղ են աշխատում, մասնավոր հիվանդանոցները առավել նախընտրելի են նրանց համար, ովքեր կարող են վճարել բժշկական ծառայությունների համար։ Վերջին տասնամյակում մասնավոր հիվանդանոցների պահանջարկը ավելի է մեծացել։ Միայն 2005-2009 թվականների ընթացքում մասնավոր հիվանդանոցները դիմողների ընդհանուր թիվը 6 %-ից հասել է 29 %-ի<ref name="loc-pro"/><ref>{{harvnb|Oxford Business Group|2009|p=197}}</ref>։ Մասնավոր հիվանդանոցներից շատերը, ինչպես նաև հանրային որոշ հիվանդանոցներ, կահավորված են ժամանակակից բուժական տեխնիկայով, ներառյալ մագնիսա-ռեզոնանսային տոմոգրաֆիայի ապարատներով։ Որոշ հիվանդանոցներում գործում են նաև բժշկական հետազոտությունների կենտրոններ<ref>{{harvnb|Oxford Business Group|2009|p=198}}</ref>։ Թուրքիան ունի ավելի շատ հիվանդանոցներ, որոնք լիցենզավորված են ամերիկյան «Միացյալ կոմիտե» կազմակերպության կողմից, քան աշխարհի մեկ այլ երկիր։ Հիվանդանոցների մեծ մասը կենտրոնացած են երկրի խոշոր քաղաքներում։ Առողջապահության բարձր որակը, հատկապես մասնավոր կլինիկաներում, նպաստել է Թուրքիայում բժշկական տուրիզմի զարգացմանը։ Միայն 2007-2008 թվականներին բժշկական տուրիզմը աճել է 40 %-ով<ref>{{harvnb|Connell|2010|pp=52–3}}</ref>։ Աչքի լազերային վիրահատությունները ամենատարածվածն են բժշկական զբոսաշրջիկների շրջանում, իսկ Թուրքիան այս ոլորտում բավականին զարգացել է<ref>{{harvnb|Papathanassis|2011|p=63}}</ref>։

== Տրանսպորտ ==
[[պատկեր:Fatih Sultan Mehmet Bridge panorama.jpg|thumb|right|[[Սուլթան Մեհմեդ Ֆաթիհի կամուրջ]]ը [[Բոսֆոր]]ի վրա կառուցված կախովի երեք կամուրջներից մեկն է։|alt=A docked sailboat floats in front of a suspension bridge, at twilight.]]
Ստամբուլով են անցնում Otoyol 1, Otoyol 2, Otoyol 3 և Otoyol 4 ավտոմայրուղիները։ Otoyol 1 մայրուղին քաղաքի ներսում ձևավորում է օղակաձև ճանապարհ և անցնում [[Բոսֆորի կամուրջ|Բոսֆորի կամրջի]] վրայով, իսկ Otoyol 2 ավտոմայրուղին օղակաձև ճանապարհ կազմելով անցնում է քաղաքի արվարձաներով և հատում [[Սուլթան Մեհմեդ Ֆաթիհի կամուրջ]]ը։ Այնուհետ Otoyol 2 ավտոմայրուղին շարունակվում է դեպի արևմուտք՝ [[Էդիրնե]], իսկ Otoyol 4 ավտոմայրուղին ձգվում է դեպի հարավ-արևելք՝ [[Անկարա]]։ Otoyol 2-ը, Otoyol 3-ը և Otoyol 4-ը մտնում են [[Եվրոպական Ե80 ավտոմայրուղի|Եվրոպական Ե80 ավտոմայրուղու]] (Տրանս-եվրոպական ավտոմայրուղի) կազմի մեջ, որն ձգվում է [[Պորտուգալիա]]յից մինչև թուրք-իրանական սահման։ 2011 թվականի դրությամբ, Բոսֆորի վրա կառուցված [[Բոսֆորի կամուրջ|առաջին]] և [[Սուլթան Մեհմեդ Ֆաթիհի կամուրջ|երկրորդ]] կամուրջները օրական տեղափոխել են մինչև 400 000 փոխադրամիջոցներ<ref>{{harvnb|Efe|Cürebal|2011|p=720}}</ref>։ [[Սելիմ Ահեղի կամուրջ]]ը շահագործման է հանձնվել 2016 թվականի օգոստոսի 26-ին<ref>{{Cite web |date=2016 թ․ օգոստոսի 25 |title=3rd Bosphorus bridge opening ceremony |url=http://www.trtworld.com/turkey/3rd-bosphorus-bridge-opening-ceremony-172455 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160828093449/http://www.trtworld.com/turkey/3rd-bosphorus-bridge-opening-ceremony-172455 |archivedate=2016 թ․ օգոստոսի 28 |publisher=TRT World |df=dmy-all}}</ref>։ Մինչ կամրջի շահագործումը, բնապահպանական խմբերը ահազանգում էին, որ երրորդ կամրջի շինարարությունը կվտանգի Ստամբուլի հյուսիսային շրջանների էկոհամակարգը<ref name="eib">{{Cite web |author=ERM Group (Germany and UK) and ELC-Group (Istanbul) |date=2011 թ․ հունվար |title=Volume I: Non Technical Summary (NTS) |url=http://www.eib.org/attachments/pipeline/20090678_nts_en.pdf |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 4 |work=Eurasia Tunnel Environmental and Social Impact Assessment |publisher=The European Investment Bank}}</ref><ref name="let">{{Cite web |last=Letsch |first=Constanze |date=2012 թ․ հունիսի 8 |title=Plan for New Bosphorus Bridge Sparks Row Over Future of Istanbul |url=https://www.theguardian.com/world/2012/jun/08/bosphorus-bridge-row-istanbul-turkey |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 4 |work=The Guardian}}</ref>։ Բացի երեք կամուրջներից, որոնք կառուցված են Բոսֆորի վրա, նեղուցի տակով անցնում է [[Եվրասիա թունել]]ը։ Վերջինս շահագործման է հանձնվել 2016 թվականի դեկտեմբերի 20-ին։ Թուրքիայի ասիական և եվրոպական հատվածները իրար են կապում նաև մոտորանավակները, որոնք հիմնականում տեղափոխում են զբոսաշրջիկների<ref>{{Cite web |date=2016 թ․ դեկտեմբերի 19 |title=Istanbul's $1.3BN Eurasia Tunnel prepares to open |url=http://aa.com.tr/en/economy/istanbuls-13bn-eurasia-tunnel-prepares-to-open/709440 |publisher=Anadolu Agency}}</ref>։

{{Բազմապատիկ պատկերներ
 | նկարագրություն = Ստամբուլի պատմական տրամվայը և տրամվայի ժամանակակից համակարգը
 | լայնություն = 350
 | պատկեր1 = Türkiye İstanbul nostalji iki tramvay karşılaşması.jpg
 | պատկեր2 = Istanbul T1 line Alstom Citadis tram.jpg
}}

Ստամբուլի հասարակական տրանսպորտի քաղաքային համակարգը հանդիսանում է [[տրամվայ]]ների, [[ֆունիկուլյոր]]ների, [[Ստամբուլի մետրոպոլիտեն|մետրոպոլիտեն]]ի գծերի, ավտոբուսային ցանցի, արագընթաց ավտոբուսային ցանցի և լաստանավերի համակցություն։ Հասարակական տրանսպորտի տոմսերի գները ներառում են նաև ավելացված արժեքը, եթե կիրառվում են 2009 թվականին թողարկված [[IstanbulKart]] փոքր պլաստիկ քարտերը, կամ ավելի հին՝ Աքբիլ էլեկտրոնային քարտերը<ref>{{Cite web |last=Songün |first=Sevim |date=2010 թ․ հուլիսի 16 |title=Istanbul Commuters Skeptical of Transit Change |url=http://www.hurriyetdailynews.com/default.aspx?pageid=438&n=new-card-alternative-to-akbil-raises-questions-2010-07-16 |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 5 |work=Hürriyet Daily News}}</ref>։ Ստամբուլում տրամվայները ի հայտ են եկել 1872 թվականին։ Առաջին տրամվայները քաղաքում եղել են ձիաքարշ։ Առաջին էլեկտրական տրամվայները քաղաքում ի հայտ են եկել միայն 1960-ական թվականներին<ref name="iett-history">{{Cite web |title=Chronological History of IETT |url=http://www.iett.gov.tr/en/metin.php?no=8 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120616194425/http://www.igd.com.tr/Upload/file_4d9f1f3815b2d.pdf |archivedate=2012 թ․ հունիսի 16 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 1 |publisher=Istanbul Electricity, Tramway and Tunnel General Management}}</ref>։ Ցանցը ղեկավարվում է Ստամբուլի էլեկտրագնացքների, տրամվայի և Թյունելի վարչության կողմից։ Տրամվայի ցանցի դերակատարությունը մեծացավ 1990-ական թվականներին, երբ վերականգնվեց [[Ստամբուլի պատմական տրամվայ]]ի գործունեությունը և ներդրվեցին տրամվայի ժամանակակից գծեր։ Ներկայումս, տրամվայի ծառայություններից օրական օգտվում են մինչև 265 000 մարդ<ref name="iett-history"/><ref>{{Cite web |title=T1 Bağcılar–Kabataş Tramvay Hattı |trans-title=T1 Bağcılar–Kabataş Tram Line |url=http://www.istanbul-ulasim.com.tr/rayl%C4%B1-sistemler/t1-kabata%C5%9F-%E2%80%93-ba%C4%9Fc%C4%B1lar.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140418201109/http://www.istanbul-ulasim.com.tr/rayl%C4%B1-sistemler/t1-kabata%C5%9F-%E2%80%93-ba%C4%9Fc%C4%B1lar.aspx |archive-date=2014 թ․ ապրիլի 18 |accessdate=2012 թ․ օգոստոսի 20 |publisher=İstanbul Ulaşım A.Ş. (Istanbul Transport Corporation) |language=Turkish}}</ref>։ [[Թյունել]]ը ֆունիկուլյորը բացվել է 1875 թվականին և եղել է աշխարհի երկրորդ ամենահին ստորգետնյա երկաթգիծը՝ [[Լոնդոնի մետրոպոլիտեն|Լոնդոնի երկաթուղային ցանց]]ից հետո<ref name="iett-history"/>։ Այն մինչ օրս ուղևորներ է փոխադրում [[Քարաքյոյ]]ից մինչև [[Իստիկլյալ պողոտա]]՝ 573 մետր (1880 ոտնաչափ) ընդհանուր ուղեգծով։ 2006 թվականին շահագործման է հանձնվել ժամանակակից ֆունիկուլյորը, որն իրար է կապում [[Թաքսիմ հրապարակ]]ը և [[Քաբաթաշ]] թաղամասը<ref>{{Cite web |title=Tunnel |url=http://www.iett.gov.tr/en/metin.php?no=46 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120106054844/http://www.iett.gov.tr/en/metin.php?no=46 |archivedate=2012 թ․ հունվարի 6 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 3 |publisher=Istanbul Electricity, Tramway and Tunnel}} (Note: It is apparent this is a machine translation of the original.)</ref><ref>{{Cite web |title=F1 Taksim–Kabataş Füniküler Hattı |trans-title=F1 Bağcılar–Kabataş Funicular Line |url=http://www.istanbul-ulasim.com.tr/rayl%C4%B1-sistemler/f1-taksim-%E2%80%93-kabata%C5%9F.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120826135525/http://www.istanbul-ulasim.com.tr/rayl%C4%B1-sistemler/f1-taksim-%E2%80%93-kabata%C5%9F.aspx |archive-date=2012 թ․ օգոստոսի 26 |accessdate=2012 թ․ օգոստոսի 20 |publisher=İstanbul Ulaşım A.Ş. (Istanbul Transport Corporation) |language=Turkish}}</ref>։

[[պատկեր:M2_at_Levent_station.JPG|thumb|left|[[Ստամբուլի մետրոպոլիտեն]]ի [[Լևենտ (Ստամբուլ)|Լևենտ]] կայարանը]]

[[Ստամբուլի մետրոպոլիտեն]]ը բաղկացած է հինգ հիմնական գծերից՝ [[M1 (Ստամբուլի մետրոպոլիտեն)|M1]], [[M2 (Ստամբուլի մետրոպոլիտեն)|M2]], [[M3 (Ստամբուլի մետրոպոլիտեն)|M3]] և [[M6 (Ստամբուլի մետրոպոլիտեն)|M6]], որոնք գտնվում են քաղաքի եվրոպական հատվածում, իսկ [[M4 (Ստամբուլի մետրոպոլիտեն)|M4]]-ը գտնվում է քաղաքի ասիական հատվածում։ Այս գծերը հատվում են [[M5 (Ստամբուլի մետրոպոլիտեն)|M5]], [[M7 (Ստամբուլի մետրոպոլիտեն)|M7]] և [[M8 (Ստամբուլի մետրոպոլիտեն)|M8]] գծերի հետ, որոնք գտնվում են կառուցման փուլում<ref>{{Cite web |title=Raylı Sistemler |trans-title=Rail Systems |url=http://www.istanbul-ulasim.com.tr/rayl%C4%B1-sistemler.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140409202426/http://www.istanbul-ulasim.com.tr/rayl%C4%B1-sistemler.aspx |archive-date=2014 թ․ ապրիլի 9 |accessdate=2012 թ․ օգոստոսի 20 |publisher=İstanbul Ulaşım A.Ş. (Istanbul Transport Corporation) |language=Turkish}}</ref><ref>{{Cite web |title=Ağ Haritaları |trans-title=Network Maps |url=http://www.istanbul-ulasim.com.tr/yolcu-hizmetleri/a%C4%9F-haritalar%C4%B1.aspx |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160321042156/http://www.istanbul-ulasim.com.tr/yolcu-hizmetleri/a%C4%9F-haritalar%C4%B1.aspx |archive-date=2016 թ․ մարտի 21 |accessdate=2012 թ․ օգոստոսի 20 |publisher=İstanbul Ulaşım A.Ş. (Istanbul Transport Corporation) |language=Turkish}}</ref>։ Ստամբուլի մետրոպոլիտենի երկու կողմերը (ասիական և եվրոպական) կապված են [[Մարմարայ]] թունելի միջոցով, որը կառուցված է Բոսֆորի նեղուցի տակ։ Մարմարայը շահագործման է հանձնվել 2013 թվականին և համարվում է առաջին երկաթգիծը, որն իրար է կապում [[Արևելյան Թրակիա]]ն և [[Անատոլիա]]ն<ref>{{Cite web |date=2012 թ․ մարտի 7 |title=Turkey: Connecting Continents |url=http://www.oxfordbusinessgroup.com/economic_updates/turkey-connecting-continents |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130426121906/http://www.oxfordbusinessgroup.com/economic_updates/turkey-connecting-continents |archive-date=2013 թ․ ապրիլի 26 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 3 |work=Economic Updates |publisher=Oxford Business Group}}</ref>։ Մարմարայի երկաթգծի կառուցման արդյունքում, քաղաքում երկաթուղուց օգտվողների թվաքանակը բնակչության 4 %-ից հասել է 28 %-ի։ Այս ցուցանիշով Ստամբուլը զիջում է միայն [[Տոկիո]]յին և [[Նյու Յորք]]ին<ref>{{harvnb|Efe|Cürebal|2011|p=723}}</ref>։ Մինչ երկաթգծի նոր ցանցի շահագործումը, ավտոբուսները օրական տեղափոխում էին ավելի քան 2,2 միլիոն մարդու, ովքեր բնակվում էին քաղաքի տարբեր հատվածներում<ref>{{Cite web |title=Public Transportation in Istanbul |url=http://www.iett.gov.tr/en/metin.php?no=38 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130104133258/http://www.iett.gov.tr/en/metin.php?no=38 |archivedate=2013 թ․ հունվարի 4 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 3 |publisher=Istanbul Electricity, Tramway and Tunnel General Management}}</ref>։ Ստամբուլի մետրոավտոբուսը՝ հասարակական տրանսպորտի արագընթաց տեսակներից մեկը, ուղղագիծ գծերի միջոցով հատում է Բոսֆորի կամուրջը<ref>{{Cite web |title=Metrobus |url=http://www.iett.gov.tr/en/metin.php?no=58 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20111006035227/http://www.iett.gov.tr/en/metin.php?no=58 |archivedate=2011 թ․ հոկտեմբերի 6 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 3 |publisher=Istanbul Electricity, Tramway and Tunnel General Management}}</ref>։ Ստամբուլի ծովային ավտոբուսները քաղաքի երկու մասերից ծովային ճանապարհով տեղափոխում են բնակիչներին և զբոսաշրջիկներին։ Նրանք քաղաքի նավահանգիստներից բնակիչներին [[Բոսֆոր]]ի և [[Ոսկեղջյուր]]ի երկայնքով տեղափոխում են ընդհուպ մինչև [[Սև ծով]]<ref>{{Cite web |title=Interaktif Haritalar &#124; İç Hatlar |trans-title=Interactive Map of Timetables &#124; Inner-City Lines |url=http://www.ido.com.tr/tr/interaktif-haritalar/ic-hatlar |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120531230358/http://www.ido.com.tr/tr/interaktif-haritalar/ic-hatlar |archivedate=2012 թ․ մայիսի 31 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 3 |publisher=İDO |language=Turkish}}</ref><ref>{{Cite web |title=Dış Hatlar |trans-title=Interactive Map of Timetables &#124; Inter-City Lines |url=http://www.ido.com.tr/tr/interaktif-haritalar/dis-hatlar |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120616194425/http://www.igd.com.tr/Upload/file_4d9f1f3815b2d.pdf |archivedate=2012 թ․ հունիսի 16 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 3 |publisher=İDO |language=Turkish}}</ref>։ Մարմարա ծովում առկա ուղղությունները ներառյալ, Ստամբուլի ծովային ավտոբուսները իրականացնում են ամենամեծ թվաքանակով ուղևորափոխադրումներն աշխարհում<ref>{{Cite web |last=Grytsenko |first=Sergiy |date=2011 թ․ սեպտեմբերի 26 |title=EBRD Supports Privatisation of Ferry Operations in Istanbul |url=http://www.ebrd.com/pages/news/press/2011/110927.shtml |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130617074509/http://www.ebrd.com/pages/news/press/2011/110927.shtml |archivedate=2013 թ․ հունիսի 17 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 4 |publisher=The European Bank for Reconstruction and Development}}</ref>։ Քաղաքի գլխավոր զբոսաշրջային տերմինալը [[Ստամբուլի նավահանգիստ]]ն է։ Վերջինս գտնվում է [[Քարաքյոյ]]ում և ամեն ժամ տեղափոխում մոտ 10 000 ուղևորների<ref>{{Cite web |date=2011 թ․ փետրվարի 10 |title=Liman Hizmetleri |trans-title=Port Services |url=http://www.tdi.com.tr/?s=icerikDetay&icerikId=44 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20121016021601/http://www.tdi.com.tr/?s=icerikDetay&icerikId=44 |archivedate=2012 թ․ հոկտեմբերի 16 |accessdate=2012 թ․ օգոստոսի 28 |publisher=Turkey Maritime Organization |language=Turkish}}</ref>։ Այցելուների մեծ մասը Ստամբուլ ժամանում է օդային ճանապարհով, սակայն յուրաքանչյուր տարի 1,5 միլիոն զբոսաշրջիկներ Ստամբուլ են ժամանում ծովային ճանապարհով<ref name="iv&c"/>։

[[պատկեր:Bahnhofsfront-Istanbul-Sirkeci retouched 2.jpg|thumb|right|Կառուցվելով 1873 թվականին՝ կայարանի փոքր տերմինալը եղել է Օսմանյան կայսրության Ռումելիայի երկաթուղու գլխավոր տերմինալը։ Վերջինս կայսրության մայրաքաղաքը կապել է [[Վիեննա]]յի հետ։ [[Սիրքեջի կայարան]]ի ներկայիս մասնաշենքը կառուցվել է 1888-1890 թվականներին և դարձել [[Արևելյան ճեպընթաց]]ի, որն իրար էր կապում [[Փարիզ]]ը և Ստամբուլը, արևելյան ծայրակետը։]]

Ստամբուլում միջազգային երկաթուղային ցանցը ներդրվել է 1889 թվականին, որն իրար էր կապում [[Բուխարեստ]]ը և Սիրքեջի կայարանը։ Վերջինս համարվում էր նաև [[Արևելյան ճեպընթաց]]ի արևելյան ծայրակետը։ Արևելյան ճեպընթացը [[Փարիզ]]ը կապում էր Ստամբուլին<ref name="ha251"/>։ Դեպի Բուխարեստ և [[Սալոնիկ]] մշտական փոխադրումները շարունակվել են ընդհուպ մինչև 2010-ականների սկիզբը, երբ Մարմարայի կառուցման պատճառով այն ընդհատվեց։ Ընդհատման պատճառներից մեկը [[Հունաստան]]ում առկա տնտեսական ճգնաժամն էր<ref>{{Cite web |title=Bölgesel Yolcu Trenleri |trans-title=Regional Passenger Trains |url=http://www.tcdd.gov.tr/home/detail/?id=599 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120404194631/http://www.tcdd.gov.tr/home/detail/?id=599 |archivedate=2012 թ․ ապրիլի 4 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 3 |publisher=Turkish State Railways |language=Turkish |df=dmy-all}}</ref><ref>{{Cite web |last=Keenan |first=Steve |date=2012 թ․ հունիսի 22 |title=How Your Greek Summer Holiday Can Help Save Greece |url=https://www.theguardian.com/travel/2012/jun/22/greek-summer-holiday-save-greece |accessdate=2012 թ․ սեպտեմբերի 28 |publisher=The Guardian}}</ref>։ 1908 թվականին [[Հայդարփաշա կայարան]]ի կառուցումից հետո, վերջինս դարձել է [[Բաղդադի երկաթուղի|Բաղդադի երկաթուղու]] արևմտյան ծայրակետը։ Արդյունքում, ընդլայնվել է նաև [[Հեջազ երկաթուղի]]ն։ Այսօր, երկու երկաթուղիններն էլ չեն շահագործվում Ստամբուլում<ref>{{Cite web |title=Haydarpasa Train Station |url=http://www.emporis.com/building/haydarpasatrainstation-istanbul-turkey |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 3 |publisher=Emporis}}</ref><ref>{{Cite news |last=Head |first=Jonathan |date=2010 թ․ փետրվարի 16 |title=Iraq – Turkey railway link re-opens |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/8518109.stm |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 3 |publisher=BBC}}</ref><ref>{{Cite web |title=Transports to Middle-Eastern Countries |url=http://www.tcdd.gov.tr/tcdding/ortadogu_ing.html |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120415025732/http://www.tcdd.gov.tr/tcdding/ortadogu_ing.html |archivedate=2012 թ․ ապրիլի 15 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 3 |publisher=Turkish National Railways}}</ref>։ Ուղևորափոխադրումները դեպի [[Անկարա]] և Թուրքիայի մյուս քաղաքներ իրականացվել են [[Թուրքական պետական երկաթուղի|Թուրքական պետական երկաթուղու]] կողմից, սակայն Մարմարայի կառուցման և «Անկարա-Ստամբուլ արագընթաց երկաթգծի» շահագործման արդյունքում 2012 թվականին սովորական ավտոբուսափոխադրումները դադարեցվեցին<ref name="akay">{{Cite web |last=Akay |first=Latifa |date=2012 թ․ փետրվարի 5 |title=2012 Sees End of Line for Haydarpaşa Station |url=http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action?newsId=270498 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130916191411/http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action?newsId=270498 |archivedate=2013 թ․ սեպտեմբերի 16 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 3 |work=Today's Zaman}}</ref>։ Նոր կայարանները, որոնք պետք է փոխարինեն Հայդարփաշային ու Սիրքեջիին և միացնեն քաղաքի երկաթուղային այն ցանցերը, որոնք միացված չէին այս կայարաններին, նախատեսվում է, որ կբացվեն Մարմարայի կառուցումից հետո։ Այդուհանդերձ, ներկայումս Ստամբուլում չկա միջքաղաքային երկաթուղային ծառայություն<ref name="akay"/>։ Այդ բացը լրացնում են մասնավոր կազմակերպությունները, որոնք ավտոբուսների միջոցով կազմակերպում են ուղևորափոխադրումները։ Ստամբուլի ավտոբուսային կենտրոնական պարկը ամենամեծն է Եվրոպայում, որտեղ գործում են շուրջ 15 000 ավտոբուսներ։ Ավտոբուսները օրական տեղափոխում են մինչև 600 000 ուղևորների։ Ավտոբուսային գծի ընդհանուր երկարությունը հավասար է Ստամբուլից [[Ֆրանկֆուրտ]] ընկած հեռավորությանը<ref>{{Cite web |title=İstanbul Otogarı |trans-title=Istanbul Bus Station |url=http://www.otogaristanbul.com/index.php?sayfa=otogar1 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120420152916/http://www.otogaristanbul.com/index.php?sayfa=otogar1 |archivedate=2012 թ․ ապրիլի 20 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 3 |publisher=Avrasya Terminal İşletmeleri A.Ş. (Eurasian Terminal Management, Inc.) |language=Turkish}}</ref><ref>{{Cite web |title=Eurolines Germany–Deutsche Touring GmbH–Europabus |url=http://www.touring.de/index.php?id=2&L=1 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 3 |publisher=Touring}}</ref>։

[[պատկեր:Ataturk Airport Karakas-1.jpg|thumb|left|[[Աթաթուրքի անվան միջազգային օդանավակայան]]ը, որը 2015 թվականի տվյալներով տեղափոխել է 61.8 միլիոն մարդու<ref>{{Cite web |date=2016 թ․ ապրիլի 11 |title=2015 Airport Traffic Statistics |url=http://www.aci.aero/Data-Centre/Monthly-Traffic-Data/Passenger-Summary/Year-to-date |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180813170044/http://www.aci.aero/Data-Centre/Monthly-Traffic-Data/Passenger-Summary/Year-to-date |archive-date=2018 թ․ օգոստոսի 13 |accessdate=2016 թ․ հունիսի 7 |publisher=Airport Council International}}</ref>, քաղաքի ամենամեծ և գլխավոր օդանավակայանն է։|alt=An aerial view of an airport with three runways and several taxiways arranged around a terminal]]

Ստամբուլում գործում են երկու միջազգային օդանավակայաններ։ Ամենամեծը [[Աթաթուրքի անվան միջազգային օդանավակայան]]ն է, որը գտնվում է քաղաքից 24 կիլոմետր (15 մղոն) հեռավորության վրա։ 2015 թվականի դրությամբ, օդանավակայանը տեղափոխել է 61,3 միլիոն մարդու։ Այս ցուցանիշներով Ստամբուլը Եվրոպայում երրորդն է և ութերորդը՝ աշխարհում<ref name="aci">{{Cite web |date=2014 թ․ մարտի 17 |title=Preliminary 2013 World Airport Traffic and Rankings |url=http://www.aci.aero/Data-Centre/Monthly-Traffic-Data/Passenger-Summary/Year-to-date |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180813170044/http://www.aci.aero/Data-Centre/Monthly-Traffic-Data/Passenger-Summary/Year-to-date |archive-date=2018 թ․ օգոստոսի 13 |accessdate=2014 թ․ մարտի 25 |publisher=Airports Council International}}</ref>։ [[Սաբիհա Գյոքչենի անվան միջազգային օդանավակայան]]ը, որը քաղաքի կենտրոնից գտնվում է 45 կիլոմետր (28 մղոն) հեռավորության վրա, բացվել է 2001 թվականին՝ Աթաթուրքի անվան օդանավակայանը բեռնաթափելու նպատակով։ Հիմնականում սպասարկելով բյուջետային ավիաընկերությունների՝ Ստամբուլի երկրորդ օդանավակայանը դարձել է ավելի հայտնի 2009 թվականին, երբ բացվել է նոր միջազգային տերմինալը<ref>{{Cite web |last=Strauss |first=Delphine |date=2009 թ․ նոյեմբերի 25 |title=Sabiha Gökçen: New Terminal Lands On Time and Budget |url=http://www.ft.com/intl/cms/s/0/3f88624c-d88f-11de-b63a-00144feabdc0.html |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 4 |work=The Financial Times}}</ref>։ 2012 թվականի տվյալներով օդանավակայանը տեղափոխել է 14.7 միլիոն մարդու։ Մեկ տարի անց [[Օդանավակայանների միջազգային խորհուրդ]]ը օդանավակայանը ճանաչել է աշխարհում ամենաարագ աճողը<ref>{{Cite web |title=Yolcu Trafiği (Gelen-Giden) |trans-title=Passenger Traffic (Incoming-Outgoing) |url=http://dhmi.gov.tr/getBinaryFile.aspx?Type=13&dosyaID=3&IstatistikID=67 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20131104222525/http://dhmi.gov.tr/getBinaryFile.aspx?Type=13&dosyaID=3&IstatistikID=67 |archive-date=2013 թ․ նոյեմբերի 4 |accessdate=2013 թ․ մարտի 30 |publisher=General Directorate of State Airports Authority |language=Turkish |format=PDF}}</ref><ref>{{Cite web |date=2011 թ․ օգոստոսի 18 |title=Sabiha Gökçen Named World's Fastest Growing Airport |url=http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action;jsessionid=80B2A61513A6823BCDA930B0513BCC04?newsId=254217 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130916183259/http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action%3Bjsessionid%3D80B2A61513A6823BCDA930B0513BCC04?newsId=254217 |archivedate=2013 թ․ սեպտեմբերի 16 |accessdate=2012 թ․ ապրիլի 4 |work=Today's Zaman}}</ref>։ Աթաթուրքի անվան օդանավակայանը նույնպես արագ աճում է։ 2011 և 2012 թվականներին ուղևորների ընդհանուր թիվը աճել է 20,6 %-ով։ Այս ցուցանիշով օդանավակայանը աշխարհի թոփ 30 օդանավակայանների շարքում առաջինն է<ref name="aci"/>։ Ստամբուլի օդանավակայանների ծանրաբեռնվածության պատճառով<ref name=zaman2012>{{Cite news |date=2012 թ․ ապրիլի 29 |title=‘Third airport a must to ease air traffic in İstanbul’ |url=http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action?newsId=278905 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131104070822/http://www.todayszaman.com/newsDetail_getNewsById.action?newsId=278905 |archivedate=2013 թ․ նոյեմբերի 4 |accessdate=2013 թ․ մայիսի 6 |newspaper=Today's Zaman}}</ref>՝ երրորդ միջազգային օդանավակայանը կառուցվում է Սև ծովի ափին<ref>{{Cite news |author=Ozge Ozbilgin |date=2013 թ․ մայիսի 3 |title=Turkish firms win 22 billion euro Istanbul airport tender |url=https://www.reuters.com/article/2013/05/03/us-turkey-airport-idUSBRE9420RL20130503 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130505080359/http://www.reuters.com/article/2013/05/03/us-turkey-airport-idUSBRE9420RL20130503 |archive-date=2013 թ․ մայիսի 5 |accessdate=2013 թ․ մայիսի 5 |newspaper=Reuters}}</ref>։ Աթաթուրքի անվան օդանավակայանում նոր թռիչքուղու կառուցումը մերժվեց, քանի որ այն բավականաչափ ծախսատար էր<ref name=zaman2012/>։ Նոր օդանավակայանի կառուցման դեմ պայքարում են բնապահպանները՝ կապված շրջակա միջավայրի վնասների հետ<ref>{{Cite news |date=2013 թ․ մայիսի 3 |title=Consortium wins Istanbul airport tender for 22.1 billion euros |url=http://www.hurriyetdailynews.com/consortium-wins-istanbul-airport-tender-for-221-billion-euros.aspx?PageID=238&NID=46153&NewsCatID=344 |accessdate=2013 թ․ մայիսի 6 |newspaper=Hurriyet Daily News}}</ref>։ Ներկայումս կառուցման փուլում է գտնվում [[Ստամբուլի նոր օդանավակայան]]ը, որը շահագործումից հետո լինելու է աշխարհի ամենամեծ օդանավակայանը։ Նախագծի չորս փուլերի ավարտից հետո, օդանավակայանը տարեկան կսպասարկի 150 միլիոն ուղևորների<ref name="dhmi">{{Cite web |date=2013 թ․ հունվարի 24 |title=It will be the biggest airport of the world |url=http://www.dhmi.gov.tr/haberler.aspx?HaberID=1451 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130129004331/http://www.dhmi.gov.tr/haberler.aspx?HaberID=1451 |archive-date=2013 թ․ հունվարի 29 |accessdate=2013 թ․ հունվարի 24}}</ref><ref>{{Cite news |author=Damien Sharkov |date=2014 թ․ օգոստոսի 14 |title=Istanbul's New Erdoğan-Backed Airport to Be Named After... Erdoğan |url=http://www.newsweek.com/istanbuls-new-erdogan-backed-airport-be-named-after-erdogan-264580 |accessdate=2016 թ․ մարտի 8 |newspaper=Newsweek}}</ref><ref>{{Cite web |title=Erdogan Airport: Istanbul's Super Hub 'to be Named After Turkey's President-Elect' |url=http://www.ibtimes.co.uk/erdogan-airport-istanbuls-super-hub-be-named-after-turkeys-president-elect-1461166 |accessdate=2016 թ․ փետրվարի 12 |work=International Business Times UK}}</ref>։

== Պատկերասրահ ==
<gallery mode="packed">
Պատկեր:Ոսկեղջյուր.jpg|Ոսկեղջյուր
Պատկեր:Դոլմաբահչե պալատը.jpg|Դոլմաբահչե պալատը
Պատկեր:Ստամբուլը երեկոյան.jpg|Ստամբուլը երեկոյան
Պատկեր:Օրթաքյոյ մզկիթը.jpg|Օրթաքյոյ մզկիթը
</gallery>
<gallery mode="packed">
Պատկեր:Էմինյոնյու.jpg|Էմինյոնյու
Պատկեր:Իստիկլյալ փողոցը.jpg|Իստիկլյալ փողոցը
Պատկեր:Հովհաննես Պողոս 2-րդի արձանը.jpg|Հովհաննես Պողոս 2-րդի արձանը
Պատկեր:Թաքսիմ հրապարակում.jpg|Թաքսիմ հրապարակում
Պատկեր:Թաքսիմ հրապարակ.jpg|Թաքսիմ հրապարակ
Պատկեր:Օրթաքյոյ մզկիթ.jpg|Օրթաքյոյ մզկիթ
Պատկեր:Սուրբ Անտուանի եկեղեցին.jpg|Սուրբ Անտուանի եկեղեցին
Պատկեր:Ամրոց Ռումելհիսար.jpg|Ամրոց Ռումելհիսար
</gallery>

== Քույր-քաղաքներ ==
{{Wikidata/SisterCities}}

== Տես նաև ==
* [[Հայերը Կոստանդնուպոլսում]]

== Նշումներ ==
{{Ծանցանկ|group=Ն}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|3}}
=== Գրականություն ===
{{refbegin|27em}}
*{{Cite book |last=ʻAner |first=Nadav |url=https://archive.org/details/jewishpeoplepoli0000unse |title=The Jewish People Policy Planning Institute Planning Assessment, 2004–2005: The Jewish People Between Thriving and Decline |publisher=Gefen Publishing House Ltd. |year=2005 |isbn=978-965-229-346-6 |editor-last=Pergola |editor-first=Sergio Della |location=Jerusalem |editor2-last=Gilboa |editor2-first=Amos |editor3-last=Ṭal |editor3-first=Rami}}
*{{Cite book |last=Athanasopulos |first=Haralambos |title=Greece, Turkey, and the Aegean Sea: A Case Study in International Law |publisher=McFarland & Company, Inc. |year=2001 |isbn=978-0-7864-0943-3 |location=Jefferson, N.C.}}
*{{Cite book |last=Barnes |first=Timothy David |url=https://archive.org/details/constantineeuseb00barn |title=Constantine and Eusebius |publisher=Harvard University Press |year=1981 |isbn=978-0-674-16531-1 |location=Cambridge, Mass.}}
*{{Cite book |last=Baynes |first=Norman H. |url=https://archive.org/details/in.ernet.dli.2015.462718 |title=Byzantium: An Introduction to East Roman Civilization |publisher=Clarendon Press |year=1949 |isbn=978-0-674-16531-1 |editor-last=Baynes |editor-first=Norman H. |location=Oxford, Eng. |editor2-last=Moss |editor2-first=Henry S. L. B}}
*{{Cite book |last=Béhar |first=Pierre |title=Vestiges d'Empires: La Décomposition de l'Europe Centrale et Balkanique |publisher=Éditions Desjonquères |year=1999 |isbn=2-84321-015-1 |location=Paris}}
*{{Cite book |last1=Bideleux |first1=Robert |title=A History of Eastern Europe: Crisis and Change |url=https://archive.org/details/historyofeastern0000bide |last2=Jeffries |first2=Ian |publisher=Routledge |year=1998 |isbn=0-415-16111-8 |location=New York and London}}
*{{Cite book |last1=Boyar |first1=Ebru |title=A Social History of Ottoman Istanbul |last2=Fleet |first2=Kate |publisher=Cambridge University Press |year=2010 |isbn=978-0-521-13623-5 |location=Cambridge, Eng.}}
*{{Cite book |last1=Bloom |first1=Jonathan M. |url=https://books.google.am/books?id=un4WcfEASZwC&pg=RA1-PA315 |title=The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture: Delhi to Mosque |last2=Blair |first2=Sheila |publisher=Oxford University Press |year=2009 |isbn=978-0-19-530991-1 |page=1 |quote=Whatever the prehistoric antecedents of Istanbul, the continuous historical development of the site began with the foundation of a Greek colony from Megara in the mid-7th century BCE... |accessdate=2013 թ․ ապրիլի 11}}
*{{Cite book |last=Brink-Danan |first=Marcy |title=Jewish Life in Twenty-First-Century Turkey: The Other Side of Tolerance |publisher=Indiana University Press |year=2011 |isbn=978-0-253-35690-1 |series=New Anthropologies of Europe |location=Bloomington, Ind.}}
*{{Cite book |last=Brummett |first=Palmira Johnson |title=Image and Imperialism in the Ottoman Revolutionary Press, 1908–1911 |publisher=SUNY Press |year=2000 |isbn=978-0-7914-4463-4 |location=Albany, N.Y.}}
*{{Cite book |last=Cantor |first=Norman F. |url=https://archive.org/details/civilizationofmi0000norm |title=Civilization of the Middle Ages |publisher=HarperCollins |year=1994 |isbn=978-0-06-092553-6 |location=New York}}
*{{Cite book |last=Çelik |first=Zeynep |url=https://archive.org/details/bub_gb_T4MUpP6zCuIC |title=The Remaking of Istanbul: Portrait of an Ottoman City in the Nineteenth Century |publisher=University of California Press |year=1993 |isbn=978-0-520-08239-7 |location=Berkeley, Calif., & Los Angeles}}
*{{Cite book |author=Chamber of Architects of Turkey |title=Architectural Guide to Istanbul: Historic Peninsula |publisher=Chamber of Architects of Turkey, Istanbul Metropolitan Branch |year=2006 |isbn=978-975-395-899-8 |volume=1 |location=Istanbul}}
*{{Cite book |last=Chandler |first=Tertius |url=https://archive.org/details/fourthousandyear0000chan |title=Four Thousand Years of Urban Growth: An Historical Census |publisher=St. David's University Press |year=1987 |isbn=978-0-88946-207-6 |location=Lewiston, N.Y.}}
*{{Cite book |last=Connell |first=John |title=Medical Tourism |publisher=CABI |year=2010 |isbn=978-1-84593-660-0 |series=CAB Books |location=Wallingford, Eng.}}
*{{Cite book |last=Dahmus |first=Joseph |url=https://archive.org/details/historyofmiddlea0000dahm |title=A History of the Middle Ages |publisher=Barnes & Noble Publishing |year=1995 |isbn=978-0-7607-0036-5 |location=New York}}
*{{Cite book |last=De Sélincourt |first=Aubery |url=https://archive.org/details/histories00hero |title=The Histories |publisher=Penguin Books |year=2003 |isbn=978-0-14-044908-2 |editor-last=Marincola |editor-first=John M |series=Penguin Classics |location=London}}
*{{Cite book |last=De Souza |first=Philip |title=The Greek and Persian Wars, 499-386 B.C |publisher=Routledge |year=2003 |isbn=978-0-415-96854-6 |location=London}}
*{{Cite book |url=https://archive.org/details/citiesofmiddleea0000unse |title=Cities of the Middle East and North Africa: A Historical Encyclopedia |publisher=ABC-CLIO |year=2007 |isbn=978-1-57607-919-5 |editor-last=Dumper |editor-first=Michael |location=Santa Barbara, Calif. |editor2-last=Stanley |editor2-first=Bruce E.}}
*{{Cite book |last1=Efe |first1=Recep |url=https://archive.org/details/engineeringearth00brun |title=Engineering Earth: The Impacts of Megaengineering Projects |last2=Cürebal |first2=Isa |publisher=Springer |year=2011 |isbn=978-90-481-9919-8 |editor-last=Brunn |editor-first=Stanley D |location=London & New York |pages=[https://archive.org/details/engineeringearth00brun/page/715 715]–34 |chapter=Impacts of the "Marmaray" Project (Bosphorus Tube Crossing, Tunnels, and Stations) on Transportation and Urban Environment in Istanbul}}
* {{Cite book |last=El-Cheikh |first=Nadia Maria |title=Byzantium Viewed by the Arabs |publisher=Harvard University Press |year=2004 |isbn=0-932885-30-6 |location=Cambridge, MA}}
*{{Cite book |last=Finkel |first=Caroline |url=https://archive.org/details/osmansdreamstory0000fink |title=Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300–1923 |publisher=Basic Books |year=2005 |isbn=978-0-465-02396-7 |location=New York}}
*{{Cite book |last=Freely |first=John |title=Istanbul: The Imperial City |publisher=Viking |year=1996 |isbn=978-0-670-85972-6 |location=New York}}
*{{Cite book |last=Freely |first=John |url=https://archive.org/details/companionguideto0000free_x9y4 |title=The Companion Guide to Istanbul and Around the Marmara |publisher=Companion Guides |year=2000 |isbn=978-1-900639-31-6 |location=Woodbridge, Eng.}}
*{{Cite book |last=Freely |first=John |title=A History of Ottoman Architecture |publisher=WIT Press |year=2011 |isbn=978-1-84564-506-9 |location=Southampton, Eng.}}
*{{Cite journal |last=Georgacas |first=Demetrius John |year=1947 |title=The Names of Constantinople |journal=Transactions and Proceedings of the American Philological Association |publisher=The Johns Hopkins University Press |volume=78 |pages=347–67 |doi=10.2307/283503 |jstor=283503}}
*{{Cite book |last1=Göksel |first1=Aslı |title=Turkish: A Comprehensive Grammar |last2=Kerslake |first2=Celia |publisher=Routledge |year=2005 |isbn=978-0-415-21761-3 |series=Comprehensive Grammars |location=Abingdon, Eng.}}
*{{Cite book |title=Orienting Istanbul: Cultural Capital of Europe? |publisher=Routledge |year=2010 |isbn=978-0-415-58011-3 |editor-last=Göktürk |editor-first=Deniz |location=New York |editor2-last=Soysal |editor2-first=Levent |editor3-last=Türeli |editor3-first=İpek}}
*{{Cite book |last=Grant |first=Michael |title=The Severans: The Changed Roman Empire |url=https://archive.org/details/severanschangedr0000gran |publisher=Routledge |year=1996 |isbn=978-0-415-12772-1 |location=London}}
*{{Cite book |last=Gregory |first=Timothy E. |url=https://archive.org/details/historyofbyzanti0000greg_2ndedi |title=A History of Byzantium |publisher=John Wiley and Sons |year=2010 |isbn=978-1-4051-8471-7 |location=Oxford, Eng.}}
*{{Cite book |last=Gül |first=Murat |title=The Emergence of Modern Istanbul: Transformation and Modernisation of a City |publisher=IB.Tauris |year=2012 |isbn=978-1780763743 |edition=Revised Paperback |location=London}}
*{{Cite book |last=Harter |first=Jim |title=World Railways of the Nineteenth Century: A Pictorial History in Victorian Engravings |publisher=Johns Hopkins University Press |year=2005 |isbn=978-0-8018-8089-6 |edition=illustrated |location=Baltimore}}
*{{Cite book |title=The Cambridge History of Islam |publisher=Cambridge University Press |year=1977 |isbn=978-0-521-29135-4 |editor-last=Holt |editor-first=Peter M. |edition=illustrated, reprint |volume=1A |location=Cambridge, Eng. |editor2-last=Lambton |editor2-first=Ann K. S. |editor3-last=Lewis |editor3-first=Bernard}}
*{{Cite book |last=Isaac |first=Benjamin H. |title=The Greek Settlements in Thrace Until the Macedonian Conquest |publisher=BRILL |year=1986 |isbn=978-90-04-06921-3 |edition=illustrated |location=Leiden, the Neth.}}
*{{Cite book |last1=Kapucu |first1=Naim |title=Turkish Public Administration: From Tradition to the Modern Age |last2=Palabiyik |first2=Hamit |publisher=USAK |year=2008 |isbn=978-605-4030-01-9 |series=USAK Publications |volume=17 |location=Ankara}}
*{{Cite book |last=Karpat |first=Kemal H. |url=https://archive.org/details/gecekondururalmi0000karp |title=The Gecekondu: Rural Migration and Urbanization |publisher=Cambridge University Press |year=1976 |isbn=978-0-521-20954-0 |edition=illustrated |location=Cambridge, Eng.}}
*{{Cite book |title=Istanbul: Between the Global and the Local |publisher=Rowman & Littlefield |year=1999 |isbn=978-0-8476-9495-2 |editor-last=Keyder |editor-first=Çağlar |location=Lanham, Md.}}
*{{Cite book |last=King |first=Charles |title=Midnight at the Pera Palace, The birth of modern Istanbul |publisher=Norton & Cy |year=2014 |isbn=9780393089141-}}
*{{Cite book |last1=Klimczuk |first1=Stephen |url=https://archive.org/details/secretplaceshidd0000klim |title=Secret Places, Hidden Sanctuaries: Uncovering Mysterious Sights, Symbols, and Societies |last2=Warner |first2=Gerald |publisher=Sterling Publishing Company, Inc. |year=2009 |isbn=978-1-4027-6207-9 |location=New York}}
*{{Cite book |last1=Knieling |first1=Jörg |title=Planning Cultures in Europe: Decoding Cultural Phenomena in Urban and Regional Planning |last2=Othengrafen |first2=Frank |publisher=Ashgate Publishing, Ltd. |year=2009 |isbn=978-0-7546-7565-5 |series=Urban and Regional Planning and Development |location=Surrey, Eng.}}
*{{Cite book |url=https://archive.org/details/worldfilmlocatio0000unse_k7t7 |title=World Film Locations: Istanbul |publisher=Intellect Books |year=2012 |isbn=978-1-84150-567-1 |editor-last=Köksal |editor-first=Özlem |location=Bristol, Eng.}}
*{{Cite book |last=Köse |first=Yavuz |title=Ottoman and Republican Turkish Labour History |publisher=Cambridge University Press |year=2009 |isbn=978-0-521-12805-6 |editor-last=Atabaki |editor-first=Touraj |location=Cambridge, Eng. |pages=91–114 |chapter=Vertical Bazaars of Modernity: Western Department Stores and Their Staff in Istanbul (1889–1921) |editor2-last=Brockett |editor2-first=Gavin}}
*{{Cite book |last=Landau |first=Jacob M. |title=Atatürk and the Modernization of Turkey |publisher=E.J. Brill |year=1984 |isbn=978-90-04-07070-7 |location=Leiden, the Neth.}}
*{{Cite book |last=Limberis |first=Vasiliki |url=https://archive.org/details/divineheiressvir0000limb |title=Divine Heiress: The Virgin Mary and the Creation of Christian Constantinople |publisher=Routledge |year=1994 |isbn=978-0-415-09677-5 |location=London}}
*{{Cite book |last=Lister |first=Richard P. |title=The Travels of Herodotus |publisher=Gordon & Cremonesi |year=1979 |isbn=978-0-86033-081-3 |location=London}}
*{{Cite book |last1=Masters |first1=Bruce Alan |title=Encyclopedia of the Ottoman Empire |last2=Ágoston |first2=Gábor |publisher=Infobase Publishing |year=2009 |isbn=978-1-4381-1025-7 |location=New York}}
*{{Cite book |last=Morris |first=Ian |url=http://ianmorris.org/docs/social-development.pdf |title=Social Development |date=2010 թ․ հոկտեմբեր |publisher=Stanford University |location=Stanford, Calif. |format=PDF |archive-url=https://web.archive.org/web/20120915115325/http://ianmorris.org/docs/social-development.pdf |archive-date=2012 թ․ սեպտեմբերի 15 |url-status=dead |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 5}}
*{{Cite book |last=Necipoğlu |first=Gülru |url=https://archive.org/details/architecturecere0000neci |title=Architecture, Ceremonial, and Power: The Topkapi Palace in the Fifteenth and Sixteenth Centuries |publisher=The MIT Press |year=1991 |isbn=978-0-262-14050-8 |location=Cambridge, Mass.}}
*{{Cite book |last=Necipoğlu |first=Gülru |title=From Byzantion to Istanbul |publisher=SSM |year=2010 |isbn=978-605-4348-04-6 |editor-last=ölcer |editor-first=Nazan |location=Istanbul |contribution=From Byzantine Constantinople to Ottoman Kostantiniyye}}
*{{Cite book |last=Norris |first=Pippa |title=Public Sentinel: News Media & Governance Reform |publisher=World Bank Publications |year=2010 |isbn=978-0-8213-8200-4 |location=Washington, D.C.}}
*{{Cite book |author=Organisation for Economic Co-operation and Development |title=Istanbul, Turkey |publisher=OECD Publishing |year=2008 |isbn=978-92-64-04371-8 |series=OECD Territorial Reviews |location=Paris}}
*{{Cite book |author=Oxford Business Group |title=The Report: Turkey 2009 |publisher=Oxford Business Group |year=2009 |isbn=978-1-902339-13-9 |location=Oxford, Eng.}}
*{{Cite book |last=Papathanassis |first=Alexis |title=The Long Tail of Tourism: Holiday Niches and Their Impact on Mainstream Tourism |publisher=Springer |year=2011 |isbn=978-3-8349-3062-0 |location=Berlin}}
*{{Cite book |last=Quantic |first=Roy |title=Climatology for Airline Pilots |publisher=John Wiley & Sons |year=2008 |isbn=978-0-470-69847-1 |location=Oxford, Eng.}}
*{{Cite book |last=Reinert |first=Stephen W. |title=The Oxford History of Byzantium |publisher=Oxford University Press |year=2002 |isbn=978-0-19-814098-6 |editor-last=Mango |editor-first=Cyril |location=Oxford, Eng. |chapter=Fragmentation (1204–1453)}}
*{{Cite book |last=Reisman |first=Arnold |url=https://archive.org/details/turkeysmoderniza0000reis |title=Turkey's Modernization: Refugees from Nazism and Atatürk's Vision |publisher=New Academia Publishing, LLC |year=2006 |isbn=978-0-9777908-8-3 |location=Washington, D.C.}}
*{{Cite book |last=Roebuck |first=Carl |title=Ionian Trade and Colonization |publisher=Archaeological Institute of America |year=1959 |isbn=978-0-89005-528-1 |series=Monographs on Archaeology and Fine Arts |location=New York}}
*{{Cite book |last=Room |first=Adrian |url=https://archive.org/details/placenamesofworl02edroom |title=Placenames of the World: Origins and Meanings of the Names for 6,600 Countries, Cities, Territories, Natural Features, and Historic Sites |publisher=McFarland & Company |year=2006 |isbn=978-0-7864-2248-7 |edition=2nd |location=Jefferson, N.C.}}
*{{Cite book |last=Rôzen |first=Mînnā |title=A History of the Jewish Community in Istanbul: The Formative Years, 1453–1566 |publisher=BRILL |year=2002 |isbn=978-90-04-12530-8 |edition=illustrated |location=Leiden, the Neth.}}
*{{Cite book |last=Sanal |first=Aslihan |title=New Organs Within Us: Transplants and the Moral Economy |publisher=Duke University Press |year=2011 |isbn=978-0-8223-4912-9 |editor-last=Fischer |editor-first=Michael M. J. |edition=illustrated |series=Experimental Futures |location=Chapel Hill, N.C. |editor2-last=Dumit |editor2-first=Joseph}}
*{{Cite book |last=Schmitt |first=Oliver Jens |title=Levantiner: Lebenswelten und Identitäten einer ethnokonfessionellen Gruppe im osmanischen Reich im "langen 19. Jahrhundert" |publisher=Oldenbourg |year=2005 |isbn=978-3-486-57713-6 |location=München |language=German}}
*{{Cite book |last1=Shaw |first1=Stanford J. |title=History of the Ottoman Empire and Modern Turkey |last2=Shaw |first2=Ezel K. |publisher=Cambridge University Press |year=1977 |isbn=978-0-521-29166-8 |volume=2 |location=Cambridge, Eng.}}
* {{Cite book |last1=Tarasov |first1=Oleg |title=Icon and Devotion: Sacred Spaces in Imperial Russia |last2=Milner-Gulland |first2=R. R. |publisher=Reaktion |year=2004 |isbn=1-86189-118-0 |location=London}}
*{{Cite book |last=Taşan-Kok |first=Tuna |title=Budapest, Istanbul, and Warsaw: Institutional and Spatial Change |publisher=Eburon Uitgeverij B.V |year=2004 |isbn=978-90-5972-041-1 |location=Delft, the Neth.}}
*{{Cite book |last=Taylor |first=Jane |url=https://archive.org/details/imperialistanbul0000tayl |title=Imperial Istanbul: A Traveller's Guide: Includes Iznik, Bursa and Edirne |publisher=Tauris Parke Paperbacks |year=2007 |isbn=978-1-84511-334-6 |location=New York}}
*{{Cite book |last1=Tigrek |first1=Sahnaz |title=Turkey's Water Policy: National Frameworks and International Cooperation |last2=Kibaroğlu |first2=Ayșegül |publisher=Springer |year=2011 |isbn=978-3-642-19635-5 |editor-last=Kibaroğlu |editor-first=Ayșegül |location=London & New York |chapter=Strategic Role of Water Resources for Turkey |editor2-last=Scheumann |editor2-first=Waltina |editor3-last=Kramer |editor3-first=Annika}}
*{{Cite book |url=https://archive.org/details/timeoutistanbul0000unse |title=Time Out Istanbul |publisher=Time Out Guides |year=2010 |isbn=978-1-84670-115-3 |editor=Time Out Guides |location=London}}
*{{Cite book |last=Turan |first=Neyran |title=Megacities: Urban Form, Governance, and Sustainability |publisher=Springer |year=2010 |isbn=978-4-431-99266-0 |editor1-last=Sorensen |editor1-first=André |series=Library for Sustainable Urban Regeneration |location=London & New York |pages=223–42 |chapter=Towards an Ecological Urbanism for Istanbul |editor2-last=Okata |editor2-first=Junichiro}}
*{{Cite book |author1=WCTR Society |title=Urban Transport and the Environment: An International Perspective |author2=Unʼyu Seisaku Kenkyū Kikō |publisher=Elsevier |year=2004 |isbn=978-0-08-044512-0 |location=Amsterdam}}
*{{Cite book |last=Wedel |first=Heidi |title=The Kurdish Conflict in Turkey |publisher=LIT Verlag Münster |year=2000 |isbn=978-3-8258-4744-9 |editor1-last=Ibrahim |editor1-first=Ferhad |location=Berlin |pages=181–93 |editor2-last=Gürbey |editor2-first=Gülistan}}
*{{Cite book |last=Wynn |first=Martin |title=Planning and Urban Growth in Southern Europe |publisher=Mansell |year=1984 |isbn=978-0-7201-1608-3 |series=Studies in History, Planning, and the Environment |location=Los Altos, Calif.}}
{{refend}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.ibb.gov.tr/en-US/Pages/Home.aspx Ստամբուլի մարզային քաղաքապետարանի պաշտոնական կայք էջ]
* [http://istanbul.gov.tr/en Ստամբուլի մարզապետարանի պաշտոնական կայք էջ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170330005715/http://istanbul.gov.tr/en |date=2017-03-30 }}
* [http://sehirrehberi.ibb.gov.tr/Map.aspx?&scl=6&cx=88707&cy=96189&ap=uydu&lng=en Ստամբուլի մարզային քաղաքապետարան. Ստամբուլի շրջանների 1946, 1966, 1970, 1982, 2006, 2011 և 2013 թվականների լուսանկարներ]
* [http://www.istanbuluseyret.com/TuristikKameralar/ Ստամբուլի մարզային քաղաքապետարան. Ստամբուլի տեսարժան վայրերի մոտ տեղադրված տեսախցիկներ]
* [https://web.archive.org/web/20160718031524/http://www.portalistanbul.com/istanbul-current-weather-and-forecast Եղանակը Ստամբուլում]
{{Արտաքին հղումներ}}
{{Ստամբուլ իլ}}
{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից|2018 թվականի [[Կաղապար:Օրվա հոդված/Ապրիլի 10, 2018 թ.|ապրիլի 10]]}}
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:Թուրքիայի առափնյա բնակավայրեր]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի հին հունական հնավայրեր]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի հռոմեական տեղավայրեր]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի հռոմեական քաղաքներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի սևծովյան քաղաքներ]]
[[Կատեգորիա:Թուրքիայի քաղաքներ]]
[[Կատեգորիա:Կոստանդնուպոլիս]]
[[Կատեգորիա:Համաշխարհային ժառանգություն Թուրքիայում]]
[[Կատեգորիա:Հռոմեական Ասիա]]
[[Կատեգորիա:Մ.թ.ա. 667 թվականին հիմնադրված բնակավայրեր]]
[[Կատեգորիա:Մետաքսի ճանապարհի բնակավայրեր]]
[[Կատեգորիա:Շախմատային օլիմպիադաներ հյուրընկալած քաղաքներ]]
[[Կատեգորիա:Ստամբուլ]]
[[Կատեգորիա:Ստամբուլի մարզի բնակավայրեր]]
[[Կատեգորիա:Սրբազան քաղաքներ]]