Մեքենաընթեռնելի քարտագրում

ՄԱՐԿ (անգլերեն MARC- Macine Readable Cataloging) հապավումը բառացի թարգմանվում է` մեքենաընթեռնելի քարտագրում: ՄԵԸՔ ձևաչափերը համակարգչի համար հասկանալի տեսքով նախագծված տարբեր ձևաչափեր են` մատենագիտական տվյալների ներկայացման և մեքենայական փոխանակման համար:

Պատմություն

ՄԵԸՔ ձևաչափը նախագծվել է Կոնգրեսի գրադարանի կողմից 1960-ական թվականների սկզբներին և ստացել է LC MARC սկզբնական անվանումը: Սա մի համաձայնագիր է, որով էլէկտրոնային հաշվիչ մեքենաները փոխանակում, օգտագործում և արտածում են մատենագիտական տվյալները: Ստանդարտացման միջազգային կազմակերպությունը հաստատել է ՄԵԸՔ համաձայնագիրը, որը հայտնի է ISO 2709 “Format for Bibliografic Information Interchange on Magnetic Tape” անվանումով: ՄԵԸՔ ստանդարտով ստեղծված գրառումները կազմված են 3 բաղադրիչներից`

• Գրառման կառուցվածք
• Բովանդակության նկարագրում
• Բուն բովանդակություն

Այս ձևաչափի միջոցով հնարավոր է դառնում նախօրոք որոշված ֆորմատներով մատենագիտական տվյալներ մուտքագրել համակարգչի հիշողության մեջ` դրանք մատչելի դարձնելով օգտվողների տարբեր խմբերին: Մեքենաընթեռնելիությունը միաժամանակ ապահովում է մատենագիտական տվյալների միջմեքենայական հաղորդման հնարավորություն, ինչպես նաև ստեղծված գրառումներում մատենագիտական տվյալների որոնում` ըստ որոշված մուտքի կետերի: Մեքենաընթեռնելի քարտագրման ՄԱՐԿ ֆորմատները հիմնավորվել են ԱՄՆ Կոնգրեսի գրադարանում և լայնորեն կիրառվում են աշխարհի շատ երկրների գրադարաններում: Գրադարանային միությունների և հաստատությունների միջազգային դաշնությունը նախագծել և գրադարաններին է տրամադրել ՅՈՒՆԻՄԱՐԿ ֆորմատը, որը մեկ այլ փորձ է` եղած մոտեցումների ստանդարտացման ուղղությամբ:

• Ինտեգրացման մերօրյա պայմաններում նպատակահարմար է մատենագիտական գրառումների միջմեքենայական փոխանակումը, որն էլ իր հերթին բերում է նյութական միջոցների խնայման և քարտագրման որակի բարձրացման
• Եթե տարբեր գրադարաններ սկսեն մուտքագրել իրենց նյութերը` չհետևելով որևէ ստանդարտի, ապա հետագայում անհնար կլինի կազմակերպել ստեղծված քարտարանների փոխանակում

Առավելություններն են`

• Գրադարանների ավտոմատացման կոմերցիոն ծրագրային փաթեթներն օգտագործելու հնարավորություն
• Ավտոմատացման մեկ համակարգը մեկ ուրիշով փոխարինելու հնարավորություն. արագ զարգացման ընթացքում ՄԱՐԿ ֆորմատների առկայությունը թույլատրում է անցում կատարել նոր ծրագրատեխնիկական համակարգին` առանց բովանդակային շտեմարանի ձևափոխման և պարունակության կորստի

Ձևաչափեր

• Հեղինակավոր գրառումներ`ՄԵԸՔ ստանդարտով ստեղծված գարռումները տեղեկությունն են պարունակում անձնաունների, խորագրերի, աշխարհագրական անվանումների և այլն:
• Մատենագիտական գրատումներ` ՄԵԸՔ մատենագիտական գրառումները նկարագրում են նյութը (գիրք, ձայներիզ,քարտեզ, պարբերական հրատարակություն, էլէկտրոնային ֆայլ և այլն)ըստ նկարագրման խմբերի:
• Դասակարգիչներ: Դասակարգիչների վերաբերյալ տվյալները պահվում են ՄԵԸՔ գրառումների տեսքով(օրինակ Կոնգրեսի գրադարանի դասիչները պահվում են MARC 21 ձևաչափով):
• Պահումների վերաբերյալ գրրառումներ` տրամադրում է տվյալ գրադարանում, պահվող նյութի տեղաբախշման, միավորների քանակի, կարգավիճակի, գույքահամարի և այլնի վերաբերյալ տվյալներ:

ՄԵԸՔ ստանդարտի հիմքի վրա ստեղծված ձևաչափերից աշխարհում ամենալայն կիրառություն ունեցողը MARC21-ն է, որը նախագծվել է 1999 թվականին: Սա ԱՄՆ-ում օգտագործվող USMARC և Կանդայում օգտագործվող CANMARC ստանդարտների մեկտեղումն է: Աշխարհում նախագծվել և տեղայնացվել են MARC21–ի բազմաթիվ ազգային տարբերակներ: Գերմանիայում օգտագործվում է MAB(Maschinelles Austauschformat fur Bibliotheken) ստանդարտը, որը ՄԵԸՔ համատեղելի չէ: MARC21 ստանդարտը նախատեսված է տեղեկատվության տարբեր տեսակի կրիչների վրա թողարկված նյութերի նկարագրության համար:

Հասկացություններ

MARC21 ստանդարտը նախատեսված է տեղեկատվության տարբեր տեսակի կրիչների վրա թողարկված նյութերի նկարագրության համար:

1. շտեմարան
2. տվյալ
3. դաշտ
4. գրառում

Տեսակներ

• Գրքեր/Books (BK)
• Շարունակակն պաշարներ/Continuing resources(CR)
• Համակարգչային ֆայլեր/Computers files(CF)
• Քարտեզներ/Maps(MP)
• Երաժշտական գործեր/Music(MU)
• Տեսողական նյութեր/Visual materials(VM)
• Խառը նյութեր/Mixed materials (MX)

Աղբյուրներ

# https://www.loc.gov/marc/

# http://www.iso.org/iso/home.html

# https://en.wikipedia.org/wiki/MARC_standards

# http://www.isbn.org

#  https://www.oclc.org/bibformats/en/introduction.html