«Մարդու անատոմիա»–ի խմբագրումների տարբերություն
չ clean up, replaced: ,ա → , ա, ,կ → , կ oգտվելով ԱՎԲ |
No edit summary |
||
Տող 1. | Տող 1. | ||
{{վֆ}} |
{{վֆ}} |
||
{{ոճ}} |
{{ոճ}} |
||
'''Մարդու անատոմիա''' (հունարեն` ἀνατομή , հատում, կտրում) |
'''Մարդու անատոմիա''' (հունարեն` ἀνατομή , հատում, կտրում) մարդու մարմնի կառուցվածքի մասին գիտություն է: |
||
Մարդու անատոմիան ուսումնասիրում է մարդու մարմնի և նրա օրգանների ձևը և կազմությունը։ |
|||
Անատոմիայի հիմնական մեթոդը եղել է դիակներ հատելը, որից էլ առաջացել է նրա անվանումը (թարգամանբար հունարենից)։ |
Անատոմիայի հիմնական մեթոդը եղել է դիակներ հատելը, որից էլ առաջացել է նրա անվանումը (թարգամանբար հունարենից)։ |
||
Այն ենթաբաժանվում է մակրոսկոպիկ և միկրոսկոպիկ(հիստոլոգիա) մասերի:Մակրոսկոպիկ անատոմիան ուսումնասիրում է մարդու մարմնի կառուցվածքը անզեն աչքով:Այն ներառում է օրգանների ձևը,մակրոսկոպիկ կառուցվածքը ու դիրքը, տեղադրությունը, փոխհարաբերությունը հարևան օրգանների և ոսկրերի հետ,անոթավորումը և նյարդավորումը:Միկրոսկոպիկ անատոմիան ընդգրկում է մանրադիտակի կիրառման միջոցով չափազանց փոքր անատոմիական կառուցվածքների ուսումնասիրությունը` հյուսվածաբանությունը(հիստոլոգիա)` օրգանների կառուցվածքը ենթաբջջային,բջջային և հյուսվածքային մակարդակներում:Մարդու անատոմիան,ֆիզիոլոգիան և կենսաքիմիան հանդիսանում են ժամանակակից բժշկագիտության հիմնարար գիտությունները,որոնք ուսուցանվում են բժշկական կրթության հենց առաջին տարիներին: |
|||
Մարդու մարմինը կազմված է հետևյալ մասերից.գլուխ,պարանոց,իրան(որը ներառում է կրծքավանդակը և որովայնը),վերին և ստորին վերջույթներ:Մարմնի ամեն մաս կազմված է մի քանի տեսակի բջիջներից:Հասուն տարիքում մարդու մարմնի բջիջների քանակը մոտ 37.2 տրիլիոն է:Այս թիվը ստացվել է բոլոր օրգանների բջիջների գումարման արդյունքում: |
|||
== Հիմնական հասկացություններ == |
|||
* Բջիջը կենդանի օրգանիզմների կառուցվածքային և գործառույթային տարրական մասնիկն է:Մարդու բջիջները,ինչպես մյուս էուկարիոտիկ բջիջները,կազմված են բջջաթաղանթից,ցիտոպլազմայից և կորիզից:Ցիտոպլազմայում են գտնվում բջջի օրգանոիդները: |
|||
* Հյուսվածքը միանման բջիջների ամբողջությունն է,որոնք ունեն միևնույն ծագում և միասին կատարում են որոշակի ֆունկցիա:Հյուսվածքը,բջիջներից բացի,ընդգրկում է նաև միջբջջային նյութը և այլ տարբեր կառուցվածքներ:Մարդու օրգանիզմում կան 4 տեսակի հյուսվածքներ` էպիթելային,շարակցական,մկանային և նյարդային: |
|||
* Օրգանը մարմնի այն մասն է,որն ունի որոշակի ձև,տարբերվում է իր յուրահատուկ կառուցվածքով,օրգանիզմում զբաղեցնում է որոշակի տեղ և կատարում է որոշակի ֆունկցիաներ:Օրգանը կազմված է մի քանի հյուսվածքներից:Օրգաններում առկա է հիմնական հյուսվածքը` պարենխիման,որը կատարում է օրգանի գլխավոր գորշառույթը:Օրինակ,սրտում մկանային հյուսվածը հանդիսանում է պարենխիմա:Պարենխիմայից բացի առկա են նաև լրացուցիչ հյուսվածքներ` օրգանի ստրոման: |
|||
* Օրգան-համակարգը 2 և ավել օրգանների միասնությունն է,որոնք իրագործում են համատեղ ընդհանուր որոշակի գործառույթ: |
|||
== Մարդու օրգան-համակարգեր == |
|||
* Նյարդային համակարգը կազմված է կենտրոնական նյարդային համակարգից(գլխուղեղ և ողնուղեղ) և ծայրամասային նյարդային համակարգից:Գլխուղեղը մտածողության, զգացմունքների,հիշողության և զգայնության համար պատասխանատու օրգանն է:Նրա միջոցով կատարվում են կամային մկանային շարժումները:Այն կատարում է դիրիժորի դեր` վերահսկելով ու կարգավորելով մնացած օրգանների ու հյուսվածքների աշխատանքը:Նյարդային համակարգի մեջ ներառվում են նաև զգայարանները` տեսողության,լսողության,համի և հոտի:Աչքերը,ականջները,լեզուն և քիթը ստանում են տեղեկատվություն մարդուն շրջապատող միջավայրի վերաբերյալ: |
|||
* Հենաշարժիչ(ոսկրամկանային) համակարգը կազմում են մարդու կմախքը(ոսկրեր,կապաններ,ջլեր և աճառներ) և դրան ամրացած մկանները:Այս համակարգը պայմանավորում է մարմնի հիմնական ձևը և շարժվելու կարողությունը:Բացի դրանից,մեծ ոսկրերը պարունակում են ոսկրածուծ,որտեղ կատարվում է արյունաստեղծումը:Բոլոր ոսկրերը հանդիսանում են կալցիումի և ֆոսֆատային աղերի պահեստ:Այս համակարգը կարելի է ենթաբաժանել մկանային և ոսկրային համակարգերի: |
|||
* Արյունատար համակարգը կամ սրտանոթային համակարգը ներառում է սիրտը և արյունատար անոթները:Սիրտը,կատարելով մղիչային ֆունկցիա,իրագործում է արյան անընդհատ շրջանառությանը:Արյունը,որպես տրանսպորտային համակարգ,տեղափոխում է թթվածին,սննդանյութեր,բջիջների նյութափոխանակության արգասիքներ,իմուն համակարգի բջիջներ,հորմոններ մարմնի մի մասից դեպի մյուս մասը: |
|||
* Շնչառական համակարգը կազմում են քթի պոռոչը,քթըմպանը,շնչափողը,բրոնխները և թոքերը:Նրա հիմնական գործառույթը արյան թթվածնով հագեցումն է,ինչպես նաև ածխաթթու գազի ու ջրի արտազատումը: |
|||
* Ստամոքսաղիքային համակարգը կազմում են բերանի խոռոչը,կերակրափողը (որկոր), ստամոքսը,բարակ և հաստ աղիները և ուղիղ աղին,ինչպես նաև լյարդը,լեղապարկը,ենթաստամոքսային գեղձը և թքագեղձերը:Այս համակարգը սնունդը փոխակերպում է օրգանիզմի համար հասանելի և հեշտ յուրացվող մոլեկուլների: |
|||
* Ծածկույթային համակարգը կազմում են մաշկի ծածկույթը(մաշկը),ներառյալ մազերը և եղունգները:,ինչպես նաև այնպիսի կարևոր կառուցվածքներ,ինչպիսին քրտնագեղձերն ու ճարպագեղձերը:Այն պաշտպանում է ենթադիր հյուսվածքներն ու օրգանները,ինչես նաև հանդիսանում է զգայական մեծ ընկալչային դաշտ: |
|||
* Միզարտազատական համակարգը կազմում են երիկամները,միզածորանները,միզապարկը և միզուկը:Այս համակարգը կարգավորում է օրգանիզմում ջրի և իոնների հավասարակշռությունը,օրգանիզմից հեռացնում է ավելորդ ջուրն ու նյութախոխանակության շլակները: |
|||
* Վերարտադրողական համակարգը կազմում են սեռական գեղձերը,արտաքին ու ներքին սեռական օրգանները:Այն պատասխանատու է սեռական բջիջների առաջացման,նրանց միավորման ու նոր օրգանիզմի զարգացման համար: |
|||
* Իմուն համակարգը կազմում են լեյկոցիտները,թիմուսը,ավշային հանգույցները :Իմուն համակարգը ապահովում է այնպիսի մեխանիզմների գործադրումը,որոնք օգնում են օրգանիզմին տարբերակելու սեփական բջիջներին օտար բջիջներից,ինչպես նաև ոչնչացնել վերջիններին` օգտագործելով հակամարմիններ,ցիտոկիններ և այլն: |
|||
* Լիմֆատիկ(ավշային) համակարգի հիմնական ֆունկցիան ավշի նյութափոխանակությունը, տեղափոխումը և արտազատումն է: |
|||
* Էնդոկրին(Ներզատական) համակարգը կազմում են հիմնական ներզատիչ գեղձերը` մակուղեղ,վահանագեղձ,մակերիկամներ,ենթաստամոքսային գեղձի կղզյակային մասը,հարվահանագեղձեր և սեռական գեղձեր:Սակայն գրեթե բոլոր օրգաններում և հյուսվածքներում արտադրվում են սպեցիֆիկ ներզատական հորմոններ:Էնդոկրին համակարգի ֆունկցիան հորմոնների միջոցով օրգանների,հյուսվածքների ու բջիջների ֆունկցիաների կարգավորումն է: |
|||
== Անատոմիայի զարգացումը == |
|||
Անատոմիայի զարգացման առաջին փուլում՝ դիահերձման ժամանակ ուսումնասիրվում էին նկարագրական անատոմիայի մեթոդներով։ Հետո առաջացավ սիստեմային կամ համակարգային անատոմիան, հետո՝ տեղագրականը, որը անվանում են նաև վիրաբուժական։ Հաշվի առնելով կերպարվեստագետների պահանջները , առանձնացվեց պլաստիկ անատոմիան, որն ուսումնասիրում է մարմնի արտաքին ձևերը և համաչափությունները, կմախքի ումկանների կառուցվածքը, հետո՝ ֆունկցիոնալ անատոմիան։ |
Անատոմիայի զարգացման առաջին փուլում՝ դիահերձման ժամանակ ուսումնասիրվում էին նկարագրական անատոմիայի մեթոդներով։ Հետո առաջացավ սիստեմային կամ համակարգային անատոմիան, հետո՝ տեղագրականը, որը անվանում են նաև վիրաբուժական։ Հաշվի առնելով կերպարվեստագետների պահանջները , առանձնացվեց պլաստիկ անատոմիան, որն ուսումնասիրում է մարմնի արտաքին ձևերը և համաչափությունները, կմախքի ումկանների կառուցվածքը, հետո՝ ֆունկցիոնալ անատոմիան։ |
||
Վերջին տարիներին զարգացել է նաև տարիքային անատոմիան, որն ուսումնասիրում է օրգանների փոփոխությունները տարիքի հետ կապված։ |
Վերջին տարիներին զարգացել է նաև տարիքային անատոմիան, որն ուսումնասիրում է օրգանների փոփոխությունները տարիքի հետ կապված։ |
||
{{անավարտ}} |
{{անավարտ}} |
||
19:36, 2 փետրվարի 2014-ի տարբերակ
Այս հոդվածը կարող է վիքիֆիկացման կարիք ունենալ Վիքիպեդիայի որակի չափանիշներին համապատասխանելու համար։ Դուք կարող եք օգնել հոդվածի բարելավմանը՝ ավելացնելով համապատասխան ներքին հղումներ և շտկելով բաժինների դասավորությունը, ինչպես նաև վիքիչափանիշներին համապատասխան այլ գործողություններ կատարելով։ |
Այս հոդվածը կամ բաժինը կարող է չհամապատասխանել հանրագիտական ոճի վերաբերյալ Վիքիպեդիայի չափանիշներին: Ներկայացված մտահոգությունների համար այցելեք քննարկման էջը: Տե՛ս Վիքիպեդիայի ոճական ուղեցույցը հոդվածը բարելավելու ցուցումների համար: |
Մարդու անատոմիա (հունարեն` ἀνατομή , հատում, կտրում) մարդու մարմնի կառուցվածքի մասին գիտություն է: Անատոմիայի հիմնական մեթոդը եղել է դիակներ հատելը, որից էլ առաջացել է նրա անվանումը (թարգամանբար հունարենից)։
Այն ենթաբաժանվում է մակրոսկոպիկ և միկրոսկոպիկ(հիստոլոգիա) մասերի:Մակրոսկոպիկ անատոմիան ուսումնասիրում է մարդու մարմնի կառուցվածքը անզեն աչքով:Այն ներառում է օրգանների ձևը,մակրոսկոպիկ կառուցվածքը ու դիրքը, տեղադրությունը, փոխհարաբերությունը հարևան օրգանների և ոսկրերի հետ,անոթավորումը և նյարդավորումը:Միկրոսկոպիկ անատոմիան ընդգրկում է մանրադիտակի կիրառման միջոցով չափազանց փոքր անատոմիական կառուցվածքների ուսումնասիրությունը` հյուսվածաբանությունը(հիստոլոգիա)` օրգանների կառուցվածքը ենթաբջջային,բջջային և հյուսվածքային մակարդակներում:Մարդու անատոմիան,ֆիզիոլոգիան և կենսաքիմիան հանդիսանում են ժամանակակից բժշկագիտության հիմնարար գիտությունները,որոնք ուսուցանվում են բժշկական կրթության հենց առաջին տարիներին: Մարդու մարմինը կազմված է հետևյալ մասերից.գլուխ,պարանոց,իրան(որը ներառում է կրծքավանդակը և որովայնը),վերին և ստորին վերջույթներ:Մարմնի ամեն մաս կազմված է մի քանի տեսակի բջիջներից:Հասուն տարիքում մարդու մարմնի բջիջների քանակը մոտ 37.2 տրիլիոն է:Այս թիվը ստացվել է բոլոր օրգանների բջիջների գումարման արդյունքում:
Հիմնական հասկացություններ
- Բջիջը կենդանի օրգանիզմների կառուցվածքային և գործառույթային տարրական մասնիկն է:Մարդու բջիջները,ինչպես մյուս էուկարիոտիկ բջիջները,կազմված են բջջաթաղանթից,ցիտոպլազմայից և կորիզից:Ցիտոպլազմայում են գտնվում բջջի օրգանոիդները:
- Հյուսվածքը միանման բջիջների ամբողջությունն է,որոնք ունեն միևնույն ծագում և միասին կատարում են որոշակի ֆունկցիա:Հյուսվածքը,բջիջներից բացի,ընդգրկում է նաև միջբջջային նյութը և այլ տարբեր կառուցվածքներ:Մարդու օրգանիզմում կան 4 տեսակի հյուսվածքներ` էպիթելային,շարակցական,մկանային և նյարդային:
- Օրգանը մարմնի այն մասն է,որն ունի որոշակի ձև,տարբերվում է իր յուրահատուկ կառուցվածքով,օրգանիզմում զբաղեցնում է որոշակի տեղ և կատարում է որոշակի ֆունկցիաներ:Օրգանը կազմված է մի քանի հյուսվածքներից:Օրգաններում առկա է հիմնական հյուսվածքը` պարենխիման,որը կատարում է օրգանի գլխավոր գորշառույթը:Օրինակ,սրտում մկանային հյուսվածը հանդիսանում է պարենխիմա:Պարենխիմայից բացի առկա են նաև լրացուցիչ հյուսվածքներ` օրգանի ստրոման:
- Օրգան-համակարգը 2 և ավել օրգանների միասնությունն է,որոնք իրագործում են համատեղ ընդհանուր որոշակի գործառույթ:
Մարդու օրգան-համակարգեր
- Նյարդային համակարգը կազմված է կենտրոնական նյարդային համակարգից(գլխուղեղ և ողնուղեղ) և ծայրամասային նյարդային համակարգից:Գլխուղեղը մտածողության, զգացմունքների,հիշողության և զգայնության համար պատասխանատու օրգանն է:Նրա միջոցով կատարվում են կամային մկանային շարժումները:Այն կատարում է դիրիժորի դեր` վերահսկելով ու կարգավորելով մնացած օրգանների ու հյուսվածքների աշխատանքը:Նյարդային համակարգի մեջ ներառվում են նաև զգայարանները` տեսողության,լսողության,համի և հոտի:Աչքերը,ականջները,լեզուն և քիթը ստանում են տեղեկատվություն մարդուն շրջապատող միջավայրի վերաբերյալ:
- Հենաշարժիչ(ոսկրամկանային) համակարգը կազմում են մարդու կմախքը(ոսկրեր,կապաններ,ջլեր և աճառներ) և դրան ամրացած մկանները:Այս համակարգը պայմանավորում է մարմնի հիմնական ձևը և շարժվելու կարողությունը:Բացի դրանից,մեծ ոսկրերը պարունակում են ոսկրածուծ,որտեղ կատարվում է արյունաստեղծումը:Բոլոր ոսկրերը հանդիսանում են կալցիումի և ֆոսֆատային աղերի պահեստ:Այս համակարգը կարելի է ենթաբաժանել մկանային և ոսկրային համակարգերի:
- Արյունատար համակարգը կամ սրտանոթային համակարգը ներառում է սիրտը և արյունատար անոթները:Սիրտը,կատարելով մղիչային ֆունկցիա,իրագործում է արյան անընդհատ շրջանառությանը:Արյունը,որպես տրանսպորտային համակարգ,տեղափոխում է թթվածին,սննդանյութեր,բջիջների նյութափոխանակության արգասիքներ,իմուն համակարգի բջիջներ,հորմոններ մարմնի մի մասից դեպի մյուս մասը:
- Շնչառական համակարգը կազմում են քթի պոռոչը,քթըմպանը,շնչափողը,բրոնխները և թոքերը:Նրա հիմնական գործառույթը արյան թթվածնով հագեցումն է,ինչպես նաև ածխաթթու գազի ու ջրի արտազատումը:
- Ստամոքսաղիքային համակարգը կազմում են բերանի խոռոչը,կերակրափողը (որկոր), ստամոքսը,բարակ և հաստ աղիները և ուղիղ աղին,ինչպես նաև լյարդը,լեղապարկը,ենթաստամոքսային գեղձը և թքագեղձերը:Այս համակարգը սնունդը փոխակերպում է օրգանիզմի համար հասանելի և հեշտ յուրացվող մոլեկուլների:
- Ծածկույթային համակարգը կազմում են մաշկի ծածկույթը(մաշկը),ներառյալ մազերը և եղունգները:,ինչպես նաև այնպիսի կարևոր կառուցվածքներ,ինչպիսին քրտնագեղձերն ու ճարպագեղձերը:Այն պաշտպանում է ենթադիր հյուսվածքներն ու օրգանները,ինչես նաև հանդիսանում է զգայական մեծ ընկալչային դաշտ:
- Միզարտազատական համակարգը կազմում են երիկամները,միզածորանները,միզապարկը և միզուկը:Այս համակարգը կարգավորում է օրգանիզմում ջրի և իոնների հավասարակշռությունը,օրգանիզմից հեռացնում է ավելորդ ջուրն ու նյութախոխանակության շլակները:
- Վերարտադրողական համակարգը կազմում են սեռական գեղձերը,արտաքին ու ներքին սեռական օրգանները:Այն պատասխանատու է սեռական բջիջների առաջացման,նրանց միավորման ու նոր օրգանիզմի զարգացման համար:
- Իմուն համակարգը կազմում են լեյկոցիտները,թիմուսը,ավշային հանգույցները :Իմուն համակարգը ապահովում է այնպիսի մեխանիզմների գործադրումը,որոնք օգնում են օրգանիզմին տարբերակելու սեփական բջիջներին օտար բջիջներից,ինչպես նաև ոչնչացնել վերջիններին` օգտագործելով հակամարմիններ,ցիտոկիններ և այլն:
- Լիմֆատիկ(ավշային) համակարգի հիմնական ֆունկցիան ավշի նյութափոխանակությունը, տեղափոխումը և արտազատումն է:
- Էնդոկրին(Ներզատական) համակարգը կազմում են հիմնական ներզատիչ գեղձերը` մակուղեղ,վահանագեղձ,մակերիկամներ,ենթաստամոքսային գեղձի կղզյակային մասը,հարվահանագեղձեր և սեռական գեղձեր:Սակայն գրեթե բոլոր օրգաններում և հյուսվածքներում արտադրվում են սպեցիֆիկ ներզատական հորմոններ:Էնդոկրին համակարգի ֆունկցիան հորմոնների միջոցով օրգանների,հյուսվածքների ու բջիջների ֆունկցիաների կարգավորումն է:
Անատոմիայի զարգացումը
Անատոմիայի զարգացման առաջին փուլում՝ դիահերձման ժամանակ ուսումնասիրվում էին նկարագրական անատոմիայի մեթոդներով։ Հետո առաջացավ սիստեմային կամ համակարգային անատոմիան, հետո՝ տեղագրականը, որը անվանում են նաև վիրաբուժական։ Հաշվի առնելով կերպարվեստագետների պահանջները , առանձնացվեց պլաստիկ անատոմիան, որն ուսումնասիրում է մարմնի արտաքին ձևերը և համաչափությունները, կմախքի ումկանների կառուցվածքը, հետո՝ ֆունկցիոնալ անատոմիան։
Վերջին տարիներին զարգացել է նաև տարիքային անատոմիան, որն ուսումնասիրում է օրգանների փոփոխությունները տարիքի հետ կապված։