Դիտել Ռոբերտ Քոչարյան էջի աղբյուրը

{{Այլ/ազգանուն|Քոչարյան}}
{{Տեղեկաքարտ Պետական գործիչ
| հայերեն անուն = Ռոբերտ Սեդրակի Քոչարյան
| բնօրինակ անուն = 
| պատկեր = 
| պատկերի լայնություն = 280px
| նկարագրություն = 
| տիտղոս = [[Հայաստանի Հանրապետության նախագահ|Հայաստանի նախագահ]]
| կարգ = 2
| կարգ-ին = 
| անվան տակ = 
| դրոշ = Flag of Armenia.svg
| դրոշ2 = Coat of arms of Armenia.svg
| կառավարման սկիզբ = [[ապրիլի 9]], [[1998]]
| կառավարման ավարտ = [[ապրիլի 9]], [[2008]]
 <!--կամ՝ -->| կառավարման ժամանակ = 
| նախորդող = [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]
| հաջորդող = [[Սերժ Սարգսյան]]
| տիտղոս_2 = [[Հայաստանի վարչապետ]]
| կարգ_2 = 6
| կարգ-ին_2 = <!-- համարը կարգով կնոջ համար -->
| անվան տակ_2 = <!-- անուն, որի տակ անձը կառավարում էր -->
| դրոշ_2 = Flag of Armenia.svg
| կառավարման սկիզբ_2 = [[10 հունիսի]], [[1997]]
| կառավարման ավարտ_2 = [[9 ապրիլի]], [[1998]]
 <!--կամ՝ -->| կառավարման ժամանակ_2 = <!-- կառավարման ժամանակ -->
| նախորդող_2 = [[Արմեն Սարգսյան]]
| հաջորդող_2 = [[Արմեն Դարբինյան (քաղաքական գործիչ)|Արմեն Դարբինյան]]
| տիտղոս_3 = [[Արցախի նախագահ]]
| կարգ_3 = 
| դրոշ_3 = Flag of Artsakh.svg
| կառավարման սկիզբ_3 = [[դեկտեմբերի 29]], [[1994]]
| կառավարման ավարտ_3 = [[մարտի 20]], [[1997]]
 <!--կամ՝ -->| կառավարման ժամանակ_3 = <!-- կառավարման ժամանակ -->
| նախորդող_3 = 
| հաջորդող_3 = [[Լեոնարդ Պետրոսյան]], [[Արկադի Ղուկասյան]]
| տիտղոս_4 = [[Արցախի վարչապետ]]
| կարգ_4 = 
| դրոշ_4 = Flag of Artsakh.svg
| կառավարման սկիզբ_4 = [[օգոստոսի 15]], [[1992]]
| կառավարման ավարտ_4 = [[դեկտեմբերի 24]], [[1994]]
 <!--կամ՝ -->| կառավարման ժամանակ_4 = <!-- կառավարման ժամանակ -->
| նախորդող_4 = [[Օլեգ Եսայան]]
| հաջորդող_4 = [[Լեոնարդ Պետրոսյան]]
| ազգություն = [[հայ]]
| դավանանք = 
| ծննդյան օր = 
| ծննդավայր = 
| վախճանի օր = 
| վախճանի վայր = 
| դինաստիա = 
| հայր = Սեդրակ Քոչարյան
| մայր = Էմմա Քոչարյան
| ամուսին = [[Բելլա Քոչարյան]]
| զավակներ = '''Որդիներ՝''' Սեդրակ և Լևոն<br />'''Դուստր՝''' Գայանե
| պարգևներ = [[Պատկեր:Versierseleen Orde van de Ceder Libanon.jpg|20px|border|Լիբանանյան մայրու շքանշան (Լիբանան)]] [[Պատկեր:Grootkruis, ster en lint van de Orde van de Verlosser.jpg|25px|border|«Փրկչի» շքանշան (Հունաստան)]] [[Պատկեր:Full view of Order of Vytautas with GC and Star.jpg|32px|border|«Վիտաուտաս Մեծ» շքանշան (Լիտվա)]] 
[[Պատկեր:Order of White Eagle Poland.jpg|30px|border|«Սպիտակ արծիվ» շքանշան (Լեհաստան)]]  [[Պատկեր:Gwiazda Legii Honorowej.jpg|30px|border|Պատվո լեգեոնի շքանշան (Ֆրանսիա)]]
| ինքնագիր = Robert Kocharyan signature.svg
| Վիքիպահեստ = Robert Kocharyan
| կուսակցություն = [[անկուսակցական]]
}}
'''Ռոբերտ Սեդրակի Քոչարյան''' ({{ԱԾ}}), [[հայեր|հայ]] պետական և քաղաքական գործիչ, [[Հայաստան]]ի երկրորդ նախագահը՝ 1998-2008 թվականներին, [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] առաջին նախագահը՝ 1994-1997 թվականներին<ref group="Ն">Քոչարյանի նախագահ դառնալուց առաջ Արցախում ի պաշտոնե առաջին դեմք համարվում էր Արցախի Հանրապետության ԳԽ նախագահը, Արցախի Հանրապետության ԳԽ առաջին նախագահը եղել է [[Արթուր Մկրտչյան (քաղաքական գործիչ)|Արթուր Մկրտչյան]]ը։</ref>։ Եղել է նաև Արցախի վարչապետը 1992-1994 թվականներին և Հայաստանի վարչապետը՝ 1997-1998 թվականներին։

== Վաղ տարիներ ==
=== Ընտանիք ===
Ռոբերտ Քոչարյանը ծնվել է [[1954]] թվականի [[օգոստոսի 31|օգոստոսի 31-ին]] [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ]]ի [[Ստեփանակերտ]] քաղաքում։ Միջնակարգ դպրոցն ավարտել է Ստեփանակերտում։ Հոր ընտանիքը [[Բաքվի հայերի կոտորած (1918)|1918 թվականի Բաքվի հայերի ջարդերի]] ժամանակ փրկվել է՝ տեղափոխվելով Ստեփանակերտ, սակայն հայրը՝ Սեդրակ Քոչարյանը, ով այդ ժամանակ 8 տարեկան է եղել, կորել է՝ հրաշքով հայտնվելով այլ փախստականների հետ նավի վրա ու տեղափոխվել է [[Տաշքենդ]]։ Այնտեղ մի մեծահարուստ հայի մոտ ապաստանել է, աշխատել ու հաճախել դպրոց։ 6 տարի հետո հայտնաբերվել տատի եղբոր կողմից ու վերադարձել ընտանիք՝ 14 տարեկան հասակում։ Հետագա տարիներին հայրը եղել է Արցախի գյուղատնտեսության ոլորտի պատասխանատուներից մեկը, եղել Ստեփանակերտի քաղաքային այգու հիմնադիրը։ Քոչարյանը մեծացել է ծնողների, ավագ քրոջ՝ Իվետայի, ավագ եղբոր՝ Վալերայի ու տատի հետ՝ Ստեփանակերտում<ref name=":0">{{Cite book |last=Քոչարյան |first=Ռոբերտ |title=Կյանք և ազատություն |year=2019 |isbn=978-9939-0-2957-3 |location=Երևան}}</ref>։ Ռոբերտ Քոչարյանը ունի երեք երեխա՝ Սեդրակ Քոչարյանը, Գայանե Քոչարյանը, Լևոն Քոչարյանը;<ref>վերցրել եմ Ռոբերտ Քոչարյանի ինստագրամյան օֆֆիցիալ էջից;</ref>

=== Կրթություն ու բանակային ծառայություն ===
Ռոբերտ Քոչարյանը գերազանցությամբ ավարտել է միջնակարգ դպրոց [[Ստեփանակերտ]]ում, հաճախել է [[ազատ ոճի ըմբշամարտ]]ի դասերի։ Մոր պնդմամբ նաև հաճախել է ջութակի դասերի, որոնք դադարեցրել է երեք տարի անց։ Այնուհետև մեկնել է [[Մոսկվա]] ու ընդունվել Մոսկվայի Էներգետիայի ինստիտուտ։ Ըստ Ռոբերտ Քոչարյանի՝ այդ տարիներին Մոսկվայում բնակվող քրոջ ու նրա ամուսնու օգնությամբ սկսել է  ուսումնասիրել փիլիսոփայություն, քաղաքական ու աստվածաբանական գրականություն, իմացել [[Ստալինյան բռնաճնշումներ]]ի մասին, ծանոթացել մի շարք մտավորականների աշխատանքների։ Հաջորդ տարի ուսանողական պարահրապարակում վեճի է բռնվել հարբած մի երիտասարդի հետ, ում հետ խորհուրդ էին տալիս գործ չունենալ, քանի որ ինստիտուտի ղեկավարներից մեկի որդին էր։ Վերջինիս հետ կռվի բռնվելուց հետո Քոչարյանին կանչել են դեկանատ ու ստիպել բացատրություն գրել՝ սպառնալով հեռացմամբ։ Ըստ Ռոբերտ Քոչարյանի՝ դեկանատի հետ փչացած հարաբերությունների ֆոնին՝ նա հեռացել է ինստիտուտից ու վերադարձել [[Ստեփանակերտ]]<ref name=":0" />։

1971 թվականին աշխատել է Ստեփանակերտի էլեկտրատեխնիկական գործարանում որպես հավաքող-փականագործ, ապա՝ ինժեներ-մեխանիկ։ Հաջորդ տարի նա զինկոմիսարիատից զորակոչման ծանուցագիր չի ստացել՝ հավանաբար քանի որ [[Մոսկվա]]յում ուսումը դադարեցնելուց հետո իր թղթերի ուղարկման հետ կապված խնդիրներեն եղել։ Ըստ Ռոբերտ Քոչարյանի՝ նա հորը խնդրել է կապվել զինկոմիսարի հետ, ում վերջինս ճանաչում էր, որ իրեն զորակոչվի նույն տարի։ 1972-1974 թվականներին մեկնել է ծառայության Խորհրդային բանակ, սակայն հիասթափությամբ իմացել է, որ իրեն ուղարկում են ոչ թե դասական ծառայության, այլ երկաթուղային զորքեր, որոնց գոյության մասին իմացել է հենց այդ ժամանակ։ Ծառայությունը անցել է [[Չերեպովեցկի շրջան|Չերեպովեցկի]] ուսումնական զորամասում, հետո [[Պուշկինո (գյուղ, Սաֆոնովսկի շրջան)|Պուշկինո]] քաղաքում, իսկ այնուհետև [[Վոլոգդա]]յում։ Վերջին տարին ծառայության է անցել [[Մոնղոլիա]]յի Դարխան ու Էրդենետ շրջաններում՝ անապատային ծանր պայմաններում<ref name=":0" />։ Ծառայությունը ավարտելուց հետո մեկնել է Մոսկվա ու շուրջ մեկ տարի աշխատել որպես շինարար։ Այնուհետև վերադարձել է Ստեփանակերտ ու աշխատել [[Ստեփանակերտի մետաքսի գործարան]]ում՝ որպես էլեկտրիկ<ref name=":0" />։

1977 թվականին ընդունվել է [[Հայաստանի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարան|Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի]] Էլեկտրատեխնիկական ֆակուլտետ։ Ըստ Ռոբերտ Քոչարյանի՝ երրորդ կուրսը գերազանց ավարտելուց հետո՝ չնայած դասախոսների հորդորներին մնալ ինստիտուտում ու հետագայում զբաղվել գիտությամբ՝ փոխադրվել է հեռակա ուսուցման ու կրկին վերադարձել [[Ստեփանակերտ]]։ [[1982]] թվականին գերազանցության դիպլոմով ավարտել է ինստիտուտը<ref name=":0" />։

=== Աշխատանքային փորձ ===
1980 թվականին Կոմերիտմիության քաղկոմի առաջին քարտուղար Վիկտոր Քոչարյանի առաջարկով անցնում է աշխատանքի՝ որպես Բնակչության սպասարկման սպասարկման կոմբինատի քարտուղար։ Պաշտոնը մինչ այդ երկու տարի թափուր էր եղել, սակայն, ըստ Ռոբերտ Քոչարյանի, որոշ ժամանակ անց ծավալուն գործունեություն ծավալելու արդյունքում չորս ամիս անց ստանում է պաշտոնի բարձրացում՝ որպես Կոմերիտմության քաղկոմի կազմբաժնի հրահանգիչ։ Եվս մեկ տարի անց տեղափոխվում է Կոմերիտմության քաղկոմ՝ որպես երկրորդ քարտուղար, իսկ երկու տարի անց ընդունվում է [[Խորհրդային Միության կոմունիստական կուսակցություն|ՍՄԿԿ]] ու տեղափոխվում Մետաքի կոմիբանտ՝ որպես կոսակցական կոմիտեի քարտուղար։ Ըստ Ռոբերտ Քոչարյանի՝ կուսակցական աշխատանքի տարիներին Քաղկոմի առաջին քարտուղար Զավեն Մովսիսյանի կողմից քննադատության է ենթարկվել իր ելույթներում Կենտկոմի որոշումներին հղումներ չկատարելու, «Ինչպես ասում է [[Լեոնիդ Բրեժնև]]ը…» և այլ տարանման արտահայտություններ չանելու համար<ref name=":0" />։<blockquote>''«Լեզուս մի տեսակ չի պտտվում»։ Մովսիսյանը հոգոց հանեց, սևեռուն նայեց ինձ ու շատ մեղմ, հայրաբար ասաց․ «Ի՞նչ է, կարծում ես ի՞նձ է դուր գալիս այս ամենը։ Բայց գոնե մի անգամ ասա… հասկանու՞մ ես, ուղղակի այդպես է ընդունված»…''</blockquote>

== Արցախյան շարժում ==
1987 թվականին Ռոբերտ Քոչարյանը արտոնել է Մետաքսի կոմբինատի աշխատակիցներին, որը ԼՂԻՄ ամենամեծ ձեռնարկությունն էր, միանալ կազմակերպված ստորագրահավաքին՝ դիմելու Մոսկվային՝ Արցախը Հայաստանի հետ վերամիավորելու խնդրանքով։ Ստորագրավահաքին կարճ ժամանակում միացել է մարզի գրեթե ողջ հասուն հայ բնակչությունը։ Առաջարկը մերժվել է [[Միխայիլ Գորբաչով]]ի կողմից՝ պատճառաբանելով, որ [[Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետությունների Միություն|ԽՍՀՄ]] տարածքում շուրջ քսան նման տարածքային վեճ կարող է բռնկվել դրա արդյունքում։ Քոչարյանը հետագա ամիսներին [[Ստեփանակերտ]]ում ցույցերի ակտիվ կազմակերպիչներից մեկն էր։ Մոսկվայում տեղի ունեցողը անվանել էին ազգայնական որոշ խմբերի գործողություն ու սպառնացել կտրուկ միջոցներ ձեռնարկել։ Ըստ Ռոբերտ Քոչարյանի՝ [[Ադրբեջանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Ադրբեջանից]] ժամանած պատվիրակության կողմից նախաձեռնած Կուստնտեսական ակտիվի ժողովին նա սուր քննադատության է ենթարկել [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ|ԼՂԻՄ]] մարզկոմի 1-ին քարտուղար [[Բորիս Կևորկով]]ին․<blockquote>''Ելույթի ամենաթեժ պահին լսում եմ, թե ինչպես մեկը նետեց ատամների արանքից․ «Հերիք է, Ռոբերտ, հերիք է։ Հերիք է, կանգ առ»։ Շրջվեցի ու տեսա, որ կատաղությունից կարմրատակած Կևորկովն է։ Նույնիսկ ուրախացա ու շարունակեցի՝ արդեն նրան դիմելով․ «Լավ է, որ հիշեցրիք ձեր մասին։ Թե չէ՝ լռիվ մոռացել էի։ Հենց դուք էլ ուղղակի պատասխանատվություն եք կրում տեղի ունեցողի համար»։ Մի խոսքով, ասացի՝ ինչ նրա մասին մտածում էի, ու խոսքս ավարտեցի Կևորկովին զբաղեցրած պաշտոնից հանելու առաջարկով։''</blockquote>
[[Պատկեր:Artsakh Movement, February 13, 1988.jpg|մինի|Ցույց Ստեփանակերտում՝ 1988 թվականի փետրվարի 13-ին]]

=== «Կռունկ» կոմիտե ===
{{հիմնական հոդված|Կռունկ կոմիտե}}[[1988]] թվականի փետրվարի Ստեփանակերտում հերթական մեծ ցույցի ընթացքում ինքնաբուխ ստեղծվում է [[Կռունկ կոմիտե|«Կռունկ» կոմիտեն]], որի նախագահ է ընտրվում [[Արկադի Մանուչարով]]ը, իսկ ծրագրային փաթեթը ու կանոնադրությունը գրում է Ռոբերտ Քոչարյանը<ref>{{Cite web |date=2004 |title=Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմ հանրագիտարան, էջ 302 |url=https://hy.wikisource.org/wiki/%D4%B7%D5%BB:%D5%82%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%A2%D5%A1%D5%B2%D5%B5%D5%A1%D5%B6_%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%A3%D6%80%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D6%80%D5%A1%D5%A6%D5%B4_%D5%B0%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6_(Karabakh_Liberation_War_encyclopedia).djvu/302 |accessdate=2020 թ․ սեպտեմբերի 23 |publisher=Հայկական Հանրագիտարան}}</ref>։ Մարտ ամսին Քոչարյանի գլխավորությամբ [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ|ԼՂԻՄ]] 7 հոգանոց խմբը մեկնում է Մոսկվա, հանդիպում Կոմկուսի քարտուղար Եգոր Լիգաչևի, ինչպես նաև այդ օրերին Էկոնոմիկայի ինստիտուտի տնօրեն Եվգենի Պրիմակովի հետ<ref>{{Cite web |title=Կռունկ Կոմիտե {{!}} historyofarmenia.am.am |url=http://www.armin.am/historyofarmenia/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Krunk_Komite |accessdate=2020 թ․ սեպտեմբերի 23 |website=www.armin.am}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>։ Չնայած քաղաքական ասպարեզում աջակցություն չստանալով՝ խումբը լայն ծանոթություններ է ձեռք բերում քաղաքական շրջանակներում։ Ըստ Ռոբերտ Քոչարյանի՝ մոտակա ամիսներին նա Ստեփանակերտում հանդիպում է Արցախ ժամանած բազմաթիվ միջազգային լրագրողների ու իրավապաշտպանների՝ ներառյալ [[Անդրեյ Սախարով]]ին, [[Գալինա Ստարովոյտովա]]յին, [[Անատոլի Սոբչակ]]ին, Յուրի Աֆանասևին, և այլք<ref name=":0" />։

[[Մարտի 24|Մարտի 24-ին]] Ադրբեջանական ՍՍՀ Գերագույն խորհրդի կողմից ընդունվում է որոշում, որով արգելվում է [[Կռունկ կոմիտե|«Կռունկ» կոմիտեի]] գործունեությունը։ ԼՂԻՄ տարածքում արգելվում են ցույցերն ու գործադուլները։ Ակտիվիստներից շատերը ենթարկվում էին ձերբակալությունների, տեղափոխվում էին [[Դոնի Ռոստով|Ռոստով]] քաղաքի բանտ։ Դրանց թվում էր նաև [[«Սովետական Ղարաբաղ» թերթ]]ի ռուսական տարբերակի գլխավոր խմբագիր ու ապագայում Արցախի նախագահ [[Արկադի Ղուկասյան]]ը<ref name=":0" />։

=== «Միացում» շարժում ===
1988 թվականի [[Հունիսի 30|հունիսի 30-ին]] [[Ստեփանակերտ]]ում անցկացված բազմամարդ հանրահավաքի ընթացքում Ռոբերտ Քոչարյանը հայտարարում է նոր՝ [[«Միացում» շարժում|«Միացում» շարժման]] ստեղծման մասին։ Շարժման նախագահ է ընտրվում Ռոբերտ Քոչարյանը<ref>{{Cite web |title=Официальный сайт Президента Нагорно-Карабахской Республики |url=http://president.nkr.am/ru/nkr/expresidents/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200920082307/http://president.nkr.am/ru/nkr/expresidents/ |archive-date=2020 թ․ սեպտեմբերի 20 |accessdate=2020 թ․ սեպտեմբերի 23 |website=president.nkr.am}}</ref>, իսկ տեղակալ՝ [[Սերժ Սարգսյան]]ը<ref name=":0" /> ու [[Լևոն Մելիք-Շահնազարյան]]ը։

[[1989]] թվականի օգոստոսին Կիրովականի ակտիվիստների ջանքերով Ռոբերտ Քոչարյանը ընտրվում է Հայաստանի ՍՍՀ Գերագույն խորհրդի պատգամավոր<ref name=":5">{{Cite web |title=Հայաստանի երկրորդ Նախագահը - Գրադարան - Հայաստանի Նախագահ |url=https://president.am/hy/robert-kocharyan |accessdate=2020 թ․ սեպտեմբերի 23 |website=president.am}}</ref>՝ նախկին պատգամավորի փոխարեն՝ դառնալով առաջին արցախցի պատգամավորը Հայաստանի օրենսդիր մարմնում։ [[1989]] թվականի նոյեմբերին Հայաստանի տարածքում գործող [[Ղարաբաղ կոմիտե|«Ղարաբաղ» կոմիտեն]] վերակազմակերպվում է [[Հայոց համազգային շարժում|Հայոց համազգային շարժում կուսակցության]], որի վարչության կազմում ընտրում են նաև Ռոբերտ Քոչարյանին, ինչի մասին նա, ըստ իր հիշողությունների, իմանում է թերթերից։ Այդ օրերին ադրբեջանական բնակչության զինման, ադրբեջանական գյուղերի ակտիվիստներին միլիցիայի կազմում ընդգրկելու ու զինելու արդյունքում հայ բնակչության դեմ ճնշումները ուժեղանում են, ու հայ բնակչության շրջանում ինքնապաշտպանական ջոկատներ են սկսում կազմավորվել։ Բնակչությանը զենքով ու այլ անհրաժեշտ իրերով ապահովելու հարցով զբաղվող համակարգող խորհուրդ է ստեղծվում, որի կազմի մեջ են մտնում Ռոբերտ Քոչարյանը, [[Սերժ Սարգսյան]]ը, [[Սամվել Բաբայան (ռազմական գործիչ)|Սամվել Բաբայանը]], [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|Դաշնակցությունից]] [[Գեորգի Պետրոսյան]]ը, [[Ժաննա Գալստյան]]ը ու [[Վալերի Բալայան (քաղաքական գործիչ)|Վալերի Բալայանը]]<ref name=":0" />։

Միացում շարժումը դիմում է Հայաստանի ՍՍՀ Գերագույն խորհրդին՝ ճանաչելու ԼՂԻՄ-ը Հայաստանի մաս<ref name=":6">{{Cite web |last=admina |title=Историческое решение для Роберта Кочаряна – 1 декабря, 1989г. {{!}} Aniarc |url=https://www.aniarc.am/2017/12/01/december1-1989-armenia-nkao/ |accessdate=2020 թ․ սեպտեմբերի 23 |language=en-US}}</ref>։ [[1989]] թվականի [[Օգոստոսի 12|օգոստոսի 12-ին]] Միացում շարժման ջանքերով նախկին ներկայացուցչական մարմնի կազմալուծումից հետո ձևավորվեց [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ|ԼՂԻՄ]] Ազգային խորհուրդը, որտեղ ներկայացված էին Արցախի բոլոր շրջանների ներկայացուցիչներ, որոնցից 20-ը ընտրվեցին նախագահության կազմում։ Նախագահ է ընտրվում Վաչագան Գրիգոյանը։ Ազգային խորհուրդը՝ Հայաստանի ՍՍՀ Գերագույն խորհրդի հետ համատեղ 1989 թվականի դեկտեմբերի 1-ին ընդունում է որոշում [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ|ԼՂԻՄ-ը]] [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայաստանի ՍՍՀ]] հետ վերամիավորելու վերաբերյալ<ref>{{Cite web |date=2019 թ․ դեկտեմբերի 1 |title=Հայաստանի և Արցախի վերամիավորման մասին որոշման տեքստը. 1 դեկտեմբերի, 1989թ |url=https://www.aniarc.am/2019/12/01/december-1-1989-decision/ |accessdate=2020 թ․ օգոստոսի 26 |website=Հայկական ուսումնասիրությունների ԱՆԻ Հիմնադրամ}}</ref>։

1990 թվականի փետրվարին Ռոբերտ Քոչարյանը ընտրվում է Գերագույն խորհրդի նախագահության կազմում։ Իսկ [[ՀՀ Ազգային ժողովի ընտրություններ, 1990|մայիսին անցկացված նոր ընտրությունների]] արդյունքում այլ 13 արցախցի ակտիվիստների հետ կրկին ընտրվում է Գերագույն խորհրդի պատգամավոր նույն՝ [[Գուգարքի շրջան|Կիրովականի շրջանից]]<ref name=":5" />։

=== Խորհրդային կազմկոմիտեն Արցախում ===
1990 թվականին [[Բաքու|Բաքվում]] ձևավորվում է Լեռնային Ղարաբաղի հարցով զբաղվող Հանրապետական կազմկոմիտե, որը գլխավորեց Ադրբեջանի երկրորդ քարտուղար [[Վիկտոր Պոլյանիչկո]]ն։ Կոմիտեն օրենքից դուրս հայտարարեց Արցախի Ազգային խորհուրդը, ինչպես նաև [[«Միացում» կոմիտե]]ն։ Սկսվեցին հայերի զանգվածային ձերբակալություններ։ Կազմկոմիտեն տեղակայվում է ներկայիս Արցախի  նախագահի նստավայրում, իսկ հարևանությամբ՝ ներկայիս Արցախի կառավարության շենքում՝ Մարզային խորհրդի լուծարված գործկոմը։ Ռոբերտ Քոչարյանը՝ գործկոմի ու Միացում շարժման այլ անդամների հետ զբաղվում էին ժամանող Խորհրդային ՊԱԿ աշխատակիցների հետ կապերի հաստատումով, ձերբակալված հայերին դուրս բերելով, ինչպես նաև Պոլյանիչկոյի կազմկոմիտեի կողմից ողջ Արցախի տարածքում անցակետերի մասին տվայլներ վերլուծելով, այլընտրանքային ճանապարհերի ստեղծմամբ, որոնք ապահովում էին հայերի տեղաշարժը մարզով մեկ։ 1991 թվականի հունիսի 1-ին ձերբակալված ու ադրբեջանական բանտում շուրջ կես տարի պահվող [[Սամվել Բաբայան (ռազմական գործիչ)|Սամվել Բաբայանին]] ազատելու նպատակով Արցախ ժամանած Ադրբեջանի գլխավոր դատախազի տեղակալ Շուքյուր Աբբասովին առևանգում է Սամվելի եղբայր Կարեն Բաբայանը ընկերների հետ միասին։ Աբբասովի ազատության համար Ռոբերտ Քոչարյանը բանակցում է կազմկոմիտեի հետ ու պահանջում է ազատ արձակել 10 գերի հայերի։ Այլոց անունները նշում են նաև այն պատճառով, որ չբացահայտվի Բաբայանի կարևորությունը հայկական կողմի համար։ Փոխանակումը հաջող է ընթանում, ու Բաբայանը այլոց հետ վերադառնում են հետ<ref name=":2">{{Cite book |last=Г. Хачатрян, Г. Казарян, С. Маргарян |title=Победы как они были: позывные 44 |publisher=Հայկական հանրագիտարան |year=2009 |isbn=978-5-89700-036-4 |location=Երևան}}</ref>։

Կազմկոմիտեն հետապնդում էր բոլոր ակտիվիստներին այդ ժամանակ։ Ներքին աղբյուրներից տեղեկություն էին նաև ստացել, որ փորձելու են սպանել շարժման հայ ղեկավարներին՝ մարմինները Հայաստանի սահմանին թողնելով ու սկանդալներ հրահրելով Երևանի հետ։ Ըստ Ռոբերտ Քոչարյանի՝ նա ու [[Սերժ Սարգսյան]]ը այդ ժամանակ շուրջ կես տարի ստիպված են եղել գիշերել Քոչարյանի եղբոր ավտոտնակում<ref name=":0" />։

== ԽՍՀՄ փլուզման շրջան ==
=== Արցախի անկախացում ու առաջին բանակցություններ ===
1991 թվականի օգոստոսի 30-ին Ադրբեջանը ՍՍՀՄ կազմից դուրս գալու որոշումից անմիջապես հետո անհապաղ պատրաստվում է [[Արցախի Հանրապետություն|Լեռնային Ղարաբաղի հանրապետության]] անկախության հռչակագիրը, որը կազմել է Ռոբերտ Քոչարյանը՝ [[Կարեն Բաբուրյան]]ի հետ միասին՝ խորհրդակցելով Հայաստանի փիլիսոփայության ու իրավունքի ինստիտուտի իրավաբանների հետ<ref>{{Cite web |title=Ռոբերտ Քոչարյանը խոսել է Արցախի անկախության հռչակման, Հայաստան իր տեղափոխման, Արցախի ու Հայաստանի Հանրապետությունների ապագայի մասին |url=https://mediamax.am/am/news/karabakh/2203/ |accessdate=2020 թ․ սեպտեմբերի 23 |website=mediamax.am |language=en}}</ref>։ [[Սեպտեմբերի 2|Սեպտեմբերի 2-ին]] հռչակվում է անկախ [[Արցախի Հանրապետություն|Լեռնային Ղարաբաղի հանրապետությունը]], ինչի արդյունքում ակտուալությունը կորցնում է [[1989]] թվականին Արցախն ու Հայաստանի ՍՍՀ վերամիավորվելու որոշումը, սակայն առաջ է քաշվում ազգերի ինքնորոշման սկզբունքը՝ որպես Արցախի անկախության հիմք, ինչն իր հերթին նաև համահունչ էր այդ օրերին գործող ՍՍՀՄ կազմից դուրս գալու խորհրդային օրենքին։ [[Սեպտեմբերի 22|Սեպտեբերի 22-ին]] Ստեփանակերտ են ժամանում [[Բորիս Ելցին]]ը, [[Նուրսուլթան Նազարբաև]]ն ու Ադրբեջանի նախագահ [[Այազ Մութալիբով]]ը։ Վերջինիս հետ գործկոմում հրաժարվում են հանդիպել, ու հանդիպումը տեղի է ունենում միայն [[Ռուսաստան]]ի ու [[Ղազախստան]]ի նախագահների հետ, մինչ Մութալիբովը ստիպված է լինում քայլելով մտնել հարևան Կազմկոմիտեի շենքը։ Հայկական կողմը ներկայացնում էին Ռոբերտ Քոչարյանը, [[Լեոնարդ Պետրոսյան]]ը, [[Օլեգ Եսայան]]ը ու [[Զորի Բալայան]]ը։ Արդյունքում Ելցինը հրահանգել է ռուսական զորքերին նվազեցնել ճնշումներն, ինչը բերել է խորհրդային զորքերի հետ լարվածության ու անձնագրային ռեժիմի թուլացման։

Հաջորդ օրը Ժելեզնովոդսկում տեղի են ունեցել ռուսական միջնորդությամբ առաջին հայ-ադրբեջանական բանակցությունները, որտեղ Արցախը ներկայացնում էին Ռոբերտ Քոչարյանն ու [[Լեոնարդ Պետրոսյան]]ը, նորանկախ Հայաստանը՝ [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]ի, իսկ Ադրբեջանը՝ [[Այազ Մութալիբով]]ի գլխավորած պատվիրակությունները։ Բանակցությունների ընթացքում Ադրբեջանը ներկայացրել է մի քանի կետ, որոնց հետ կտրուկ համաձայն չեն եղել հայկական կողմի ներկայացուցիչները։ Ըստ Ռոբերտ Քոչարյանի՝ ընդմիջման ժամանակ Ռոբերտ Քոչարյանի ու Ադրբեջանի ԱԳ նախարար Հասան Հասանովի միջև տհաճ խոսակցություն է տեղի ունեցել։ Վերջինս ագրեսիվ կերպով ասել է<ref name=":0" />․<blockquote>''«Համաձայնեք, քանի ուշ չէ։ Մտածեք, թե ինչ եք անելու ու որտեղ եք հայտնվելու, երբ ռուսները հեռանան»։ Ես բավական կտրուկ հակադարձեցի․ «Առայժմ ռուսները միայն ձեզ են օգնում։ Կսպասենք՝ գնան, հետո կտեսնենք, թե ով որտեղ կհայտնվի»։''</blockquote>Սեպտեմբերի 23-ին ստորագրվել է [[Ժելեզնովոդսկի հուշագիր]]ը՝ գործողությունների նախագիծ, որը դարձավ հետագա բանակցությունների հիմքը։ Սակայն հաջորդ օրվանից սկսած Ադրբեջանը սկսել է [[Ստեփանակերտ]]ի հրետակոծումը, ինչը փակ ավտո, երկաթգծային ու օդային ճանապարհների հետ մեկտեղ դարձնում է իրավիճակն Արցախում աղետալի։

=== Խորհրդային զենքի պահպանումը Արցախում ===
1991 թվականի դեկտեմբերին Մոսկվայից որոշվում է Խորհրդային զորքերը դուրս հանել, իսկ սպառազինությունը թողնել անկախացած հանրապետություններին։ Արցախում տեղակայված Միլիցիայի ու հատուկ 366-րդ մոտոհրաձգային գնդի զենքը պետք է հանձնվեր Ադրբեջանին։ Ըստ Ռոբերտ Քոչարյանի՝ նա մի խմբով մուտք է գործել միլիցիայի գնդի տարածք ու հրամանատարի հետ բանակցությունների արդյունքում որոշվել է զենքը հանձնել հայերին։ Վերջինս միայն խնդրել է ստորագրել զենքը նրանց թողնելու անդորագիր, որը Քոչարյանը ստորագրել է։ Հայերին է մնացել 4 դեսանտի մարտական մեքենա ու մոտ 600 ինձնաձիգ։

Մինչ այդ Արցախում տեղակայված ամենամեծ՝ 366-րդ գնդի հրամանատարությունը տեխնիկան փորձում էր ամեն կերպ դուրս հանել դեպի [[Ադրբեջան]]։ Մի քանի հետևակային մարտական մեքենա դուրս են հանել, բայց հայերը կանգնեցրել են դրանք [[Այգեստան (Ասկերանի շրջան)|Բալուջա]] գյուղի մոտ, ինչից հետո զինվորները որոշել են մեքենաները այրել՝ հայերին չփոխանցելու համար։ Ըստ Ռոբերտ Քոչարյանի՝ նա ու [[Սերժ Սարգսյան]]ը մի բնակարանում հանդիպել են Անդրկովկասյան զինվորական օկրուգի զորքերի գլխավոր հրամանատարի առաջին տեղակալ գեներալ Յուրի Գրեկովի հետ, հայտնել, որ հենց այնպես զենքը չեն թողնելու փոխանցվի Ադրբեջանին, օղու շուրջ բանակցել ու հարցադրումներ արել, թե արդյոք վերջինս ցանկանում է ուժեղացնել Ադրբեջանը՝ թողնելով Արցախը անպաշտպան։ Երեկոյի արդյունքում պայմանավորվել են բարձր հրամանատարությանը ներկայացնել այրված մեքենաների ավելի մեծ թիվ, իսկ մնացածը պետք է հոգար Գրեկովը։ Հայերին արդյունքում փոխանցվել է մոտ 100 հետևակային մարտական մեքենա, 9 տանկ, գնդային հրետանի, հակատանկային միջոցներ, «Շիլկա» ու այլ զենիթային ինքնագնաց կայանքներ<ref name=":0" />։

== Արցախի ինքնապաշտպանության կազմակերպում ==
1991 թվականից սկսած [[Ստեփանակերտ]]ը հայտնվում է հրետանային հրետակոծության տակ, որը տևում է շուրջ 2 տարի։ Այդ օրերին Քոչարյանի ընտանիքը՝ քաղաքի գրեթե ողջ բնակչության պես, տեղափոխվում են շենքի նկուղներ։ Շարժման առաջնորդների մի մասը իրենց ընտանիքները տեղափոխում են գյուղեր կամ Հայաստանի տարածքում բարեկամների մոտ։ Ըստ Ռոբերտ Քոչարյանի՝ նա ու մի շարք այլ գործիչներ պնդում են, որ Արցախի պաշտպանները ավելի մարտունակ կարող են լինել, եթե իրենց ընտանիքները գտնվեն իրենց թիկունքում, իսկ նրանց տեղափոխումը ավելի ապահով վայրեր կարող է բացասաբար ազդել բնակչության տրամադրության վրա։ Այդ օրերին վիրավորվում է Քոչարյանի կինը՝ Բելլա Քոչարյանը․ նա բարձրացել էր իրենց բնակարան ինչ որ բան վերցնելու ու ստացել բակում պայթած արկից բեկորայն վիրավորում<ref name=":0" />։

1991 թվականի դեկտեմբերին չնայած հրետակոծությանը անցկացվում են տեղական օրենսդիր մարմնի ընտրությունները, ու Ռոբերտ Քոչարյանը ընտրվում է որպես պատգամավոր [[Մարտունու շրջան (Արցախ)|Մարտունու շրջանից]]։ Ընտրությունների արդյունքում [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|Դաշնակցությունը]] մեծամասնություն է ստանում։ Ընդ որում, ըստ Ռոբերտ Քոչարյանի՝ շատ դաշնակցականներ բացահայտել են իրենց պատկանելիությունը կուսակցությանը միայն խորհրդարանում մեծամասնություն ձևավորելուց հետո, մինչ մնացածը՝ ներառյալ ՀՀՇ-ի հետ կապված այլ գործիչներ միասնական կուսակցություններ չէին ստեղծել։ Ըստ պատգամավոր Սամվել Շահմուրադյանի՝ Գերագույն խորհրդի նախագահի պաշտոնի համար հունվարի 7-ի նիստում հավակնում են [[Լեոնարդ Պետրոսյան]]ը ու [[Արթուր Մկրտչյան (քաղաքական գործիչ)|Արթուր Մկրտչյանը]]՝ [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|Դաշնակցությունից]], սակայն ոչ մեկ չի հավաքում անհրաժեշտ ձայներ։ Հունվարի 8-ի նիստում առաջադրվում են [[Արթուր Մկրտչյան (քաղաքական գործիչ)|Արթուր Մկրտչյանը]], Ռոբերտ Քոչարյանը և Վագիֆ Գալստյանը։ Ըստ պատգամավոր Մուրադ Պետրոսյանի․ «Ոչ ոք կասկածի տակ չէր դնում, որ նախագահի պաշտոնը պետք է զբաղեցնի Քոչարյանը, որին, ամեն ինչից բացի, աջակցում էր պաշտոնական Երևանը»։ Սակայն ընտրությունից առաջ Քոչարյանը պնդում է, որ իր փոխարեն պետք է առաջադրվի [[Լեոնարդ Պետրոսյան]]ը։ Վերջինս անհրաժեշտ ձայներ չի հավաքում, ու [[Արթուր Մկրտչյան (քաղաքական գործիչ)|Արթուր Մկրտչյանը]] դառնում է Գերագույն Խորհրդի նախագահ։ ՀՅԴ-ն Գերագույն խորհրդի նախագահի առաջին տեղակալի պաշտոնում առաջադրում են Ռոբերտ Քոչարյանի թեկնածությունը՝ ՀՅԴ-ՀՀՇ պառակտումից խուսափելու համար, սակայն վերջինս կտրականապես մերժում է։ Ըստ Գեորգի Պետրոսյանի՝ երրորդ օրը Քոչարյանի դիմադրությունը կոտրվում է, սակայն այս անգամ պատգամավորներն են դեմ քվեարկում։ Առաջին տեղակալի պաշտոնը մնում է թափուր մինչ խորհրդարանի աշխատանքների ավարտը, իսկ տեղակալի պաշտոնում ընտրվում է դաշնակցական [[Գեորգի Պետրոսյան]]ը<ref name=":3">{{Cite book |last=Հակոբյան |first=Թաթուլ |title=Արցախյան օրագիր․ Կանաչ և սև |publisher=Անտարես |year=2011 |isbn=978-9939-51-146-7 |location=Երևան-Ստեփանակերտ}}</ref>։

Վարչապետի պաշտոնի համար Քոչարյանն ու [[Սերժ Սարգսյան]]ը առաջադրում են [[Օլեգ Եսայան]]ի թեկնածությունը, իսկ Մուրադ Պետրոսյանը՝ դաշնակցական [[Բորիս Առուշանյան]]ին։ Խորհուրդը պայմանավորվում է այս անգամ ընտրել ոչ դաշնակցականի, ու [[Օլեգ Եսայան]]ը ընտրվում է վարչապետ, իսկ Առուշանյանը՝ տեղակալ<ref name=":3" />։

Վերջինիս կողմից առաջին որոշումներից մեկը Արցախի Պաշտպանության կոմիտեի ստեղծումն էր, որի ղեկավար է նշանակվում [[Սերժ Սարգսյան]]ը, իսկ նրա տեղակալ՝ [[Սամվել Բաբայան (ռազմական գործիչ)|Սամվել Բաբայանը]], ովքեր փաստացի շարունակում են մինչ այդ շուրջ երեք տարի կատարվող գործունեությունը, սակայն արդեն պաշտոնական կարգավիճակով<ref name=":0" />։

1992 թվականի մարտին ինքնաշեն նռնակի պայթյունից ծանր վիրավորում է ստանում Քոչարյանի ավագ եղբայր Վալերի Քոչարյանը՝ կորցնելով աջ ձեռքի թաթը, ձախ ձեռքի մի քանի մատ ու գրեթե զրկվում է ոտքից։

=== Շուշիի օպերացիա ===
Ըստ Ռոբերտ Քոչարյանի՝ [[Շուշիի ազատագրում|Շուշիի օպերացիայից]] առաջ Արցախ ժամանած [[Հայոց համազգային շարժում|ՀՀՇ]] անդամներից բաղկացած կամավորների մի ջոկատ Ռոբերտ Քոչարյանին հորդորում են չեղարկել օպերացիան՝ պնդելով, որ միջազգային արձագանքը չափազանց կոշտ է լինելու։ Նրանք հղում են արել [[Աշոտ Մանուչարյան]]ին, ով այդ ժամանակ եղել է [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]ի խորհրդականը։ Քոչարյանը պնդել է, որ իրավիճակը Ստեփանակերտում անելանելի է․ քաղաքը շրջափակված է, զրկված է սնունդից, դեղորայքից, հոսանքից, ու շրջափակումը չվերացնելը հավասարազոր է Արցախը Ադրբեջանին հանձնելուն։ [[Շուշիի ազատագրում|Շուշիի օպերացիայի]] հրամանատար [[Արկադի Տեր-Թադևոսյան]]ը 50-60 զինվորների մի խումբ, որի մեջ էր նաև Ռոբերտ Քոչարյանը, ուղարկում է դեպի [[Լիսագոր|Լիսագոր լեռ]]՝ ադրբեջանական դիրքերի խորքը՝ վերահսկելու [[Բերձոր|Լաչինից]] եկող ճանապարհը։ Հրաման է եղել օպերացիայի մեկնարկից հետո կասեցնել ադրբեջանական զորքերի հնարավոր տեղաշարժը դեպի [[Շուշի]], բայց չվնասել Շուշիից դեպի [[Բերձոր|Լաչին]] դուրս եկող մարդկանց։ Ըստ Քոչարյանի՝ իր միանալուց հետո խմբին է միանում նաև [[Սամվել Բաբայան (ռազմական գործիչ)|Սամվել Բաբայանը]]։ Սամվել Բաբայանը իր հերթին իր հուշերում չի նշում, որ այս ուղղության իր ղեկավարումը որևէ կերպ կապված է եղել Քոչարյանի հետ<ref name=":2" />։

Մայիսի 7-ի երեկոյանից խումբը անցնում է սարերով, որտեղ մինչ այդ առատ ձյուն էր տեղացել, ու մայիսի 8-ի առավոտյան հասնում կիրճի վերին մասը, որտեղ մարտի են բռնվում տեղակայված ադրբեջանական դիրքի հետ։ Վերջինիս զինվորների փախուստից հետո վերահսկում են ճանապարհը, սակայն [[Բերձոր|Լաչինից]] օգնություն այդպես էլ չի գալիս դեպի [[Շուշի]]։ Երեկոյան հիմնական ուժերով իջնում են հետ ու դրանից մի քանի ժամ հետո զորքերի հետ մուտք գործում [[Շուշի]], որտեղից փախչում են վերջին ադրբեջանական ուժերը։ Հաջորդ մի քանի օրերի ընթացքում Արցախի զորքերը ազատագրում են Լաչինի ողջ շրջանը ու մայիսի 18-ին՝ [[Բերձոր|Լաչին]] քաղաքը, ինչից հետո բացվում է մոտ 3 տարի փակ պահվող Արցախը Հայաստանի հետ կապող կենսական ճանապարհը։

1992 թվականի հուլիսին [[Հռոմ]]ում կազմակերպվում են բանակցություններ, որոնց Արցախի Գերագույն խորհրդի մեծամասնությունը պնդում է, որ պետք չէ մասնակցել, քանի որ Արցախի կողմին կարող է պարտադրեն ինչ-ինչ թղթեր ստորագրել։ Ըստ Ռոբերտ Քոչարյանի՝ նա պնդում է, որ մասնակցությունը պարտադիր է, ու վարչապետ [[Օլեգ Եսայան]]ի հետ մեկնում են [[ԵԱՀԿ Մինսկի խումբ|Մինսկի խմբի]] ձևաչափով առաջին հանդիպմանը։ Այդտեղ Արցախի կողմի վրա ուժեղ ճնշում է գործադրվում, ինչի արդյունքում Քոչարյանը պնդում է, որ հասկացում է, որ միայն ռազմի դաշտում հաջողություններ ունենալով հնարավոր կլինի միջազգային հանրությանը պարտադրել իրենց հետ հաշվի նստել<ref name=":0" />։

=== Պաշտպանության պետական կոմիտե ===
Շուշիի օպերացիայից շուրջ մեկ ամիս անց Ադրբեջանը մեծ թափով անցնում է հարձակման Ասկերանի, այնուհետև Մարտակերտի ու Լաչինի ուղղությամբ։ Միասնական ռազմական ղեկավարման ու ցաքուցրիվ ֆիդայական ջոկատների պայմաններում արդեն օգոստոսի սկզբներին Ադբեջանի հսկողության տակ էր անցել [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ|ԼՂԻՄ]] կեսից ավելին, իսկ Ստեփանակերտն ու ճանապարհը դեպի Հայաստան լի էր փախստականներով։ Ադրբեջանի նախագահ [[Աբուլֆազ Էլչիբեյ]]ը այդ ժամանակ հայտարարել էր, թե աշնանը Ստեփանակերտում թեյ է խմելու, իսկ [[Սևանա լիճ|Սևանում]] լվալու է ոտքերը։ 
[[Պատկեր:Protocol of State Security Committee of Nagorno-Karabakh Republic.jpg|մինի|Պետական պահպանության կոմիտեի արձանագրությունը, օգոստոսի 28, 1992 թվական]]
Ռոբերտ Քոչարյանը առաջարկում է ստեղծել [[Պաշտպանության պետական կոմիտե]]՝ մարմին, որը լիազորված կլիներ ռազմական դրության պայմաններում կառավարումն իրականացնել։ Առաջարկը կարճ ժամանակում ստանում է Գերագույն խորհրդի հավանությունը։ [[1992]] թվականի [[Օգոստոսի 12|օգոստոսի 12-ին]] Գերագույն խորհուրդը միաձայն ընդունում է առաջարկը, ԳԽ խոսնակ [[Գեորգի Պետրոսյան]]ը ու վարչապետ [[Օլեգ Եսայան]]ը հրաժարական են տալիս ու իշխանությունը փոխանցում նորաստեղծ ՊՊԿ-ին, որի նախագահ է ընտրվում Ռոբերտ Քոչարյանը, իսկ նրա տեղակալ է նշանակվում [[Ժիրայր Պողոսյան]]ը։ Նախարարների խորհուրդը դե յուրե պահպանվում է, սակայն փաստացի վարչապետի պաշտոնը իրականացնում է Ռոբերտ Քոչարյանը<ref name=":5" />, ով առաջադրում է հիմնական նոր կազմ՝

* Ռոբերտ Քոչարյան - նախագահ
* [[Կարեն Բաբուրյան]] - նախագահի տեղեկան
* [[Սերժ Սարգսյան]] - ինքնապաշտպանական կոմիտեի ղեկավար
* [[Արմեն Իսագուլով]] - ներքին գործերի ղեկավար
* [[Սամվել Բաբայան (ռազմական գործիչ)|Սամվել Բաբայան]] - Զորքերի հարամանատար
* [[Բորիս Առուշանյան]]- տնտեսական գծով ղեկավար
* [[Վալերի Բալայան (քաղաքական գործիչ)|Վալերի Բալայան]] - պաշտպանության և ավտանգության կոմիտեի ղեկավար

Կոմիտեի առաջին որոշումները ուղղված էին ռազմական դրության ամրապնդմանը, ընդհանուր զորակոչ կազմակերպելուն, ռազմական դատախազություն, պարետատուն ու զինվորական տրիբունալի ստեղծմանը։ Ինքնապաշտպանության կոմիտեի ղեկավար [[Սերժ Սարգսյան]]ը [[Օգոստոսի 14|օգոստոսի 14-ին]] ստորագրում է հրաման, որով ստեղծվում էին [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] պաշտպանական շրջանները, ինքնապաշտպանական ուժերի հաստիքակազմակերպական նոր կառուցվածք, կանոնավոր ստորաբաժանումներ (գումարտակներ, դիվիզիաներ)<ref name=":4">{{Cite web |title=Պաշտպանության Կոմիտե ԼՂՀ {{!}} historyofarmenia.am.am |url=http://www.armin.am/historyofarmenia/am/Encyclopedia_of_armenian_history_pashtpanutyan_petakan-komite_LXH |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200201075428/http://www.armin.am/historyofarmenia/am/Encyclopedia_of_armenian_history_pashtpanutyan_petakan-komite_LXH |archive-date=2020 թ․ փետրվարի 1 |accessdate=2020 թ․ սեպտեմբերի 16 |website=www.armin.am}}</ref>։ Կոմիտեն նախաձեռնում է Պարտադիր զորակոչ․ բանակին են միանում բոլոր տղամարդիկ անխտիր, ովքեր կարող են զենք բռնել։ Ստացվող օգնությունը տրամադրվում էր բանակին, ու բնակչությունը իր հերթին շահագրգռված էր միանալու զինվորականներին՝ աջակցություն ստանալու համար։ Կոմիտեն որոշում է կայացում սեփականությունից զրկել բոլորին, ովքեր խուսափում են զորակոչվելուց ու լքում են [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ|ԼՂԻՄ]]-ը, իսկ բնակարանները տրվում էին կռվողներին։ Այդպես բնակարաններից զրկվում են նույնիսկ շարժման ակունքներում կանգնած [[Արկադի Մանուչարով]]ի որդին ու [[Հենրիկ Պողոսյան]]ի փեսան, ովքեր լքել էին երկիրը։ Դրանից հետո մարդկանց արտագաղթը դանդաղում է։ Իրականացվում է Հայաստանից էլեկտրական լարերի վերականգնում ու Արցախում հոսանքի վերականգնում։

Կոմիտեն նախաձեռնում է նաև առանձին զինվորական ջոկատների միավորումը՝ կազմավորելով դասակներ, վաշտեր ու գումարտակներ։ Այդ աշխատանքը իրականացնում է Սամվել Բաբայանը։ Չենթարկվող ու կանոնավոր բանակային կանոններ չընդունող ռազմիկները ենթարկվում էին պատասխանատվության։ Արդյունքում մի քանի ամիս անց Արցախը ուներ արդեն մոտ 15 հազարանոց կանոնավոր բանակ, որը ենթարկվում էր գլխավոր շտաբին։ Շտաբը ղեկավարում էին խորհրդային տարիներից ռազմական մեծ փորձ ունեցող մի շարք զինվորականներ՝ այդ թվում [[Քրիստափոր Իվանյան]]ը, [[Անատոլի Զինևիչ]]ը, [[Արկադի Տեր-Թադևոսյան]]ը, [[Սեյրան Օհանյան]]ը, [[Մովսես Հակոբյան]]ը և այլք։

Սեպտեմբերին Ադրբեջանը գրավել էր գրեթե ողջ [[Մարտակերտի շրջան]]ը, որտեղ մինչ այդ բնակվում էր 45 հազար հայ։ Աշնանը իրավիճակը սկսեց փոխվել, ու մինչ աշնան վերջ Արցախի զորքերը դուրս եկան [[Խաչեն (գետ)|Խաչենագետ]] ու [[Թարթառ|Թարթար]] գետերը բաժանող սարերի բնագծին։ Որպես շրջանի ղեկավար Քոչարյանը նշանակել է Բորիս Բաբայանին, ով կազմակերպում է շրջանի հոսանքի մատակարարումը ու մի շարք այլ գործողություններ, ինչը օգնում է մարդկանց արտագաղթը կանգնեցնել։ Ադրբեջանական հերթական հարձակման ժամանակ Բաբայանը զոհվում է։

Պաշտպանության պետական կոմիտեն գործում է մինչև [[1993]] թվականի [[Նոյեմբերի 10|նոյեմբերի 10-ը]], երբ Ռոբերտ Քոչարյանը հրամանով ստեղծվում է [[Արցախի Հանրապետության Պաշտպանության բանակ|Արցախի Պաշտպանության բանակը]]<ref name=":4" />։

=== Անվտանգության գոտու ստեղծում ===
Մարտակերտի գործողությանը հաջորդում է Արցախի զորքերի մուտքը [[Քարվաճառի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|Քելբաջարի շրջան]]։ Գործողությունը ավարտվում է [[1993]] թվականի [[Ապրիլի 1|ապրիլի 1-ին]]<ref>{{Cite web |date=2015 թ․ ապրիլի 2 |title=1993 թ. այսօրը ավարտվեց Քարվաճառի օպերացիան. մասնակիցների հիշողություններից |url=https://artsakhpress.am/arm/news/15739/1993-t-aysory-avartvec-qarvatchari-operacian-masnakicneri-hishoxutyunneric.html |accessdate=2020 թ․ սեպտեմբերի 16 |website=ArtsakhPress }}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>, ինչը մեծապես չեզոքացնում է վտանգը [[Լաչինի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|Լաչինի]] ու [[Մարտակերտի շրջան|Մարտակերտի]] դեմ։ Ըստ Ռոբերտ Քոչարյանի՝ այդ օրերին նրան տեղեկացնում են, որ երկու օր է, ինչ Աշոտ Մանուչարյանի կարգադրությամբ [[Հայաստանի հանրային ռադիո|Հայաստանի Ազգային ռադիոյով]] ծրագրեր են եթեր արձակվում՝ շեշտելով [[Քարվաճառի ազատագրում|Քելբաջարի օպերացիայի]] անթույլատրելիությունը։ Քոչարյանը մի քանի օրից մեկնում է Երևան, հանդիպում [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]ի հետ, ում ասում է, որ ընթացող ռազմական գործողությունների ընթացքում դա դավաճանական քայլ է։ Տեր-Պետրոսյանը պնդում է, թե տեղյակ չի եղել հաղորդման մասին։ Մի քանի օր հետո [[Աշոտ Մանուչարյան]]ը ազատվում է աշխատանքից։

[[Քարվաճառ|Քելբաջարի]] գործողությանը հաջորդում է միջազգային կոշտ արձագանք․ ապրիլի 30-ին [[ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդ|ՄԱԿ Անվտանգության խորհրդը]] ընդունում է քննադատող բանաձև<ref>{{Cite web |title=S/PV.3205 - R - S/PV.3205 |url=https://undocs.org/ru/S/PV.3205 |accessdate=2020 թ․ սեպտեմբերի 16 |website=undocs.org}}</ref>։ [[1993]] թվականի [[Հունիսի 14|հունիսի 14-ին]] առաջին անգամ Արցախ է ժամանում Հայաստանի նախագահ [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]ը ու [[Ռուսաստան]]ի նախագահ [[Բորիս Ելցին]]ի հորդորով պահանջում է հետ հանձնել [[Քարվաճառ|Քելբաջարի]] շրջանը<ref>{{Cite web |last=admina |title=Тер-Петросян Кочаряну: “После войны я буду учить тебя грабару (староармянский)” {{!}} Aniarc |url=https://www.aniarc.am/2018/12/26/ter-petrosyan-kocharyan-1993-stepanakert-russian-text/ |accessdate=2020 թ․ սեպտեմբերի 16 |language=en-US}}</ref>։ Ռոբերտ Քոչարյանը ու հանդիպման այլ մասնակիցները կոշտ ընդդիմանում են որոշմանը, սակայն ստիպված են լինում Գերագույն Խորհրդի պատգամավորների հետ միասին համաձայնվել՝ խնդրելով մի քանի ամիս ժամանակ՝ տեխնիկան հանելու ու [[Քարվաճառ|Քելբաջար]]-[[Մարտակերտ]] սահմանագիծը ամրացնելու համար։

Ադրբեջանում սրված հականախագահական գործողություններից օգտվելով՝ Արցախի բանակը մուտք է գործում այնուհետև [[Ակնա (քաղաք)|Աղդամ]], իսկ դրանից հետո հարավային [[Ֆիզուլիի շրջան|Ֆիզուլիի]], [[Ջեբրաիլի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|Ջեբրաիլի]], [[Հորադիզի ռազմական գործողություն|Հորադիզի]], [[Զանգելանի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|Զանգելանի]] ու [[Կուբաթլուի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|Կուբաթլուի]] շրջանները՝ ստեղծելով ԼՂԻՄ ու հայկական բնակչության շուրջ անվտանգության գոտի։ Ըստ Ռոբերտ Քոչարյանի՝ Աղդամի օպերացիայի ընթացքում Հայաստանից ստացվող զանգերին ի պատասխան Քոչարյանն ու այլք պնդում են, որ [[Ակնա (քաղաք)|Աղդամ]] զորքերը չեն մտցնում, միայն հարակից բարձունքները, իսկ Աղդամի բնակչությունը ինքնաբերաբար փախչում է։

=== Գաղտնի բանակցություններ Հեյդար Ալիևի հետ ===
Ըստ Ռոբերտ Քոչարյանի՝ [[1993]] թվականի սեպտեմբերի վերջին Ռուսաստանի ԱԳՆ ու [[Վլադիմիր Կազիմիրով]]ի միջնորդությամբ [[Յասնայա Պոլյանա (Տուլայի մարզ)|Յասնայա Պոլյանայում]] [[Լև Տոլստոյ|Տոլստոյի]] առանձնատանը կազմակերպվում են Քոչարյանի ու [[Հեյդար Ալիև]]ի հանդիպումը, ով այդ օրերին Ադրբեջանի նախագահ [[Աբուլֆազ Էլչիբեյ|Էլչիբեյի]] փախուստից հետո փաստացի ղեկավարն էր։ Հանդիպմանը Ալիևը հարց ու փորձ է անում Քոչարյանին, թե արդյոք ռուսներն են իրենց փոխարեն կռվում, ինչը բացարձակ անհեթեթություն էր։ Ալիևը հարցնում է, թե որտեղից հայերին այդքան տանկեր, ինչին Քոչարյանը պատասխանում է, որ մի քանիսը 366-րդ գնդից են մնացել ու ՀՀ-ից տեղափոխվել, սակայն հիմնական մասը հենց Ադրբեջանի նախկին զինտեխնիկան է, ու որ դրանք Արցախը կիրառելու թե փորձ, թե պատրաստակամություն ունի։ Հանդիպումը տևում է մոտ մեկ ու կես ժամ։ Հանդիպման փաստը որոշվում է պահել գաղտնի։ Դրա մասին Ռոբերտ Քոչարյանը խոսում է միայն [[Հեյդար Ալիև]]ի մահվանից մի քանի տարի անց։

== Արցախի նախագահ (1994-1997) ==
[[1994]] թվականի [[Դեկտեմբերի 21|դեկտեմբերի 21-ին]] Արցախի Գերագույն խորհրդի որոշմամբ Արցախում մտցվում է նախագահական կառավարման ինստիտուտ<ref>{{Cite web |title=Կազմավորման պատմություն |url=https://artsakhlib.am/%d5%af%d5%a1%d5%a6%d5%b4%d5%a1%d5%be%d5%b8%d6%80%d5%b4%d5%a1%d5%b6-%d5%ba%d5%a1%d5%bf%d5%b4%d5%b8%d6%82%d5%a9%d5%b5%d5%b8%d6%82%d5%b6/ |accessdate=2020 թ․ օգոստոսի 29 |website=Արցախի Էլեկտրոնային Գրադարան}}</ref>, իսկ [[Դեկտեմբերի 24|դեկտեմբերի 24-ին]] Արցախի Հանրապետության Գերագույն խորհրդի որոշմամբ Ռոբերտ Քոչարյանը երկու տարվա ժամկետով ընտրվում է [[Արցախի նախագահ]]<ref name=":5" />։ Առաջնային խնդիրներն էին էլեկտրական, ջրային ու ճանապարհային՝ նախկինում Ադրբեջանի հետ սերտաճաց ու ջախջախված համակարգերի վերակառուցում՝ կապելով այն [[Հայաստան]]ի հետ, տնտեսության վերականգնում ու արտասահմանից գումարների ներգրավում, բանակի ամրապնդումը, սահմանագծին լոգիստիկ համակարգի, հակատանկային ու խրամատային ցանցի կառուցում, և այլն։ [[1994]] թվականի դեկտեմբերի Ռոբերտ Քոչարյանը Լևոն Տեր-Պետրոսյանին հայտնել է, որ հնարավոր չի համարում Արցախի տնտեսության զարգացման մասին լուրջ խոսելը՝ չունենալով Հայաստանը ու Արցախը կապող կառուցված ճանապարհ։ Ստանալով դրական պատասխան, սակայն չունենալով անհրաժեշտ գումարներ Հայաստանի բյուջեում, նպատակ է դրվում Հայաստանի համահայկական հիմնադրամի առաջ։ Մի քանի տարվա ընթացքում դեռևս խորհրդային տարիներին աղետալի վիճակում գտնվող [[Ստեփանակերտ]]-[[Գորիս]] ավտոճանապարհը վերակառուցվում է։ Այնուհետև վերակառուցվում է նաև Արցախի Հյուսիս-հարավ ճանապարհը, որն ապահովում է ճանապարհ Ստեփանակերտից Մարտակերտ՝ չմոտենալով Ադրբեջանի հետ շփման գծին։

Այդ տարիներին Ռոբերտ Քոչարյանը բազմաթիվ այցեր է ունեցել դեպի [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգներ]], [[Ֆրանսիա]], [[Բրազիլիա]], [[Արգենտինա]], [[Ուրուգվայ]], և այլն։ Բոլոր տեղերում հանդիպումներ էին տեղի ունենում տեղի ազդեցիկ կոնգրեսականների, սենատորների հետ, հայկական համայնքի ու նրանց ազդեցիկ ներկայացուցիչների հետ։ Իրականացվել են մի շարք նախագծեր Արցախի տարածքով մի շարք գյուղերի, դպրոցների, ենթակառուցվածքային համակարգերի վերականգնման ուղղությամբ։

[[1996]] թվականի [[Նոյեմբերի 24|նոյեմբերի 24-ին]] այս անգամ [[Արցախի նախագահական ընտրություններ (1996)|համաժողովրդական ընտրություններում]] Ռոբերտ Քոչարյանն երկրորդ անգամ ընտրվել է [[Արցախի Հանրապետություն|Արցախի Հանրապետության]] նախագահի պաշտոնում<ref name=":5" />։ Հայաստանում գործող իշխանության ու [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|Դաշնակցություն կուսակցության]] միջև հակամարտությանն ժամանակ, որը բերեց վերջինիս գործունեության կասեցմանը Հայաստանում ու մի շարք ազդեցիկ անդամների բանտարկությանը, Ռոբերտ Քոչարյանը դրսևորել է չեզոքություն՝ պահպանելով կապերը թե Սփյուռքի, թե Հայաստանի դաշնակցականների հետ, նաև սերտորեն կապը պահելով գործող իշխանության հետ։ [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]ին Քոչարյանը հորդորել է, որ գտնվում է՝ Արցախը չպետք է խառնվի ներքաղաքական պայքարին։

== Հայաստանի վարչապետ (1997-1998) ==
[[ՀՀ նախագահի ընտրություններ 1996|1996 թվականի սեպտեմբերի 22-ի նախագահական ընտրություններից]] հետո [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]ը բավական խնդրահարույց հաղթանակ է տանում։ [[ՀՀ Վարչապետ|Վարչապետի]] պաշտոնում նշանակված [[Արմեն Սարգսյան]]ը պաշտոնավարելուց մոտ մեկ ու կես ամիս անց վերադառնում է [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիա]], ու մի քանի ամիս Հայաստանի նախագահը իրականացնում է նաև վարչապետի լիազորություններն ու վարում կառավարության նիստերը։ 1997 թվականի մարտին [[Վազգեն Սարգսյան]]ն ու [[Սամվել Բաբայան (ռազմական գործիչ)|Սամվել Բաբայանը]] ժամանում են Ռոբերտ Քոչարյանի գրասենյակ, ու Բաբայանի աջակցությամբ Վազգեն Սարգսյանը հայտնում է Քոչարյանին, որ նրան որոշել են առաջադրել որպես [[Հայաստանի վարչապետ]]։ Սարգսյանը ներկայացնում է Հայաստանի տնտեսության աղետալի վիճակը, վիճակագրական տվյալներ, ամիսներով չվճարված աշխատավարձեր ու թոշակներ, ու պնդում է, որ բոլորը համակարծիք են պաշտոնում առաջադրել հենց իրեն։ Մինչ համաձայնությունը տալը Քոչարյանը մեկնում է [[Երևան]] ու [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]ին առաջադրում է մի շարք պայմաններ, որոնցից էր լիարժեք անկախությունը իրեն վստահված ոլորտներում, ինչպես նաև աջակցություն [[Հայաստանի Ազգային ժողով|ՀՀ Ազգային ժողովում]] ներկայացվելիք օրենսդրական առաջարկների ընդունման հարցում։ Տեր-Պետրոսյանը համաձայնվում է՝ հավելելով, որ ԱԺ խոսնակ [[Բաբկեն Արարքցյան]]ը կօգնի Ազգային ժողովի հետ հարաբերություններում, որտեղ Քոչարյանը գրեթե ոչ մեկի չէր ճանաչում։ Չնայած ընտանիքի՝ կնոջ, երեխաների ու մոր դեմ լինելուն՝ Ռոբերտ Քոչարյանը համաձայնվում է ստանձնել [[Հայաստանի վարչապետ]]ի պաշտոնը։ Իր նշանակումը տեղի է ունենում [[1997]] թվականի [[Մարտի 20|մարտի 20-ին]]։

Աշխատանքի սկզբի ամիսները Ռոբերտ Քոչարյանը նկարագրում է որպես մղձավանջային․ նրանից սպասում էին հրաշք, մինչ տնտեսական անկումը զգալի էր։ Բյուջեն դատարկ էր, իսկ չվճարված աշխատավարձերի պարտքերը հասնում էին մեկ տարվան։

=== Հարկային քաղաքականություն ===
Հարկահավաքության ոլորտում խառնաշփոթ էր, ու պարզվեց գործարարների մեջ բազմաթիվ էին այնպիսիք, ովքեր ունենալով ազդեցիկ բարեկամություն կամ կապեր, չէին վճարում հարկեր ընդհանրապես։ Մինչև նույն տարվա օգոստոս՝ 5 ամիս անց, միայն հարկահավքության ոլորտում կարգապահություն հաստատելու արդյունքում հնարավոր եղավ փակել աշխատավարձերի ու թոշակների ողջ չվճարված պարտքը՝ չավելացնելով հարկային բեռը։

=== Կասկածելի վարկային նախագծերի սառեցում ===
Սառեցվում են մի շարք կասկածելի ու ոչ բավարար կերպով հաշվարկած նախագծեր, որոնցից երեքը [[Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկ|Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկի (ՎԶԵԲ)]] ֆինանսավորմամբ։ Մի շարք վարկային գծերով միջոցների հափշտակման մեղադրանքով հարուցվել են քրեական գործեր։

=== Վաուչերային սեփականաշնորհման կասեցում ===
Ռոբերտ Քոչարյանի կառավարությունը հրաժարվում է մինչ այդ [[Հրանտ Բագրատյան]]ի կառավարության կողմից նախաձեռնած վաուչերային սեփականաշնորհման համակարգից։ Թվացյալ լավ գաղափարը՝ տալ յուրաքանչյուր մարդու հավասար հնարավորություններ դառնալ սեփականաշնորհվող օբյեկտների սեփականատեր, փաստացի ձախողվել էր․ շատերը իրենց վաուչերները վաճառում էին զգալի էժան գներով՝ ստանալու գոնե ինչ որ գումար, իսկ վաուչերները գնում էին փող ունեցողները, նախկին ցեխավիկները, տնօրենները, [[Հայոց համազգային շարժում|ՀՀՇ-ի]] ակտիվիստները, ովքեր կարճ ժամանակում բազմապատկում էին իրենց ունեցվածքը։

=== Ներդրումների ներգրավում ===
Նախորդ տարիներին սեփականաշնորհման ողջ գործընթացը արժեզրկվել էր․ նախկինում գործող արդադրությունների ղեկավարներ գտնում էին ավելի ձեռնտու իրենց արտադրությունը մաս-մաս վաճառելու, քան գումարներ ներդնելու, որոնք մեծ առումով չկային։ Այդ օրերին հնարավոր է եղել առաջին լուրջ արտասահմանյան ներդրողներին ներգրավել Հայաստան՝ սեփականաշնորհելով [[Երևանի կոնյակի գործարան|Արարատի կոնյակի գործարանը]], [[Արմենիա Մարիոթ|Արմենիա]] ու [[Անի Պլազա Հոթել|Անի]] հյուրանոցները։ Ֆրանսիայից ու ԱՄՆ-ից ժամանած նոր սեփականատերերի առաջ դրվում էր պայման կենդանացնել ճգնաժամի մեջ գտնվող կազմակերպությունները նաև լուրջ ներդրումներ անելով։

=== Սոցիալական նպաստների նոր համակարգ ===
Ռոբերտ Քոչարյանի կառավարությունը վերանայվեց Հայաստանում խորհրդային տարիներին գործող սոցիալական նպաստների համակարգը։ Ներդրվեց հասցեական նպատային համակարգը, ընտանեկան նպաստների համակարգը։ Այդ պատճառով որոշվեցին աղքատության սահմանման մեթոդաբանությունը ու դրանց կարգավորման մեխանիզմները։ Փաստացի նպաստային համակարգը Հայաստանում բարեփոխվեց [[Անկախ Պետությունների Համագործակցություն|ԱՊՀ]] երկրների մեջ առաջինը։

=== Էներգետիկ ոլորտ ===
Էներգետիկ ոլորտի ֆինանսական վիճակը, չնայած վերագործարկված ատոմակայանի, օրեցօր վատանում էր։ Գազ ու էլեկտրականություն գողանում էին զանգվածաբար։ Երկրի հսկայական տարածք գազաֆիկացված չէր։ Հրավիրվում են [[Գազպրոմ|«Գազպրոմ»]] ու «Իտերա» ռուսական ընկերությունների առաջարկվել էր Հայաստանում նոր ձեռնարկություն ստեղծել՝ գործող ցանցի հիման վրա, որտեղ վերջիններս իրենց մասնաբաժինը պետք է վճարեին գազի մատակարարմամբ։ [[Գազպրոմ|«Գազպրոմ»]] ընկերության նախագահ Ռեմ Վյախիրևի հետ Երևանում տեղի ունեցած ծանր բանակցությունների արդյունքում հնարավոր է եղել գալ ընդհանուր հայտարարի։

=== Այլ ոլորտներ ===
Հայաստանի ողջ տարածքում վառելիքը վաճառվում էր անմիջապես ցիստերներից․ ներկրողներին կառավարությունը երեք ամիս ժամանակ է տվել քաղաքակիրթ բենզալցակայններ կառուցելու ու փողոցներից ցիստերնները հեռացնելու համար։ Բարեփոխվեց նաև փողոցային լուսավորության հարցը, որը մինչ այդ աղետալի վիճակում էր։

== Հայաստանի նախագահ (1998-2003) ==
=== Իշխանափոխություն ===
[[1997]] [[Սեպտեմբերի 26|սեպտեմբերի 26-ին]] կազմակերպած ասուլիսի ընթացքում [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]ը հայտարարում է Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման կարևորության և անհրաժեշտության մասին։ Նույն միտքը նա հայտնում է կառավարության անդամներին՝ հանդիպելով լուրջ դիմադրության այդ օրերին Պաշտպանության նախարար [[Վազգեն Սարգսյան]]ի, [[ՀՀ Վարչապետ|վարչապետ]] Ռոբերտ Քոչարյանի ու [[Հայաստանի ազգային անվտանգության ծառայություն|Ազգային անվտանգության ծառայության ղեկավար]] [[Սերժ Սարգսյան]]ի կողմից։ Դեկտեմբերին Ռոբերտ Քոչարյանը ստանում է հրավեր [[Ֆրանսիա]]յի նախագահ [[Ժակ Շիրակ]]ից, ով իրեն հայտնել է, որ [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]ը համաձայնվել է հակամարտության փուլային լուծմանը, սակայն նեղսրտել է, որ իր ղարաբաղցի վարչապետը, ով մինչ այդ Արցախի նախագահ է եղել, կտրականապես դեմ է։   Տեր-Պետրոսյանը խոսել է դրա մասին նաև [[1998]] թվականի հունվարի 8-ին տեղի ունեցած Ազգային անվտանգության խորհրդի նիստում։ Ռոբերտ Քոչարյանը, [[Վազգեն Սարգսյան]]ն ու [[Սերժ Սարգսյան]]ը կտրուկ դեմ են արտահայտվել, հայտարարելով, որ հարցի լուծման խիստ անհրաժեշտություն չկա։ Մի քանի օր անց [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]ը Ազգային հեռուստատեսությամբ  հայտարարեց իր հրաժարականի մասին երկրում քաղաքացիական պատերազմից խուսափելու համար։ [[Վազգեն Սարգսյան]]ը, Ռոբերտ Քոչարյանն ու [[Սերժ Սարգսյան]]ը առաջարկել են [[Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրական դատարան|Սահմանադրական դատարանի]] նախագահ [[Գագիկ Հարությունյան (իրավաբան)|Գագիկ Հարությունյանին]] ստանձնել նախագահի պարտականությունները, սակայն վերջինս հրաժարվել է։ Ըստ [[1995]] թվականին ընդունված սահմանադրության՝ Հայաստանի նախագահը պետք է 10 տարի բնակված լիներ Հայաստանում, իսկ այդ կետին համապատասխանում էր [[Վազգեն Սարգսյան]]ը, ով կտրուկ դեմ է արտահայտվել, ու առաջարկել Ռոբերտ Քոչարյանին լինել նախագահ։ Վերջինս պնդել է որ սահմանադրության այդ կետը առաջացնելու է լեգիտիմության հարց, սակայն մոտակա օրերին Վազգեն Սարգսյանը մի խումբ իրավաբանների հետ խորհրդակցելուց հետո Քոչարյանին ներկայացրել է, որ հաշվի առնելով [[1989]] թվականի [[Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ|ԼՂԻՄ]] ու [[Հայկական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետություն|Հայաստանի ՍՍՀ]] միավորման մասին որոշումը, որտեղ նշվում է, որ Հայաստանի ՍՍՀ քաղաքացիների բոլոր իրավունքները կիրառվում են նաև ԼՂԻՄ բնակչության վրա, լեգիտիմության հարց լինել չի կարող<ref name=":6" />։ [[1998]] թվականի [[Մարտի 30|մարտի 30-ին]] արտահերթ նախագահական ընտրություններում Ռոբերտ Քոչարյանն ընտրվել է [[Հայաստանի Հանրապետության նախագահ]]<ref>{{Cite web |title=ՀՀ նախագահական ընտրություններ. հետադարձ հայացք |url=https://www.7or.am/am/news/view/46011/ |accessdate=2020 թ․ օգոստոսի 1 |website=www.7or.am}}</ref>։ Ընտրությունները անցել են լրջագույն կեղծիքների մասին ահազանգերով, ինչի մասին կա տեսանյութ։ ՀԺԿ նախագահի թեկնածու Կարեն Դեմիրճյանը միտված է եղել դիմելու Սահմանադրական դատարանին, սակայն Վազգեն Սարգսյանի խնդրանքով հետ է կանգնել այդ մտքից։


[[Հայաստանի վարչապետ]] է նշանակվում [[Արմեն Դարբինյան (քաղաքական գործիչ)|Արմեն Դարբինյանը]], ով մինչ այդ եղել էր Էկոնոմիկայի ու ֆինանսների նախարար։

=== Տնտեսություն ===
Տեր-Պետրոսյանի հրաժարականից հետո բազմաթիվ գործարարներ ու ՀՀՇ-ի մերձավոր շրջանակների ներկայացուցիչներ հեռանում են Հայաստանից՝ ենթադրելով սեփականության վերաբաշխում նոր իշխանությունների կողմից, սակայն ՀՀՇ-ն հետապնդումների չի ենթարկվում։ Ռոբերտ Քոչարյանը փոխանցում է նաև [[Ֆրանսիա]]յում ապաստանած գործարար [[Խաչատուր Սուքիասյան]]ին վերադառնալ Հայաստան ու շարունակել իր գործունեությունը, ինչը և վերջինս անում է<ref name=":0" />։

Տնտեսության ոլորտում փորձ է արվել նախ վերականգնել նախկին արյունաբերական ճյուղերը, որոնց մեջ ներգրաված մասնագետները դեռևս մեծ թիվ էին կազմում։ Հանդիպումներ են կայացվում ոսկերչական ու ադամանդագործության ոլորտի մասնագետների հետ։ Մոսկվայից գտնում են նախկինում գործող Ոսկերչական գործարանի տնօրենին։ Ոլորտում մի շարք օրենսգրական կարգավորումներ են արվում, վերացվում են ակցիզային պարտականությունները, ինչպես նաև խորհրդային շրջանից մնացած պարտադիր ստուգումները իրավապահների կողմից։ Օրենքում փոփոխություններ կատարելուց ու ոլորտի ազատականացման արդյունքում, ինչպես նաև [[Ռուսաստան]]ի հետ միջպետական համաձայնագրի արդյքում հաջողվում է ստորագրել ռուսական մենաշնորհային «Ալռոսա» ընկերության հետ ադամանդների ներկրման պայմանագիր՝ 5 տարի ժամկետով, որոնք պետք է երեսակվեին Հայաստանում։ Հայաստան է մուտք գործում հնդկական խոշոր «Ռոզի Բլյու» ընկերությունը, իսկ ալմաստի գործարանը գնում է իսրաելական գործարար Լև Լիվաևը ու ամբողջ ծավալով վերագործարկում այն։ Կարճ ժամանակ անց ոսկերչական ոլորտում բազմաթիվ մանր ու միջին ընկերություններ են բացվում։ Մի քանի տարիների ընթացքում ոլորտում զբաղված էին արդեն մի քանի հազար մարդ, իսկ ալմաստի երեսակման տարեկան ծավալը 20 միլիոնից հասնում է 250 միլիոն դոլարի<ref name=":0" />։

[[Դավոս]]ի միջազգային ֆորում կատարած Քոչարյանի առաջին այցելության ընթացքում [[Շվեյցարիա|շվեյցարական]] գործարարների հետ պայմանավորվածություն է ձեռք բերվում գյուղատնտեսական ապրանքների վերամշակման 4 հոսքագիծ Հայաստան բերելու վերաբերյալ։ Հաջորդ տարի իրացվում է Հայաստանի լոլիկի ողջ բերքը։ Վերամշակված լոլիկի մեծ մասը իտալական ընկերությունների հետ պայմանավորվածության արդյունքում արտահանվում է Իտալիա։ Օրենսդրական փոփոխություններ են կատարվում գորգագործությունն ու կարի արտադրությունը խթանելու ուղղությամբ, ինչպես նաև զարգացնելու ռազմարդյունաբերության ոլորտը։

=== Բանկային ոլորտ ===
Նախորդ տարիներին բանկերը մեծ թվով հիմնականում պետական պարտատոմսեր էին գնում 30-35% տոկոսով, [[Հայաստանի Հանրապետության ֆինանսների նախարարություն|ֆինանսների նախարարությունն]] էլ գումարները հիմնականում ներդնում էր բյուջեի պակասուրդը փակելու։ Տնտեսության մեջ բանկերը մեծ գումարներ չէին մուտքագրում վարկերի կամ այլ տեսքով։ Ազդեցության վարչական ու շուկայական մեխանիզմենրի համադրումով նվազեցվում են ոչ ռիսկային արժեթղթերի տոկոսադրույքները, ինչը ստիպում է բանկերին ավելի լավ պայմաններ ապահովել բիզնեսի վարկավորման համար։ Նվազեցվում են պետական ստուգումները բիզնեսներում, որոնք գործարարները նշում էին, որպես գործունեությունը խաթարող գործոններից մեկը։ Գործարարներին ապահովելու համար [[Հայաստանի Հանրապետության դատախազություն|դատախազությունը]] զրկվում է ընդհանուր հսկողության գործառույթից, որը Խորհրդային տարիներից սկսած թույլ էր տալիս ստուգել, արգելափակել ու պատժել անցանկալի որևէ մեկի։ Ստուգումները մնում են միայն Հարկային ու Մաքսային մարմինների լիազություններում։ Նախագահական վերահսկողության  ծառայությունն էլ թիրախավորվում է պաշտպանելու մանր ու միջին բիզնեսները տարբեր մակարդակի չինովնիկներից ու ուժայիններից։

=== Համախառն ներքին արդյունք ===
Մի շարք տնտեսական բարեփոխումների արդյունքում [[1998]] թվականին գրանցվեց մինչ այդ Հայաստանում [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ]] ամենաբարձր աճը՝ 7.3%։ Նույն թվականին [[Ռուսաստան]]ում արձանագրված դեֆոլթի արդյունքում հաջորդ տարի [[Համախառն ներքին արդյունք|ՀՆԱ-ի]] աճը եղավ 3.3%, ինչից հետո հիմնականում աճում էր՝ Քոչարյանի ղեկավարման վերջին տարում՝ [[2007]] թվականին հասնելով 13.9%<ref>{{Cite web |title=GDP growth (annual %) - Armenia {{!}} Data |url=https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG?end=2018&locations=AM&start=1991 |accessdate=2020 թ․ սեպտեմբերի 9 |website=data.worldbank.org}}</ref>:

{{Graph:Chart
|width=400
|height=100
|xAxisTitle=Հայաստանի ՀՆԱ տարեկան աճը
|yAxisTitle=%
|type=area
|x=1997,1998,1999,2000,2001,2002,2003,2004,2005,2006,2007
|y=3.3,7.3,3.3,5.9,9.6,13.2,14.0,10.5,13.9,13.2,13.7
|colors=#CCDDFF}}

=== Արտաքին քաղաքականություն ===
Ընտրման առաջին տարում ընդունվում է ազգային անվտանգության նոր հայեցակարգը, որում նշվում է կոմպլեմենտարիզմի սկզբունքը որպես արտաքին քաղաքականության հիմնաքար։ Կոմպլեմենտարիզմ եզրույթը առաջարկում է նորանշանակ [[Հայաստանի Հանրապետության արտաքին գործերի նախարար|Արտաքին գործերի նախարար]] [[Վարդան Օսկանյան]]ը<ref name=":0" />։ Հայեցակարգի մեջ է ներառվում նաև [[Հայոց ցեղասպանության ճանաչում|Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչումը]], ինչից հետո Քոչարյանը իշխանության տարիներին ցեղասպանությունը քննադատող բանաձևեր ու օրենքներ են ընդունում [[Արգենտինա]]ն (2004, 2005, 2006, 2007), [[Բելգիա]]ն (1998), [[Գերմանիա]]ն (2005), [[Իտալիա]]ն (2000), [[Լեհաստան]]ը (2005), [[Լիբանան]]ը (1997, 2000), [[Լիտվա]]ն (2005), [[Կանադա]]ն (2002, 2004, 2006), [[Նիդերլանդներ]]ը (2004), [[Շվեդիա]]ն (2000), [[Շվեյցարիա]]ն (2003), [[Չիլի]]ն (2007), [[Ռուսաստան]]ը (2005), [[Սլովակիա]]ն (2004), [[Սլովենիա]]ն (2004), [[Վատիկան]]ը (2000), [[Վենեսուելա]]ն (2005), [[Ուրուգվայ]]ը (2004), [[Ֆրանսիա]]ն (1998, 2000, 2001, 2006), [[Եվրոպական միություն]]ը (2000, 2002), Արդարադատության միջազգային կենտրոնը (2002), Ցեղասպանագետների միջազգային ընկերակցությունը (2007), [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրոպայի խորհուրդը]] (1998, 2001), Մարդու իրավունքների միացյալ հանձնախումբը (1998), առանձին պետությունների շրջաններ ու համայնքներ։ [[2001]] թվականի [[Հունվարի 25|հունվարի 25-ին]] Հայաստանը անդամակցում է [[Եվրոպայի Խորհուրդ|Եվրոպայի խորհրդին]], որին անդամակցելու հայտ էր ներկայացրել [[1996]] թվականին<ref name=":1">{{Cite web |title=ԵՎՐՈՊԱՅԻ ԽՈՐՀՈՒՐԴ |url=https://www.mfa.am/hy/international-organisations/5 |accessdate=2020 թ․ սեպտեմբերի 9 |website=www.mfa.am}}</ref>։ Անդամակցման պաշտոնական արարողությանը նպատակով [[2001]] հունվարին Ռոբերտ Քոչարյանը այցելում է [[Ստրասբուրգ|Սթրասբուրգ]]<ref name=":1" />։ [[1999]] ու [[2001]] թվականներին Հայաստան է այցելում ԵԽ նախագահ լորդ Դեյվիդ Ռասըլ Ջոնսթոնը<ref name=":1" />։

[[1999]] թվականի ապրիլին, [[2000]] թվականի հունիսին ու [[2001]] թվականի ապրիլին Ռոբերտ Քոչարյանը այցելություններ է իրականացնում [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|ԱՄՆ]]։ [[2000]] թվականի [[Հունիսի 27|հունիսի 27-ին]] հանդիպել [[ԱՄՆ նախագահ]] [[Բիլ Քլինթոն]]ի, փոխնախագահ [[Ալբերտ Գոռ]]ի ու այլ բարձրաստիճան պաշտոնյաների հետ<ref>{{Cite web |title=Քոչարյան և Քլինթոն. հանդիպում ԱՄՆ-ում |url=http://www.2rd.am/hy/Kocharyan-ev-Clinton-handipum-AMN-um |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20200921193323/http://2rd.am/hy/Kocharyan-ev-Clinton-handipum-AMN-um |archive-date=2020 թ․ սեպտեմբերի 21 |accessdate=2020 թ․ սեպտեմբերի 9 |website=www.2rd.am}}</ref>։ 2001 թվականին Հայաստան է այցելում ԱՄՆ Պաշտպանության քարտուղար Ջեյմս Ռամսֆիլդը, իսկ 1999 ու 2004 թվականներին ԱՄՆ Պետքարտուղարի տեղակալներ Սթրոբ Թալբըթը ու Ռիչարդ Արմիթիջը։ [[2000]] թվականի [[Հունիսի 30|հունիսի 30-ին]] ու [[2001]] թվականի փետրվարի 12-16-ը Ռոբերտ Քոչարյանը կատարում է այց Ֆրանսիա։ 2001 թվականի հունվարի 18-ին Ժակ Շիրակը ստորագրում է Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչող օրենք<ref>{{Cite web |title=ՀՀ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանը քառօրյա պաշտոնական այցով կմեկնի üրանսիա |url=https://armenpress.am/arm/news/70518/hh-nakhagah-robert-qocharyany-qarorya-pashtonakan-aycov-kmekni.html |accessdate=2020 թ․ սեպտեմբերի 9 |website=armenpress.am}}</ref>։

=== Ազգային Ժողովի ընտրություններ (1999) ===
1999 թվականի [[Հայաստանի Ազգային ժողով#Երկրորդ գումարման խորհրդարան (1999)|Ազգային ժողովի ընտրություններին]] ընդառաջ Պաշտպանության նախարար [[Վազգեն Սարգսյան]]ը, ով [[Աշոտ Նավասարդյան]]ի մահից հետո գլխավորում է [[Հայաստանի հանրապետական կուսակցություն|Հայաստանի Հանրապետական Կուսակցությունը]], հայտնում է Ռոբերտ Քոչարյանին, ով իր հերթին որևէ կուսակցության հարելու ցանկություն չուներ, սակայն աջակցում էր Վազգեն Սարգսյանին, հիմնական ընդդիմադիր թեկնածու [[Կարեն Դեմիրճյան]]ի հետ դաշինք ստեղծելու ցանկության մասին։ Մոտ մեկ ամիս հեռակա բանակցություններից հետո Դեմիրճյանը ցանկություն է հայտնում զրուցել Քոչարյանի հետ՝ ստանալու երաշխիքներ, որ միասին ընտրություններին մասնակցելուց հետո [[Վազգեն Սարգսյան]]ը կկատարի միասին իշխանություն ձևավորելու խոստումը։ Հանդիպում են [[Գագիկ Հարությունյան (իրավաբան)|Գագիկ Հարությունյանի]] կառավարական առանձնատանը, որտեղ Քոչարյանը Վազգեն Սարգսյանի անունից կրկին տալիս է իր երաշխիքները։ Հանդիպման ընթացքում Դեմիրճյանը ու Սարգսյանը որոշում են, որ վերջինս կստանձնի վարչապետի, իսկ Կարեն Դեմիրճյանը՝ Ազգային Ժողովի նախագահի պաշտոնը։ Միասին մասնակցելով «Միասնություն» դաշինքը հավաքում է 41% ձայն ու ձևավորում կառավարություն։

=== Հոկտեմբերի 27 ===
{{հիմնական|Հոկտեմբերի 27-ի ահաբեկչական գործողություն}}

=== Պողոս Պողոսյանի սպանություն ===
{{հիմնական|Պողոս Պողոսյանի մահը}}
[[Վրաստան]]ի [[Նինոծմինդա]] շրջանի բնակիչ Պողոս Պողոսյանը սպանվել է 2001 թվականի սեպտեմբերի 24-ին [[Երևան]]ի «Առագաստ» սրճարանում։ Նա սպանվել է այդ պահին գործող նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի թիկնապահների կողմից ծեծվելու արդյունքում<ref>{{Cite web |title=Արդարադատության նախարարը կարծում է, թե Պողոս Պողոսյանի մահը դժբախտ պատահարի հետևանք չէ |url=https://armenpress.am/arm/news/373452 |accessdate=2020 թ․ օգոստոսի 1 |website=armenpress.am}}</ref>։ Ականատեսների վկայությամբ ծեծի պատճառ էր հանդիսացել Պողոսյանի կողմից նախագահին ուղղված ողջույնի ձևը՝ ''«Բարև Ռոբ»''<ref>{{Cite web |title=Սկսվեց Պողոս Պողոսյանի սպանության գործի դատաքննությունը |url=https://www.azatutyun.am/a/1569212.html |accessdate=2020 թ․ հուլիսի 30 |website=«Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան}}</ref>։ Չնայած այն հանգամանքին, որ որոշ վկաների պնդմամբ ծեծին մասնկացել էին մի քանի մարդիկ, Քոչարյանի թիկնազորի միայն մեկ անդամի՝ Աղամալ Հարությունյանի նկատմամբ դատարանը ներկայացրեց մեղադրանք և նրան դատապարտեց 1,5 տարվա պայմանական ազատազրկման՝ «անզգույշ սպանություն» հոդվածով<ref>{{Cite web |title=Ազատություն Ռադիոկայան։ Նախագահի թիկնապահը դատապարտվում է պայմանական պատժի |url=https://www.azatutyun.am/a/1569388.html}}</ref>։ Այս դատավճիռը առաջացրեց հանրության և Մարդու իրավունքների պաշտպանության որոշ միջազգային կազմակերպություններ խիստ դժգոհությունը, որոնք մեղադրեցին նախագահ Քոչարյանին հանցագործության մեղավորներին հովանավորելու մեջ<ref>{{Cite web |title=Ազատություն Ռադիոկայան։ Ընդդիմությունը բողոքում է «Առագաստ» սրճարանում ջազային երաժշտության համերգի անցկացման դեմ |url=https://www.azatutyun.am/a/1569615.html}}</ref><ref>{{Cite web |title=ԱՄՆ Պետ. Դեպարտամենտի զեկույցը Հայաստանում մարդու իրավունքների մասին 2001 թ |url=http://www.state.gov/j/drl/rls/hrrpt/2001/eur/8221.htm}}</ref>։

== Հայաստանի նախագահ (2003-2008) ==
2003 թվականի մարտի 5-ին Ռոբերտ Քոչարյանը վերընտրվել է Հայաստանի նախագահի պաշտոնում։

=== Արտաքին քաղաքականություն ===
2003 թվականի մայիսի 16-ին Հայաստանը ստանձնում է Եվրոպայի Խորհրդի Նախարարների կոմիտեի նախագահությունը կես տարի ժամկետով։ [[2005]] ու [[2007]] թվականներին Հայաստան է ժամանել [[Եվրոպայի խորհրդի Խորհրդարանական վեհաժողով|ԵԽԽՎ]] նախագահ Ռենե վան դեր Լինդենը, իսկ [[2007]] թվականի նոյեմբերին ԵԽ գլխավոր քարտուղար Թերի Դևիսը։ [[2004]] թվականի հունիսին ու [[2005]] թվականի մայիսին Ռոբերտ Քոչարյանը այցելում է [[Եվրոպայի Խորհուրդ]]<ref name=":1" />։

2006 թվականի սեպտեմբերի 29-ից հոկտեմբերի 1-ը Հայաստան է այցելում [[Ժակ Շիրակ]]ը<ref>{{Cite web |title=Ժակ Շիրակը ժամանեց Երևան |url=https://www.azatutyun.am/a/1584282.html |accessdate=2020 թ․ սեպտեմբերի 9 |website=«Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան}}</ref>։

=== 2008 թվականի մարտի 1 ===
{{հիմնական|Մարտի 1-ի իրադարձություններ}}
[[Պատկեր:Armenian Presidential Elections 2008 Protest Day 11 - 1205AM Shahumyan Square Police frontline closeup.jpg|մինի|Մարտի 1-ի լույս 2-ի գիշերը]]
2008 թվականին տեղի ունեցած Հայաստանի նախագահական ընտրություններից հետո բնակչության մի զգալի հատված, համաձայն չլինելով նախագահական ընտրությունների հրապարակված տվյալներին, որոնց համաձայն նախագահի պաշտոնում ընտրվել է [[Սերժ Սարգսյան]]ը, նախագահի թեկնածու Լևոն Տեր-Պետրոսյանի գլխավորությամբ սկսում է շուրջօրյա բողոքի հանրահավաքներ։ 10 օր անց՝ մարտի 1-ի առավոտյան ժամը 6։ 30-ին ոստիկանական ուժերի ստորաբաժանումները հարձակում են սկսում [[Երևանի Ազատության հրապարակ|Ազատության հրապարակ]]ում տեղադրված վրաններում քնած<ref>[http://www.asparez.am/news-hy/marti_mek_3_spanutyan_depqi_bacahaytum-hy/ Մարտի 1-ին հատուկ միջոցների կիրառմամբ երեք սպանություններն, ըստ էության, բացահայտված են]</ref> շուրջ 700-1000 մարդկանց վրա։ Այդ ընթացքում տեղի են ունենում բախումներ, որոնց ժամանակ տարբեր աստիճանի մարմնական վնասվածքներ են ստանում տասնյակ քաղաքացիներ։ Առավոտյան ժամը 11։ 00–ին Ազատության հրապարակը ամբողջությամբ գտնվում էր ոստիկանական ուժերի վերահսկողության ներքո, իսկ ցուցարարները [[Հյուսիսային պողոտա]]յով ու հարակից փողոցներով տեղափոխվել էին [[Շահումյանի անվան պուրակ (Երևան)|Շահումյանի անվան հրապարակ]]։ Այստեղ կարճ ժամանակում նրանց են միանում տասնյակ հազարավոր քաղաքացիներ, որոնք հասարակական տրանսպորտից ու շինարարական պարագաներց արագորեն բարիկադներ են կառուցում։ Ոստիկանների ու ցուցարարների միջև սկսվում են ընդհարումներ, որոնց ընթացքում ոստիկանական ուժերը կիրառում են տարբեր տեսակի հրազեն, իսկ ցուցարարները՝ քարեր, փայտե ու երկաթե ձողեր։ Մինչ երեկո տևած լոկալ ընդհարումները մութն ընկնելուն պես վերաճում են զանգվածային բախումների, որի ժամանակ հարյուրավոր ցուցարարներ ստանում են տարբեր աստիճանի մարմնական վնասվածքներ, հիմնականում հրազենային, մեկ տասնյակը՝ սպանվում, այդ թվում մեկ ոստիկան։ Մինչ այդ՝ արդեն երեկոյան, տեսնելով, որ իրավիճակը դուրս է գալիս ոստիկանության վերահսկողությունից, ու հնարավոր է ցուցարարները արդեն հայտնվեն նախագահական նստավայրի մոտ, դեռևս նախագահի պաշտոնը զբաղեցնող Ռոբերտ Քոչարյանը ելույթ է ունենում հեռուստատեսությամբ և երկրում հայտարարում արտակարգ դրություն 20 օր ժամկետով<ref>[https://a1plus.am/23347.html ԱՐՏԱԿԱՐԳ ԴՐՈՒԹՅՈՒՆ]</ref>։ Ըստ որոշ աղբյուրների՝ ուժային կառույցների կազմում էին ընդգրկվել նաև Հայաստանի իշխանամետ մեծահարուստների ([[Գագիկ Ծառուկյան]], Սամվել Ալեքսանյան, [[Սուրիկ Խաչատրյան]] և այլն) անձնական թիկնապահական ստորաբաժանումները<ref>[https://www.aravot.am/2014/03/16/441070/ Անդրանիկ Քոչարյանը՝ ՊՆ-ից 2008-ի մարտի 1-ին հանդերձանք հատկացնելու ցուցակի վերջին մեկնաբանությունների մասին]</ref>։ Արդեն առավոտյան Հայաստանի Ոստիկանությանը, ՀՀ ԱԱԾ–ին, ՀՀ ԶՈՒ–ին ու նրանց կազմում ընդգրկված անձնական թիկնապահական ստորաբաժանումներին հաջողվել էր ցրել բողոքավոր ցուցարարներին։

== Կալանավորում և վերադարձ ակտիվ քաղաքականություն ==
{{Հիմնական|Ռոբերտ Քոչարյանի դատավարություն}}
=== Դատական գործընթաց ===
2018 թվականի հուլիսի 26-ին [[Հայաստանի Հանրապետության հատուկ քննչական ծառայություն|հատուկ քննչական ծառայություն]]ը (ՀՔԾ) Ռոբերտ Քոչարյանին մեղադրանք առաջադրեց Հայաստանի քրեական օրենսգրքի 300.1-ին հոդվածի 1-ին մասով այն բանի համար, որ նա 2008 թվականին այլ անձանց հետ նախնական համաձայնությամբ տապալել է Հայաստանի սահմանադրական կարգը։ Միաժամանակ ՀՔԾ-ն միջնորդություն էր ներկայացրել Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարան Քոչարյանի նկատմամբ կալանավորումը որպես խափանման միջոցը ընտրելու համար<ref name="ՀՔԾ">{{Cite web |date=26.07.2018 |title=Ռոբերտ Քոչարյանին մեղադրանք է առաջադրվել |url=http://www.ccc.am/hy/1428493746/3/5926 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20190817142327/http://www.ccc.am/hy/1428493746/3/5926 |archive-date=2019 թ․ օգոստոսի 17 |accessdate=2018 թ․ հուլիսի 27}}</ref>։ Հաջորդ օրը դատարանը բավարարեց միջնորդությունը և որոշեց Ռոբերտ Քոչարյանին կալանավորել 2 ամսով<ref name="կալանավորում արմլուր">[https://armlur.am/826795/ Ռոբերտ Քոչարյանը կալանավորվեց]</ref>։

Օգոստոսի 13-ին վերաքննիչ դատարանը փոխեց Ռոբերտ Քոչարյանի խափանման միջոց կալանավորումը, և նա ազատ է արձակվել<ref>{{Cite web |date=13.08.2018 |title=Վերաքննիչ դատարանը փոխեց Ռոբերտ Քոչարյանի խափանման միջոց կալանավորումը |url=https://timenews.am/article/26703246088bccfe5dcea513befebd04b77dc13335840e31758ecd93d32f4f6c/%D5%8E%D5%A5%D6%80%D5%A1%D6%84%D5%B6%D5%B6%D5%AB%D5%B9%20%D5%A4%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6%D5%A8%20%D6%83%D5%B8%D5%AD%D5%A5%D6%81%20%D5%8C%D5%B8%D5%A2%D5%A5%D6%80%D5%BF%20%D5%94%D5%B8%D5%B9%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6%D5%AB%20%D5%AD%D5%A1%D6%83%D5%A1%D5%B6%D5%B4%D5%A1%D5%B6%20%D5%B4%D5%AB%D5%BB%D5%B8%D6%81%20%D5%AF%D5%A1%D5%AC%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%BE%D5%B8%D6%80%D5%B8%D6%82%D5%B4%D5%A8 |website=timenews.am}}{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref>։

Նոյեմբերի 15-ին Հայաստանի վճռաբեկ դատարանը մասնակի բավարարել է Հայաստանի գլխավոր դատախազ [[Արթուր Դավթյան (դատախազ)|Արթուր Դավթյանի]] վճռաբեկ բողոքը, բեկանել է վերաքննիչ դատարանի որոշումը և գործն ուղարկել նույն վերաքննիչ դատարան նոր քննության<ref>{{Cite web |title=Քոչարյանի վերաբերյալ գլխավոր դատախազի բողոքը Վճռաբեկ դատարանը բավարարեց մասնակի (Տեսանյութ) |url=https://www.aysor.am/am/news/2018/11/15/%D5%94%D5%B8%D5%B9%D5%A1%D6%80%D5%B5%D5%A1%D5%B6/1492138}}</ref>։ Դեկտեմբերի 7-ին վերաքննիչ դատարանը որոշել է, որ սահմանադրական կարգի տապալման մեջ մեղադրվող Ռոբերտ Քոչարյանը պետք է կրկին կալանավորվի<ref>{{Cite web |title=Վերաքննիչ դատարանը որոշեց՝ Քոչարյանը պետք է կրկին կալանավորվի |url=https://www.azatutyun.am/a/29642955.html}}</ref>։

{{Ֆոտոշարք|Protest against Kocharyan 18.05.2019 3.jpg|Protest against Kocharyan 18.05.2019 1.jpg|Protest against Kocharyan 18.05.2019 2.jpg|տեքստ=Բողոքի ցույց Ռոբերտ Քոչարյանի խափանման միջոցի փոփոխման դեմ, 2019 մայիսի 18-19, Երևան|Protest against Kocharyan 19.05.2019 4.jpg|Protest against Kocharyan 19.05.2019 5.jpg|լ=250|color=white}}

{{Հիմնական|Հայաստանի խորհրդարանական ընտրություններ (2021)}}
[[Պատկեր:Armenia_Alliance_logo.svg|right]]
[[Պատկեր:2022_Armenian_protest,_Yerevan,_11_June_2022.png|մինի|right|«Դիմադրության» շարժման ներկայացուցիչները Մաշտոց-Խորենացի խաչմերուկում]]
2021 թվականի մայիսին Ռոբերտ Քոչարյանը որոշում կայացրեց [[Հայաստանի խորհրդարանական ընտրություններ (2021)|արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններին]] մասնակցել [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն|Հայ Յեղափոխական Դաշնակցության]] և [[Վերածնվող Հայաստան կուսակցություն|Վերածնվող Հայաստան կուսակցության]] հետ նախընտրական դաշինքով։ Նոր քաղաքական միավորը կոչվեց [[Հայաստան դաշինք|«Հայաստան դաշինք»]], որի ղեկավարումը ստանձնեց Ռոբերտ Քոչարյանը<ref>{{Cite web |title=«Վերածնվող Հայաստան»-ը հայտարարում է ընտրություններին ՀՅԴ-ի հետ դաշինքով մասնակցելու մասին՝ Քոչարյանի գլխավորությամբ |url=https://www.azatutyun.am/a/31241050.html |accessdate=2021 թ․ մայիսի 16 |website=«Ազատ Եվրոպա/Ազատություն» ռադիոկայան}}</ref><ref>{{Cite web |title=Հայաստան դաշինքի եզրափակիչ հանրահավաքն ու երթը |url=https://news.am/arm/photos/session/1414.html |accessdate=2021 թ․ հունիսի 29 |website=news.am}}</ref>։ Նախնական արդյունքներով Ռոբերտ Քոչարյանի Հայաստան դաշինք֊ը հավաքեց 21% ձայն զիճելով Նիկոլ Փաշինյան֊ի Քաղաքացիական պայմանագիր կուսակցությանը (53%)։

{{Հիմնական|Դիմադրության շարժում (Հայաստան)}}
2022 թվականի ապրիլի 25֊ից Երևանում մեկնարկած զանգվածային ցույցերին մասնակցել է նաև Քոչարյանը սակայն ելույթներ չի ունեցել։
Հունիսի 14֊ին Իշխան Սաղաթելյանի «վաղվանից հավաքում ենք մեր վրանները» արտահայտությունից հետո, լրագրողների հետ հարց ու պատասխանի ժամանակ Քոչարյանը հայտարարել է,որ շարժումը չի մարել։

Սեպտեմբերի 28֊ի մամուլի ասուլիսում Քոչարյանը հայտարարեց,որ ինքը չի պատրաստվում հեռանալ քաղաքականությունից։

== Քոչարյանի ընտանիքը ==
[[Պատկեր:Robert Kocharyan and his family, 2013.JPG|մինի|Քոչարյանն ընտանիքի հետ (2013)]]
Ամուսնացած է, ունի երեք զավակ և 7 թոռնիկ՝ Բելլա, Անի, Էմմա, Ռոբերտ, Միքայել, Դավիթ և Զաբել։

==== Հայրը ====
Սեդրակ Սարգսի Քոչարյան
 
Ծնվել է [[1910]] թվականի [[Ցարական Ռուսաստան]]ի [[Աստղաշեն]] [[գյուղ]]ում։ Ավարտել է [[Դաղստան]]ի Գյուղատնտեսական ինստիտուտը և երկար տարիներ [[Լեռնային Ղարաբաղ]]ում զբաղեցրել է տարբեր ղեկավար պաշտոններ։ Նա աշխատել է մարզի գյուղատնտեսության վարչության պետ, Լեռնային Ղարաբաղի մարզսովետի գործկոմի նախագահի առաջին տեղակալ, ընտրվել է ԼՂ մազրկոմի բյուրոյի անդամ։ Սեդրակ Քոչարյանը եղել է գյուղատնտեսական գիտությունների թեկնածու, զբաղվել է գիտահետազոտական աշխատանքով։ Գործուն մասնակցություն է ունեցել մարզի գիտական կադրերի պատրաստմանը։ Նրա գրչին են պատկանում Լեռնային Ղարաբաղի գյուղատնտեսության խնդիրներին վերաբերող ավելի քան 20 գիտական աշխատություններ։ Մահացել է [[1977]] թվականին։

==== Մայրը ====
Էմմա Արսենի Օհանյան

Ծնվել է [[1926]] թվականին [[ԽՍՀՄ]] [[ԱԽՍՀ]] [[ԼՂԻՄ]] [[Հադրութ]] բնակավայրում։ 
Ավարտել է [[Երևանի անասնաբուծական-անասնաբուժական ինստիտուտ|Երևանի անասնաբուժական ինստիտուտ]]ը։ Աշխատել է [[Լենինական]]ի գիտափորձարարական բազայում, որպես գիտաշխատող, այնուհետև՝ Ստեփանակերտի տարածքային փորձարարական կայանում՝ ավագ գիտաշխատող։ Մահացել է 2015 թվականին։

=== Ռոբերտ Քոչարյանի կինը ===
{{հիմնական|Բելլա Քոչարյան}}
[[Պատկեր:Bella Kocharyan.jpg|մինի|Բելլա Քոչարյան]]
''Բելլա Լևոնի Քոչարյան''

Ծնվել է [[1954]] թվականի [[հունվարի 31]]-ին [[ԽՍՀՄ]] [[ԱԽՍՀ]] [[ԼՂԻՄ]] Ստեփանակերտ քաղաքում։ [[1978]] թվականին ավարտել է [[Երևանի բժշկական ինստիտուտ]]ի սանիտարա-հիգիենիկ ֆակուլտետը։ Աշխատել է Լեռնային Ղարաբաղի մարզային սանիտարա-հակահամաճարակային կայանում (ՍՀԿ), որպես [[բժիշկ]]-[[Մանրէաբանություն|մանրէաբան]], ապա՝ բժիշկ հակահամաճարակաբան։ Զբաղեցրել է մարզային ՍՀԿ-ի գլխավոր բժշկի տեղակալի պաշտոնը։ Աշխատանքի վերջին տարիներին ([[1991]] և [[1993]] թվականներին) եղել է ՍՀԿ-ի համաճարակաբանության բաժնի վարիչը։ Բելլա Քոչարյանը ներկայումս զբաղվում է հասարակական գործունեությամբ։ Հանրապետության նախկին առաջին տիկինը ոսկրածուծի տրանսպլանտացիայի դոնորների համահայկական ռեեստրի պատվավոր նախագահն է։ Նա պատվավոր նախագահն է նաև [[Վլադիմիր Սպիվակով]]ի «Հայաստանի տաղանդավոր երեխաները» միջազգային բարեգործական հիմնադրամի Հայաստանի մասնաճյուղի։

==== Զավակները ====
===== Ավագ որդին =====
Սեդրակ Քոչարյան

Ծնվել է [[1981]] թվականին [[ԽՍՀՄ]] [[ԱԽՍՀ]] [[ԼՂԻՄ]] Ստեփանակերտ քաղաքում։ Ավարտել է [[Երևանի պետական համալսարան]]ի միջազգային տնտեսական հարաբերություններ ֆակուլտետը։ Սեդրակ Քոչարյանը երրորդ կուրսից զուգահեռաբար աշխատել է Հայաստանի կոմերցիոն բանկերից մեկում։ Մագիստրատուրան ավարտելուց հետո ուսումը շարունակել է նույն [[ԲՈՒՀ]]-ի ասպիրանտուրայում։ Այնուհետ նա հրաժարվել է իրեն ընձեռված տարկետման իրավունքից և զորակոչվել է բանակ։
Ամուսնացած է, ունի երեք դուստր և մեկ որդի։

===== Դուստրը =====
Գայանե Քոչարյան

Ծնվել է [[1983]] թվականին [[ԽՍՀՄ]] [[ԱԽՍՀ]] [[ԼՂԻՄ]] Ստեփանակերտ քաղաքում։ Ավարտել է Երևանի պետական համալսարանի [[Իրավաբանություն|իրավաբանական ֆակուլտետ]]ի մագիստրատուրան։ Ամուսնացած է։

===== Կրտսեր որդին =====
Լևոն Քոչարյան

Ծնվել է [[1985]] թվականին [[ԽՍՀՄ]] [[ԱԽՍՀ]] [[ԼՂԻՄ]] Ստեփանակերտ քաղաքում։ Սովորել է Երևանի պետական համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետում, ստացել բակալավրի կոչում։ Ամուսնացած է, ունի երկու որդի և մեկ դուստր։

== Պարգևներ և կոչումներ ==
* [[Արցախի հերոս]]
* [[«Ոսկե արծիվ» շքանշան]]
* [[Արցախի Հանրապետության «Գրիգոր Լուսավորիչ» շքանշան]]
* [[«Շուշիի ազատագրման համար» մեդալ]]
* [[Պատվավոր Լեգեոնի շքանշան]]
* «Մեծ խաչի ասպետ» Պատվո շքանշան ([[Վրաստան]])
* «Վիտաուտաս Մեծ» շքանշան ([[Լիտվա]])
* «Սպիտակ արծիվ» շքանշան ([[Լեհաստան]])
* «Փրկչի» շքանշան ([[Հունաստան]])
* «Լիբանանյան մայրու» շքանշան ([[Լիբանան]])

== Նշումներ ==
{{Ծանցանկ|group=Ն}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանտուփ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{commonscat|Robert Kocharyan}}
* [https://robertkocharyan.am Ռոբերտ Քոչարյան]
* [https://kocharyanbook.am Կյանք և ազատություն] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20211018034500/https://kocharyanbook.am/ |date=2021-10-18 }}
* [https://դաշինք.հայ «Հայաստան» քաղաքական դաշինք]
* [https://դաշինք.հայ/team/robert-kocharyan Ռոբերտ Քոչարյան - Հայաստան դաշինք]
* [https://president.am/hy/robert-kocharyan Ռոբերտ Քոչարյանի կենսագրությունը Հայաստանի նախագահի պաշտոնական կայքում]

{{Հաջորդականություն ՀՀ պաշտոններ
| նախորդ = [[Օլեգ Եսայան]]
| տարիներ 2 = 
| հաջորդ = [[Լեոնարդ Պետրոսյան]]
| տարիներ 3 = 
| պաշտոն = Արցախի Վարչապետ
| պաշտոնակատար = Ռոբերտ Քոչարյան
| տարիներ 1 = [[1992]] — [[1994]], [[դեկտեմբեր 24]]
| bcolor = #fafff6
| color = #CCFFBF
}}
{{Հաջորդականություն ՀՀ պաշտոններ
| նախորդ = պաշտոնը հիմնադրվել է
| տարիներ 2 = 
| հաջորդ = [[Արկադի Ղուկասյան]]
| տարիներ 3 = 
| պաշտոն = Արցախի Նախագահ
| պաշտոնակատար = Ռոբերտ Քոչարյան
| տարիներ 1 = [[1994]] — [[1997]], [[հունիսի 10]]
| bcolor = #fafff6
| color = #CCFFBF
}}
{{Հաջորդականություն ՀՀ պաշտոններ
| նախորդ = [[Արմեն Սարգսյան]]
| տարիներ 2 = 
| հաջորդ = [[Արմեն Դարբինյան (քաղաքական գործիչ)|Արմեն Դարբինյան]]
| տարիներ 3 = 
| պաշտոն = Հայաստանի Վարչապետ
| պաշտոնակատար = Ռոբերտ Քոչարյան
| տարիներ 1 = [[1997]], [[հունիսի 10]] — [[1998]], [[ապրիլի 9]]
| bcolor = #fafff6
| color = #CCFFBF
}}
{{Հաջորդականություն ՀՀ պաշտոններ
| նախորդ = [[Լևոն Տեր-Պետրոսյան]]
| տարիներ 2 = 
| հաջորդ = [[Սերժ Սարգսյան]]
| տարիներ 3 = 
| պաշտոն = Հայաստանի Նախագահ
| պաշտոնակատար = Ռոբերտ Քոչարյան
| տարիներ 1 = [[1998]], [[ապրիլի 9]] — [[2008]], [[ապրիլի 9]]
| bcolor = #fafff6
| color = #CCFFBF
}}
{{Արցախի հերոսներ}}
{{Հայաստանի նախագահներ}}
{{Հայաստանի վարչապետները}}
{{Հայաստանի ղեկավարներ}}
{{ՎՊԵ|Robert Kocharyan}}

{{DEFAULTSORT:Քոչարյան, Ռոբերտ}}
[[Կատեգորիա:Ստեփանակերտ քաղաքում ծնվածներ]]
[[Կատեգորիա:ՀՊՃՀ շրջանավարտներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ քաղաքական գործիչներ]]
[[Կատեգորիա:Հայաստանի նախագահներ]]
[[Կատեգորիա:Արցախի Հանրապետության նախագահներ]]
[[Կատեգորիա:Արցախի հերոսներ]]
[[Կատեգորիա:Ոսկե Արծիվ շքանշանակիրներ]]
[[Կատեգորիա:Ռոբերտ Քոչարյան]]
[[Կատեգորիա:Գյումրու պատվավոր քաղաքացիությունից զրկվածներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ կալանավորներ և ձերբակալվածներ]]
[[Կատեգորիա:Երևան-Կենտրոն քրեակատարողական հիմնարկի կալանավորներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ առաքելական քրիստոնյաներ]]
[[Կատեգորիա:Պատվո շքանշանի ասպետներ (Վրաստան)]]
[[Կատեգորիա:Արցախի վարչապետներ]]