Ռավանդուզի ռազմագործողություն
 | |
|---|---|
| Թվական | 1916 թվականի ապրիլ-օգոստոս |
| Մասն է | Առաջին համաշխարհային պատերազմ |
| Վայր | Ադրբեջան (Իրան) Իրաքյան Քուրդիստան |
| Հակառակորդներ | |
 Վան-Ադրբեջանական ջոկատ |  երկու թուրքական դիվիզիաքրդական աշխարհազոր |
| Հրամանատարներ | |
| Ֆյոդոր Չերնոզուբով | Հալիլ բեյ |
| Կողմերի ուժեր | |
|
| |
| Ռազմական կորուստներ | |
|
| |
| Ընդհանուր կորուստներ | |
Ռավանդուզի ռազմագործողություն (1916 թվականի ապրիլ-օգոստոս), ռուսական Վան-Ադրբեջանական ջոկատի հարձակումը Մոսուլի ուղղությամբ, որը տեղի է ունեցել 1916 թվականի պատերազմաշրջանի ընթացքում Առաջին աշխարհամարտի Կովկասյան ռազմաճակատում և Պարսկական թատերաբեմում։
Գործողության նպատակը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վան-Ադրբեջանական զորքերի հարձակումը Մոսուլի վրա նպատակ ուներ հնարավորինս շեղել թուրքերի ուշադրությունը և թեթևացնել գեներալ իշխան Ն. Ն. Բարատովի էքսպեդիցիոն կորպուսի՝ Քերինդ-Կասրեշիրինյան ռազմագործողության իրականացումը։
1916 թվականի գարնանը Վան-Ադրբեջանական զորքերը կազմված էին երկու բատալիոնից, 10 դրուժինաներից, 4 հայկական դրուժինայից, 30 հրանոթներից, 54 հարյուրյակից, ինժեներական վաշտերից և Ուրմիական նավատորմից[1].
Լեռնային տեղանքում հարձակման համար գունդը բաժանվել էր 4 ջոկատների[2][3]
- Սունժեն-Վլադիկովկասյան կազակական առաջին գունդը և 4-րդ Կովկասյան կազակական դիվիզիան (2 թնդանոթով), հրամանատար՝ գեներալ-մայոր Պ. Պ. Վորոնով։
- Ուրմիական ջոկատը՝ 2-րդ Արգունյան և 3-րդ Վերինուդյան կազակական զորագնդերի կազմում, յուրաքանչյուրը բաղկացած 6 հարյուրյակից և 2 գնդացրից, 4-րդ Կուբանյան պլաստունյան բրիգադի 2 թերեքյան գումարտակները, աշխարհազորային դրուժինան, ասորական հետախույզների գունդը, 2-րդ Անդրբալկանյան կազակական ջոկատի երկու դաշտային թնդանոթներ, հրամանատար՝ գեներալ-մայոր Վ. Ա. Լևանդովսկի։
- Սոուչ-Բուլագյան ջոկատը՝ առաջին Պոլտավյան և 3-րդ Կուբանյան զորաջոկատների կազմում, 1-ին կովկասյան սահմանապահ հեծելազորային գունդ, Քեռու 4-րդ հայկական դրուժինաներ և սահմանապահ լեռնային գումարտակ, հրամանատար՝ գեներալ-մայոր Ա. Գ. Ռիբալչենկո։
- 3-րդ Թամանյան (6 հարյուրյակ), 1-ին Ներչինյան (6 հարյուրյակ) և 2-րդ Չիտինսկի (5 հարյուրյակ, երկու գնդացիրներով) կազակական զորագնդեր, 2-րդ Անդրբալկանյան կազակական գումարտակի չորս դաշտային և երկու լեռնայինն հրանոթներ, հրամանատար՝ գեներալ-մայոր Ա. Մ. Նազարով։
Հարձակում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ապրիլի 22-ին (մայիսի 5), երբ լեռնանցքներում սկսվեց հալչել ձյունը, զինվորները անցան հարձակման։ 3 ջոկատներ հեշտությամբ հետ շպրտեցին հակառակորդին, հիմնականում քրդերին, իսկ Սոուչ-Բուլագյան ջոկատը՝ հարձակվելով գլխավոր ուղղությամբ, ստիպված էր առավել համառ դիմադրություն ցույց տալ թշնամուն։ Ապրիլի 26 -ին (մայիսի 9) Շեյհին-Գյարուսի սահմանային լեռնանցքում ռուսները հանդիպեցին թուրքերի հրանոթային և հրետանային կրակին, բայց կարողացան հետ շպրտել թշնամուն, իսկ ապրիլի 30-ին (մայիսի 13) բախվեցին Ռավանդուզում։ Քաղաքի համար մղվող ճակատամարտում ընկավ 4-րդ ջոկատի հայ հրամանատար Քեռին[4][5]։
Ռուս զինվորները Կովկասյան պատերազմների պատմության մեջ առաջին անգամ մտան Իրաքյան Քուրդիստան։
Ռավանդուզը Մոսուլից գտնվում է 100 կիլոմետր հեռավորության վրա, որտեղ գերմանացիները երկաթուղի էին կառուցել, այդ իսկ պատճառով թուրքերը Վան-Ադրբեջանական ջոկատի դեմ դուրս բերեցին երկու հետևակային դիվիզիաներ և մեծաքանակ քուրդ հեծյալներ[6]։
Ռավանդուզի պաշտպանությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մայիս-հունիս ամիսներին թուրքերը մի քանի անհաջող փորձ կատարեցին Ռավանդուզից վտարելու Ռիբալչենկոյի ջոկատին։ Հունիսին Կովկասյան 2-րդ հեծելազորային կորպուս վերանվանված Վան-Ադրբեջանական ջոկատը գործողություններ ծավալեց Վան լճից մինչև Սակիզ քաղաքն ընկած տեղանքում. այն կազմված էր 11.5 գումարտակից, 14 դրուժինայից, 54 հարյուրյակից, 60 գնդացրից, 42 թնդանոթից, երեք ինժեներական վաշտից, Ուրմիա-Վան նավատորմի 6 նավից, ընդհանուր՝ 17 750 զինվոր, 6 991 սուր։ Նրանց դիմակայում էին թուրքական 19 գումարտակներ, 3 էսկադրոն և քրդական հեծելազորը[7]։
Ռավանդուզը պաշտպանող Ռիբալչենկոյի ջոկատը բաղկացած էր 5.5 գումարտակից և 10 հարյուրյակից, որոնց կարող էին օգնության հասնել կորպուսային ռեզերվային ուժերը (5 գումարտակներ և 8 հարյուրյակ)։ Թուրքերը նրանց ուղղությամբ դուրս բերեցին 4-րդ հետևակային դիվիզիան, որը օգտվելով թվական գերազանցությունից, շրջանցեց ռուսական ֆլանգները՝ իր գործողությունները համաձայնեցնելով քրդական հեծելազորի հետ[7]։
Քրդերի հարձակումը ստիպեց փոխադրամիջոցներն ուղեկցորդելու համար զգալի ուժեր կենտրոնացնել։ Հաղորդակցություն ապահովելու համար կազակները հաջող հակահետախուզական օպերացիա ձեռնարկեցին՝ հայտնաբերելով և անակնկալ հարձակումով ոչնչացնելով քոչվորների երկու հետևակային ջոկատները, որից հետո քրդերը առժամանակ հանգիստ թողեցին ռուսական թիկունքը։
Նահանջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հուլիսին ռուսները թշնամու ճնշման տակ թողեցին Ռավանդուզը և, պաշտպանվելով, նահանջեցին մինչև Հանե։ Այդ ժամանակ Թաունսենդի ջոկատն արդեն անձնատուր էր եղել Կուտ Էլ Ամարի ճակատամարտում, և ռուսական զորքերի հարձակումը՝ իրավիճակը թեթևացնելու նպատակով, իմաստազրկվեց[7]։
Օգոստոսին ռուսները կրկին ստիպեցին թուրքերին նահանջել դեպի Նիրդ Բուզան։ Հետապնդելով հակառակորդին՝ զինվորական ստարշինա Զախարովի 3-րդ Կուբանյան գունդը օգոստոսի 9-ին (22-ին) ձորում շրջափակեց 11-րդ թուրքական ջոկատի մնացորդները և գերեվարեց 50 սպաների՝ իրենց հրամանատարի գլխավորությամբ, և 1528 ցածր կոչում ունեցողների։ Գնդի զինանշանը թուրքերը հասցրել էին ոչնչացնել[8]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Կաղապար:Ռուսերեն գիրք:Корсун Н. Г.:ПМВ на Кавказском фронте
- Масловский Е. В. Мировая война на Кавказском фронте. — Париж: Возрождение, 1933
- Шишов А. В. Персидский фронт (1909—1918). Незаслуженно забытые победы. — М.: Вече, 2010. — (Военные тайны XX века). — ISBN 978-5-9533-4866-9