Դիտել Պրոպոֆոլ էջի աղբյուրը

{{Տեղեկաքարտ Դեղամիջոց}}

'''Պրոպոֆոլ''' ([[Անգլերեն|անգլ․՝]] Propofol), վաճառվում է որպես Դիպրիվան, հայտնի է նաև որպես '''2,6-դիիզոպրոպիլֆենոլ''', կարճ գործող դեղամիջոց, որը հանգեցնում է [[Գիտակցություն|գիտակցության]] մակարդակի նվազման և հիշողության կարճատև կորուստի<ref name=":0">{{Cite web |date=2016 թ․ հոկտեմբերի 9 |title=Propofol Monograph for Professionals - Drugs.com |url=https://www.drugs.com/monograph/propofol.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20161009184353/https://www.drugs.com/monograph/propofol.html |archive-date=2016 թ․ հոկտեմբերի 9 |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 19 |website=web.archive.org}}</ref>։ Կիրառումը ներառում է ընդհանուր անզգայացման կառավարում և պահպանում, արհեստական օդափոխությամբ մեծահասակների հանգստացնող միջոցներ և ընթացակարգային հանգստացնող միջոցներ։ Այն օգտագործվում է նաև [[Էպիլեպտիկ նոպա|էպիլեպտիկ]] կարգավիճակի համար, եթե այլ դեղամիջոցներ արդյունք չեն տվել։ Այն տրվում է ներերակային ճանապարհով, առավելագույն ազդեցությունը տեղի է ունենում մոտ երկու րոպե անց և սովորաբար տևում է հինգից տասը րոպե։ [[Կանադա]]յում պրոպոֆոլն օգտագործվում է նաև [[Էֆթանազիա|էվթանազիայի]] համար<ref name=":0" />։

Դեղն անվտանգ է [[Հղիություն (մարդ)|հղիության]] ընթացքում օգտագործելու համար, բայց դրա օգտագործումը բավարար չափով ուսումնասիրված չէ։ Խորհուրդ չի տրվում օգտագործել կեսարյան հատման ժամանակ<ref name=":0" />։ Պրոպոֆոլը ցավազրկող չէ, ուստի կարող են օգտագործվել նաև [[օփիոիդներ]], ինչպիսիք են [[մորֆին]]ը<ref>{{Cite journal |last=Wakai |first=Abel |last2=Blackburn |first2=Carol |last3=McCabe |first3=Aileen |last4=Reece |first4=Emilia |last5=O'Connor |first5=Ger |last6=Glasheen |first6=John |last7=Staunton |first7=Paul |last8=Cronin |first8=John |last9=Sampson |first9=Christopher |date=2015 թ․ հուլիսի 29 |title=The use of propofol for procedural sedation in emergency departments |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26222247/ |journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews |volume=2015 |issue=7 |pages=CD007399 |doi=10.1002/14651858.CD007399.pub2 |issn=1469-493X |pmc=6517206 |pmid=26222247}}</ref>։ Ենթադրվում է, որ պրոպոֆոլը գործում է մասամբ [[գամմա-ամինոկարագաթթու]] ընկալիչի միջոցով։

Պրոպոֆոլն առաջին անգամ սինթեզվել է 1977 թվականին և 1989 թվականին հաստատվել է ԱՄՆ-ում օգտագործման համար<ref name=":0" /><ref>{{Cite web |title=Book sources - Wikipedia |url=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/9780323280112 |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 19 |website=en.wikipedia.org |language=en}}</ref>։ Այն ընդգրկված է [[Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպություն|Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության]] հիմնական դեղամիջոցների ցանկում<ref>{{Cite journal |date=2023 թ․ օգոստոսի 19 |title=World Health Organization |url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=World_Health_Organization&oldid=1171103979 |language=en}}</ref>։ Այն հասանելի է որպես համընդհանուր դեղամիջոց։ Պրոպոֆոլնի կաթնային տեսքի և հիշողությունները ճնշելու հակվածության պատճառով կոչվում է նաև ամնեզիայի կաթ<ref>{{Cite book |last=Euliano |first=T. Y. |url=https://books.google.am/books?id=Cn1_2UwilycC&pg=PA173&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false |title=Essential Anesthesia: From Science to Practice |last2=Gravenstein |first2=J. S. |date=2004 թ․ դեկտեմբերի 2 |publisher=Cambridge University Press |isbn=978-1-139-45526-8 |language=en}}</ref><ref>{{Cite book |last=MD |first=David M. Novick |url=https://books.google.am/books?id=N-ElDgAAQBAJ&pg=PA15&redir_esc=y |title=A Gastroenterologist’s Guide to Gut Health: Everything You Need to Know About Colonoscopy, Digestive Diseases, and Healthy Eating |date=2017 թ․ ապրիլի 1 |publisher=Rowman & Littlefield |isbn=978-1-4422-7199-9 |language=en}}</ref>։ Պրոպոֆոլն որպես ցավազրկող միջոց օգտագործվում է նաև [[Անասնաբուժություն|անասնաբուժության]] մեջ<ref>{{Cite book |last=Kesel |first=M. Lynne |url=https://books.google.am/books?id=ykU2BVvPaTgC&pg=PT129&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false |title=Veterinary Dentistry for the Small Animal Technician |date=2013 թ․ մայիսի 8 |publisher=John Wiley & Sons |isbn=978-1-118-69480-0 |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/Drugscom |title=PropoFlo (propofol) for Dogs |url=https://www.drugs.com/vet/propoflo-propofol.html |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 19 |website=Drugs.com |language=en}}</ref>։

== Բժշկական կիրառություն ==
=== Անզգայացում ===
Ընդհանուր անզգայացման համար բացառապես օգտագործվում է պրոպոֆոլը, որը հիմնականում փոխարինել է թիոպենտալ նատրիումին<ref>{{Cite web |last=Hofschneider |first=Mark |title=Discovery and development of propofol, a widely used anesthetic |url=https://laskerfoundation.org/winners/discovery-and-development-of-propofol-a-widely-used-anesthetic/ |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 19 |website=Lasker Foundation |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Miner |first=James R. |last2=Burton |first2=John H. |date=2007-08 |title=Clinical practice advisory: Emergency department procedural sedation with propofol |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17321006/ |journal=Annals of Emergency Medicine |volume=50 |issue=2 |pages=182–187, 187.e1 |doi=10.1016/j.annemergmed.2006.12.017 |issn=1097-6760 |pmid=17321006}}</ref>։ Այն կարող է իրականացվել նաև որպես [[Անզգայացում|անզգայացման]] պահպանման մեթոդի մի մաս, որը կոչվում է ընդհանուր ներերակային անզգայացում՝ օգտագործելով կամ ձեռքով ծրագրավորված ինֆուզիոն պոմպեր կամ համակարգչով կառավարվող ինֆուզիոն պոմպեր՝ նպատակային վերահսկվող ինֆուզիոն (TCI) կոչվող գործընթացում։ Պրոպոֆոլն օգտագործվում է նաև այն մարդկանց հանգստացնելու համար, որոնք արհեստական օդափոխություն են ստանում, բայց վիրահատության չեն ենթարկվում, ինչպիսիք են [[Վերակենդանացում|վերակենդանացման բաժանմունքում]] գտնվող հիվանդները։

Կրիտիկական վիճակում գտնվող հիվանդների մոտ պրոպոֆոլը գերազանցում է [[լորազեպամ]]ին ինչպես արդյունավետությամբ, այնպես էլ ընդհանուր արժեքով։ Պրոպոֆոլը համեմատած նմանատիպ նշանակված դեղամիջոցների հետ գտնվելու ավելի կարճ տևողության պատճառով ավելի էժան է։ Ենթադրվում է, որ պրոպոֆոլն ավելի արդյունավետ է (չնայած այն ունի ավելի երկար կիսատրոհման պարբերություն, քան [[լորազեպամ]]ը) պատճառներից մեկն այն է, որ ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ [[բենզոդիազեպիններ]]ն, ինչպիսիք են [[միդազոլամ]]ը և [[լորազեպամ]]ը, հակված են կուտակվել ծայրահեղ ծանր հիվանդների մոտ՝ երկարացնելով հանգստացնող ազդեցությունը<ref>{{Cite journal |last=Cox |first=Christopher E. |last2=Reed |first2=Shelby D. |last3=Govert |first3=Joseph A. |last4=Rodgers |first4=Jo E. |last5=Campbell-Bright |first5=Stacy |last6=Kress |first6=John P. |last7=Carson |first7=Shannon S. |date=2008-03 |title=Economic evaluation of propofol and lorazepam for critically ill patients undergoing mechanical ventilation |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18176312/ |journal=Critical Care Medicine |volume=36 |issue=3 |pages=706–714 |doi=10.1097/CCM.0B013E3181544248 |issn=1530-0293 |pmc=2763279 |pmid=18176312}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, պրոպոֆոլն ավելի արդյունավետ է, քան լորազեպամը։ Պրոպոֆոլը առաջարկվել է նաև որպես քնաբեր՝ ինտենսիվ բուժման բաժանմունքում ծանր հիվանդ մեծահասակների համար<ref>{{Cite journal |last=Lewis |first=Sharon R. |last2=Schofield-Robinson |first2=Oliver J. |last3=Alderson |first3=Phil |last4=Smith |first4=Andrew F. |date=2018 թ․ հունվարի 8 |title=Propofol for the promotion of sleep in adults in the intensive care unit |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29308828/ |journal=The Cochrane Database of Systematic Reviews |volume=1 |issue=1 |pages=CD012454 |doi=10.1002/14651858.CD012454.pub2 |issn=1469-493X |pmc=6353271 |pmid=29308828}}</ref>։

Պրոպոֆոլը կարող է իրականացվել ծայրամասային կենտրոնական գծի միջոցով։ Պրոպոֆոլը հաճախ օգտագործվում է ֆենտանիլի հետ համատեղ (ցավը թեթևացնելու համար) ինտուբացված և հանգստացնող դեղամիջոցներ ստացող մարդկանց մոտ։ Այս երկու դեղերը համատեղելի են ներերակային կառավարման դեպքում<ref>{{Cite journal |last=Isert |first=Peter R. |last2=Lee |first2=Doris |last3=Naidoo |first3=Daya |last4=Carasso |first4=Melanie L. |last5=Kennedy |first5=Ross A. |date=1996 թ․ հունիսի 1 |title=Compatibility of propofol, fentanyl, and vecuronium mixtures designed for potential use in anesthesia and patient transport |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/0952818096000438 |journal=Journal of Clinical Anesthesia |volume=8 |issue=4 |pages=329–336 |doi=10.1016/0952-8180(96)00043-8 |issn=0952-8180}}</ref>։

Պրոպոֆոլն օգտագործվում է նաև անզգայացումը խորացնելու՝ լարինգոսպազմը թեթևացնելու համար։ Այն կարող է օգտագործվել առանձին կամ [[սուկցինիլխոլին]]ի հավելումով։ Դրա օգտագործումը հնարավորություն է տալիս խուսափել [[կաթված]]ից, իսկ որոշ դեպքերում՝ [[սուկցինիլխոլին]]ի հնարավոր կողմնակի ազդեցություններից<ref>{{Cite journal |last=Gavel |first=Gil |last2=Walker |first2=Robert WM |date=2014 թ․ ապրիլի 1 |title=Laryngospasm in anaesthesia |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1743181617301051 |journal=Continuing Education in Anaesthesia Critical Care & Pain |volume=14 |issue=2 |pages=47–51 |doi=10.1093/bjaceaccp/mkt031 |issn=1743-1816}}</ref>։

=== Հանգաստացնող ազդեցություն ===
Պրոպոֆոլն անվտանգ և արդյունավետ է [[Ստամոքս-աղիքային ուղի|ստամոքս աղիքային]] [[էնդոսկոպիա]]յի ժամանակ։ Այս պայմաններում դրա օգտագործումը հանգեցնում է ավելի արագ վերականգնման՝ համեմատած [[միդազոլամ]]ի հետ<ref>{{Cite journal |last=McQuaid |first=Kenneth R. |last2=Laine |first2=Loren |date=2008-05 |title=A systematic review and meta-analysis of randomized, controlled trials of moderate sedation for routine endoscopic procedures |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18440381/ |journal=Gastrointestinal Endoscopy |volume=67 |issue=6 |pages=910–923 |doi=10.1016/j.gie.2007.12.046 |issn=0016-5107 |pmid=18440381}}</ref>։ Այն կարող է համակցվել նաև [[օփիոիդներ]]ի կամ [[բենզոդիազեպիններ]]ի հետ<ref>{{Cite web |title=Book sources - Wikipedia |url=https://en.wikipedia.org/wiki/Special:BookSources/978-0-8385-0371-3 |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 19 |website=en.wikipedia.org |language=en}}</ref>։ Արագ կառավարման և վերականգնման ժամանակի շնորհիվ պրոպոֆոլը լայնորեն օգտագործվում է նաև ՄՌՏ անցնող նորածիններին և երեխաներին հանգստացնելու համար<ref>{{Cite web |title=Redirecting |url=https://linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S000709121734240X |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 19 |website=linkinghub.elsevier.com}}</ref>։ Այն նաև հաճախ օգտագործվում է կետամինի հետ համատեղ՝ նվազագույն կողմնակի ազդեցություններով<ref>{{Cite journal |last=Yan |first=Justin W. |last2=McLeod |first2=Shelley L. |last3=Iansavitchene |first3=Alla |date=2015-09 |editor-last=Jones |editor-first=Alan E. |title=Ketamine-Propofol Versus Propofol Alone for Procedural Sedation in the Emergency Department: A Systematic Review and Meta-analysis |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/acem.12737 |journal=Academic Emergency Medicine |language=en |volume=22 |issue=9 |pages=1003–1013 |doi=10.1111/acem.12737}}</ref>։

=== COVID-19 ===
2021 թվականի մարտին ԱՄՆ-ի սննդի և դեղերի վարչությունը (FDA) 1% պրոպոֆոլ‐Լիպուրո արտակարգ իրավիճակների օգտագործման թույլտվություն (EUA) է տվել՝ շարունակական ինֆուզիոն միջոցով հանգստացումը պահպանելու համար տասնվեց տարեկանից բարձր մարդկանց մոտ, որոնք կասկածվում են [[COVID-19|COVID-19-ով]] կամ հաստատված են COVID-19-ով, ովքեր պահանջում են արհեստական օդափոխություն վերակենդանացման բաժանմունքում<ref>{{Cite web |title=supp2-3214836.pdf |url=http://dx.doi.org/10.1109/tvcg.2022.3214836/mm1 |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 19 |website=dx.doi.org}}</ref><ref name=":1">{{Cite journal |last=Commissioner |first=Office of the |date=2023 թ․ հունիսի 15 |title=Emergency Use Authorization |url=https://www.fda.gov/emergency-preparedness-and-response/mcm-legal-regulatory-and-policy-framework/emergency-use-authorization |journal=FDA |language=en}}</ref>։ Այս թույլտվությունը տրվել է 2021 թվականի մարտին, երբ պրոպոֆոլ լիպուրոն ընդունվել է [[Հանրային առողջապահություն|հանրային առողջության]] այս արտակարգ իրավիճակի պայմաններում անհնար կլինի [[Առողջապահություն|առողջապահության]] ոլորտի մասնագետներից պահանջել սահմանափակել 2% էմուլսիայի կամ 1% պրոպոֆոլ լիպուրոյի օգտագործումը միայն այն հիվանդների մոտ, ովքեր կասկածվում են [[COVID-19|COVID-19-ով]] կամ հաստատված են COVID-19-ով։ Այսպիսով, այս թույլտվությունը չի սահմանափակում օգտագործումը նման հիվանդների<ref name=":1" />։

== Այլ կիրառություն ==
=== Էպիլեպտիկ ստատուս ===
[[Էպիլեպտիկ նոպա|Էպիլեպտիկ]] ստատուսը նկարագրվում է 5 րոպեից ավել տևող ցնցումներով, որի դադարեցման համար անհրաժեշտ են հակացնցումային դեղորայքներ։ Հակացնցումային թերապիայի անարդյունավետության դեպքում կիրառվում է պրպոֆոլ<ref>{{Cite book |last=Rao |first=Vikram R. |url=http://accessmedicine.mhmedical.com/content.aspx?aid=1199142828 |title=Seizures and Epilepsy |last2=Lowenstein |first2=Daniel H. |date=2022 |publisher=McGraw-Hill Education |editor-last=Loscalzo |editor-first=Joseph |edition=21 |location=New York, NY |editor-last2=Fauci |editor-first2=Anthony |editor-last3=Kasper |editor-first3=Dennis |editor-last4=Hauser |editor-first4=Stephen |editor-last5=Longo |editor-first5=Dan |editor-last6=Jameson |editor-first6=J. Larry}}</ref>։

=== Արհեստական մահ Կանադայում ===
Պրոպոֆոլի մահացու դոզան օգտագործվում է [[Կանադա]]յում բժշկական օգնություն ցուցաբերելու համար՝ արագորեն խորը [[կոմա]] և մահ առաջացնելու համար, բայց ռոկուրոնիումը միշտ իրականացվում է, նույնիսկ այն ժամանակ, երբ հիվանդը մահանում է պրոպոֆոլի ներարկումից։ Ներերակային դեղերի առաքման կարգը հետևյալն է՝

# [[Միդազոլամ]]ը 10-20 մգ դեղաչափով, որը տրվում է որպես 2-4 մլ 5 մգ/մլ նախնական անզգայացման դեղամիջոց, 1-2 րոպե անց քուն է առաջացնում։
# 40 մգ [[լիդոկաին]]ը տրվում է որպես 4 մլ 1% դեղամիջոց՝ պրոպոֆոլի ներարկման հետ կապված այրման զգացողությունը և ցավը նվազեցնելու համար։
# 1000 մգ պրոպոֆոլը տրվում է որպես 100 մլ 10 մգ/մլ դեղամիջոց։ Գիտակցության կորուստը տեղի է ունենում տասը վայրկյանում, իսկ [[կոմա]]ն՝ 1-2 րոպե անց։ Պրոպոֆոլը կարող է հանգեցնել մահվան, բայց ռոկուրոնիումը դեռ ներարկվում է։
# 200 մգ ռոկուրոնիումը տրվում է որպես 20 մլ 10 մգ/մլ դեղամիջոց՝ շնչառության դադարեցում առաջացնելու համար։ [[Հիպոքսիա]]յի պատճառով մոտ հինգ րոպե անց հաջորդում է սրտի կանգը։

=== Մահապատիժներ ===
[[Միսսուրի|Ամերիկյան Միսուրի նահանգը]] 2012-ի ապրիլին պրոպոֆոլը ավելացրել է իր կատարման արձանագրության մեջ։ Այնուամենայնիվ, նահանգապետ Նիքսոնը 2013 թվականի հոկտեմբերին դադարեցրել էպրոպոֆոլի մահացու դոզա ներարկելով առաջին մահապատիժը, այն բանից հետո, երբ [[Եվրոպական միություն|Եվրամիությունը]] սպառնացել է սահմանափակել դեղամիջոցի արտահանումն, եթե այն օգտագործվի այդ նպատակով<ref>{{Cite web |date=2017 թ․ հուլիսի 8 |title=Death Row Improvises, Lacking Lethal Mix - The New York Times |url=http://www.nytimes.com/2013/08/19/us/death-row-improvises-lacking-lethal-mix.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20170708191310/http://www.nytimes.com/2013/08/19/us/death-row-improvises-lacking-lethal-mix.html |archive-date=2017 թ․ հուլիսի 8 |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 19 |website=web.archive.org}}</ref><ref>{{Cite web |date=2013 թ․ հոկտեմբերի 12 |title=After EU threats, Missouri halts execution by Propofol injection {{!}} Al Jazeera America |url=http://america.aljazeera.com/articles/2013/10/11/missouri-gov-halts1stusexecutionbypropofolinjection.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20131012041250/http://america.aljazeera.com/articles/2013/10/11/missouri-gov-halts1stusexecutionbypropofolinjection.html |archive-date=2013 թ․ հոկտեմբերի 12 |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 19 |website=web.archive.org}}</ref>։ [[Միացյալ Թագավորություն]]ն արդեն արգելել է պրոպոֆոլ պարունակող դեղամիջոցների կամ [[Անասնաբուժություն|անասնաբուժական]] դեղամիջոցների արտահանումը [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգներ:]]

=== Պրոպոֆոլը որպես թմրամիջոց ===
Թմրամիջոցների [[Ռեկրեացիա|ռեկրեացիոն]] օգտագործումը հաղորդվել է ինքնուրույն կառավարման միջոցով<ref>{{Cite web |url=https://www.semanticscholar.org/paper/Brugada-like-EKG-pattern-and-myocardial-effects-in-Riezzo-Centini/ee03c63de9eeceeb92808ce5ac2887cd9bd563ae |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 20 |website=www.semanticscholar.org}}</ref>, բայց դա համեմատաբար հազվադեպ դեպք է՝ արդյունավետության և անվտանգ օգտագործման համար անհրաժեշտ վերահսկողության մակարդակի պատճառով։ Կարևոր է, որ կտրուկ դոզան ազդեցության կախվածության կորը շատ վտանգավոր է դարձնում, և շարունակվում են գրանցվել մահվան դեպքեր<ref>{{Cite web |url=https://www.semanticscholar.org/paper/Death-after-excessive-propofol-abuse-Iwersen-Bergmann-R%C3%B6sner/d86d01d13df34da745cded559484cbcf02bc959e |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 20 |website=www.semanticscholar.org}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Kranioti |first=Elena F. |last2=Mavroforou |first2=Anna |last3=Mylonakis |first3=Panagiotis |last4=Michalodimitrakis |first4=Manolis |date=2007 թ․ մարտի 22 |title=Lethal self administration of propofol (Diprivan). A case report and review of the literature |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16431058/ |journal=Forensic Science International |volume=167 |issue=1 |pages=56–58 |doi=10.1016/j.forsciint.2005.12.027 |issn=0379-0738 |pmid=16431058}}</ref>։ Պրոպոֆոլի օգտագործման արդյունքում ձեռք բերված կարճաժամկետ ազդեցություններից են մեղմ [[էյֆորիա]]ն, [[զգայապատրանք]]ը և ապարգելափակումը։

Նկարագրվել է դեղամիջոցի հանգստի օգտագործումը բժշկական անձնակազմի կողմից, ինչպիսիք են [[Անեսթեզիոլոգիա|անեսթեզիոլոգները]]<ref name="semanticscholar.org">{{Cite web |url=https://www.semanticscholar.org/paper/Pharmacological-and-clinical-evidences-on-the-for-a-Roussin-Montastruc/9c7fc13484ddedaae2cface399a7cd7c7a500f34 |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 20 |website=www.semanticscholar.org}}</ref><ref>{{Cite web |title=Wayback Machine |url=https://csahq.org/docs/default-source/news-and-events-docs/csa-bulletin-docs/spring-2008/propofol_57_2.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170908190922/https://csahq.org/docs/default-source/news-and-events-docs/csa-bulletin-docs/spring-2008/propofol_57_2.pdf |archive-date=2017 թ․ սեպտեմբերի 8 |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 20 |website=web.archive.org}}</ref>։ Հաղորդվում է, որ այն ավելի տարածված է անեսթեզիոլոգների շրջանում կարճ հանգստի հերթափոխով, քանի որ օգտագործումը սովորաբար լավ հանգստի զգացողություն է առաջացնում<ref name="ReferenceA">{{Cite web |url=https://www.semanticscholar.org/paper/Concerns-mount-over-misuse-of-anaesthetic-propofol-Charatan/e7d695e3686d48d67877b2bef4d5bd7e5df10c5b |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 20 |website=www.semanticscholar.org}}</ref>։ Հաղորդվում է, որ երկարատև օգտագործումը կախվածություն է առաջացնում<ref name="semanticscholar.org"/><ref>{{Cite web |url=https://www.semanticscholar.org/paper/A-Case-Report-of-Propofol-Dependence-in-a-Physician-Bonnet-Harkener/8fb6c5d474f24c5e856407f248b5fbd190a74e16 |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 20 |website=www.semanticscholar.org}}</ref>։

2009 թվականի օգոստոսին պրոպոֆոլի պիտակից դուրս օգտագործման ռիսկերի նկատմամբ ուշադրությունը մեծացել է [[Լոս Անջելես]]ի շրջանի դատաբժշկի եզրակացության պատճառով, որ երաժիշտ [[Մայքլ Ջեքսոն]]ը մահացել է պրոպոֆոլի, [[Բենզոդիազեպիններ|բենզոդիազեպինի]], [[լորազեպամ]]ի, [[միդազոլամ]]ի և [[դիազեպամ]]ի խառնուրդից։ Ջոքսոնը մահացել է 2009 թվականի հունիսի 25-ին՝ լորազեպամի, միդազոլամի և դիազեպամի խառնուրդից<ref>{{Cite web |date=2010 թ․ հուլիսի 25 |title=Michael Jackson's Death: How Dangerous Is Propofol? - TIME |url=http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1918363,00.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100725002645/http://www.time.com/time/arts/article/0,8599,1918363,00.html |archive-date=2010 թ․ հուլիսի 25 |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 20 |website=web.archive.org}}</ref>։ 2009 թվականի հուլիսի 22-ին [[Տեխասի Հանրապետություն|Տեխասի Հարիս]] շրջանի դատարանի տպագրած որոնման կարգի վերաբերյալ գրավոր հայտարարության համաձայն՝ Ջեքսոնի բժիշկը՝ Կոնրադ Մյուրեյը, մահից անմիջապես առաջ ներարկելմ է 25 միլիգրամ [[լիդոկաին]]ով նոսրացված պրոպոֆոլ<ref>{{Cite web |last=Itzkoff |first=Dave |date=2009 թ․ օգոստոսի 24 |title=Coroner's Findings in Jackson Death Revealed |url=https://archive.nytimes.com/artsbeat.blogs.nytimes.com/2009/08/24/coroners-findings-in-jackson-death-revealed/ |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 20 |website=ArtsBeat |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |title=Michael Jackson Search Warrant {{!}} PDF {{!}} Affidavit {{!}} Medicine |url=https://www.scribd.com/document/19058649/Michael-Jackson-search-warrant |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 20 |website=Scribd |language=en}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, 2016 թվականի դրությամբ պրոպոֆոլը չի ներառվել ԱՄՆ-ի թմրամիջոցների դեմ պայքարի վարչության դեղերի ցուցակում<ref name="ReferenceA"/><ref>{{Cite web |date=2012 թ․ ապրիլի 6 |title=DEA may limit drug eyed in Jackson case - Entertainment - Celebrities - TODAY.com |url=http://today.msnbc.msn.com/id/31928660/ns/entertainment-music/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120406062606/http://today.msnbc.msn.com/id/31928660/ns/entertainment-music/ |archive-date=2012 թ․ ապրիլի 6 |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 20 |website=web.archive.org}}</ref>։

== Կողմնակի ազդեցություն ==
Պրոպոֆոլի ամենատարածված կողմնակի ազդեցություններից մեկը ներարկման ցավն է, հատկապես փոքր երակների մեջ։ Ցավը տեղի է ունենում զգայուն նյարդերի վրա տեղակայված TRPA1 ցավի ընկալիչի ակտիվացման արդյունքում և կարող է մեղմվել [[լիդոկաին]]ի նախնական բուժման միջոցով<ref>{{Cite journal |last=Matta |first=José A. |last2=Cornett |first2=Paul M. |last3=Miyares |first3=Rosa L. |last4=Abe |first4=Ken |last5=Sahibzada |first5=Niaz |last6=Ahern |first6=Gerard P. |date=2008 թ․ հունիսի 24 |title=General anesthetics activate a nociceptive ion channel to enhance pain and inflammation |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18574153/ |journal=Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America |volume=105 |issue=25 |pages=8784–8789 |doi=10.1073/pnas.0711038105 |issn=1091-6490 |pmc=2438393 |pmid=18574153}}</ref><ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/Drugscom |title=Propofol: Uses, Dosage, Side Effects & Warnings |url=https://www.drugs.com/propofol.html |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 20 |website=Drugs.com |language=en}}</ref>։ Ավելի քիչ ցավ է առաջանում, երբ ավելի ցածր արագությամբ ներարկվում է մեծ երակ (նախաբազկի ֆոսա)։ Հիվանդները զգալի փոփոխականություն են ցուցաբերում պրոպոֆոլի նկատմամբ իրենց արձագանքի մեջ, երբեմն ցույց են տալիս խորը հանգստացնող ազդեցություն փոքր չափաբաժիններով։

Լրացուցիչ կողմնակի ազդեցությունները ներառում են ցածր [[արյան ճնշում]], որը կապված է վազոդիլացման հետ, կարճաժամկետ շնչառություն՝ ներարկվող դոզաներից հետո և ուղեղանոթային ազդեցություններից։ Պրոպոֆոլն ունի ավելի ցայտուն հեմոդինամիկ ազդեցություններ՝ համեմատած շատ ներերակային անզգայացումների հետ<ref name="pubs.asahq.org">{{Cite web |url=https://pubs.asahq.org/anesthesiology/article/71/2/260/31202/PropofolA-New-Intravenous-Anesthetic |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 20 |website=pubs.asahq.org}}</ref>։ Ենթադրվում է, որ արյան ճնշման 30% կամ ավելի անկման մասին հաղորդումները մասամբ պայմանավորված են [[Սիմպաթիկ նյարդային համակարգ|սիմպաթիկ նյարդերի գործունեության]] արգելակմամբ։ Այս ազդեցությունը կապված է պրոպոֆոլի ընդունման դոզայի և արագության հետ<ref>{{Cite web |url=https://pubs.asahq.org/anesthesiology/article/86/1/64/35928/Mechanisms-whereby-Propofol-Mediates-Peripheral |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 20 |website=pubs.asahq.org}}</ref>։ Այն կարող է նաև ուժեղանալ [[Օփիոիդային ընկալիչներ|օփիոիդային]] ցավազրկողներով<ref>{{Cite web |url=https://www.semanticscholar.org/paper/New-Awakening-in-Anaesthesia%E2%80%94-at-a-Price/a16e609406554c44659543efb565a5604a1bd39c |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 20 |website=www.semanticscholar.org}}</ref>։

Պրոպոֆոլը կարող է նաև առաջացնել համակարգային անոթային դիմադրության, սրտամկանի արյան հոսքի և [[Թթվածին|թթվածնի]] սպառման նվազում, հնարավոր է՝ ուղղակի վազոդիլացման միջոցով<ref>{{Cite web |url=https://www.semanticscholar.org/paper/Clinical-Pharmacology-of-Propofol:-An-Intravenous-Larijani-Gratz/c8f809217089b5775a93f2a591cca13845abc63c |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 20 |website=www.semanticscholar.org}}</ref>։ Կան նաև հաղորդումներ, որ դա կարող է առաջացնել մեզի կանաչ գունավորում<ref>{{Cite journal |last=Lee |first=Jung-Sam |last2=Jang |first2=Hyun-Soo |last3=Park |first3=Byeong-Jae |date=2013-08 |title=Green discoloration of urine after propofol infusion |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24024005/ |journal=Korean Journal of Anesthesiology |volume=65 |issue=2 |pages=177–179 |doi=10.4097/kjae.2013.65.2.177 |issn=2005-6419 |pmc=3766788 |pmid=24024005}}</ref>։

Չնայած պրոպոֆոլը լայնորեն օգտագործվում է մեծահասակների ինտենսիվ բուժման բաժանմունքներում, դեղորայքի հետ կապված կողմնակի ազդեցությունները կարծես ավելի մտահոգիչ են երեխաների համար։ 1990-ականներին վերակենդանացման բաժանմունքներում երեխաների մահվան մասին բազմաթիվ հաղորդումներ, որոնք կապված էին պրոպոֆոլի հանգստացնող ազդեցության հետ, [[Սննդի և դեղերի վարչություն|սննդի և դեղերի վարչությանը]] դրդել են նախազգուշացում տալ<ref>{{Cite journal |last=Parke |first=T. J. |last2=Stevens |first2=J. E. |last3=Rice |first3=A. S. |last4=Greenaway |first4=C. L. |last5=Bray |first5=R. J. |last6=Smith |first6=P. J. |last7=Waldmann |first7=C. S. |last8=Verghese |first8=C. |date=1992 թ․ սեպտեմբերի 12 |title=Metabolic acidosis and fatal myocardial failure after propofol infusion in children: five case reports |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/1393073/ |journal=BMJ (Clinical research ed.) |volume=305 |issue=6854 |pages=613–616 |doi=10.1136/bmj.305.6854.613 |issn=0959-8138 |pmc=1883365 |pmid=1393073}}</ref>։

Լինելով [[շնչառություն]]ը ճնշող միջոց՝ պրոպոֆոլը հաճախ շնչառությունը դարձնում է հաճախակի։ Շնչառության կանգի տևողությունը կարող է կախված լինել այնպիսի գործոններից, ինչպիսիք են նախաբուժումը, տրված [[դեղաչափ]]ը և կառավարման արագությունը, և երբեմն էլ կարող է տևել ավելի քան 60 վայրկյան<ref>{{Cite journal |last=Langley |first=Mark S. |last2=Heel |first2=Rennie C. |date=1988 թ․ ապրիլի 1 |title=Propofol |url=https://doi.org/10.2165/00003495-198835040-00002 |journal=Drugs |language=en |volume=35 |issue=4 |pages=334–372 |doi=10.2165/00003495-198835040-00002 |issn=1179-1950}}</ref>։ Ներշնչման կենտրոնական շարժիչի արգելակման արդյունքում պրոպոֆոլը կարող է առաջացնել շնչառության մակարդակի, րոպեի ծավալի, մակընթացային ծավալի, ներշնչման միջին հոսքի արագության և ֆունկցիոնալ մնացորդային հզորության զգալի նվազում<ref name="pubs.asahq.org"/>։

Պրոպոֆոլի ընդունումը հանգեցնում է նաև ուղեղի արյան հոսքի նվազմանը, ուղեղի [[Թթվածին|թթվածնի]] [[Նյութափոխանակություն|նյութափոխանակության]] ընդունմանն և ներգանգային ճնշմանը<ref>{{Cite web |url=https://pubs.asahq.org/anesthesiology/article/84/6/1288/35494/Pharmacokinetics-of-Propofol-in-Adult-Patients |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 20 |website=pubs.asahq.org}}</ref>։ Բացի այդ, պրոպոֆոլը նորմալ ներակնային ճնշում ունեցող հիվանդների մոտ կարող է նվազեցնել ներակնային ճնշումը մինչև 50%-ով<ref>{{Cite web |url=https://www.semanticscholar.org/paper/New-Intravenous-Anaesthetics-and-Neuromuscular-Reilly-Nimmo/d5496fdadf740e55ff5528dfe527648a46002e55 |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 20 |website=www.semanticscholar.org}}</ref>։

Ավելի լուրջ, բայց հազվագյուտ կողմնակի ազդեցություն է [[դիստոնիա]]ն։ Մեղմ միոկլոնիկ շարժումները տարածված են, ինչպես դա տեղի է ունենում այլ ներերակային [[Քնաբեր դեղամիջոցներ|քնաբերների]] օգտագործման դեպքում<ref>{{Cite journal |last=Schramm |first=Belinda M. |last2=Orser |first2=Beverley A. |date=2002-05 |title=Dystonic Reaction to Propofol Attenuated by Benztropine (Cogentin) |url=https://journals.lww.com/anesthesia-analgesia/fulltext/2002/05000/dystonic_reaction_to_propofol_attenuated_by.34.aspx |journal=Anesthesia & Analgesia |language=en-US |volume=94 |issue=5 |pages=1237 |doi=10.1097/00000539-200205000-00034 |issn=0003-2999}}</ref>։ Պրոպոֆոլն անվտանգ է [[պորֆիրիա]]յի համար և, ինչպես հայտնի է, չի առաջացնում չարորակ հիպերպիրեքսիա։

Հաղորդվում է նաև, որ պրոպոֆոլն որոշ մարդկանց մոտ առաջացնում է [[պրիապիզմ]] և նկատվել է<ref>{{Cite web |url=https://www.semanticscholar.org/paper/Propofol-Induced-Priapism,-a-Case-Confirmed-with-Vesta-Martina/ad1a04ad321f875a54f91e2c65d9fae73d46f1cb |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 20 |website=www.semanticscholar.org}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Fuentes |first=Ennio J. |last2=Garcia |first2=Silvia |last3=Garrido |first3=Manuel |last4=Lorenzo |first4=Cristina |last5=Iglesias |first5=Jose M. |last6=Sola |first6=Juan E. |date=2009-07 |title=Successful treatment of propofol-induced priapism with distal glans to corporal cavernosal shunt |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19371930/ |journal=Urology |volume=74 |issue=1 |pages=113–115 |doi=10.1016/j.urology.2008.12.066 |issn=1527-9995 |pmid=19371930}}</ref>, որ ճնշում է REM փուլը և որոշ հիվանդների մոտ խաթարում քնի որակը<ref>{{Cite journal |last=Kondili |first=Eumorfia |last2=Alexopoulou |first2=Christina |last3=Xirouchaki |first3=Nectaria |last4=Georgopoulos |first4=Dimitris |date=2012 թ․ հոկտեմբերի 1 |title=Effects of propofol on sleep quality in mechanically ventilated critically ill patients: a physiological study |url=https://doi.org/10.1007/s00134-012-2623-z |journal=Intensive Care Medicine |language=en |volume=38 |issue=10 |pages=1640–1646 |doi=10.1007/s00134-012-2623-z |issn=1432-1238}}</ref>։

Հազվագյուտ կողմնակի ազդեցությունները ներառում են<ref>{{Cite web |title=Propofol (Intravenous Route) Side Effects - Mayo Clinic |url=https://www.mayoclinic.org/drugs-supplements/propofol-intravenous-route/side-effects/drg-20488192?p=1 |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 20 |website=www.mayoclinic.org}}</ref>՝

* անհանգստություն
* տեսողության փոփոխություներ
* պղտոր մեզ
* հազ արյունով
* զառանցանք կամ զգայապատրանք
* միզելու դժվարություն
* կուլ տալու դժվարություն
* չոր աչքեր, բերան, քիթ կամ կոկորդ

Ինչպես ընդհանուր [[Անզգայացում|անզգայացման]] ցանկացած այլ միջոցի դեպքում պրոպոֆոլը պետք է տրվի միայն այն դեպքում, եթե առկա են պատշաճ պատրաստված անձնակազմ և մոնիտորինգի միջոցներ, ինչպես նաև պատշաճ շնչառական խնամք, լրացուցիչ [[Թթվածին|թթվածնի]] մատակարարում, մեխանիկական օդափոխություն և սրտանոթային վերակենդանացում<ref>{{Cite web |title=Wayback Machine |url=http://www1.astrazeneca-us.com/pi/diprivan.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20111004154816/http://www1.astrazeneca-us.com/pi/diprivan.pdf |archive-date=2011 թ․ հոկտեմբերի 4 |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 20 |website=web.archive.org}}</ref>։

Իր [[լիպիդ]]ային հիմքի պատճառով որոշ հիվանդանոցային հաստատություններ պահանջում են ներերակային խողովակի փոխարինում (պրոպոֆոլի շարունակական ներարկումների համար) 12 ժամ հետո։ Սա կանխարգելիչ միջոց է [[մանրէներ]]ի աճի և վարակի դեմ<ref>{{Cite journal |last=Kim |first=Tae Eung |last2=Shankel |first2=Tamara |last3=Reibling |first3=Ellen T. |last4=Paik |first4=Jacqueline |last5=Wright |first5=Dolores |last6=Buckman |first6=Michelle |last7=Wild |first7=Kathi |last8=Ngo |first8=Ehren |last9=Hayatshahi |first9=Alireza |date=2017 |title=Healthcare students interprofessional critical event/disaster response course |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28822211/ |journal=American Journal of Disaster Medicine |volume=12 |issue=1 |pages=11–26 |doi=10.5055/ajdm.2017.0254 |issn=1932-149X |pmid=28822211}}</ref>։

=== Պրոպոֆոլի ինֆուզիոն համախտանիշ ===
Հազվագյուտ, բայց լուրջ կողմնակի ազդեցությունը պրոպոֆոլի ինֆուզիոն համախտանիշն է։ Պրոպոֆոլի բարձր չափաբաժինների երկարատև ներարկումից հետո, երբեմն [[կատեխոլամին]]ների և [[կորտիկոստերոիդներ]]ի հետ համատեղ, հաղորդվել է այս պոտենցիալ մահացու նյութափոխանակության խանգարման մասին կրիտիկական վիճակում գտնվող հիվանդների մոտ<ref>{{Cite web |url=https://www.semanticscholar.org/paper/The-pathophysiology-of-propofol-infusion-syndrome:-Vasile-Rasulo/8e4adbf5f3e8c39b12764d8e53b0f0eb592479f9 |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 19 |website=www.semanticscholar.org}}</ref>։

== Փոխազդեցություններ ==
Պրոպոֆոլի շնչառական ազդեցությունը մեծանում է, երբ միաժամանակ օգտագործվում է այլ շնչառական ճնշող միջոցների, ներառյալ [[բենզոդիազեպիններ]]ի հետ<ref>{{Cite web |last=https://www.facebook.com/WebMD |title=Pain Management: Treatment Overview |url=https://www.webmd.com/pain-management/pain-management-treatment-overview |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 19 |website=WebMD |language=en}}</ref>։

== Դեղաբանություն ==
=== Ֆարմակոդինամիկա ===
Ենթադրվում է, որ պրոպոֆոլն ունի գործողության մի քանի մեխանիզմ՝ ինչպես [[գամմա-ամինոկարագաթթու]] ընկալիչների ակտիվության բարձրացման միջոցով<ref>{{Cite journal |last=Trapani |first=G. |last2=Altomare |first2=C. |last3=Liso |first3=G. |last4=Sanna |first4=E. |last5=Biggio |first5=G. |date=2000-02 |title=Propofol in anesthesia. Mechanism of action, structure-activity relationships, and drug delivery |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/10637364/ |journal=Current Medicinal Chemistry |volume=7 |issue=2 |pages=249–271 |doi=10.2174/0929867003375335 |issn=0929-8673 |pmid=10637364}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Kotani |first=Yoshinori |last2=Shimazawa |first2=Masamitsu |last3=Yoshimura |first3=Shinichi |last4=Iwama |first4=Toru |last5=Hara |first5=Hideaki |date=2008 |title=The experimental and clinical pharmacology of propofol, an anesthetic agent with neuroprotective properties |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18482023/ |journal=CNS neuroscience & therapeutics |volume=14 |issue=2 |pages=95–106 |doi=10.1111/j.1527-3458.2008.00043.x |issn=1755-5930 |pmc=6494023 |pmid=18482023}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Vanlersberghe |first=C. |last2=Camu |first2=F. |date=2008 |title=Propofol |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18175094/ |journal=Handbook of Experimental Pharmacology |issue=182 |pages=227–252 |doi=10.1007/978-3-540-74806-9_11 |issn=0171-2004 |pmid=18175094}}</ref>, այնպես էլ հանդես է գալիս որպես [[գամմա-ամինոկարագաթթու]] ընկալիչների նկատմամբ դրական [[Ալոստերիկ կարգավորում|ալոստերիկ մոդուլյատոր]]՝ դրանով իսկ դանդաղեցնելով ալիքի փակման ժամանակը։ Բարձր դոզաներում պրոպոֆոլը կարող է ակտիվացնել [[գամմա-ամինոկարագաթթու]] ընկալիչները, բացակայության դեպքում՝ հանդես գալով որպես [[գամմա-ամինոկարագաթթու]] ընկալիչների ագոնիստ<ref>{{Cite journal |last=Trapani |first=G. |last2=Latrofa |first2=A. |last3=Franco |first3=M. |last4=Altomare |first4=C. |last5=Sanna |first5=E. |last6=Usala |first6=M. |last7=Biggio |first7=G. |last8=Liso |first8=G. |date=1998 թ․ մայիսի 21 |title=Propofol analogues. Synthesis, relationships between structure and affinity at GABAA receptor in rat brain, and differential electrophysiological profile at recombinant human GABAA receptors |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/9599235/ |journal=Journal of Medicinal Chemistry |volume=41 |issue=11 |pages=1846–1854 |doi=10.1021/jm970681h |issn=0022-2623 |pmid=9599235}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Krasowski |first=M. D. |last2=Jenkins |first2=A. |last3=Flood |first3=P. |last4=Kung |first4=A. Y. |last5=Hopfinger |first5=A. J. |last6=Harrison |first6=N. L. |date=2001-04 |title=General anesthetic potencies of a series of propofol analogs correlate with potency for potentiation of gamma-aminobutyric acid (GABA) current at the GABA(A) receptor but not with lipid solubility |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11259561/ |journal=The Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics |volume=297 |issue=1 |pages=338–351 |issn=0022-3565 |pmid=11259561}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Krasowski |first=Matthew D. |last2=Hong |first2=Xuan |last3=Hopfinger |first3=A. J. |last4=Harrison |first4=Neil L. |date=2002 թ․ հուլիսի 18 |title=4D-QSAR analysis of a set of propofol analogues: mapping binding sites for an anesthetic phenol on the GABA(A) receptor |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12109905/ |journal=Journal of Medicinal Chemistry |volume=45 |issue=15 |pages=3210–3221 |doi=10.1021/jm010461a |issn=0022-2623 |pmc=2864546 |pmid=12109905}}</ref>։ Ապացուցված է, որ պրոպոֆոլի անալոգները գործում են նաև որպես [[նատրիում]]ի ալիքների արգելափակումներ<ref>{{Cite journal |last=Haeseler |first=G. |last2=Leuwer |first2=M. |date=2003-03 |title=High-affinity block of voltage-operated rat IIA neuronal sodium channels by 2,6 di-tert-butylphenol, a propofol analogue |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12650493/ |journal=European Journal of Anaesthesiology |volume=20 |issue=3 |pages=220–224 |doi=10.1017/s0265021503000371 |issn=0265-0215 |pmid=12650493}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Haeseler |first=G. |last2=Karst |first2=M. |last3=Foadi |first3=N. |last4=Gudehus |first4=S. |last5=Roeder |first5=A. |last6=Hecker |first6=H. |last7=Dengler |first7=R. |last8=Leuwer |first8=M. |date=2008-09 |title=High-affinity blockade of voltage-operated skeletal muscle and neuronal sodium channels by halogenated propofol analogues |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18574460/ |journal=British Journal of Pharmacology |volume=155 |issue=2 |pages=265–275 |doi=10.1038/bjp.2008.255 |issn=0007-1188 |pmc=2538694 |pmid=18574460}}</ref>։ Որոշ ուսումնասիրություններ ցույց են տվել, որ [[Ներսածին կաննաբինոիդային համակարգ|էնդոկանաբինոիդային համակարգը]] կարող է զգալի ներդրում ունենալ պրոպոֆոլի անզգայացնող ազդեցության և յուրահատուկ հատկությունների մեջ, քանի որ էնդոկանաբինոիդները նույնպես կարևոր դեր են խաղում ֆիզիոլոգիական քնի վերահսկման, ցավազրկման և [[Փսխում|փսխման]] մեջ<ref name="Fowler 59–61">{{Cite journal |last=Fowler |first=Christopher J. |date=2004-02 |title=Possible involvement of the endocannabinoid system in the actions of three clinically used drugs |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15106622/ |journal=Trends in Pharmacological Sciences |volume=25 |issue=2 |pages=59–61 |doi=10.1016/j.tips.2003.12.001 |issn=0165-6147 |pmid=15106622}}</ref><ref name="Fowler 59–61"/>։ Պրոպոֆոլով ընդհանուր անզգայացում անցնող հիվանդների մոտ ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ այն առաջացնում է ուղեղի տեղեկատվության ինտեգրման ունակության զգալի նվազում<ref>{{Cite journal |last=Lee |first=UnCheol |last2=Mashour |first2=George A. |last3=Kim |first3=Seunghwan |last4=Noh |first4=Gyu-Jeong |last5=Choi |first5=Byung-Moon |date=2009-03 |title=Propofol induction reduces the capacity for neural information integration: implications for the mechanism of consciousness and general anesthesia |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19054696/ |journal=Consciousness and Cognition |volume=18 |issue=1 |pages=56–64 |doi=10.1016/j.concog.2008.10.005 |issn=1090-2376 |pmid=19054696}}</ref>։

Պրոպոֆոլը [[ճարպաթթուներ]]ի՝ ամիդհիդրոլազ ֆերմենտի արգելակիչ է, որը նյութափոխանակում է [[Էնդոկաննաբինոիդներ|էնդոկանաբինոիդ]] անանդամիդը։ Պրոպոֆոլի կողմից [[Էնդոկաննաբինոիդներ|էնդոկանաբինոիդային]] համակարգի ակտիվացումը, հնարավոր է կատաբոլիզմի արգելակման միջոցով, որը հանգեցնում է ուղեղի պարունակության զգալի աճի՝ խթանելով պրոպոֆոլի հանգստացնող հատկությունները ընկալիչի ակտիվացման միջոցով<ref>{{Cite journal |last=Patel |first=Sachin |last2=Wohlfeil |first2=Eric R. |last3=Rademacher |first3=David J. |last4=Carrier |first4=Erica J. |last5=Perry |first5=LaToya J. |last6=Kundu |first6=Abhijit |last7=Falck |first7=J. R. |last8=Nithipatikom |first8=Kasem |last9=Campbell |first9=William B. |date=2003-07 |title=The general anesthetic propofol increases brain N-arachidonylethanolamine (anandamide) content and inhibits fatty acid amide hydrolase |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12839875/ |journal=British Journal of Pharmacology |volume=139 |issue=5 |pages=1005–1013 |doi=10.1038/sj.bjp.0705334 |issn=0007-1188 |pmc=1573928 |pmid=12839875}}</ref>։ Սա կարող է բացատրել պրոպոֆոլի հոգեմետ և հակաէմետիկ հատկությունները։ Ի հակադրություն ցնդող անզգայացնող միջոցների օգտագործումից հետո կա հետվիրահատական սրտխառնոցի և փսխման բարձր դեպք, որոնք նպաստում են ընկալիչների զգալի նվազմանն ամբողջ ուղեղում, որը կարող է տևել մինչև քառասուն րոպե կառավարումից հետո<ref>{{Cite web |url=https://pubs.asahq.org/anesthesiology/article/104/2/273/630/Effects-of-General-Anesthesia-on-Anandamide-Blood |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 19 |website=pubs.asahq.org}}</ref>։

=== Ֆարմակոկինետիկա ===
[[Պատկեր:Propofol.jpg|alt=Large vial filled with milky white fluid|մինի|357x357փքս|20 մլ ամպուլa 1% պրոպոֆոլի էմուլսիայով, որը վաճառվում է Ավստրալիայում Սանդոզի կողմից]]
Պրոպոֆոլը լավ կապվում է սպիտակուցների հետ և նյութափոխանակվում է լյարդում կոնյուգացիայի միջոցով<ref>{{Cite journal |last=Favetta |first=P. |last2=Degoute |first2=C. S. |last3=Perdrix |first3=J. P. |last4=Dufresne |first4=C. |last5=Boulieu |first5=R. |last6=Guitton |first6=J. |date=2002-05 |title=Propofol metabolites in man following propofol induction and maintenance |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12067002/ |journal=British Journal of Anaesthesia |volume=88 |issue=5 |pages=653–658 |doi=10.1093/bja/88.5.653 |issn=0007-0912 |pmid=12067002}}</ref>։ Պրոպոֆոլի կես կյանքը գնահատվում է 2-ից 24 ժամվա ընթացքում։ Այնուամենայնիվ, կլինիկական ազդեցության տևողությունը զգալիորեն ավելի կարճ է, քանի որ պրոպոֆոլն արագորեն բաշխվում է ծայրամասային հյուսվածքներում։ Ներերակային հանգստացնող միջոցների դեպքում պրոպոֆոլի մեկ դոզան սովորաբար գործում է մի քանի րոպեի ընթացքում։ Պրոպոֆոլը համընդհանուր դեղ է և կարող է տրվել կարճաժամկետ կամ երկարատև հանգստացման, ինչպես նաև ընդհանուր անզգայացման համար։ Դրա օգտագործումը կապված չէ [[սրտխառնոց]]ի հետ, ինչպես հաճախ նկատվում է [[Օփիոիդային ընկալիչներ|օփիոիդային]] դեղեր ընդունելիս։ Արագ մեկնարկի և վերականգնման այս բնութագրերն, ինչպես նաև [[Ամնեզիա|ամնեզիկ]] ազդեցությունները, հանգեցրել են դրա լայն օգտագործման՝ հանգստացնելու և անզգայացնելու համար<ref>{{Cite web |url=https://www.semanticscholar.org/paper/The-Comparative-Amnestic-Effects-of-Midazolam,-and-Veselis-Reinsel/2d49bcbd9c7ab2a1379205e501777c1f2b1e9075 |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 19 |website=www.semanticscholar.org}}</ref>։

== Պատմություն ==
Գերագույն քիմիական արդյունաբերության ([[Անգլերեն|անգլ․՝]] Imperial Chemical Industries) [[անասնաբույժ]] և հետազոտող Բ.Գլենը տասներեք տարի աշխատել է պրոպոֆոլի զարգացման վրա, և 2018 թվականին արժանացել Լասկերի մրցանակի՝ կլինիկական հետազոտությունների համար։

Ի սկզբանե պրոպոֆոլն ընտրվել է մի շարք օրթո ալկիլացված [[ֆենոլներ]]ի անզգայացնող և ֆարմակոկինետիկ պրոֆիլների կառուցվածքի ու գործունեության փոխհարաբերությունների մանրակրկիտ գնահատումից և ուսումնասիրությունից հետո<ref>{{Cite journal |last=James |first=R. |last2=Glen |first2=J. B. |date=1980-12 |title=Synthesis, biological evaluation, and preliminary structure-activity considerations of a series of alkylphenols as intravenous anesthetic agents |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/7452689/ |journal=Journal of Medicinal Chemistry |volume=23 |issue=12 |pages=1350–1357 |doi=10.1021/jm00186a013 |issn=0022-2623 |pmid=7452689}}</ref>։

Առաջին անգամ որպես թեկնածու դեղամիջոց ճանաչվել է 1973 թվականին, պրոպոֆոլը կլինիկական փորձարկումների է անցել 1977 թվականին օգտագործելով լուծելի ձև<ref>{{Cite web |last=Hofschneider |first=Mark |title=Discovery and development of propofol, a widely used anesthetic |url=https://laskerfoundation.org/winners/discovery-and-development-of-propofol-a-widely-used-anesthetic/ |accessdate=2023 թ․ օգոստոսի 20 |website=Lasker Foundation |language=en-US}}</ref>։ Պրոպոֆոլի կլինիկական փորձարկումն իրականացվել է 1978 թվականին՝ օգտագործելով կրեմոֆորում լուծելի ձևով։ Այնուամենայնիվ, կրեմոֆորի նկատմամբ անաֆիլակտիկ ռեակցիաների պատճառով այն հանվել է շուկայից և հետագայում վերաձևակերպվել որպես ջրի մեջ սոյայի յուղի և պրոպոֆոլի խառնուրդի [[էմուլսիա]]։ Էմուլգացված դեղամիջոցը կրկին թողարկվել է 1986 թվականին ԳՔԱ-ի կողմից (դեղագործական ստորաբաժանումը հետագայում մտավ Աստրա զենեկա) դիպրիվան ապրանքանիշի ներքո։ Դեղը պարունակում է 1% պրոպոֆոլ, 10% սոյայի յուղ և 1,2% մաքրված ձվի [[ֆոսֆոլիպիդ]]՝ որպես էմուլգատոր, 2,25% գլիցերին՝ որպես [[տոնուս]]ը կարգավորող միջոց և նատրիումի հիդրօքսիդ՝ pH-ն կարգավորելու համար։ Դիպրիվանը պարունակում է սովորական արգելակող միջոց, որը նույնպես գործում է ինքնուրույն (բակտերիոստատիկորեն որոշ բակտերիաների դեմ) և [[Սիներգիա|սիներգիկորեն]] որոշ այլ [[Հակամանրէային դեղամիջոցներ|հակամանրէային]] միջոցների հետ։ Դրիպավանը կարող է օգտագործվել նաև որպես հակամանրէային միջոց։ Նոր ընդհանուր դեղամիջոցները պարունակում են նատրիումի մետաբիսուլֆիտ կամ բենզիլային սպիրտ՝ որպես հակամանրէային միջոցներ։ Պրոպոֆոլի էմուլսիան անթափանց սպիտակ հեղուկ է՝ իր փոքրիկ (մոտ 150 նմ) յուղի կաթիլների վրա լույսի ցրման պատճառով։

== Զարգացումներ ==
Մշակվել և փորձարկվել է դրական արդյունքներով՝ պրոլեկարիայի ջրային լուծելի ձև՝ ֆոսպրոպոֆոլ։ Ֆոսպրոպոֆոլը արագորեն քայքայվում է [[Ալկալիներ|ալկալային]] ֆոսֆատազ ֆերմենտի միջոցով՝ առաջացնելով պրոպոֆոլ։ Վաճառվում է որպես լուսեդրա, կարող է ցավ չպատճառել ներարկման տեղում, որը հաճախ տեղի է ունենում, երբ օգտագործվում է դեղամիջոցի սովորական ձևը։ [[Սննդի և դեղերի վարչություն|ԱՄՆ-ի սննդի և դեղերի վարչությունը (FDA)]] հաստատել է ապրանքը 2008 թվականին<ref>{{Cite journal |date=2023 թ․ օգոստոսի 18 |title=Food and Drug Administration |url=https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Food_and_Drug_Administration&oldid=1171007978 |language=en}}</ref>։ Այնուամենայնիվ, ֆոսֆոպրոպլը, ի տարբերություն պրոպոֆոլի, չորրորդ ցուցակում ընդգրկված նյութ է։

Ազոբենզոլային բլոկի ներառման շնորհիվ 2012 թվականին մշակվել է պրոպոֆոլի (AP2) ֆոտովոլտային տարբերակը, որը թույլ է տալիս լույսի միջոցով իրականացնել [[Գամմա-ամինոկարագաթթու|գամմա ամինոկարագաթթու]] ընկալիչների օպտիկական հսկողություն<ref>{{Cite journal |last=Stein |first=Marco |last2=Middendorp |first2=Simon J. |last3=Carta |first3=Valentina |last4=Pejo |first4=Ervin |last5=Raines |first5=Douglas E. |last6=Forman |first6=Stuart A. |last7=Sigel |first7=Erwin |last8=Trauner |first8=Dirk |date=2012 թ․ հոկտեմբերի 15 |title=Azo-propofols: photochromic potentiators of GABA(A) receptors |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22968919/ |journal=Angewandte Chemie (International Ed. in English) |volume=51 |issue=42 |pages=10500–10504 |doi=10.1002/anie.201205475 |issn=1521-3773 |pmc=3606271 |pmid=22968919}}</ref>։ 2013 թվականին պրոպոֆոլի կապակցման կայքը կաթնասունների [[գամմա-ամինոկարագաթթու]] ընկալիչներին հայտնաբերվեց դիազիրինի ածանցյալի օգտագործմամբ լուսանկարչական լաբորատորիայի միջոցով։ Բացի այդ, ապացուցվել է, որ ձուսպաթաղանթում առկա հիալուրոնաթթվի պոլիմերը կարող է պաշտպանվել պրոպոֆոլի ազատ ռադիկալ դեպոլիմերացումից<ref>{{Cite journal |last=Yip |first=Grace M. S. |last2=Chen |first2=Zi-Wei |last3=Edge |first3=Christopher J. |last4=Smith |first4=Edward H. |last5=Dickinson |first5=Robert |last6=Hohenester |first6=Erhard |last7=Townsend |first7=R. Reid |last8=Fuchs |first8=Karoline |last9=Sieghart |first9=Werner |date=2013-11 |title=A propofol binding site on mammalian GABAA receptors identified by photolabeling |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24056400/ |journal=Nature Chemical Biology |volume=9 |issue=11 |pages=715–720 |doi=10.1038/nchembio.1340 |issn=1552-4469 |pmc=3951778 |pmid=24056400}}</ref>։ Պոլիմերը կարող է օգտագործվել նաև ձուսպաթաղանթում առկա հիալուրոնաթթվի պոլիմերը պաշտպանելու համար<ref>{{Cite journal |last=Kvam |first=C. |last2=Granese |first2=D. |last3=Flaibani |first3=A. |last4=Pollesello |first4=P. |last5=Paoletti |first5=S. |date=1993 թ․ հունիսի 30 |title=Hyaluronan can be protected from free-radical depolymerisation by 2,6-diisopropylphenol, a novel radical scavenger |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/8391811/ |journal=Biochemical and Biophysical Research Communications |volume=193 |issue=3 |pages=927–933 |doi=10.1006/bbrc.1993.1714 |issn=0006-291X |pmid=8391811}}</ref>։

Ցիպրոֆոլը պրոպոֆոլի մեկ այլ ածանցյալ է, որը 4-6 անգամ ավելի հզոր է, քան պրոպոֆոլը։ Ներկայումս ցիպրոֆոլն անցնում է երրորդ փուլի փորձարկումներ, և ներարկման տեղում ցավի ու շնչառական դեպրեսիայի հաճախականությունն ավելի ցածր է լինում, քան պրոպոֆոլինը<ref>{{Cite journal |last=Chen |first=Ben-Zhen |last2=Yin |first2=Xin-Yu |last3=Jiang |first3=Li-Hua |last4=Liu |first4=Jin-Hui |last5=Shi |first5=Yan-Yan |last6=Yuan |first6=Bi-Ying |date=2022 թ․ օգոստոսի 3 |title=The efficacy and safety of ciprofol use for the induction of general anesthesia in patients undergoing gynecological surgery: a prospective randomized controlled study |url=https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35922771/ |journal=BMC anesthesiology |volume=22 |issue=1 |pages=245 |doi=10.1186/s12871-022-01782-7 |issn=1471-2253 |pmc=9347095 |pmid=35922771}}</ref>։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* {{Cite web |title=Propofol |url=https://druginfo.nlm.nih.gov/drugportal/name/propofol |website=Drug Information Portal |publisher=U.S. National Library of Medicine}}
* {{cite patent|country=GB|number=1472793|status=patent|title=Pharmaceutical Compositions|pubdate=1977-05-04|fdate=1974-03-28|pridate=1974-03-28|invent1=John B Glen|invent2=Roger James|assign1=Imperial Chemical Industries Ltd|url=https://worldwide.espacenet.com/publicationDetails/biblio?II=0&ND=3&adjacent=true&locale=en_EP&FT=D&date=19770504&CC=GB&NR=1472793A&KC=A}}
{{Authority control}}

[[Կատեգորիա:Ամառային երիտասարդական վիքիճամբարի հոդվածներ]]
[[Կատեգորիա:Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության հիմնական դեղեր]]
[[Կատեգորիա:Դեղագիտություն]]
[[Կատեգորիա:Նյարդային համակարգի վրա ազդեցությամբ դեղեր]]
[[Կատեգորիա:Քնաբեր դեղամիջոցներ]]
[[Կատեգորիա:Ֆենոլներ]]