Դիտել Մոնղոլագիտություն էջի աղբյուրը

{{Թարմացնել}}
[[Պատկեր:Amarbayasgalant monastery temple 01.JPG|250px|մինի|Բուդդայական տաճար Մոնղոլիայում]]
[[Պատկեր:1913? Mongolian yurt.jpg|250px|մինի|[[Յուրդ]]եր]]
'''Մոնղոլագիտություն''', գիտությունների համակարգ, որն ուսումնասիրում է մոնղոլական ժողովուրդների [[պատմություն]]ը, [[տնտեսություն]]ը, [[հնագիտություն]]ը, [[ազգագրություն]]ը, [[լեզու]]ն և գրականությունը։

Մոնղոլագիտության զարգացման հիմք են ծառայել 13—[[17-րդ դար|17-րդ]] դարերի մոնղական հեղինակների ստեղծագործությունները, չինական դինաստիական ժամանակագրությունները, չինական, պարսկական, արաբական, [[հայ]], [[վրացի]] հեղինակների և [[ռուս]] տարեգիրների գործերը, ճանապարհորդների և դեսպանների հուշերը (Պլանո Աարպինի, Ռուբրուկ, [[Մարկո Պոլո]] և ուրիշներ)։ Մոնղոլագիտությունը [[Եվրոպա]]յում սկսել է զարգանալ [[16-րդ դար]]ում, երբ ֆրանսիացի միսիոներ չինագետներ ժ․ Բ․ Դյուգալդը, դը Գինը, Մայան և ուրիշներ առաջին անգամ շրջանառության մեջ դրեցին չինական ժամանակագրությունների և պատմական երկերի մի շարք տեղեկությունները մոնղոլների մասին։ Նույն ժամանակ [[Ռուսաստան]]ում պատմաբաններ Գ․ Ֆ․ Միլլերը և Ի․ Ե․ Ֆիշերը օգտագործել են [[ռուս]], դիվանների փաստաթղթերը [[Մոնղոլիա]]յի մասին, իսկ չինագետներ Ի․ Կ․ Ռոսսոխինը և Ա․ Լ․ Լեոնտևը [[չինարեն]]ից և [[մանջուրերեն]]ից թարգմանեցին [[Մոնղոլիա]]յի պատմության վերաբերյալ երկեր։ Տարածքային մոտիկության և երկարատև համատեղ պատմության շնորհիվ 19-րդ դարի [[Ռուսաստան]]ը դարձել էր մոնղոլագիտության ճանաչված կենտրոն։ Մոնղոլական քերականության մասին Ի․ Ցա․ Շմիդտի (19-րդ դարի սկիզբ) գործը սկզբնավորել է մոնղական լեզվագիտությունը, և, ընդհանրապես, մոնղոլական [[բանասիրություն]]ը [[Ռուսաստան]]ում ու [[Արևմտյան Եվրոպա]]յում։ Ռուսաստանում հիմնական ուղղություններն էին աղբյուրագիտությունը, գրական հուշարձանների հրատարակումը, բանասիրությունը, իսկ պատմության բնագավառում՝ միջնադարագիտությունը։ Շմիդտի, Ա․ Վ․ Լիպովցևի, Պ․ Ի․ Կաֆարովի, Դ․ Բանզարովի և ուրիշների հրապարակումները գիտության համար փորձում էին բացատրել մոնղոլական մի շարք ժամանակագրություններ և տարեգրություններ։ Ն․ Ցա․ Բիչուրինի, Ի․ Ն․ Բերեզինի, Ք․ Պ․ Պատկանյանի, Վ․ Մ․ Ուսպենսկու, Ն․ Ի․ Վեսելովսկու, Վ․ Լ․ Կոտվիչի և ուրիշների ուսումնասիրությունները գիտական շրջանառության մեջ դրեցին չինական, հայկական և արաբական բազմաթիվ սկզբնաղբյուրներ, ազգագրական և հնագիտական նյութեր։ Լեզվաբաններ և բանասերներ Ա․ Ա․ Բոբրովնիկովի, Օ․ Մ․ Կովալևսկու, Կ․ Ֆ․ Գոլստունսկու և ուրիշների աշխատությունները զգալի ներդրում էին մոնղոլական լեզուների, բանահյուսության և գրականության ուսումնասիրության գործում։ Արևմտաեվրոպական ուսումնասիրողների մեջ 19-րդ դարում կարևոր տեղ է գրավում շվեդ գիտնական Ա․ դ’Օսսոնը, որը գրել է աշխատություն Մոնղոլիայի պատմության վերաբերյալ՝ առաջին անգամ օգտագործելով [[Ռաշիդ ալ-Դին]]ի «Տարեգրությունների ժողովածուն», Զուվեյնիի երկերը, [[պարսկերեն]], [[հայերեն]], [[արաբերեն]], [[վրացերեն]] և այլ լեզուներով սկզբնաղբյուրներ։ Չինական աղբյուրների հիման վրա գործեր է հրապարակել ֆրանսիացի գիտնական Ա․ Ռեմյուզեն։ Մոնղոլների պատմության վերաբերյալ եռահատոր երկ է հրատարակել անգլիացի պատմաբան Հ․ Հաուորսը։ 19-րդ դարի 2-րդ կեսին լույս տեսան Ֆ․ էրդմանի ([[Գերմանիա]]), Կ․ Դուգլասի և Դ․ Կառատերսի ([[Մեծ Բրիտանիա]]) աշխատությունները [[Մոնղոլիա]]յի պատմության վերաբերյալ։ Բուրժուական շատ մոնղոլագետների աշխատություններին բնորոշ էին օբյեկտիվիզմը, եվրոպակենտրոն միտումները և գաղութատիրության ջատագովությունը։ XIX—XX դդ․ սահմանագծին համաշխարհային ճանաչում ստացան Վ․ Վ․ Բարոլդի աշխատությունները, ով առաջիններից էր, որ մեծ ուշադրություն դարձրեց մոնղոլների սոցիալ-տնտեսական պատմությանը։ Լայն գործունեություն ծավալեցին ճանապարհորդներ Պ․ Կ․ Կոզլովը և Գ․ Ե․ Գրում-Գրժիմայլոն, երևան եկան [[Մոնղոլիա]]յի էկոնոմիկայի վերաբերյալ Մ․ Ի․ Բոգոլեպովի և Մ․ Ն․ Սոբոլևի, Ա․ Պ․ Բոլոբանի և ուրիշների ուսումնասիրությունները։

Մոնղոլական բանահյուսության վերաբերյալ խորհրդային արևելագետ Բորիս Վլադիմիրցովի աշխատությունները կանխորոշեցին բանասիրական հետազոտությունների հետագա բաժանումը լեզվաբանական, տեքստաբանական և գրականագիտական բնագավառների։ Ս․ Ա․ Կոզինը հրապարակեց 13-րդ դարի գրական հուշարձան «Նվիրական ասք»-ի բնագիրը («Ասք»-ի ուսումնասիրությանը աշխատություններ են նվիրել հունգարացի Լ․ Լիգետին, ֆրանսիացի Ա․ Մոսարտը և Պ․ Պելլիոն, գերմ․ է․ Հենիշը, մոնղոլացի [[լեզվաբան]] Մ․ Գաադամբան, ժամանակակից մոնղոլ «Նվիրական ասք»֊ը հրատարակել է Ց․ Դամդինսուրենը)։ Կոզինն ուսումնասիրել է նաև «Դեսերիական» Ա «Զանգարիական» էպոսները։ Ն․ Պ․ Շաստինան հրատարակել է մոնղոլական «Շարա թուշի» և «Ալթան թոբչի» տարեգրությունների թարգմանությունը և ուսումնասիրությունը։

Մոնղոլագիտության մեջ մեծ ավանդ ունեն մոնղոլ գիտնականները։ «Ժողովրդական իշխանության» տարիներին նրանք կատարել են հիմնարար ուսումնասիրություններ պատմության (Բ․ Շիրենդիբ, Շ․ Նացագդորժ, Ն․ Սեր Օշավ, Շ․ Բիրա, Բ․ Թուդե և ուրիշներ), տնտեսագիտության (Ն․ ժագվարալ, Դ․ Դուգար), աշխարհագրության (Շ․ Ցեգմիդ, Բ․ Գունգադաշ), [[Գրականություն|գրականության]] (Ց․ Դամդինսուրեն, Շ․ Լուվսանվանդան, Բ․ Ռինչեն և ուրիշներ), [[արվեստ]]ի բնագավառում։ Մոնղոլագիտության կարևոր կենտրոններ են ՄԺՀ ԳԱ հասարակական գիտությունների հաստատությունները։ [[Ուլան Բատոր]]ում հրատարակվում էին պատմաբանասիրական [[հուշարձաններ]]ի մատենաշար («Monumenta Historical, «Studia Folklorica», «Corpus scriptorummongolorum» են)։

Արևմտյան երկրներում մոնղոլագիտության հիմնական ուղղություններն են համարվում աղբյուրագիտությունը, [[լեզվաբանություն]]ը, [[բանասիրություն]]ը և սկզբնաղբյուրների հրատարակումը (հիմնականում՝ [[ԱՄՆ]]-ում և [[Գերմանիա]]յում){{փաստ}}։ Մոնղոլների պատմության, լեզվի և գրականության վերաբերյալ ուսումնասիրություններ են կատարվել Գերմանիայում (Վ․ Հայսսիգ), [[ԱՄՆ]]-ում (Ֆ․ Լեսսինգ, Ջ․ Կրյուգեր և ուրիշներ), Ճապոնիայում (Կ․ Սակամոտո, Մ․ Մուրակամի, Ս․ Իվամուրա և ուրիշներ), [[1950]]-ական թվականների կեսին Մեծ Բրիտանիայում և առանձնապես [[ԱՄՆ]]-ում։ (Օ․ Լատտիմոր, Ջ․ Ֆրիտերս) ու ճապոնիայում (Կ․ Տանակա) նկատվել է զգալի հետաքրքրություն Մոնղոլիայի նորագույն պատմության, քաղաքականության, միջազգային դրության, [[Տնտեսություն|տնտեսության]], պետական կառուցվածքի նկատմամբ։

{{Արևելագիտություն}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=7|էջ=702}}