Դիտել Կիտրոն էջի աղբյուրը

{{Տաքսոտուփ2|Վիքիդատա=այո}}
'''Կիտրոնը''', ''ցիտրուսային լիմոն'' (L.) Օսբեկը, [[ծաղկավոր բույսեր]]ի ընտանիքից փոքր [[Մշտադալար բույսեր|մշտադալար բույսի]] տեսակ է, որը աճում է [[Հարավային Ասիա]]յում, հիմնականում Հյուսիսարևելյան Հնդկաստանում։ Պտուղները հասնելուց հետո ընդունում են կլոր տեսք։

Ծառի դեղին պտուղը, որն ունի [[էլիպսոիդ]]ի տեսք, օգտագործվում է [[խոհարար]]ական և ոչ խոհարարական նպատակներով ամբողջ աշխարհում, հիմնականում օգտագործվում է հյութը, որն ունի ինչպես խոհարարական, այնպես էլ մաքրող միջոցի դեր<ref name=morton/>։ [[Միջուկ]]ն ու [[կեղև]]ը նույնպես օգտագործվում է խոհարարության մեջ։ Կիտրոնի հյութի մոտ 5%-6% [[կիտրոնաթթու]] է, որի մոտ 2.2-ն է pH, ինչը նրան տալիս է թթու համ։ Կիտրոնի հյութի տարբերակիչ թթու համը դառնում է առանցքային բաղադրիչ ըմպելիքների և սննդի մեջ, ինչպիսիք են՝ [[լիմոնադ]]ը և մրգային [[կարկանդակներ]]ը։

== Պատմություն ==
[[Պատկեր:Lemon - whole and split.jpg|մինի|աջից|Կիտրոնի արտաքին մակերեսը և լայնությունը]]
Կիտրոնի ծագումը անհայտ է, թեև կիտրոնները առաջին անգամ աճել են [[Ասսամ]]ում ([[Հնդկաստան|Հնդկաստանի հյուսիս-արևելքում]]), հյուսիսային [[Բուռմա]]յում կամ [[Չինաստան]]ում<ref name="morton">{{Cite web |author=Julia F. Morton |year=1987 |title=Lemon in Fruits of Warm Climates |url=http://www.hort.purdue.edu/newcrop/morton/lemon.html#Description |publisher=Purdue University |pages=160–168}}</ref>։ Կիտրոնի գենոմիկ ուսումնասիրությունը նշում է, որ դա հիբրիդ է դառը [[Նարինջ|նարնջի]] (թթու նարնջի) և կիտրոնի միջև<ref>{{Cite journal |author1=Gulsen, O. |author2=M. L. Roose |year=2001 |title=Lemons: Diversity and Relationships with Selected ''Citrus'' Genotypes as Measured with Nuclear Genome Markers |journal=Journal of the American Society of Horticultural Science |volume=126 |pages=309–317}}</ref><ref>[https://www.sciencedaily.com/releases/2011/01/110118101600.htm Genetic origin of cultivated citrus determined: Researchers find evidence of origins of orange, lime, lemon, grapefruit, other citrus species"], ''Science Daily,'' January 26, 2011 (Retrieved February 10, 2017).</ref>։

Լիմոնները մտել են [[Եվրոպա]] [[Իտալիա|հարավային Իտալիայում]] ոչ ուշ քան 2-րդ դարում, [[Հին Հռոմ]]ի ժամանակաշրջանում<ref name=morton/>։ Այնուամենայնիվ դրանք լիովին մշակված չէին։ Դրանք ավելի ուշ հայտնի դարձան [[Իրան|Պարսկաստանում]], այնուհետև 700-ական թվականներին [[Իրաք]]ում և [[Եգիպտոս]]ում<ref name=morton/>:Կիտրոնի մասին առաջին անգամ արձանագրվել է 10-րդ դարի [[արաբերեն]]ի հնագիտական գրականության մեջ, ինչպես նաև օգտագործվել է որպես դեկորատիվ բույս վաղ իսլամական այգիներում<ref name=morton/>:Այն լայնորեն տարածվեց արաբական աշխարհում և Միջերկրյածովյան տարածաշրջանում 1000-1150 թվականներին<ref name=morton/>։

Եվրոպայում լիմոնի առաջին խոշոր մշակումը սկսվեց 15-րդ դարի կեսին՝ Գենուայում։ Կիտրոնը հետագայում ներկայացվեց Ամերիկայում 1493 թվականին, երբ [[Քրիստափոր Կոլումբոս|Քրիստոֆեր Կոլումբոսը]] իր ճանապարհորդությունների ընթացքում կիտրոնի սերմերը բերեց [[Հիսպանիոլ|Հիսպանիոլայից:]] [[Իսպանիա]]յի նվաճումը նպաստեց Նոր աշխարհում կիտրոնի սերմերի տարածմանը։ Այն հիմնականում օգտագործվել է որպես դեկորատիվ բույս և(կամ) բժշկության համար<ref name=morton/>։ 19-րդ դարում կիտրոններ սկսեցին աճել [[Ֆլորիդա]]յում և [[Կալիֆոռնիա]]յում<ref name=morton/>։

[[1747 թվական]]ին Ջեյմս Լինդի փորձարկումների շներհիվ [[լնդախտ]]ից տառապող նավաստիները սկսեցին իրենց դիետայում ավելացնել կիտրոնի հյութը, թեև [[Վիտամին C|վիտամին C-ն]] դեռ հայտնի չէր<ref name=morton/><ref>{{Cite book |author=James Lind |url=https://archive.org/details/treatiseonscurvy00lind |title=A treatise on the scurvy. Second edition. |publisher=A. Millar |year=1757 |place=London}}</ref>։

''Կիտրոն'' բառի ծագումը գալիս է [[Մերձավոր Արևելք]]ից<ref name=morton/>։ Բառը գալիս է հին ֆրանսիական ''limon'' բառից, այնուհետև իտալերեն ''limone'', արաբերեն ''laymūn'' կամ ''līmūn'' բառերից, և պարսկերեն ''līmūn'' բառից՝ [[Ցիտրուսայիններ|ցիտրուսային]] մրգերի ընդհանուր տերմին, որը համանման է սանսկրիտի (''nimbū'', «լայմ»)<ref>{{Cite web |author=Douglas Harper |title=Online Etymology Dictionary |url=http://www.etymonline.com/index.php?term=lemon}}</ref>։

== Տեսակները ==
[[Պատկեր:Citrus x limon - Köhler–s Medizinal-Pflanzen-041.jpg|մինի|310x310փքս|Տաքսոնոմիկայի մանրամասն նկարազարդում՝ Ֆրանց Եվգեն Կյլերի կողմից:]]

*Bonnie Brae-ն երկարավուն, հարթ, նուրբ կեղևով և սերմացու տեսակ է<ref>{{Cite book |last=Spalding |first=William A. |url=https://archive.org/details/orangeitsculture00spalrich |title=The orange: its culture in California |publisher=Press and Horticulturist Steam Print |year=1885 |location=[[Riverside, California|Riverside]], California |page=[https://archive.org/details/orangeitsculture00spalrich/page/88 88] |quote=Bonnie Brae lemon. |accessdate=2012 թ․ մարտի 2}}</ref>, հիմնականում աճում է ԱՄՆ-ի [[Սան Դիեգո շրջան (Կալիֆոռնիա)|Սան Դիեգոյի շրջանում]]<ref>{{Cite book |last=Carque |first=Otto |url=https://books.google.com/books?id=zDjmYpZGh_4C&lpg=PA195&dq=Bonnie%20Brae%20lemon&pg=PA195#v=onepage&q=Bonnie%20Brae%20lemon&f=false |title=Rational Diet: An Advanced Treatise on the Food Question |publisher=[[Kessinger Publishing]] |year=2006 |isbn=978-1-4286-4244-7 |location=[[Los Angeles, California|Los Angeles]], California |page=195 |accessdate=2012 թ․ մարտի 2 |origyear=1923}}</ref>։
*Eureka-ն աճում է ամբողջ տարին և առատորեն։ Սա խանութի հասարակ կիտրոնն է<ref>{{Cite web |title=Complete List of Four Winds Dwarf Citrus Varieties |url=http://www.fourwindsgrowers.com/our-citrus-trees/lemon/principal-lemon-varieties.html |accessdate=2010 թ․ հունիսի 6 |publisher=Fourwindsgrowers.com}}</ref>, նաև հայտնի է որպես «Four Seasons» (''Quatre Saisons''), որովհետև տարվա ընթացքում միաժամանակ միրգ և ծաղիկ արտադրելու կարողություն ունի<ref>{{Cite news |last=Buchan |first=Ursula |date=2005 թ․ հունվարի 22 |title=Kitchen garden: lemon tree |url=https://www.telegraph.co.uk/gardening/3325753/Kitchen-garden-lemon-tree.html |accessdate=2014 թ․ հունվարի 24 |work=The Daily Telegraph |location=London}}</ref> Գոյություն ունի նաև վարդագույն երեսպատված Eureka կիտրոն՝ կանաչ և դեղին գույնզգույն արտաքին մաշկով<ref>[http://www.citrusvariety.ucr.edu/citrus/variegatedpink.html Vaiegated pink] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171201043411/http://www.citrusvariety.ucr.edu/citrus/variegatedpink.html |date=2017-12-01 }} at the [[Citrus Variety Collection]].</ref>։
*Femminello St. Teresa-ն կամ Sorrento Teresa-ն<ref name="latimes">{{Cite news |date=2004 թ․ սեպտեմբերի 8 |title=Taste of a thousand lemons |url=http://www.latimes.com/features/la-fo-limoncello8sep08,0,771590.story |accessdate=2011 թ․ նոյեմբերի 21 |work=[[Los Angeles Times]]}}</ref>,որի հայրենիքը Իտալիան է։ Այս պտղի համը հարուստ է կիտրոնի յուղով։ Այս տեսակը ավանդականորեն օգտագործվում է կիտրոնաթթվի պատրաստման մեջ։
*Yen-Ben-ը ավստրալիական մշակույթից է<ref>{{Cite web |title=New Zealand Citrus |url=http://ceventura.ucdavis.edu/ben/citrus/misc/new_zealand.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100610054722/http://ceventura.ucdavis.edu/ben/citrus/misc/new_zealand.htm |archive-date=2010 թ․ հունիսի 10 |accessdate=2010 թ․ հունիսի 13 |publisher=ceventura.ucdavis.edu}}</ref>։

== Սննդային արժեք և ֆիտոքիմիմիկան նյութեր ==
Կիտրոնները [[Վիտամին C|վիտամին C-ի]] հարուստ աղբյուրներ են, որոնց 100 գ օգտագործումը ապահովում է 64 % օրական նորմը։ Այնուամենայնիվ այլ կարևոր սննդային աժեքները ունեն աննշան բովանդակություն:Կիտրոնները պարունակում են բազմաթիվ ֆիտոքիմիմիական նյութեր, այդ թվում՝ պոլիֆենոլներ, terpen-ներ և tannin-ներ<ref>{{Cite journal |year=2014 |title=Phytochemical analysis and radical scavenging profile of juices of Citrus sinensis, Citrus anrantifolia, and Citrus limonum |journal=Org Med Chem Lett |volume=4 |page=5 |doi=10.1186/2191-2858-4-5 |pmc=4091952 |pmid=25024932 |authors=Rauf A, Uddin G, Ali J}}</ref>։ Կիտրոնի հյութը պարունակում է մի փոքր ավելի շատ [[կիտրոնաթթու]], քան [[Լայմ (բույս)|լայմի]] հյութը (մոտ 47 գ/լ), մոտ երկու անգամ թուրինջի հյութի կիտրոնաթթու և մոտ հինգ անգամ` [[Նարինջ|նարնջի]] հյութի կիտրոնաթթվի քանակով<ref>{{Cite journal |vauthors=Penniston KL, Nakada SY, Holmes RP, Assimos DG |year=2008 |title=Quantitative Assessment of Citric Acid in Lemon Juice, Lime Juice, and Commercially-Available Fruit Juice Products |url=http://www.liebertonline.com/doi/pdfplus/10.1089/end.2007.0304 |format=PDF |journal=Journal of Endourology |volume=22 |issue=3 |pages=567–570 |doi=10.1089/end.2007.0304 |pmc=2637791 |pmid=18290732}}</ref>։

== Խոհարարական օգտագործում ==
Լիմոնի հյութը, միջուկը և կեղևը օգտագործվում են մի շարք սննդամթերքներում և խմիչքներում։ Կիտրոնը ամբողջությամբ օգտագործվում է [[մարմելադ]], [[կաթնաշոռ]] և [[Լիկյոր|կիտրոնի լիկյոր]] պատրաստելու համար։ Կիտրոնի շերտի և միջուկի խառնուրդը օգտագործում են որպես զարդարանք [[սննդամթերք]]ի և [[խմիչք]]ի համար։ Կիտրոնի պտղի կեղևի քերած հատվածի համը օգտագործվում է խմորի, պուդինգի, բրնձի և այլ ճաշատեսակների համը ավելացնելու համար։

=== Հյութ ===
Կիտրոնի հյութն օգտագործվում է [[լիմոնադ]], զովացուցիչ ըմպելիքներ և [[կոկտեյլ]]ներ պատրաստելու համար։ Այն օգտագործվում է մարինացված [[Ձուկ|ձկների]] համար, որտեղ նրա թթուները չեզոքացնում են ձկան ամինները` դրանք փոխելով թեթև աղերի։ Մսի մեջ թթունը մասնակիորեն հիդրոլիզացնում են կոշտ կոլագենի մանրաթելերը, բայց ցածր pH-ը փոխում է սպիտակուցի հատկությունները՝ պատճառ դառնալով, դրանց չորման։ [[ԱՄՆ|Միացյալ Թագավորությունում]] կիտրոնի հյութը հաճախ ավելացնում են [[նրբաբլիթ]]ների վրա, մանավանդ [[Երեքշաբթի]] օրը։

Կիտրոնի հյութը նաև օգտագործվում է որպես կարճաժամկետ կոնսերվանտ որոշակի սննդամթերքների համար, որոնք հակված են օքսիդանալու և կտրատելուց հետո շագանակագույն դառնալու (ֆերմենտային գորշացում), ինչպիսիք են [[խնձոր]]ները, [[բանան]]ը և [[ավոկադո]]ն, որտեղ կիտրոնի թթուն փոխում է [[ֆերմենտ]]ների հատկությունները։

=== Կեղև ===
[[Մարոկկո]]յում կիտրոնները աղում են և պահում բանկաների կամ տակառների մեջ։ [[Աղ]]ը ներթափանցում է [[կեղև]]ի մեջ, փափկացնում դրանց այնպես, որ հնարավոր լինի հարատև պահել։ Պահածոյացված կիտրոնն օգտագործվում է տարբեր ճաշատեսակներում։ Պահածոյացված կիտրոններ կարելի է գտնել նաև [[Սիցիլիա|ՍիցիլիայԻ]], իտալական, հունական և ֆրանսիական ուտեստների մեջ։

Կեղևի խոշոր արդյունաբերությունը օգտագործվում է [[պեկտինյան նյութեր]]ի արտադրության մեջ` պոլիսախարիդ, որը օգտագործվում է սննդի մեջ որպես հաստացնող ու կայունացնող միջոց։

=== Յուղ ===
Կիտրոնի յուղը ստեղծվում է մաշկի մեջ պարունակվող յուղի բջիջներից։ Մեխանիզմը քայքայում է բջիջները։ Յուղի/ջրի խառնուրդը այնուհետև զտվում և զատվում է ցենտրիֆուգացման միջոցով։

=== Տերևներ ===
Կիտրոնի ծառի տերևները օգտագործվում են [[թեյ]], եփած [[միս]] և [[ծովամթերք]] պատրաստելու համար։

== Այլ օգտագործում ==
=== Արդյունաբերության մեջ ===
Կիտրոնաթթուն առաջնային առևտրային աղբյուրն էր ֆերմենտացման վրա հիմնված գործընթացների զարգացումից առաջ<ref name="Hofrichter2010">{{Cite book |author=M. Hofrichter |url=https://books.google.com/books?id=80XBNrGsIywC&pg=PA224 |title=Industrial Applications |publisher=Springer |year=2010 |isbn=978-3-642-11458-8 |page=224}}</ref>։

=== Որպես մաքրման միջոց ===
Լիմոնի հյութը օգտագործվում է որպես մաքրման միջոց։ [[Պղինձ|Պղնձե]] ամանեղենի սպիտակեցման համար օգտագործվում է աղի կամ փխրեցուցիչի մեջ ընկղմված կես կիտրոն։ Թթունը քայքայում է բծերը<ref>{{Cite book |title=Matter Inquiry Card--Cleaning Copper |date=2014 թ․ հունվարի 1 |publisher=Teacher Created Materials |isbn=978-1-4258-8450-5 |pages=3}}</ref>, իսկ հղկաքարերը օգնում են մաքրմանը։ Որպես խոհանոցային մաքրող միջոց, հյութը կարող է հեռացնել բծերը, սպիտակեցնող և ախտահանել։ Կիտրոնի կեղևի յուղը նույնպես տարբեր օգտագործում ունի։ Այն օգտագործվում է որպես փայտի մաքրող և լաքահանող միջոց, որտեղ այդ լուծույթը օգտագործվում է որպես մոմ, մատնահետքերը և բծեր մաքրելու համար։ Կիտրոնի և նարնջի յուղը օգտագործվում է նաև որպես միջատասպան միջոց։

=== Բույր ===
Կիտրոնի յուղը կարող է օգտագործվել արոմաթերապիայի մեջ։ Կիտրոնի յուղի բույրը չի ազդում մարդու [[իմունային համակարգ]]ի վրա<ref>{{Cite journal |author1=Kiecolt-Glaser |first1=J. K. |last2=Graham |first2=J. E. |last3=Malarkey |first3=W. B. |last4=Porter |first4=K |last5=Lemeshow |first5=S |last6=Glaser |first6=R |year=2008 |title=Olfactory influences on mood and autonomic, endocrine, and immune function |journal=Psychoneuroendocrinology |volume=33 |issue=3 |pages=328–39 |doi=10.1016/j.psyneuen.2007.11.015 |pmc=2278291 |pmid=18178322}}</ref>, բայց կարող է նպաստել վերջինիս թուլացմանը<ref>{{Cite journal |author1=Cooke |first1=B |last2=Ernst |first2=E |year=2000 |title=Aromatherapy: A systematic review |journal=British Journal of General Practice |volume=50 |issue=455 |pages=493–6 |pmc=1313734 |pmid=10962794}}</ref>։

=== Այլ ===
Ըստ գիտական փորձերից մեկի էլեկտրոդները միացնելով կիտրոնին այն օգտագոիծվում է որպես մարտկոց՝ էլեկտրաէներգիա արտադրելու համար։ Չնայած շատ ցածր [[էներգիա]]յի, մի քանի կիտրոններ ու մարտկոցներ միաժամանակ կարող են մի փոքր թվային [[ժամացույց]] սարքել<ref>{{Cite web |title=Lemon Power |url=http://www.energyquest.ca.gov/projects/lemon.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20170519151259/http://www.energyquest.ca.gov/projects/lemon.html |archive-date=2017 թ․ մայիսի 19 |accessdate=2014 թ․ դեկտեմբերի 7 |publisher=California Energy Commission}}</ref>։ Այս փորձերը գործում են նաև այլ [[Միրգ|մրգերի]] և [[բանջարեղեն]]ների պարագայում։

Կիտրոնի հյութը կարող է օգտագործվել որպես պարզ անտեսանելի թանաք, որը մշակվել է ջերմության միջոցով<ref>{{Cite web |last=Mirsky |first=Steve |date=2010 թ․ ապրիլի 20 |title=Invisible Ink and More: The Science of Spying in the Revolutionary War |url=https://www.scientificamerican.com/podcast/episode/invisible-ink-and-other-science-of-10-04-20/ |access-date=2016 թ․ հոկտեմբերի 15 |website=Scientific American}}</ref>։

== Այգեգործություն ==
Կիտրոններին անհրաժեշտ է նվազագույն [[ջերմաստիճան]]` մոտ {{convert|7|C|F}}, հասունացման համար<ref name="rhs">{{Cite web |date=2017 |title=Citrus |url=https://www.rhs.org.uk/advice/grow-your-own/fruit/citrus |accessdate=2017 թ․ ապրիլի 19 |publisher=Royal Horticultural Society}}</ref>։ [[Ցիտրուսայիններ|Ցիտրուսներին]] անհրաժեշտ է նվազագույն հատումներ, օրինակ՝ գերաճած ճյուղերը հատել, իսկ ամենաբարձր ճյուղը հատելով  նկատվում է զգալի աճ<ref name=rhs/>։ Ամբողջ ամառվա ընթացքում ամենաուժեղ աճին հետևում է հովանոցային զարգացում։ Քանի որ հասուն բույսերը կարող են առաջացնել անցանկալի, արագ աճող ճյուղեր, որոնք կոչվում են «ջրի կադրեր», որոնք հեռացվում են հիմնական մասից<ref name=rhs/>։

Կիտրոնի ծառի՝ միզագոյացում առաջացնելու ավանդույթը<ref>
{{Cite book |last1=Capomolla |first1=Fabian |url=https://books.google.com/books?id=1w2jBgAAQBAJ |title=The Little Veggie Patch Co. |last2=Pember |first2=Matthew |publisher=Plum |isbn=9781742628417 |location=Sydney, New South Wales |publication-date=2011 |page=129 |chapter=Lemon |quote=Urinating around a lemon tree provides a tonic of water, salt and minerals, much like that of an organic fertiliser [...]. |access-date=2020 թ․ ապրիլի 27}}
</ref><ref>
{{Cite book |last1=Capomolla |first1=Fabian |url=https://books.google.com/books?id=J5MtDwAAQBAJ |title=Growing Food the Italian Way |publisher=Plum |isbn=9781760554903 |series=The Hungry Gardener |publication-date=2017 |page=168 |quote=Yes, it is true - urinating on the soil around a lemon tree is beneficial to the plant. Just don't overdo it, as that can be detrimental. |access-date=2020 թ․ ապրիլի 27}}
</ref><ref>
[https://en.wikipedia.org/wiki/The_World%27s_Fastest_Indian The World's Fastest Indian] - "Munro was never known to actually urinate on his lemon tree; film director Roger Donaldson added that detail as a tribute to his own father, who did."
</ref> կապված է վառ գունավորումից։

[[Մեծ Բրիտանիա]]յում աճեցման ընթացքում «Meyer»<ref>{{Cite web |title=RHS Plantfinder - Citrus × limon ‘Meyer’ |url=https://www.rhs.org.uk/Plants/29386/i-Citrus-i-×-i-limon-i-Meyer-(F)/Details |accessdate=2018 թ․ հունվարի 30}}</ref>; և «Variegata»<ref>{{Cite web |title=RHS Plantfinder - Citrus × limon ‘Variegata’ |url=https://www.rhs.org.uk/Plants/90013/i-Citrus-i-×-i-limon-i-Variegata-(F-v)/Details |accessdate=2018 թ․ հունվարի 30}}
</ref> սորտերը ստացել են Garden Garden Merit-ի Արքայական այգեգործական ընկերության մրցանակը (հաստատվել է [[2017 թվական]])<ref>
{{Cite web |date=2017 թ․ հուլիս |title=AGM Plants - Ornamental |url=https://www.rhs.org.uk/plants/pdfs/agm-lists/agm-ornamentals.pdf |accessdate=2018 թ․ հունվարի 24 |publisher=Royal Horticultural Society |page=20}}
</ref>։

== Արտադրություն ==
{| class="wikitable" style="float:right; width:290px; margin:10px"
|-
! colspan=3|Կիտրոնի (և լայմի) արտադրություն, 2018

<small>(միլիոն տոննա)
|-
! style="background:#ddf; width:75%;"| <center>Country</center>
! style="background:#ddf; width:25%;"| <center>2018</center>
|-
| <center>{{IND}}</center> || <center>3.1</center>
|-
| <center>{{MEX}}</center> || <center>2.5</center>
|-
| <center>{{CHN}}</center> || <center>2.5</center>
|-
| <center>{{ARG}}</center> || <center>2.0</center>
|-
| <center>{{BRA}}</center> || <center>1.5</center>
|-
| <center>{{TUR}}</center> || <center>1.1</center>
|-
|- style="background:#ccc;"
|<center>'''[[Աշխարհ]]'''</center> || <center>'''19.4'''</center>
|-
|colspan=3 style="font-size:90%" |
|}

[[2018 թվական]]ին կիտրոնների համաշխարհային արտադրությունը (զուգորդվելով հաղորդման լայմի հետ) կազմել է 19,4 միլիոն տոննա<ref name=faostat18/>։ Լավագույն արտադրողներ՝ [[Հնդկաստան]], [[Մեքսիկա]], [[Չինաստան]], [[Արգենտինա]], [[Բրազիլիա]] և [[Թուրքիա]], որոնց բաժին են ընկնում համաշխարհային արտադրության 65%-ը (աղյուսակ)<ref name="faostat18">{{Cite web |date=2019 |title=World production of lemons and limes in 2018; Crops/Regions/World/Production Quantity from pick lists |url=http://www.fao.org/faostat/en/#data/QC |accessdate=2020 թ․ փետրվարի 19 |publisher=Food and Agriculture Organization of the United Nations, Statistics Division (FAOSTAT)}}</ref>։

=== Կիտրոնի այլընտրանքներ ===
Շատ բույսերի բույրեր նման են կիտրոններին։
*Լայմ՝ մեկ այլ սովորական թթու ցիտրուսային միրգ, որը նման է կիտրոնի
**Կաֆիրի լայմի տերևներ` տարածված արևելյան [[Ասիա]]յի խոհանոցում
*Ռեհանի որոշակի սորտեր
*Սումակի պտուղները օգտագործվել են կիտրոններից շատ առաջ
*Ցիպոգոն (կիտրոնախոտ)
*Պատրինջ դեղատու, անանուխի նման խոտաբույս, շրթնածաղիկների ընտանիքից 
*Բուրավետ խորդենիների երկու տեսակ՝ Pelargonium crispum (կիտրոնի խորդենի) և Pelargonium x melissinum (պատրինջ դեղատու)
*Կիտրոնի ուրց<ref name="Morgan and McCormick 2015">{{Cite book |author1=Lisa Baker Morgan |url=https://archive.org/details/homegrownherbgar0000morg |title=Homegrown Herb Garden: A Guide to Growing and Culinary Uses |author2=Ann McCormick |date=2015 թ․ հունվարի 15 |publisher=Quarry Books |isbn=978-1-59253-982-6 |pages=[https://archive.org/details/homegrownherbgar0000morg/page/148 148]–}}</ref>
*Կիտրոնի վերբենա
*[[Անանուխ]]ի որոշակի սորտեր
*Magnolia grandiflora ծառի ծաղիկներ

=== «Կիտրոններ» կոչվող այլ ցիտրուսներ ===
*Հարթ կիտրոն, մանդարինի հիբրիդ
*Մեյերի կիտրոն, կիտրոնի և մանդարինի / պոմելոյի հիբրիդի, թթու կամ քաղցր նարինջից տարբերվող<ref name="limes and lemons">{{Cite journal |last1=Curk |first1=Franck |last2=Ollitrault |first2=Frédérique |last3=Garcia-Lor |first3=Andres |last4=Luro |first4=François |last5=Navarro |first5=Luis |last6=Ollitrault |first6=Patrick |year=2016 |title=Phylogenetic origin of limes and lemons revealed by cytoplasmic and nuclear markers |journal=Annals of Botany |volume=11 |pages=565–583 |doi=10.1093/aob/mcw005 |pmc=4817432 |pmid=26944784}}</ref>, Ֆրենկ Ն.Մայերի անունով, որն առաջին անգամ այն ծանոթացրեց [[ԱՄՆ|Միացյալ Նահանգների]] հետ [[1908 թվական]]ին։ Լիսաբոնի և Եվրեկայի կիտրոնները, Մեյեր կիտրոնները պահանջում են ավելի մեծ խնամք և չեն օգտագործվում առևտրային նպատակներով։ Մեյերի կիտրոնները հաճախ ընդունում են դեղին-նարնջագույն գույն։ Նրանք մի փոքր ավելի ցրտադիմացկուն են։
*Պոնդերոսա կիտրոն, ավելի ցրտադիմացկուն, քան իսկական կիտրոնները, պտուղը խիտ է և շատ մեծ։ Գենետիկական վերլուծությունը ցույց տվեց, որ այն հանդիսանում է կիտրոնի և պոմելոյի բարդ հիբրիդ<ref name="limes and lemons" />։
*Կոպիտ կիտրոն, առաջացած կիտրոնի և [[մանդարին]]ի խաչասերումից, ցրտաշունչ և հաճախ օգտագործվում է որպես ցիտրուսային արմատախոտ<ref name="limes and lemons" />
*Քաղցր կիտրոններ կամ քաղցր լայմերը, խառը խումբ, ներառյալ լումիան (տանձի կիտրոն), լիմետան, և պաղեստինյան քաղցր լայմը։ Դրանց թվում է Ջաֆա կիտրոնը, պոմելոյի և ցիտրոնային հիբրիդ<ref name="limes and lemons" />։
*Վոլկամեռ կիտրոնը, ինչպես կոպիտ կիտրոնը, կիտրոնի և մանդարինի խաչասերումից առաջացած<ref name="limes and lemons" />։

== Պատկերասրահ ==
:{| class="wikitable" style="width:65em; font-size:90%; line-height:1.5"
|-
|<center>[[Պատկեր:Flowers blossoms.jpg|մինի|Ծաղիկ]]</center>
|<center>[[Պատկեր:Lemon-citrus limon seedling.jpg|մինի|Կիտրոնի սածիլ]]</center>
|<center>[[Պատկեր:P2101990,lemon.jpg|մինի|Հասուն կիտրոններ]]</center>
|-
|<center>[[Պատկեր:Berkswell cheese.jpg|մինի|Բերկսվել]]</center>
|<center>[[Պատկեր:Citrus limon - Lemon tree - Limonero - Limoeiro.JPG|մինի|Ամբողջական ծառ]]</center>
|<center>[[Պատկեր:Citrus x limon 'Variegated Pink' - Lemon.jpg|մինի|Բազմերանգ վարդագույն կիտրոն]]</center>
|-
|}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
{{Taxonbar|from=Q500}}
{{Authority control}}
{{ՀՍՀ|հատոր=5|էջ=449}}

[[Կատեգորիա:Պտղատու ծառեր]]
[[Կատեգորիա:Ցիտրուսային մշակաբույսեր]]