Էթիլեթեր

Էթիլեթեր, դիէթիլեթեր, եթեր $(C_{2}H_{5})_{2}O$, օրգանական միացություն, կարևորագույն եթերը։ Էթիլեթերը շարժուն, հեշտ ցնդող, անգույն, յուրահատուկ հոտով հեղուկ է, եռման ջերմաստիճանը՝ 34,6 °C, խտությունը՝ 713,5 կգ/մ³: Էթիլեթերը դյուրավառ է, գոլորշիներն օդի հետ առաջացնում են պայթուցիկ խառնուրդներ։ Լավ լուծիչ է օրգ. բազմաթիվ միացությունների համար։ Հիմքերի և ալկալիական մետաղների նկատմամբ կայուն է։ Թթվածնի ազատ էլեկտրոնային զույգի հաշվին միացնում է կոորդինացիոն-չհագեցած մետաղների աղեր (Լյուիսի թթուներ)՝ առաջացնելով էթիլեթերատներ, օրինակ՝ $(C_{2}H_{5})_{2}O^{+}-{\bar {B}}F_{3}$: Ստացվում է էթիլալկոհոլից $H_{2}SO_{4}$-ով ջուր պոկելով (այստեղից էլ սկզբնական անվանումը՝ ծծմբային եթեր)։ Էթիլեթերը մեծ կիրառություն ունի բժշկության մեջ։ Օժտված է ուժեղ նարկոտիկ հատկությամբ։ Ինհալյացիոն ընդհանուր անզգայացման (նարկոզ) նպատակով օգտագործվում է գերօքսիդներից հատուկ եղանակով զտված էթիլեթեր (Aether aethylicus pro narcosi), որի գոլորշիների խտությունը պետք է կազմի 15–25 ծավալային տոկոս, իսկ անզգայացումը շարունակելու դեպքում՝ 5–8 ծավալային տոկոս։ Էթիլեթերը կարելի է զուգորդել միոռելաքսանտների հետ, որոնք ուժեղացնում են կմախքային մկանների թուլացումը և կրճատում էթիլեթերի պահանջվելիք քանակությունը։ Ռեֆլեկտոր մեխանիզմով թիլեթերը խթանում է սրտի ածխատանքը, բարձրացնում արյան ցածր ճնշումը, գրգռում շնչառական ուղիների լորձաթաղանթը (վերջինս ընդհանուր անզգայացման ժամանակ, բրոնխոպնևմոնիայից խուսափելու նպատակով, կանխվում է ատրոպինով)։ Էթիլեթերը հակացուցված է թոքերի տուբերկուլոզի, շնչառական ուղիների սուր բորբոքումների, ներգանգային ճնշման բարձրացման, երիկամային ծանր հիվանդությունների, սրտային ապակոմպենսացման, շաքարային հիվանդության և ացիդոզի ժամանակ։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 8)։