Դիտել Եվրոպական տիեզերական գործակալություն էջի աղբյուրը

{{Անաղբյուր}}
'''Եվրոպական Տիեզերական Գործակալություն''' (կրճատ՝ '''ԵՏԳ''', {{lang-en|European Space Agency, ESA}}), միջազգային կազմակերպություն, ստեղծվել է 1975 թվականին տիեզերքի հետազոտման նպատակով։

ԵՏԳ-ն կազմված է 18 մշտական անդամ-երկրներից, առանձին նախագծերում մասնակցել են նաև [[Կանադա]]ն և [[Հունգարիա]]ն։

ԵՏԳ-ն ստեղծվել է երկու Եվրոպական տիեզերական միավորումների հիմքի վրա, [[ESRO]] - արբանյակների ստեղծման և [[ELDO]] - «Եվրոպա» հրթիռի ստեղծման ծրագրեր։

== Կազմակերպություն ==
Գլխավոր գրասենյակը գտնվում է [[Փարիզ]]ում։ [[Նորդվեյկ]]ում ([[Նիդերլանդներ]]) գտնվում է Տիեզերական հետազոտությունների և տեխնոլոգիաների Եվրոպական կենտրոնը։ [[Տիեզերական թռիչքների կառավարման Եվրոպական կենտրոնը]] գտնվում է [[Դարմշտադտ]]ում ([[Գերմանիա]])։ Մեկ այլ գերմանական քաղաքում, [[Քյոլն]]ում է գտնվում Տիեզերագնացների Եվրոպական կենտրոնը։ Երկրագնդի դիտարկումների կենտրոնը և ԵՏԳ տեղեկատվական կենտրոնը գտնվում են [[Ֆրիսկատի]]ում [[Հռոմ]]ի մոտ ([[Իտալիա]])։ Ստեղծված տիեզերական ապարատների արձակման համար օգտագործվում է [[Կուրու]] տիեզերակայանը [[Ֆրանսիական Գվիանա]]յում։ ԵՏԳ-ն ունի կոնտակտային գրասենյակներ [[Բելգիա]]յում, [[ԱՄՆ]]-ում և [[Ռուսաստան]]ում, ինչպես նաև մակերևութային հսկողության կայաններ ամբողջ աշխարհում։

Գործակալությունում աշխատում է 1.907 մարդ (2005), իսկ բյուջեն կազմում է 2.977 միլիոն [[եվրո]] (2005)։

== Մասնակից երկրներ և բյուջե ==
=== Անդամություն և ներդրում ԵՏԳ-ում ===
[[Պատկեր:Location ESA member countries.svg|մինի|աջից|300px|{{legend|#5B9ED7|ԵՏԳ մասնակից երկրներ}}{{legend|#5FB4A1|համաձայն ECS համաձայնագրի}}{{legend|#3D9345|Համագործակցության մասին համաձայնագրի ստորագրող երկրներ}}]]
[[Պատկեր:European Space Agency.png|մինի|300px|{{legend|#5B9ED7|ԵՏԳ մասնակից երկրներ}}{{legend|#0000ff|Ասսոցիացված մասնակիցներ}}{{legend|#5FB4A1|համաձայն ECS համաձայնագրի}}{{legend|#3D9345|Համագործակցության մասին համաձայնագրի ստորագրող երկրներ}}]]

Այս աղյուսակում ներկայացված են ընդհանուր տեղեկություններ ԵՏԳ-ի մասնակից երկրների և նրանց ներդրման մասին 2011 թվականի ընթացքում՝

{| class="wikitable sortable" border="1" cellspacing="2"
|-
!Երկիր
!Մասնակցում է
!Ազգային ծրագիր
!Ներդրումը <br />(մլն.&nbsp;€)
!Ներդրումը <br />(%)
|-
| {{FRA}} || 30 հոկտեմբեր 1980 || [[CNES]] || align="right"| {{nts|751.4}} || align="right"| {{nts|18.8}}%
|-
| {{DEU}} || 30 հոկտեմբեր 1980 || [[Германский центр авиации и космонавтики|DLR]] || align="right"| {{nts|713.8}} || align="right"| {{nts|17.9}}%
|-
| {{ITA}} || 30 հոկտեմբեր 1980 || [[Итальянское космическое агентство|ASI]] || align="right"| {{nts|380.0}} || align="right"| {{nts|9.5}}%
|-
| {{UK}} || 30 հոկտեմբեր 1980 || [[Космическое агентство Великобритании|UKSA]] || align="right"| {{nts|265.3}} || align="right"| {{nts|6.6}}%
|-
| {{ESP}} || 30 հոկտեմբեր 1980 || [[CDTI]] || align="right"| {{nts|201.9}} || align="right"| {{nts|5.1}}%
|-
| {{BEL}} || 30 հոկտեմբեր 1980 || [[BELSPO]] || align="right"| {{nts|164.8}} || align="right"| {{nts|4.1}}%
|-
| {{NLD}} || 30 հոկտեմբեր 1980 || [[NSO]] || align="right"| {{nts|84.2}} || align="right"| {{nts|2.1}}%
|-
| {{CHE}} || 30 հոկտեմբեր 1980 || [[SSO]] || align="right"| {{nts|96.2}} || align="right"| {{nts|2.4}}%
|-
| {{SWE}} || 30 հոկտեմբեր 1980 || [[SNSB]] || align="right"| {{nts|59.9}} || align="right"| {{nts|1.5}}%
|-
| {{DNK}} || 30 հոկտեմբեր 1980 || [[DTU Space]] || align="right"| {{nts|31.2}} || align="right"| {{nts|0.8}}%
|-
| {{IRL}} || 30 դեկտեմբեր 1980 || [[EI]] || align="right"| {{nts|15.6}} || align="right"| {{nts|0.4}}%
|-
| {{NOR}} || 30 դեկտեմբեր 1986 || [[Норвежский космический центр|NSC]] || align="right"| {{nts|63.2}} || align="right"| {{nts|1.6}}%
|-
| {{AUT}} || 30 դեկտեմբեր 1986 || [[FFG]] || align="right"| {{nts|54.0}} || align="right"| {{nts|1.3}}%
|-
| {{FIN}} || 01 հունվար 1995 || [[TEKES]] || align="right"| {{nts|20.1}} || align="right"| {{nts|0.5}}%
|-
| {{PRT}} || 14 նոյեմբեր 2000 || [[FCT]] || align="right"| {{nts|15.8}} || align="right"| {{nts|0.4}}%
|-
| {{GRC}} || 09 մարտ 2005 || [[ISARS]] || align="right"| {{nts|14.9}} || align="right"| {{nts|0.4}}%
|-
| {{LUX}} || 30 հունիս 2005 || [[Luxinnovation]] || align="right"| {{nts|11.5}} || align="right"| {{nts|0.3}}%
|-
| {{CZE}} || 08 հուլիս 2008 || [[Czech Space Office|CSO]] || align="right"| {{nts|10.4}} || align="right"| {{nts|0.3}}%
|-
| style="background-color:#E9E9E9" | '''Ասսոցիացված մասնակիցներ''' || style="background-color:#E9E9E9" | || style="background-color:#E9E9E9" | || style="background-color:#E9E9E9" | || style="background-color:#E9E9E9" |
|-
| {{CAN}} || 01 հունվար 1979 || [[Canadian Space Agency|CSA]] || align="right"| {{nts|20.5}} || align="right"| {{nts|0.5}}%
|-
| style="background-color:#E9E9E9" | {{hs|za}}'''Մասնակիցներ և գործընկերներ''' || style="background-color:#E9E9E9" | || style="background-color:#E9E9E9"| || style="background-color:#E9E9E9" align="right" | '''{{nts|2975.0}}''' || style="background-color:#E9E9E9" align="right"| '''{{nts|74.5}}%'''
|-
| {{EU}} || 28 մայիս 2004 || [[European Space Policy|ESP]] || align="right"| {{nts|777.9}} || align="right"| {{nts|19.5}}%
|-
| {{hs|zc}}[[#Ընդլայնում|համաձայն ECS համաձայնագրի]] || - || - || align="right"| {{nts|7.9}} || align="right"| {{nts|0.2}}%
|-
| {{hs|zd}}Այլ մուտքեր || - || - || align="right"| {{nts|233.0}} || align="right"| {{nts|5.8}}%
|-
| style="background-color:#E9E9E9" | {{hs|ze}}'''Ընդամենը ԵՏԳ''' || style="background-color:#E9E9E9" | || style="background-color:#E9E9E9" | || style="background-color:#E9E9E9" align="right"| '''{{nts|3993.8}}''' || style="background-color:#E9E9E9" align="right"| '''{{nts|100.0}}%'''
|}

=== Բյուջեի հատկացում և բաշխում ===
ԵՏԳ բյուջեն կազմում էր 2,977 միլիարդ € 2005 թվականին, 2,904 միլիարդ € 2006, 3,018 միլիարդ € 2008 և 3,600 միլիարդ € 2009. Ամեն 3-4 տարին ԵՏԳ անդամ երկրները ԵՏԳ համաժողովի ժամանակ համաձայնեցնում են բյուջետային պլանը մի քանի տարվա համար։ Չնայած այն հանգամանքին, որ պլանը կարող է փոփոխվել, այն ուղղորդում է գործունեության հիմնական ուղղությունները։ Վերջին համաժողովը տեղի է ունեցել 2008 թվականին, երբ համաձայնեցվել է բյուջեն մինչև 2012 թվականը։
Որպես կանոն, երկրները ունեն իրենց ազգային տիեզերական ծրագրերը, որոնք տարբեր ձևերով համագործակցում են ԵՏԳ-ի հետ, ֆինանսական կամ կազմակերպական առումներով։ Օրինակ, ֆրանսիական տիեզերական գործակալությունը (CNES) ունի բյուջե, որը գերազանցում է ԵՏԳ-ին հատկացված գումարները երկու անգամ։ Իրականացվում են նաև համատեղ ծրագրեր ԵՏԳ-ի և ազգային տիեզերական գործակալությունների միջև։

=== Ընդլայնում ===
ԵՏԳ անդամակցելը իրականացվում է երեք փուլով։ Առաջին փուլում երկիրը ստորագրում է Համագործակցության մասին համաձայնագիրը (անգլ. Cooperation Agreement)։ Եթե երկիրը ցանկանում է առավել ամբողջական համագործակցել ՏԵԳ-ի հետ, նա ստորագրում է ECS համաձայնագիրը (անգլ. European Cooperating State Agreement)։ Համաձայնագիրը գործում է հինգ տարվա ընթացքում, որից հետո երկիրը կարող է կամ սկսել բանակցություններ լիիրավ անդամ դառնալու մասին, կամ ստորագրել նոր համաձայնագիր։
2011 թվականի հունվարի 20-ին Ռումինիան ստորագրել է ԵՏԳ կոնվենցիան և մեկ տարվա ընթացքում կդառնա գործակալության 19-րդ անդամը։

== ԵՏԳ նախագծեր ==
* [[Արիան (հրթիռ)|Արիան]] - [[կրող հրթիռ]]ների ընտանիք;
* [[Սփեյսլաբ]] - տիեզերագնացների համար նախատեսված մոդուլ, որը ամրացված էր ամերիկյան «[[Սփեյս Շաթլ]]» տիեզերանավերի մեջ;
* [[Կոլամբուս (ՄՏԳ)|Կոլամբուս]] - սկզբում առանձին ուղեծրային կայանի նախագիծ, հետագայում իրականացվել է որպես [[ՄՏԳ]] մոդուլ;
* [[ATV]] - ավտոմատ բեռնատար տիեզերանավ;
* [[Ջոտտո (ԱՄԿ)|Ջոտտո]] - [[Ավտոմատ Միջմոլորակային Կայան|ԱՄԿ]] [[Հալլեյի գիսաստղ]]ի ուսումնասիրելու համար
* [[Կասինի-Հյուգենս|Հյուգենս]] - [[Տիտան (արբանյակ)|Տիտան]]ի ([[Սատուրն (մոլորակ)|Սատուրն]]ի [[արբանյակ]]) վրա իջեցվող սարք Կասինի ԱՄԿ-ի կազմում (համատեղ [[ՆԱՍԱ]]-ի հետ)
* [[Սմառտ-1]] - ԱՄԿ ուղղված դեպի [[Լուսին]]
* [[Ռոզետտա (ԱՄԿ)|Ռոզետտա]] - ԱՄԿ ուղղված դեպի [[գիսաստղ]]
* [[Մարս-Էքսպրես]] - ԱՄԿ ուղղված դեպի [[Մարս (մոլորակ)|Մարս]]
* [[Վեներա-Էքսպրես]] - ԱՄԿ ուղղված դեպի [[Վեներա (մոլորակ)|Վեներա]]
* [[BepiColombo]]  - համատեղ [[JAXA]]-ի հետ ԱՄԿ ուղղված դեպի [[Մերկուրի (մոլորակ)|Մերկուրի]]
* [[Դարվին (աստղադիտակ)|Դարվին]] - տիեզերական ինֆրակարմիր աստղադիտակ (նախագծվում է 2015 թվականում արձակման համար)
* [[Գայա (աստղադիտակ)|Գայա]] - տիեզերական աստղադիտակ (նախագծվում է 2013 թվականին արձակման համար)
* [[Գալիլեո (նավիգացիոն համակարգ)|Գալիլեո]]  - նախագծվող [[արբանյակային նավիգացիոն համակարգ]]
* [[MetOp]]  - օդերևութաբանական արբանյակներ
* [[YES]] և [[YES2]]  - երիտասարդ ճարտարագետների կողմից նախագծված արբանյակներ
* [[Հերմես (տիեզերանավ)|Հերմես]] - [[բազմակի օգտագործման տիեզերանավ]] [[ինքնաթիռ]]ային սխեմայով (ծրագիրը կանգնեցված է 1987 - 1993 թվականներ)
* [[Վեգա (Հրթիռ)|Վեգա]] - կրող հրթիռ (նախագծվում է)
* [[Սոյուզ-ՍՏ]] - կրող հրթիռ պատվիրված [[Ռուսաստան]]ում Կուրու տիեզերակայանից արձակումներ կատարելու համար
* [[CSTS]] - մասնակի բազմակի օգտագործման [[տիեզերանավ]] (նախագծվում է մինչև 2018 թվականը)

=== ԵՏԳ ծրագրեր ===
ԵՏԳ կազմակերպել է և կազմակերպում է տիեզերական ֆունդամենտալ հետազոտությունների ծրագրեր՝
* [[EURECA]]
** [[Horizon 2000]],
** [[Horizon 2000 plus]]
** [[Cosmic Vision]]
* [[Ավրորա]]

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.esa.int/ ԵՏԳ պաշտոնական կայք]

[[Կատեգորիա:Եվրոպացի տիեզերագնացներ]]
[[Կատեգորիա:Տիեզերագնացության գործակալություններ]]