Դիտել Արմենական կուսակցություն էջի աղբյուրը

{{Տեղեկաքարտ Կուսակցություն
| անվանում = Արմենական կուսակցություն
| բնիկ անվանում = Արմենական կուսակցութիւն
| colorcode = #2554C7
| պատկեր = Արմենական կուսակցություն.jpg
| երկիր = {{դրոշավորում|Օսմանյան կայսրություն}}<br />{{դրոշավորում|Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն}}
| առաջնորդ = [[Մկրտիչ Ավետիսյան]]
| կարգախոս = 
| հիմնադիր =Մկրտիչ Ավետիսյան (Թերլեմեզյան) 
| հիմնադրված = 1885 թվական
| լուծարված = 1921 թվականի հոկտեմբերի 1 / 2019 թվականից՝ վերահիմնադրման գործընթացում
| գաղափարախոսություն = [[Հայ ազգայնականություն]]<br />[[Լիբերալիզմ]]
| հայացք = [[աջակենտրոն ուժեր]]
| գույներ = կապույտ
| թերթ = «Արմենիա»
| հաջորդ = [[Հայաստանի Արմենական կուսակցություն]]
}}
'''Արմենական կուսակցություն''' ({{lang-hyw|Արմենական կուսակցութիւն}}), նաև հայտնի է սակայն «'''Արմենականներ'''», առաջին հայկական կուսակցությունը։ Հիմնադրվել է [[1885]] թվականին [[Արևմտյան Հայաստան]]ի [[Վան]] քաղաքում։ Գոյատևել է մոտ չորս տասնամյակ՝ մինչև [[1921]] թվականը։ [[Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետության]] անկումից հետո միավորվել է ձախ [[Հնչակյան կուսակցություն|հնչակյանների]] հետ և ստեղծվել է [[Ռամկավար ազատական կուսակցություն]]ը։

== Հասարակական-քաղաքական հոսանք ==
1860-70-ական թվականներին հայ հասարակական-քաղաքական վերնախավը, որը կրթություն էր ստացել [[Եվրոպա]]յի և [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրության]] տարբեր համալսարաններում, հատուկ ուշադրություն է դարձրել երեք կայսրությունների բաժանված հայ ժողովրդի քաղաքական, տնտեսական ու մշակութային զարգացմանը։ Ազգային-հասարակական գործունեությունն ու զարթոնքը պատմության այդ շրջանում բնորոշ էր Մերձավոր Արևելքի շատ ժողովուրդների։ Հայերի գոյատևման ու հետագա զարգացման ուղիները հայ մտավորականները պատկերացնում էին երկու տարբերակով՝ խաղաղ վերափոխումների՝ բարենորոգումների միջոցով կամ զինված ազատագրական պայքարի կազմակերպմամբ<ref>{{գիրք|հեղինակ = Սիմոնյան Հ. |մաս = |վերնագիր = Հայոց պատմություն. հիմնահարցեր |բնօրինակ = |հղում = https://library.anau.am/images/stories/grqer/hasarak/hayoc_patm_Simonyan.pdf|հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = [[Երևան]] |հրատարակչություն = |թվական = 2000|հատոր = |էջերի թիվ = 487 |մեջբերվող էջեր = 176|սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}</ref>։
[[Պատկեր:Mkrtich Khrimyan.jpg|մինի|ձախից|[[Մկրտիչ Խրիմյան]]]]
1877-78 թվականներին [[Հարավային Կովկաս]]ում ու [[Բալկանյան թերակղզի|Բալկանյան թերակղզում]] բռնկվում է [[Ռուս-թուրքական պատերազմ (1877-1878)|ռուս-թուրքական հերթական պատերազմը]]։ Դրա հետևանքով [[Օսմանյան կայսրություն]]ը կորցնում է զգալի տարածքներ։ Տարածաշրջանում թուլացած արևելյան երկրի փոխարեն չցանկանալով տեսնել հզորացող [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրության]] ազդեցությունը՝ եվրոպական տերությունները [[Անգլիա]]յի ու [[Ֆրանսիայի երրորդ հանրապետություն|Ֆրանսիայի]] նախաձեռնությամբ 1878 թվականի հունիսի 1-ին հրավիրում են [[Բեռլինի վեհաժողով]]ը։ Դրա արդյունքներից հետո հայության մեջ հասունանում էր հայրենիքը ազատագրելու գաղափարը։ [[Մկրտիչ Խրիմյան]]ը դեռևս 1876 և 1877 թվականներերին գրած աշխատություններում ժողովրդին պատրաստում էր պայքարի։ Նա գտնում էր, որ «ցանկալի ազատությունը» նվաճելու համար անհրաժեշտ է «արյուն թափել»։ Բեռլինի վեհաժողովից հետո նա 1879 թվականին մեկնեց [[Վան]], ուր ավելի ուժգին սկսեց քարոզել զինված պայքարի գաղափարը<ref>{{գիրք|հեղինակ = Սիմոնյան Հ. |մաս = |վերնագիր = Հայոց պատմություն. հիմնահարցեր |բնօրինակ = |հղում = https://library.anau.am/images/stories/grqer/hasarak/hayoc_patm_Simonyan.pdf|հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = [[Երևան]] |հրատարակչություն = |թվական = 2000|հատոր = |էջերի թիվ = 487 |մեջբերվող էջեր = 177|սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}</ref>։

Վանում Խրիմյանին միանում են վարժապետանոց բացած [[Մկրտիչ Փորթուգալյան]]ը և տեղի ռուսական փոխհյուպատոս [[Կոստանդին Կամսարական]]ը։ Նրանց հովանավորությամբ [[1879]] թվականի վերջին Վանում ստեղծվեց «[[Սև խաչ]]» գաղտնի ընկերությունը, որն ուներ իր լեգալ և անլեգալ օրգանները։ «Սև խաչի» գործունեությունը աստիճանաբար մարեց, երբ թուրքական կառավարությունը Վանից հեռացրեց Մկրտիչ Փորթուգալյանին և Մկրտիչ Խրիմյանին, իսկ փոխհյուպատոս Կոստանդին Կամսարականին փոխադրեցին այլ վայր<ref name="historyofarmenia.am">{{Cite web |title=Արմենական կուսակցություն։ Ձևավորումը |url=http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Armenakan_Kusakcutyun |accessdate=2016 թ․ փետրվարի 5 |website=ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ}}</ref>։ Որոշ ժամանակ անց Մկրտիչ Փորթուգալյանը բացում է հայկական առաջին կուսակցությունը<ref name="library.anau.am">{{գիրք|հեղինակ = Սիմոնյան Հ. |մաս = |վերնագիր = Հայոց պատմություն. հիմնահարցեր |բնօրինակ = |հղում = https://library.anau.am/images/stories/grqer/hasarak/hayoc_patm_Simonyan.pdf|հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = [[Երևան]] |հրատարակչություն = |թվական = 2000|հատոր = |էջերի թիվ = 487 |մեջբերվող էջեր = 178|սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}</ref>։

== Կուսակցության հիմնում ==
[[19-րդ դար]]ի երկրորդ կեսին Հայաստանի տարբեր քաղաքներում ստեղծվել էին գաղտնի կազմակերպություններ ([[Վան]]՝ «Միություն ի փրկություն» և «Սև խաչ», [[Ալեքսանդրապոլ]]՝ «Բարենպատակ ընկերություն», [[Ղարաքիլիսա]]՝ «Հայրենիքի սիրո գրասենյակ», [[Էրզրում քաղաք|Էրզրում]]՝ «Պաշտպան հայրենյաց» և այլն)։ Աստիճանաբար հայ իրականության մեջ պետք է ստեղծվեր առաջին կուսակցությունը։ «Սև Խաչի» ղեկավարներից [[Մկրտիչ Փորթուգալյան]]ը հաստատվեց [[Ֆրանսիա]]յի [[Մարսել]] քաղաքում և 1885 թվականի հուլիսի 20-ին սկսեց հրատարակել «[[Արմենիա (շաբաթաթերթ)|Արմենիա»]] թերթը<ref name="library.anau.am"/>։

«Սև խաչի» նախկին անդամները սկսում են նորից հանդիպումներ ունենալ։ Սկզբնական շրջանում գաղտնի հանդիպումները նախաձեռնում էին Մկրտիչ և Գրիգորիս Թերլեմեզյան եղբայրները։ 1885 թվականի աշնանը խիստ գաղտնիության պայմաններում ստեղծեցին առաջին կուսակցությունը։ Ուսուցչի հրատարակած թերթի անունով կուսակցությունը կոչեցին «Արմենական»։ Կուսակցության փաստական ստեղծողը և ղեկավարը [[Մկրտիչ Թերլեմեզյան]]ն էր, ով հետագայում հոր անունով կոչվեց Ավետիսյան<ref>{{գիրք|հեղինակ = Պողոսյան Ս. և ուրիշներ |մաս = |վերնագիր = Հայոց պատմություն|բնօրինակ = |հղում = http://books.nt.am/readbook.php?ID=197&page=82&LangID=|հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = [[Երևան]] |հրատարակչություն = Ճարտարագետ|թվական = 2004|հատոր = |էջերի թիվ = 160 |մեջբերվող էջեր = 82|սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}</ref>։

Հիմնադիր ժողովին մասնակցում էին Ղևոնդ Խանջյանը, Գրիգոր Աճեմյանը, Գրիգորիս և Մկրտիչ Թերլեմեզյանները, Ռուբեն Շատվորյանը, Գրիգոր Պյոզիկյանը (Շիկահեր), Գևորգ Օտյանը, Մաքնոս Բարութչյանը և Գարեգին Բաղեշցյանը։ Հետագայում կուսակցությանն անդամագրվեցին [[Արմենակ Եկարյան]]ը, [[Փանոս Թերլեմեզյան]]ը, Հայրապետ Ջանիկյանը, Արմեն Շիտանյանը, [[Արտակ Դարբինյան]]ը, Միքայել Նաթանյանը և ուրիշներ<ref name="historyofarmenia.am"/>։

«Արմենիայի» օրինակները և զենք Վան փոխադրելու ժամանակ զոհվեցին առաջին երիտասարդ արմենականներ արևելահայ Վարդան Գոլոշյանն ու վանեցի Հովհաննես Ագրիպասյանը<ref>{{Cite web |title=Հայ ազգային կուսակցությունները |url=http://akunq.net/am/?p=40958 |accessdate=2016 թ․ փետրվարի 5 |website=Արեւմտահայաստանի եւ Արեւմտահայութեան Հարցերու Ուսումնասիրութեան Կեդրոն}}</ref>։

«Առաջին ու միակ երկրածին Արմենական կուսակցության գաղափարախոսության սերմնացաններ ու հոգևոր հայրեր Խրիմյան, Փորթուգալյան և անմիջական առաջնորդ Ավետիսյան Մկրտիչների<ref>{{Cite web |date=2022 թ․ հուլիսի 16 |title=Արմենական Կուսակցութեան Հիմնադիրը’ Մկրտիչ Աւետիսեան - Արմենական կուսակցություն |url=http://www.armenakan.am/16/07/2022/108/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20221224080654/http://www.armenakan.am/16/07/2022/108/ |archive-date=2022 թ․ դեկտեմբերի 24 |accessdate=2022 թ․ դեկտեմբերի 24}}</ref> «շունչին տակ» հասակ առավ մի սերունդ, որը հանուն բաղձալի ազատության պատրաստ էր զոհաբերելու ամեն ինչ, նունիսկ՝ կյանքը։ Նվիրյալների այդ փաղանգը հանուն պայծառ գալիքի անում էր ամեն ինչ, կրթում լուսավորում էր ժողովրդին, զինավարժում երիտասարդությանը, բազում զրկանքների գնով զենք կուտակում, տարբեր վայրերում մասնաճյուղեր հիմնում։ Սակայն հենց կազմակերպական այդ վերելքի շրջանում վրա հասավ, պարզապես պարտադրվեց, ծանր մի փորձություն՝ Վանի 1896թ. ինքնապաշտպանությունը, որը հայտնի է «Մեծ Դեպք» անունով։ Արմենականներն իրենց պանծալի առաջնորդ Մ. Ավետիսյան-Թերլեմեզյանի ղեկավարությամբ և ՀՅԴ ու Հնչակյան կուսակցությունների ամենագործուն աջակցությամբ կարողացան փրկել Վան-Վասպուրականի հայությանը կոտորածներից՝ որպես փոխհատուցում իրենք նահատակվելով հայ ազատագրության զոհասեղանին»<ref>{{Cite web |last=ՍԱՐԳՍՅԱՆ |first=ՍՈՒՐԵՆ |date=2011 |title=ՌԱՄԿԱՎԱՐ-ԱԶԱՏԱԿԱՆ ԿՈՒՍԱԿՑՈՒԹՅԱՆ 90-ԱՄՅԱ ՀՈԲԵԼՅԱՆԸ |url=http://ijevanlib.ysu.am/wp-content/uploads/2018/01/collection-of-scientific-articles-Akunq-3-2011.pdf |website=ijevanlib.ysu.am}}</ref>։

== Ծրագիր և կառուցվածք ==
Արմենական կուսակցության ծրագիրը ձևավորվեց գործունեության առաջին տասնամյակի ընթացքում։ Այն բաղկացած էր յոթ<ref>{{Cite web |date=2022 թ․ հուլիսի 13 |title=ԾՐԱԳԻՐ - Արմենական կուսակցություն |url=http://www.armenakan.am/programm/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20221224074426/http://www.armenakan.am/programm/ |archive-date=2022 թ․ դեկտեմբերի 24 |accessdate=2022 թ․ դեկտեմբերի 24}}</ref> մասից։
{{քաղվածք|''Հեղափոխությամբ հայ ժողովրդի համար ձեռք բերել իրեն ազատ կառավարելու իրավունք, որով միայն նա կկարողանա մարդավայել ապրելու միջոցներ ունենալ և դրանք գործադրել ժամանակի պահանջների համեմատ''|Արմենական կուսակցության ծրագրից հատված}}[[Պատկեր:Armenak Yekaryan.jpg|մինի|ձախից|[[Արմենակ Եկարյան]]]]
Արմենականները գտնում էին, որ հայությանը պետք է նախապատրաստել հեղափոխության համար, զենք հայթայթել և զինախմբեր ստեղծել։ «Արմենիայի» օրինակները և զենք Վան փոխադրելու ժամանակ զոհվեցին առաջին երիտասարդ արմենականներ արևելահայ Վարդան Գոլոշյանն ու վանեցի Հովհաննես Ագրիպասյանը։

1890-ականներին [[Արևմտահայերի զանգվածային կոտորածներ (1894-1896)|Արևմտահայության զանգվածային կոտորածների]] ժամանակ Մկրտիչ Ավետիսյանը ղեկավարում էր [[Վանի ինքնապաշտպանություն (1896)|Վանի ինքնապաշտպանական մարտերը]]։ Նա իր շուրջը կարողացավ համախմբել նաև [[Դաշնակցական կուսակցություն|դաշնակցականներին]] ու [[Հնչակյան կուսակցություն|հնչակյաններին]]։ Երբ մի խումբ երիտասարդների հետ նա անցնում էր [[Պարսկաստան]], ճանապարհին զոհվեց։ Կուսակցությունը մեծ մասնակցություն ունեցավ նաև [[1915]] թվականի [[Վանի հերոսամարտ|Վանի ինքնապաշտպանական մարտերին]]։

«Արմենական կազմակերպության» նպատակն էր՝
{{Քաղվածք|հեղափոխությամբ Թուրքիայի հայ ժողովրդյան համար իրավունք ձեռք բերել, ինքզինք ազատորեն կառավարելու, որով միայն կարող կլինի իբրև մարդ ապրելու միջոցներ գիտնալ և զանոնք գործադրել ժամանակի պահանջմամբց համեմատ|«Զարթոնք» [[Բեյրութ]] [[1962]] էջ 69}}

Արմենական կուսակցության ներքին կառուցվածքը հնարավորինս հարմարեցված էր օսմանյան իրականությանը. նրանք բաժանվում էին գործուն և օժանդակ անդամների։ Առաջիններն ընդունում էին կուսակցության կանոնները, ենթարկվում կուսակցական կարգապահությանը, վճարում անդամատուրքը։ Երկրորդները կազմակերպությանը ցուցաբերում էին բարոյական և ֆինանսական աջակցություն։ Կուսակցության ղեկավարությունն իրականացնում էին կենտրոնական մարմինը, շրջաններում՝ տեղական կոմիտեները։ Վասպուրականից դուրս գործող կոմիտեները շուրջ երեք անգամ քիչ անդամատուրք էին վճարում՝ երկրի ինքնապաշտպանության կազմակերպման գործին շատ միջոցներ հատկացնելու համար։ Նրանք զբաղվում էին ժողովրդին զինելու, ինքնապաշտպանական խմբեր կազմելու, լրացուցիչ մարտական անդամատուրքեր հավաքելու և այլ աշխատանքներով։ Արմենականները ընդունում էին «Արմենիա» թերթի խմբագրության գաղափարները, սակայն այն չէին ճանաչում որպես պաշտոնաթերթ<ref>{{Cite web |title=Արմենական կուսակցություն։ Ծրագիրը և կառուցվածքը |url=http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Armenakan_Kusakcutyun |accessdate=2016 թ․ փետրվարի 5 |website=ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ}}</ref>։

{{քաղվածք|''«Արմենական» կազմակերպությունը թեև ներշնչված է ի միջի այլոց և «Արմենիա» թերթի գաղափարներեն, սակայն ինքնուրույն, անկախ, երկրի իսկական պահանջներեն ծնունդ առած և արտասահման ճյուղավորված հեղափոխական մարմին մը եղած է և յուր գոյության փայլուն ապացույցն ալ զանազան առիթներով ընծայած։ Բավական է միայն հիշել Վանի ինքնապաշտպանության կռվի մեջ կատարված յուր առաջնակարգ և պատվաբեր դերը»։ Արված հայտարարությունը ճշմարտություն էր։ Արմենականները «Արմենիայի» հետ կապված էին միայն գաղափարապես, իսկ վարչական, պրակտիկ գործունեության, ինչպես նաև ֆինանսական հարցերում բոլորովին անկախ էին և գործում էին ինքնուրույն։ Մ. Փորթուգալյանն իր «Արմենիայով» ուղղակի «հիմնադիրը չեղավ անդրանիկ հայ հեղափոխական թերթին պես՝ նաև անդրանիկ հայ հեղափոխական կազմակերպությունը եղող «Արմենական» կուսակցության:''|«Ազգ» թերթ, [[Բոստոն]], ԱՄՆ։ 1908 թվական<ref>{{հոդված |հեղինակ = Սուրեն Սարգսյան|վերնագիր = «Արմենիա» թերթ – Արմենական կուսակցություն (130-ամյակների առթիվ) |բնօրինակ = |հղում = http://hpj.asj-oa.am/6122/1/152.pdf|լեզու = |պատասխանատու խմբագիր = |հրատարակության հեղինակ = |հրատարակություն = |տիպ = |վայր = |հրատարակչություն = |թվական = |թողարկում = |հատոր = |համար = |էջերի թիվ = |մեջբերվող էջեր = 152-163|isbn = |issn = |doi = |bibcode = |arxiv = |pmid = |ref = |archiveurl = |archivedate = 5 փետրվարի 2016}}</ref>}}

== Գործունեություն ==
Արմենական կուսակցությունը մասնաճյուղեր ուներ Վասպուրականում ([[Վանի վիլայեթ]]), [[Մուշ]]ում ու [[Բաղեշ]]ում ([[Բիթլիսի վիլայեթ]]), [[Տրապիզոն]] ու [[Կոստանդնուպոլիս]] քաղաքներում։ Կուսակցության տեղական կազմակերպություններ էին հիմնվել նաև [[Արևմտյան Հայաստան]]ի մյուս շրջաններում, [[Հարավային Կովկաս]]ում, ինչպես նաև [[Բուլղարիա]]յում, [[Եգիպտոս]]ում, [[ԱՄՆ]]-ում, Պարսկահայաստանի [[Թավրիզ]] և [[Սալմաստ]] հայաշատ քաղաքներում։ Կուսակցությունը, գտնվելով Վասպուրականում, առաջնային նպատակ ուներ զինել տեղի հայ բնակչությանը։ Զենքը փորձում էին անցկացնել հիմնականում Պարսկաստանից։ 1890-ականների սկզբներին Վանում և [[Շատախ]]ում գործում էին իննսունից ավելի մարտական խմբեր։ Արմենական կուսակցության կին քարոզիչներից հայտնի էին Եղիսաբեթ Կոնդակչյանը և Մարինա Ձարուխյանը։
[[Պատկեր:Armenia magazine.jpg|մինի|«Արմենիա» ամսագրի շապիկը]]
Վասպուրականի ազատագրությունը կազմակերպելու համար կազմակերպությունը պետք է ներքին ուժ գոյացներ՝ միավորելով միևնույն գաղափարին ծառայող հայ հայրենասերներին, ժողովրդին արթնացներ հեղափոխական գրականությամբ, կազմակերպեր և զենքի ու կարգապահության վարժեցներ, նախապատրաստեր ինքնապաշտպանության, զենք հայթայթեր, զինված խմբեր ստեղծեր և ընդհանուր շարժում առաջ բերեր, մանավանդ, երբ արտաքին հանգամանքները նպաստավոր կհամարվեին։ Արմենակյանները որդեգրել էին զուսպ ու շրջահայաց գործելակերպ սուլթանական Թուրքիայի քաղաքականության դեմ<ref>{{գիրք|հեղինակ = Սիմոնյան Հ. |մաս = |վերնագիր = Հայոց պատմություն. հիմնահարցեր |բնօրինակ = |հղում = https://library.anau.am/images/stories/grqer/hasarak/hayoc_patm_Simonyan.pdf|հրատարակություն = |պատասխանատու խմբագիր = |վայր = [[Երևան]] |հրատարակչություն = |թվական = 2000|հատոր = |էջերի թիվ = 487 |մեջբերվող էջեր = 181-183|սերիա = |isbn = |տպաքանակ = }}</ref>։

1896 թվականին՝ Վանի ինքնապաշտպանությունից հետո, կուսակցությունը աստիճանաբար կորցրեց իր ուժն ու դիրքերը։ Այդ ժամանակում Մկրտիչ Ավետիսյանին փոխարինեց [[Եղիշե Կոնդակչյան]]ը, ում հետ համագործակցում էին 1897 թվականին բանտերից ազատված Արմենակ Եկարյանը, Գրիգոր Պեռզիկյանը (Շիկահեր), Ղևոնդ Խանջյանը, Միքայել Նաթանյանը և ուրիշներ<ref>{{Cite web |title=Արմենական կուսակցություն։ Գործունեությունը |url=http://www.historyofarmenia.am/am/Encyclopedia_of_armenian_history_Arm_kusakc_gorcuneutyuny |accessdate=2016 թ․ փետրվարի 5 |website=ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտ}}</ref>։

Սեպուհը (Երվանդ Քեոսյան 1882-1908) ծանոթանալով արմենականների ծրագրին ու կանոնագրին, դառնում է համոզված արմենական։ Կապեր է հաստատում Սալմաստի արմենական գործիչների հետ։ Գնահատելով Սեպուհի մեծ առաքինությունները, Սալմաստի արմենական վարիչ մարմինը անսալով նշանավոր արմենականներ Գր. Պեոզիկյանի և Ա. Եկարյանի հորդորներին, Սեպուհին որպես գործիչ ուղարկում է Վան։

Սակայն 1908-ին հայտնի դավաճանությունից հետո (դաշնակ Դավոյի) դավադրաբար սպանվում է արմենական ականավոր գործիչ, երիտասարդ Սեպուհը։ Սեպուհի սպանությունից հետո կուսակցության դեմ պայքարը ավելի է ընդլայնվում, հետապնդումի առարկա դառնալով ու տկարանալով Վանի մեջ։

1908 թվականի հոկտեմբերին [[Եգիպտոս]]ի [[Ալեքսանդրիա]] քաղաքում կուսակցության նախկին անդամների մի մասը միավորվելով [[Վերակազմյալ Հնչակյան կուսակցություն|Վերակազմյալ Հնչակյան կուսակցության]] նախկին անդամների հետ, կազմել են [[Սահմանադրական Ռամկավար կուսակցություն]]ը։

1921 թվականի հոկտեմբերի 1-ին [[Կոստանդնուպոլիս|Կոստանդնուպոլսում]] արմենականների մի մասը, վերակազմյալ հնչակյանների, սահմանադրական ռամկավարների և [[Հայ ժողովրդական կուսակցություն|Հայ ժողովրդական կուսակցության]] միավորման արդյունքում ստեղծվել է [[Ռամկավար ազատական կուսակցություն]]ը<ref>{{Cite web |title=Հայ ազգային կուսակցություններ |url=http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1274 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20161201135020/http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=1274 |archive-date=2016 թ․ դեկտեմբերի 1 |accessdate=2016 թ․ փետրվարի 5 |website=Հայկական հանրագիտարան}}</ref>։

== Արմենականությունն այսօր ==
Արցախի Արմենական կուսակցությունն հիմնադրվել է 1999թ․, որը խարսխված է Արմենական գաղափարների վրա։ Կուսակցության նպատակը Արցախի ինքնորոշման իրավունքի ճանաչումն է, որը պետք է ապագայում հանգի միացյալ Հայաստանի ձևավորմանը։ Արցախի Արմենական կուսակցության նախագահը Բորիս Առուշանյանն<ref>{{Cite web |date=2022 թ․ հուլիսի 17 |title=Արցախի Արմենական կուսակցության նախագահ Բորիս Առուշանյանի ինքնակենսագրությունը - Արմենական կուսակցություն |url=http://www.armenakan.am/17/07/2022/133/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20221224080649/http://www.armenakan.am/17/07/2022/133/ |archive-date=2022 թ․ դեկտեմբերի 24 |accessdate=2022 թ․ դեկտեմբերի 24}}</ref> է։

2019 թվականի մայիսին Արա Պողոսյանի<ref>{{Cite web |date=2022 թ․ նոյեմբերի 21 |title=Հարցազրույց Արմենական կուսակցության նախաձեռնող խմբի համակարգող Արա Պողոսյանի հետ․ Մամուլ.am - Արմենական կուսակցություն |url=http://www.armenakan.am/21/11/2022/1275/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20221224074248/http://www.armenakan.am/21/11/2022/1275/ |archive-date=2022 թ․ դեկտեմբերի 24 |accessdate=2022 թ․ դեկտեմբերի 24}}</ref> գլխավորությամբ Արմենական կուսակցության վերահիմնադրման<ref>{{Cite web |title=Արմենական Կուսակցության հիմնադիր Համագումարի անցկացման տեղի և ժամի, կուսակցության կանոնադրության և ծրագրի նախագծերի հիմնական դրույթների մասին հայտարարություն - Հայտարարություններ - Հայաստանի Հանրապետության ինտերնետով ծանուցման պաշտոնական կայք |url=https://www.azdarar.am/announcments/org/251/00478510/ |accessdate=2022 թ․ դեկտեմբերի 24 |website=www.azdarar.am}}</ref> աշխատանքներ սկսվեցին։ Առաջին համագումարը չկայացավ<ref>{{Cite web |title=Տեղի ունեցավ Արմենական կուսակցության համագումարը, բայց ոչ հիմնադիր. անհրաժեշտ 60 հրավիրյալները չէին կարողացել ներկայանալ |url=https://www.tert.am/am/news/2019/05/25/armenakan/3008478 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20230226165854/https://www.tert.am/am/news/2019/05/25/armenakan/3008478 |archive-date=2023 թ․ փետրվարի 26 |accessdate=2022 թ․ դեկտեմբերի 24 |website=tert.am}}</ref>, իսկ հաջորդիվ՝ կուսակցության վերահիմնադրման ուղղությամբ աշխատանքները թերի մնացին 2020 թվականի սեպտեմբերի 27–ին սկսված 44-օրյա պատերազմի պատճառով։ Արմենական կուսակցության գաղափարակիրները մասնակցեցին պատերազմին, տալով 12 զոհ։ Զոհերի թվում էր նաև [http://www.armenakan.am/ Արմենական կուսակցության] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20221224074422/http://www.armenakan.am/ |date=2022-12-24 }} հիմնադիր հանձնախմբի անդամ Արա Պողոսյանի հարազատ եղբայրը՝ կապիտան Արման Պողոսյանը<ref>{{Cite web |title=Անմահացած հերոս կապիտան Արման Պողոսյան |url=https://yelaket.am/am/article/19358/ |accessdate=2022 թ․ դեկտեմբերի 24 |website=yelaket.am}}</ref>։

Արմենական կուսակցությունն իբրև գաղափար շարունակում է ապրել, և Հայաստանում ձևավորված Արմենական կուսակցության հիմնադիր հանձնախումբը՝ Արցախի Արմենական կուսակցության<ref>{{Cite web |date=2022 թ․ նոյեմբերի 26 |title=Արմենականները շնորհավորում են Արցախի Արմենական կուսակցության նախագահ Բորիս Առուշանյանին - Արմենական կուսակցություն |url=http://www.armenakan.am/26/11/2022/1396/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20221224080652/http://www.armenakan.am/26/11/2022/1396/ |archive-date=2022 թ․ դեկտեմբերի 24 |accessdate=2022 թ․ դեկտեմբերի 24}}</ref> հետ համագործակցաբար, շարունակում է Արմենական կուսակցության գաղափարների ու նպատակների<ref>{{Cite web |date=2022 թ․ նոյեմբերի 17 |title=ԹՌՈՒՑԻԿ ՇՐՋԱԲԵՐԱԿԱՆ ՅԱՆՈՒՆ ԱՐՄԵՆԱԿԱՆ ԿԵԴՐՈՆԻՆ - Արմենական կուսակցություն |url=http://www.armenakan.am/17/11/2022/902/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20221224080654/http://www.armenakan.am/17/11/2022/902/ |archive-date=2022 թ․ դեկտեմբերի 24 |accessdate=2022 թ․ դեկտեմբերի 24}}</ref> այժմեականության հիմնավորման ուղղությամբ, պատրաստվելով հանրահռչակել Արմենական կուսակցության արդի առաքելությունը։

== Տես նաև ==
* [[Սոցիալ-դեմոկրատական հնչակյան կուսակցություն]]
* [[Հայ Յեղափոխական Դաշնակցություն]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ|2}}

== Աղբյուրներ ==
* Լ. Ա. Խուրշուդյան, «Սփյուռքահայ կուսակցությունները ժամանակակից էտապում», [[Երևան]] 1964
* Հ. Գ. Վարդանյան, «Արևմտահայերի ազատագրության հարցը և հայ հասարակական-քաղաքական հոսանքները XIX դարի վերջին քառորդում» [[Երևան]] 1967

{{Հայ ազատագրական շարժում}}
{{Հայկական սփյուռք}}
{{Հայաստանի լուծարված կուսակցություններ}}
{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}}
{{ՀՍՀ|հատոր=2|էջ=93}}

[[Կատեգորիա:1885 հիմնադրումներ Օսմանյան կայսրությունում]]
[[Կատեգորիա:Հայաստանի ազգայնական կուսակցություններ]]
[[Կատեգորիա:Հայաստանի լիբերալ կուսակցություններ]]
[[Կատեգորիա:Ռամկավար ազատական կուսակցություն]]
[[Կատեգորիա:Սփյուռքահայ կուսակցություններ]]
[[Կատեգորիա:Օսմանյան կայսրության կուսակցություններ]]