Դիտել Ալ-Մորավիների պետություն էջի աղբյուրը

{{Տեղեկաքարտ պատմական երկիր
| Անվանում = Ալ-Մորավիներ <br/>المرابطون
| Հաջորդ1=  Ալ-Մոհադների պետություն
| Դրոշ_Հաջորդ1=Empire almohade.PNG
| Հիմնադրում =[[Աբդալլահ իբն Յասին]]
| Հիմնադրման տարեթիվ=[[1040]]
| Ավարտի տարեթիվ= [[1147]]
| Դրոշ=[[Պատկեր:Flag of Morocco 1073 1147.svg|250px]]
| Քարտեզ=[[Պատկեր:Empire almoravide.PNG|250px]]
| Քարտեզի տարեթիվ=[[1120]] թվական
| Պետական կարգ=Միապետություն
| Մայրաքաղաք= [[Մարաքեշ]]
| Պետության գլուխ =[[էմիր]]
| Մակերես1 = 3. 300. 000 կմ <sup>2</sup>
| Արժույթ = [[Դինար]]
| Լեզու = [[արաբերեն]], [[բերբերերեն]]
| Կրոն = [[Իսլամ]]
}}
'''Ալ-Մորավիների պետություն''', [[Ավատատիրություն|ավատատիրական]] [[պետություն]] [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]յում և [[ալ-Անդալուս]]ում ([[1040]]-[[1147]])։ Իշխանության գլուխ կանգնած էին Ալ-Մորավիները ({{lang-ar|المرابطون}}՝ ''ալ-Մուռաբիտունա'')։ [[Տոլեդո]]յի անկումից հետո կես դարում ընդարձակվեց և հասավ մեծ չափերի։ Սահմանների մեջ են մտել [[Մարոկկո]]ն, [[Մավրիտանիա]]ն, ինչպես նաև [[Սենեգալ]]ի ավազանը և [[Ալժիր]]ի արևմտյան մասը։

== Ծագում ==
Ալ-Մորավիները ծագում են [[սանհաջա]] ( {{lang-ar|صنهاجة}} ) քոչվոր անասնապահ բերբերական ցեղից։ Նրանց հայրենի տարածքները [[Սահարա]]յի տափաստաններն էին՝ հարավում մինչև [[Սենեգալ]]ի ավազան և Վերին Նիգեր։ Հնարավոր է, որ «Սենեգալ» բառը ծագում է [[սանհաջա]] ցեղի անունից, որ բարբառային տարբերակներով հնչում էր «սանագա»։
[[Պատկեր:Niger River Center Island.jpg|մինի|[[Նիգեր գետ]]]]
Ալ-Մորավիների պատմությունը սկսվում է դեպի [[Մեքքա]] կատարված ուխտագնացությունից, որին մասնակցում էին սանհաջա ցեղի ակնառու ներկայացուցիչներ, և որը գլխավորում էր [[Յահյա իբն Իբրահիմ]]ը։ Հետդարձի ճանապարհին նրանք հանգրվանում են [[ալ-Կայրավան]]ում ( {{lang-ar|القيروان}} ),որը [[Հյուսիսային Աֆրիկա]]յի մշակութային և կրոնական կարևորագույն օջախ էր։ Սանհաջցիների վրա մեծ տպավորություն է թողնում քայրավանցի իրավագետ [[Աբու Իմրան ալ-Ֆասի]]ի ուսմունքը։ [[Ալ-Ֆասի]]ն նրանց հետ ուղարկում է Իբն Յասինին( [[Աբդալլահ իբն Յասին ալ-Ջազուլի]] ) որպես առաջնորդ։ Սանհաջա ցեղի մի խումբը, որին պատկանում էր Յահյա իբն Իբրահիմը, չի ընդունում Իբն Յասինի ուսմունքը և առանձնանում է [[Նիգեր (գետ)|Նիգեր]] գետի մի կղզում։ Այստեղ նա ամբողջովին տրվում է բարեպաշտությանն ու աստվածաբանությանը։

[[Արաբներ]]ը անվանում են «կենսավայր» ( {{lang-ar|رباط}} ) այն վայրը, որտեղ ապրում էր Իբն Յասինը։ Այստեղից էլ ծագում է ալ-Մորավիների անունը՝ալ-Մուրաբիտուն ( {{lang-ar|المرابطون}} ), որն էլ եվրոպական լեզուներում աղավաղվել և վերածվել է «ալ-Մորավիններ»-ի։

== Տարածքային նվաճումներ ==
[[Պատկեր:Map Almoravid empire-ru.svg|մինի|աջից]]
Մոտ [[1055]] թվականին ալ-Մորավիական բանակը սկսում է տարածքների ընդլայնումը՝ գրավելով մի փոքրիկ պետություն [[Սիջիլմաս]] օազիսով։ Ռազմական գործողությունները գլխավորում էր [[Յահյա իբն Իբրահիմ]]ը, իսկ հոգևոր առաջնորդ էր [[իբն Յասին]]ը։ Յահյայի սպանությունից հետո իբն Յասինի ջանքերով նրան հաջորդում է եղբայրը՝ [[Աբու Բաքր իբն Օմար]]ը։

Իբն Յասինի մահից հետո Աբու Բաքրը միայնակ գլխավորում էր շարժումը։ [[1061]] թվականին [[Աբու Բաքր]]ը իր զարմիկ [[Յուսուֆ իբն Թաշուֆին]]ին է փոխանցում հյուսիսային շրջանների կառավարումը, իսկ ինքը ուշադրությունը կենտրոնացնում է դեպի հարավ։ Ալ-Մորավիների իշխանությունը տարածվում է մինչև [[Մարոկկո]] և այժմյան [[Ալժիր]]ի արևելյան մաս։
Ալ-Մորավիների այս ընդլայնումը բացատրվում է գրաված տարածքների թուլությամբ և մասնատվածությամբ։ Ալ-Մորավիների հաջողությունների գրավականը կրոնական և քաղաքական նպատակների ներդաշնակությունն էր։

Որոշ նմանություններ կան [[Արաբիա]]յում [[Մուհամմադ մարգարե]]ի օրոք կրոնա-քաղաքական շարժման և ալ-Մորավիների միջև։ Սակայն կան էական տարբերություններ. ալ-Մորավիների առջև կար արդեն կազմավորված իրավական համակարգ, և նրանք գործում էին մալիքիական իրավապաշտների հետ համաձայնեցված, նրանք իրենց համարում էին մեկ միասնական մաս և հավատարիմ էին [[Բաղդադ]]ի [[Աբբասյաններ]]ին։

== Ալ-Մորավիներն Իսպանիայում ==
[[Պատկեր:Toledo alcazar bridge flickr.jpg|մինի|[[Տոլեդո]]]]
[[Տոլեդո]]յի [[1085]] թվականի անկումից հետո անհույս իրավիճակում հայտնված [[ալ-Անդալուս]]ի կառավարիչները հրավիրեցին [[Յուսուֆ իբն Թաշուֆին]]ին [[Իսպանիա]]։ Մինչ պայմանագիր կնքելը կողմերը առաջարկեցին իրենց պայմանները. իբն Թաշուֆինը քրիստոնյաներին ջախջախելուց հետո պետք է վերադառնար Աֆրիկա, և նրան էր հանձնվում [[ալ-Խեսարիս]]ը։ [[1086]] թվականի ամռանը իբն Թաշուֆինի և [[Ալֆոնսո VI]]-ի զորքերը [[Բադախոսայ]]ի մոտ՝ [[ալ-Զալակա]]յում ({{lang-ar|الزلاقة}}) բախվեցին։ Քրիստոնյաները ծանր պարտություն կրեցին, որից հետո Յուսուֆը վերադարձավ Աֆրիկա։

Նույնիսկ ալ-Զալակայի մարտից հետո քրիստոնյաները չէին զիջում իրենց դիրքերը։ Արևելյան ծովափը՝ [[Վալենսիա]]յից մինչև [[Լորիս]], Ալֆոնսոյի իշխանության տակ էր, Տոլեդոյի ամրոցում տեղակայված էր [[Կաստիլիայի թագավորություն|կաստիլյան]] կայազորը։ Ալ-Մութամիդը դիմում է Յուսուֆին։ Յուսուֆը և իր ռազմիկները համտեսելով Անդալուսի բարիքները դեմ չէին վերադառնալ, բացի դրանից նրանք հավատում էին, որ իսլամի համար բարի գործ են անում՝ կռվելով իսլամի թշնամիների դեմ։ [[1090]] թվականին ալ-Մորավիներն իջնում են ալ-Խեսարիս, և Յուսուֆը իր զորքը անդալուսցիների զորքի հետ տանում է դեպի [[Ալեդո]]։ Պաշարումից 3 ամիս անց Ալֆոնսոն, հասկանալով, որ չի կարող դիմադրել, հողին է հավասարեցնում ամրոցը։ Պաշարման ժամանակ Յուսուֆը ուսումնասիրեց քաղաքական իրավիճակը Իսպանիայում։ Նա տեսավ, որ պետությունը ղեկավարող արիստոկրատիան [[կրոն]]ին մեծ դեր չի տալիս և զբաղված է գրականությամբ և [[արվեստ]]ով։ Յուսուֆը տեսավ, որ հասարակ ժողովուրդը նրան կողմնակից է, և հետևելով [[իսլամ]]ի գաղափարներին՝ որոշեց չվերադառնալ Աֆրիկա, այլ միացնել [[ալ-Անդալուս]]ը իր տերությանը։
[[Պատկեր:CordobaAnsicht.jpg|մինի|աջից|[[Կորդովա (Իսպանիա)|Կորդովա]]]]
[[1090]] թվականին Յուսուֆն առանց կռվի վերցնում է [[Գրանադա]]ն, [[1091]] թվականի մարտին նրան է հանձնվում [[Կորդովա (Իսպանիա)|Կորդովան]]։ Նա պաշարում է [[Սևիլյա]]ն և սեպտեմբերին գրավում։ [[1094]] թվականին գրավում է [[Բադախոս]]ը, [[1102]] թվականին՝ Վալենսիան, [[1110]] թվականին՝ [[Սարագոսա]]ն։

Ալ-Մորավիները գերազանցում էին Ալֆոնսոյին, սակայն այնքան ուժեղ չէին, որ գրավեին քրիստոնայների իրական տարածքները։ Ալմորավիների իշխանությունը երկար չի տևում։ Զորահրամանատարները և ռազմիկները գայթակղվում են ալ-Անդալուսի շքեղություններով և նրանց բարոյական ոգին կոտրվում է։ Կառավարման համակարգը թուլանում է, ֆինանսական խնդիրները և ալմորավիների վատ պահվածքը առաջացնում են հասարակ ժողովրդի զայրույթն և ատելությունը։ Անկումը սկսվեց [[1118]] թվականին, երբ Սարագոսան հանձնվեց [[Ալֆոնսո I Արագոնցի]]ին։ Ալֆոնսո I-ը կատարեց մի քանի արշավանքներ դեպի հարավ և տարավ մեծ թվով [[մոսարաբներ]] հյուսիսում գրաված նոր տարածքները բնակեցնելու համար։ [[1144]] և [[1145]] թվականներին ապստամբությունները վերջ դրեցին ալմորավիների իշխանությանը։ Ըստ որոշ գիտնականների Ալմորավիների կառավարման ժամանակաշրջանը Անդալուսի համար խավարի ժամանակաշրջան էր, ալ-Մորավիների շրջանում են Իսպանիայի մուսուլմանները գիտակցում կրոնի և կրոնական համայնքի կարևորությունը, քանի որ մինչ այդ իսլամը Իսպանիակում ֆորմալ և պաշտոնական էր միայն։

Ալ-Մորավիների՝ իշխանությունից հեռանալուց հետո՝ [[1147]] թվականին սկսվում է համեմատաբար ավելի վատ շրջան մինչև [[1170]] թվականին, երբ իշխանության են գալիս [[ալ-Մոհադներ]]ը։

== Ալ-Մորավիների գահացանկ ==
* [[1040]]–[[1059]] - [[Աբդալլահ իբն Յասին ալ-Մորավի|Աբդալլահ իբն Յասին]]
* [[1050]]-[[1056]] - [[Յահյա իբն Օմար ալ-Լամտունի ալ-Մորավի|Յահյա իբն Օմար ալ-Լամտունի]]
* [[1056]]–[[1087]] - [[Աբու Բաքր իբն Օմար ալ-Մորավի|Աբու Բաքր իբն Օմար]]
* [[1072]]–[[1106]] - [[Յուսուֆ իբն Թաշուֆին ալ-Մորավի|Յուսուֆ իբն Թաշուֆին]]
* [[1106]]–[[1143]] - [[Ալի իբն Յուսուֆ ալ-Մորավի|Ալի իբն Յուսուֆ]]
* [[1143]]–[[1145]] - [[Թաշուֆին իբն Ալի ալ-Մորավի|Թաշուֆին իբն Ալի]]
* [[1145]]-[[1147]] - [[Իբրահիմ իբն Թաշուֆին ալ-Մորավի|Իբրահիմ իբն Թաշուֆին]]
* [[1147]]-[[1147]] - [[Իսհակ իբն Ալի ալ-Մորավի|Իսհակ իբն Ալի]]

== Աղբյուրներ ==
* [http://historylib.org/historybooks/U--M-Uott---P-Kakia_Musulmanskaya-Ispaniya/ Уотт У. М. и Какиа П. Мусульманская Испания. Пер. с англ. С. И. Дунаевецкого. Предисл. А. Б. Куделина. М., Главная редакция восточной литературы издательства «Наука», 1976.]
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=1|էջ=183}}

{{Ahnentafel top|Ալ-Մորավիների տոհմածառ}}
{{familytree/start|summary=family tree of the Almoravid dynasty.}}
{{familytree ||||||||||||||||||||||||||A1| A1=Թուրղութ իբն Ուարթասին ալ-Լամտունի}}
{{familytree | ||||||||||||||||||,|-|-|-|-|-|-|-|^|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|-|v|-|-|-|-|-|-|.|||| }}
{{familytree ||||||||||||||||||A1|||||||||||||||||||||E1|||||F1
|A1=Իբրահիմ
|E1= Մուհամմադ
|F1=Համիդ
}}
{{familytree | ||||||||||||,|-|-|-|-|-|+|-|-|-|-|-|-|.||||||||||||||||!|||||||!|||| }}
{{familytree ||||||||||||A1||||B1|||||D1||||||||||||||E1|||||F1
|A1=Թաշուֆին
|B1=Ալի
|D1=Օմար
|E1= ալ-Հաջջ
|F1=Թիլանկան
}}
{{familytree | ||||,|-|-|-|-|-|-|-|+|-|-|-|-|-|-|.||||,|-|^|-|-|-|.||||||||||,|-|^|-|.|||||!|||| }}
{{familytree ||||A1||||||B1||||C1|||D1||||D2||||||||E1||E2|||F1
|A1= [[Յուսուֆ իբն Թաշուֆին ալ-Մորավի|Յուսուֆ իբն Թաշուֆին]]<br> (3)
|B1=Իբրահիմ
|C1=Աբու Բաքր իբն Թաշուֆին
|D1=[[Աբու Բաքր իբն Օմար ալ-Մորավի|Աբու Բաքր իբն Օմար]] <br>(2)
|D2=[[Յահյա իբն Օմար ալ-Լամտունի ալ-Մորավի|Յահյա իբն Օմար ալ-Լամտունի]] <br> (1)
|E1=Ալի
|E2=Մուհամմադ
|F1=Մազդալի
|boxstyle_A1=background-color: #afa;
|boxstyle_D1=background-color: #afa;
|boxstyle_D2=background-color: #afa;}}
{{familytree | |,|-|-|+|-|-|.||||,|^|-|.||||!||||,|^|-|.||||)|-|-|v|-|-|.||||!||||||,|-|-|+|-|-|.| }}
{{familytree |A1|A2|A3||B1|B2||C1||D1|D2||Y1|Y2|Y3||E1||||F1|F2|F3
|A1=[[Ալի իբբն Յուսուֆ ալ-Մորավի|Ալի իբբն Յուսուֆ]]<br> (4)
|A2=Մուհամմադ իբն Աիշա
|A3=Դաուդ Թամին իբն Աիշա
|B1=Աբու Բաքր
|B2=Իբրահիմ
|C1=Սիր
|Y1=Մուհամմադ
|Y2=Ալի
|Y3=Իսա
|D1= Յահյա իբն Աիշա
|D2= Իբրահիմ
|E1= Աբու Հաֆս Օմար
|F1= Յահյա
|F2=Մուհամմադ
|F3=Աբու Բաքր
|boxstyle_A1=background-color: #afa;
}}
{{familytree | |)|-|-|-|.|||||||||||,|-|^|-|.| }}
{{familytree |A1||A2|||||||||C1||C2
|A1=[[Թաշուֆին իբն Ալի ալ-Մորավի|Թաշուֆին իբն Ալի]] <br> (5)
|A2= [[Իսհակ իբն Ալի ալ-Մորավի|Իսհակ իբն Ալի]]<br> (7)
|C1=Ֆատիմա
|C2=Յահյա
|boxstyle_A1=background-color: #afa;
|boxstyle_A2=background-color: #afa;
}}
{{familytree ||!|||||||||||||||!|}}
{{familytree |A1|||||||||||||C1
|A1=[[Իբրահիմ իբն Թաշուֆին ալ-Մորավի|Իբրահիմ իբն Թաշուֆին]] <br>(6)
|C1=Մուհամմադ
|boxstyle_A1=background-color: #afa;}}
{{familytree/end}}
{{Ahnentafel bottom}}

{{Տեղեկաքարտ Հաջորդականություն2
 | Նախորդող =  [[Իդրիսիներ]] [[788]] - [[974]]
 | Հաջորդող = [[Ալ-Մոհադներ]] [[1147]] - [[1240]]
 | Ցուցակ = Մարոկկոյի և Մավրիտանիայի տիրակալներ<br />Ալ-Մորավիներ
 | Տարիներ = [[1040]] - [[1147]]
 }}
{{Ռեկոնկիստա}}
{{Կայսրություններ|state=collapsed}}

[[Կատեգորիա:Մարոկկոյի պատմություն]]
[[Կատեգորիա:Մավրիտանիայի պատմություն]]
[[Կատեգորիա:Աֆրիկյան դինաստիաներ]]
[[Կատեգորիա:Պատմական երկրներ]]