Դիտել Ադրբեջանի ռազմաօդային ուժեր էջի աղբյուրը

{{Տեղեկաքարտ Ռազմական ստորաբաժանում
 | հայերեն անվանում = Ադրբեջանի ռազմաօդային և հակաօդային ուժեր
 | բնօրինակ անվանում = Azərbaycan Hərbi Hava Qüvvələri
 | Պատկեր = Azerbaijani Air Forces badge.svg
 | պատկերի չափ = 280px
 | Նկարագրություն = Ադրբեջանի ռազմաօդային ուժերի էմբլեմ
 | գործունեության տարիներ = [[փետրվարի 14]], [[1919]]–ից մինչև այժմ
 | երկիր = [[Ադրբեջանի հանրապետություն]]
 | երկրներ = 
 | ենթարկում = 
 | ինչի կազմում է = 
 | տիպ = 
 | ներառնում է = 
 | ֆունկցիա = 
 | ֆունկցիաներ = 
 | թվակազմ = 12, 000 անձնակազմ, ~220 օդանավ (IISS 2014)
 | հրամանատարական կազմ = 
 | տեղաբաշխում = [[Նասոսնայա ռազմաօդային բազա]] ([[Սումգաիթ]] քաղաքի մերձակայքում)
 | ծածկանուն = 
 | հովանավոր = 
 | հովանավորներ = 
 | կարգախոս = 
 | կարգախոսներ = 
 | գույ = 
 | քայլերգ = 
 | թալիսման = [[Պատկեր:Azerbaijani Air Forces badge.svg|100px]]
 | թալիսմաններ = 
 | հանդերձանք = 
 | պատերազմներ = [[Արցախյան պատերազմ]]
 | ճակատամարտեր = 
 | պարգևի նշաններ = 
 | ներկա հրամանատար = գեներալ-մայոր [[Ռամիզ Թահիրով]]<ref name=JSSA09 />
 | հայտնի հրամանատարներ = 
}}
'''Ադրբեջանի ռազմաօդային ուժերը''' (հապավումը՝ ՌՕՈՒ), որոնց հաճախ անվանում են նաև '''Ադրբեջանի ռազմաօդային և հակաօդային պաշտպանության ուժեր''' ({{lang-az|Azərbaycan hərbi hava qüvvələri}}) [[Ադրբեջանի զինված ուժեր]]ի օդային և հակաօդային պաշտպանության ուժերն են։

Արդի ժամանակաշրջանում ռազմաօդային ուժերը գնալով ավելի մեծ դեր են խաղում պատերազմական գործողությունների մեջ։ Այս առումով բացառություն չեն կազմելու նաև Ադրբեջանի ռազմաօդային ուժերը, որոնց զարգացմանը Ադրբեջանի ռազմաքաղաքական ղեկավարությունը մշտապես մեծ ուշադրություն է հատկացրել։

Ըստ ադրբեջանական կողմի՝ ներկայիս ռազմաօդային ուժերի (ՌՕՈՒ) արմատները հասնում են մինչև 1918 թվականի հունիսի 26-ը, երբ [[Ադրբեջանի Դեմոկրատական հանրապետություն]]ը գնեց իր առաջին [[ռազմական օդանավ]]ը։ 1991 թվականին անկախություն ձեռք բերելուց հետո, Ադրբեջանի բախտը մեծապես բերեց նաև [[ռազմաօդային ուժեր]] ստեղծելու և զարգացնելու առումով, քանզի նրան անցած տարածքներում էին տեղակայված փլուզված [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] ռազմաօդային ուժերի և հակաօդային պաշտպանության բազմաթիվ [[զորամաս]]եր<ref>[http://www.tandfonline.com/toc/tmib20/current"Military Balance 2013".], March 14, 2013.</ref>։

== Ադրբեջանի ՌՕՈՒ-ի թվաքանակը ==
2006 թվականի դրությամբ Ադրբեջանի ռազմաօդային ուժերի [[անձնակազմ]]ի թվաքանակը կազմել է 7900 [[զինծառայող]]<ref name="IISS">http://noravank.am/ru/?page=analitics&nid=510 IISS Military Balance 2005/2006</ref>.

== Ներկայիս կազմակերպչական կառուցվածք ==
[[ՄիԳ-29]]-ը համարվում է Ադրբեջանի ռազմաօդային ուժերի (AzAF) ստանդարտ [[օդանավ]]<ref>{{Cite web |date=2007 թ․ մարտի 29 |title=Azerbaijan shows 4th generation MiG-29 multirole fighter jets |url=http://www.today.az/news/politics/38475.html |accessdate=2012 թ․ հունիսի 21 |publisher=Today.az}}</ref>։

Ըստ Brinkster.net տեղեկատվական կայքի հաղորդման՝ 2004 թվականի հոկտեմբերի դրությամբ Ադրբեջանի ռազմաօդային և հակաօդային պաշտպանության ուժերը բաղկացած էին հետևյալ զորամասերից ու [[ստորաբաժանում]]ներից.
* կործանիչ ինքնաթիռների [[էսկադրիլիա]], որը տեղակայված էր [[Նասոսնայա]] [[ռազմաբազա]]յում և հանդերձված ՄիԳ-25ՊԴ-ներով և դրանց ուսումնավարժական տարբերակներով,
* ռմբակոծիչ [[զորագունդ]], որը տեղակայված էր [[Քյուրդամիր]] ռազմաբազայում և հանդերձված Սու-17/24/25 [[ինքնաթիռ]]ներով, ՄիԳ-21-ներով և Լ-29/39 [[ուսումնամարտական ինքնաթիռ]]ներով,
* [[ռազմափոխադրական օդային էսկադրիլիա]], որը տեղակայված էր [[Գյանջա]]յի [[օդանավակայան]]ում և հանդերձված Իլ-76-ներով(?), Ան-12/24-ներով և Տու-134-ներով,
* [[ուղղաթիռային էսկադրիլիա]], որը տեղակայված էր [[Բաքու Կալա ռազմաօդային բազա]]յում ([[Ղալա]]) և հանդերձված Մի-2/8/24 [[ուղղաթիռ]]ներով,
* երկու [[օդանավաավերանորոգման գործարան]]ներ,
* երկու հակաօդային պաշտպանության [[զենիթահրթիռային զորամաս]]եր։

Որոշ տվյալներով՝ Ադրբեջանի ՀՕՊ-ի կազմի մեջ մտնում են՝
* չորս զենիթահրթիռային բրիգադ,
* մեկ [[զենիթահրթիռային զորագունդ]],
* երկու առանձին ռադիոտեխնիկական [[գումարտակ]]։

Բացի այդ, կային այլ [[ռազմաօդային բազա]]ներ, ներառյալ՝
* [[Դալյարի ավիաբազա|Դալյարի]] ռազմաօդային բազան (որն ըստ Jane's Sentinel հանդեսի, իբր, չգործող է)<ref name=JSSA09 />,
* [[Նախիջևանի օդանավակայան]]ը, որը գտնվում է [[Նախիջևանի ինքնավար հանրապետություն]] [[էքսկլավային տարածք]]ում (exclave),
* [[Սանգաչալը]] ռազմաօդային բազան,
* [[Սիտալչայ]]ի ռազմաօդային բազան։

Հաշվի առնելով [[ադրբեջանական զանգվածային լրատվամիջոցներ]]ում առկա տեղեկությունները Ադրբեջանի ՌՕՈՒ-ի ստանդարտ օդանավը հանդիսացող ՄիԳ-29-ները (տես «Azerbaijan shows 4th generation MiG-29 multirole fighter jets»։ Today.az։ March 29, 2007։ Վերցված է 2012-06-21) տեղեկայաված են վերը թվարկվածներից հենց վերջին երկու ռազմաօդային բազաներում։

Կա նաև
* Ադրբեջանի [[ռազմաօդային դպրոց]]։

Ադրբեջանցի օդաչուները [[ուսումնավարժական դասընթաց]]ներ են անցնում [[Ադրբեջանի ռազմաօդային դպրոց]]ում, ապա` իրենց հմտությունները զարգացնում իրենց զորամասերում։ Ադրբեջանը լայնածավալ ուսումնավարժական գործունեություն է իրականացնում իր [[օդաչու]]ների համար [[Թուրքիա]]յի, [[ԱՄՆ]]-ի, [[Ուկրաինա]]յի և մի շարք այլ արևմտյան երկրների հետ։ [[Թուրքիայի ռազմաօդային ուժերի ակադեմիա]]ն մեծագույն դեր է խաղում Ադրբեջանի օդաչուների կատարելագործման գործում։ Ադրբեջանցի օդաչուները հատկապես լայն ուսուցում են անցնում Ուկրաինայի օդաչուների ռազմական դպրոցում<ref name="AzeriPA">Azerbaijani Press Agency, [http://en.apa.az/print.php?id=97127 Azerbaijan's military aviation opportunities], February 14, 2009</ref>։

Ըստ ռուսաստանցի ռազմաքաղաքական վերլուծաբան [[Ալեքսանդր Խրամչիխին]]ի՝ Ադրբեջանի ռազմաօդային ուժերը (ՌՕՈՒ) ներառում են հետևյալ զորամասերը.<ref name="hayzinvor.am">http://www.hayzinvor.am/38081.html | ՄԵ՛Կ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ ԲԱՆԱԿԸ, ԱԴՐԲԵՋԱՆԻ ԲԱՆԱԿԸ ՌՈՒՍԱՍՏԱՆՑԻ ՌԱԶՄԱՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾԱԲԱՆԻ ՏԵՍԱԿԵՏԻՑ, Հոդվածը ներկայացվում է ռազմական պատմաբան, գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրյանի թարգմանությամբ և մեկնաբանություններով։ ՀՀ Պաշտպանության նախարարության «Հայ զինվոր» պաշտոնաթերթ, #13 (1133) 13.04.2016 - 19.04.2016:</ref>
* 843-րդ խառը ավիացիոն զորագունդը («[[Ղալա]]» ռազմաօդային բազա),
* 416-րդ կործանիչ-ռմբակոծիչ էսկադրիլիա ([[Քյուրդամիր]]),
* 408-րդ կործանիչ էսկադրիլիա ([[Զեյնալաբդին-Նասոսնի]]),
* 422-րդ հետախուզական էսկադրիլիա ([[Դալյարի ավիաբազա|Դալյար]]),
* 115-րդ ուսումնական էսկադրիլիա ([[Սանգաչալը]])
* ռազմափոխադրական էսկադրիլիա ([[Զեյնալաբդին-Նասոսնի]])։

== Մարտական կազմ ==
{| class="wikitable"
! style="text-align: left; background: #aabccc;"|Ինքնաթիռ
! style="text-align: left; background: #aabccc;"|Արտադրող պետություն
! style="text-align: left; background: #aabccc;"|Տիպ
! style="text-align: left; background: #aabccc;"|Պատկեր
! style="text-align: left; background: #aabccc;"|Քանակություն
! style="text-align: left; background: #aabccc;"|Աղբյուր
|-
! style="align: center; background: lavender;" colspan="6" | '''Մարտական ինքնաթիռներ'''
|-
| [[ՄիԳ-29]]<br /> [[ՄիԳ-29]]ՈՒԲ՝ ուսումնամարտական
| {{USSR}}
| բազմանպատակ ինքնաթիռ<br />ուսումնամարտական կործանիչ
|[[Պատկեր:MiG-29ASlovakia.jpg|frameless]]
| 14<ref name="hayzinvor.am"/><ref name="Military Balance 2014, page 172">Military Balance 2014, page 172</ref><ref>Александр Храмчихин, Армия одной войны | http://vpk-news.ru/articles/29699 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201001041543/https://vpk-news.ru/articles/29699 |date=2020-10-01 }} | Военно-промышленный курьер, 2016, 16 марта, номер 10(625), issn=1729-3928</ref>
|14 միավոր ՄիԳ-29 գնվել և արդիականացվել են Ուկրաինայում 2006—2007 թվականներին։ 2 միավոր ՄիԳ-29ՈՒԲ մատակարարվել են Ուկրաինայից 2009 և 2011 թվականներին<ref name="armstrade.org">{{Cite web |title=ЦАМТО: База данных по мировому импорту вооружений и военной техники 2006—2017 |url=http://www.armstrade.org/files/obrazecglava4.pdf |url-status=dead |archive-url=https://www.webcitation.org/6iPLZyfYX?url=http://www.armstrade.org/files/obrazecglava4.pdf |archive-date=2016 թ․ հունիսի 20 |accessdate=2016 թ․ նոյեմբերի 27}}</ref>։
|-
|[[ՄիԳ-25]]Պ<br />[[ՄիԳ-25]]ՊԴ<br />[[ՄիԳ-25]]ՌԲ
| {{USSR}}
|կործանիչ-կալանիչ<br />կործանիչ-կալանիչ<br /> մարտավարական հետախույզ-ռմբակոծիչ
| [[Պատկեր:Mikoyan-Gurevich MiG-25RB, Russia - Air Force AN2195954.jpg|frameless]]
| Մինչև 20 միավոր պահեստավորված պահպանվում են (10 ՄիԳ-25, 6 ՄիԳ-25ՊԴ, 4 ՄիԳ-25ՌԲ)<ref>[https://lenta.ru/news/2014/02/05/mig25pd/ Азербайджан вернет в строй истребители-перехватчики МиГ-25: Оружие: Силовые структуры: Lenta.ru]</ref><ref>{{Cite web |title=ЦАМТО / Новости / Азербайджан модернизирует самолеты МиГ-25, состоящие на вооружении ВВС страны – АПА |url=http://www.armstrade.org/includes/periodics/news/2014/0205/144522475/detail.shtml |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160805003122/http://www.armstrade.org/includes/periodics/news/2014/0205/144522475/detail.shtml |archive-date=2016 թ․ օգոստոսի 5 |accessdate=2016 թ․ նոյեմբերի 27}}</ref>
|1998 թվականին 8 միավոր ՄիԳ-25 է գնվել Հայաստանի դաշնակից պետություն Ղազախստանից։ 2014 թվականին պլանավորվում էր արդիականացնել և վերադարձնել ՌՕՈՒ-ի կազմի մեջ<ref>{{Cite web |title=APA — Азербайджан будет модернизировать имеющиеся в арсенале ВВС боевые самолёты МиГ-25 |url=http://ru.apa.az/news/264856 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20140221200525/http://ru.apa.az/news/264856 |archive-date=2014 թ․ փետրվարի 21 |accessdate=2016 թ․ նոյեմբերի 27}}</ref>
|-
| [[Սու-24]]
| {{USSR}}
| Ռազմաճակատային ռմբակոծիչ
| [[Պատկեր:Sukhoi Su-24 inflight Mishin.jpg|frameless]]
|2<ref name="The Military Balance 2016, p.180">The Military Balance 2016, p.180</ref>
|Որոշ տեղեկությունների համաձայն՝ առավել հավանական է, որ դրանք մարտունակ չեն<ref name="The Military Balance 2016, p.180"/>
|-
|Սու-17
Սու-17ՈՒԲ
|{{USSR}}
|Կործանիչ-ռմբակոծիչ
|
|5
|Ըստ որոշ տեղեկությունների՝ հավանական է, որ բոլորն էլ անմարտունակ են կամ հանված են Ադրբեջանի ՌՕՈՒ-ի սպառազինությունից։ Բազավորվում է [[Քյուրդամիր]] ավիաբազայում
|-
| [[Սու-25]]
[[Սու-25]]ՈՒԲ
| {{USSR}}/{{GEO}}
| գրոհիչ<br />ուսումնա-մարտական գրոհիչ
| [[Պատկեր:Su-25UB.JPG|frameless]]
|16<ref name="The Military Balance 2016, p.180"/>
3<ref name="The Military Balance 2016, p.180"/>
|Բազավորվում է [[Քյուրդամիր]] ավիաբազայում։ Վրաստանից 2002 թվականին մատակարարվել է 6 միավոր Սու-25Տ, ևս 6 միավոր Սու-25 և 1 միավոր Սու-25ՈՒԲ փոպանցվել են 2005 թվականին։ 2009—2012 թվականներին Հայաստանի դաշնակից պետությունում՝ Բելառուսում Ադրբեջանը ձեռք է բերել ևս 6 միավոր Սու-25 գրոհիչ ինքնաթիռ։
|-
! style="align: center; background: lavender;" colspan="6" | '''Ուսումնա-վարժական ինքնաթիռներ'''
|-
| [[Աէրո Լ-29 Դելֆին]]
| {{CZS}}
| ուսումնա-վարժական
| [[Պատկեր:Aero L-29 Delphin.jpg|frameless]]
|28<ref name="Military Balance 2014, էջ 172">Military Balance 2014, էջ 172</ref>
|Բազավորվում է [[Քյուրդամիր]] ավիաբազայում։
|-
| [[Աէրո Լ-39 Ալբատրոս]]
| {{CZS}}
| ուսումնա-վարժական
| [[Պատկեր:L-39 Albatros.jpg|frameless]]
|12<ref name="The Military Balance 2016, p.180"/>
|Բազավորվում են [[Քյուրդամիր ավիաբազայում]]։
|-
! style="align: center; background: lavender;" colspan="6" | '''Հարվածային ուղղաթիռներ'''
|-
|[[Մի-24]]<br />[[Մի-24|Մի-24Գ]]<br />
|{{USSR}}<br /> {{USSR}}/{{UKR}}/{{RSA}}
| Հարվածային բազմանպատակ ուղղաթիռ<br /> Հարվածային բազմանպատակ ուղղաթիռ
| [[Պատկեր:Czech Mi-24 CIAF.JPG|frameless]]<br />[[Պատկեր:Mi-24 Super Agile Hind on ground 2006.jpg|frameless]]
|26<ref name="The Military Balance 2016, p.180"/><br />12<ref>The Military Balance 2014, p.172</ref>
| ''Մի-24Գ'' — Մի-24Կ ուղղաթիռի ձևափոխումն է, արտադրվել է [[Հարավաֆրիկյան հանրապետություն|Հարավաֆրիկյան հանրապետության]] Advanced Technologies & Engineering (ATE) ընկերության, [[Ուկրաինա]]յի «[[Կոնոտոպի ավիանորոգման ձեռնարկություն]]» («Авиакон») և «[[Կիևի պետական կոնստրուկտորական բյուրո]]»յի («Луч») կողմից՝ Ադրբեջանի ռազմադային ուժերի համար՝ 2010—2011 թվականներին։ Ըստ արտադրողների նոմեկլատուրայի կոչվել է ''Մի-24 Super Hind Mk.4''<ref>[http://na.mil.gov.ua/14700-nichni-krokodili «НІЧНІ КРОКОДИЛИ»] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160204210238/http://na.mil.gov.ua/14700-nichni-krokodili |date=2016-02-04 }}// Видання Міністерства оборони України «Народна армія», Березень 6, 2015</ref>.
|-
! style="align: center; background: lavender;" colspan="6" | '''Փոխադրական ուղղաթիռներ'''
|-
| [[Մի-2]]
| {{POL}}
| Թեթև տրանսպորտային
| [[Պատկեր:Barkol Mil mi-2.jpg|frameless]]
|7<ref name="Military Balance 2014, էջ 172"/>
|
|-
| [[Մի-8]]
| {{USSR}}/{{RUS}}
| Տրանսպորտային-մարտական
| [[Պատկեր:Mi8AmbulanceAZE.jpg|frameless]]
|13<ref name="Military Balance 2014, էջ 172"/>
|
|-
|-
| [[Մի-8]], Մի-17-1Վ
| {{RUS}}
| Տրանսպորտային-մարտական
| [[Պատկեր:MiMil 171AZE.jpg|frameless]]
|>20<ref>Military Balance 2014, стр. 172</ref>
|Մատակարարվել են 2010—2014 թվականներին<ref name="armstrade.org"/>։
|-
! style="align: center; background: lavender;" colspan="6" | '''Փոխադրական ինքնաթիռներ'''
|-
|[[Ան-12]]
|{{USSR}}
| Ռազմափոխադրական
| [[Պատկեր:Kocmoc An-12 RA-12957.jpg|frameless]]
|1<ref name="Military Balance 2014, page 172"/>
|
|-
| [[Յակ-40]]
| {{USSR}}
| Ուղևորատար
| [[Պատկեր:Aerolimousine Yakovlev Yak-40 Maksimov.jpg|frameless]]
|3<ref name="Military Balance 2014, page 172"/>
|
|-
! style="align: center; background: lavender;" colspan="6" | '''[[ԱՕԹՍ]]-ներ'''՝ անօդաչու թռչող սարքեր
|-----
| [[Օրբիտեր]]՝ անօդաչու թռչող սարք (ԱՕԹՍ) Orbiter2M
| {{ISR}} <br />{{AZE}}
| Հետախուզական
| [[Պատկեր:Azeri Orbiter, parade, Baku, 2013.JPG|frameless]]
|ավելի քան 60 միավոր
|<ref name=autogenerated3>{{Cite web |title=APA — Ministry of Defense Industry to produce 60 unmanned flying vehicles for Azerbaijani Armed Forces |url=http://en.apa.az/news.php?id=147288 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20120325184440/http://en.apa.az/news.php?id=147288 |archive-date=2012 թ․ մարտի 25 |accessdate=2016 թ․ նոյեմբերի 27}}</ref> Արտադրվում է Ադրբեջանում
|-----
| [[Հերոն ՏՊ]]՝ անօդաչու սարք (ԱՕԹՍ) Heron TP
| {{ISR}}
| Հարվածային և հետախուզական
| [[Պատկեր:I-View 250 unmanned aircraft.jpg|frameless]]
|10 միավոր գնվել է 2011 թվականին
|<ref name="ReferenceA">[http:// [SIPRI (Stockholm International Peace Research Institute) 2011]
 Azerbaijani Armed Forces]</ref>
|-----
| [[Սըրչեր2]]՝ անօդաչու թռչող սարք (ԱՕԹՍ), Searcher2
| {{ISR}}
| Հետախուզական
| [[Պատկեր:IAI-Searcher2.jpg|frameless]]
|10 միավոր գնվել է 2011 թվականին
|<ref name="ReferenceA"/>
|-----
| [[Աէրոստաթ]]՝ [[Աէրոնավտիկս Աէրոստար]], Aeronautics Aerostar]]
| {{ISR}} <br />{{AZE}}
| Հետախուզական
| [[Պատկեր:Azeri Aerostar, parad in Baku, 2013.JPG|frameless]]
|4<ref name="The Military Balance 2016, p.180"/>
|Արտադրվում է Ադրբեջանում
|-----
| [[Էլբիթ Հերմես 450]]՝ [[Elbit Hermes 450]]
| {{ISR}}
| Հարվածային և հետախուզական
| [[Պատկեր:Hermes 450.jpg|frameless]]
|15
|
|-----
| [[Էլբիթ Հերմես 900]]
| {{ISR}}
| Հետախուզական
| [[Պատկեր:Elbit Hermes 900s.JPG|frameless]]
|15<ref name=autogenerated1>{{Cite web |title=www.sipri.org |url=http://www.sipri.org/databases/armstransfers/recent_trends/Trade-Register-2005-2009.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20110921115627/http://www.sipri.org/databases/armstransfers/recent_trends/Trade-Register-2005-2009.pdf |archive-date=2011 թ․ սեպտեմբերի 21 |accessdate=2016 թ․ նոյեմբերի 27}}</ref>
|
|-----
| [[IAI Harop]] կամ IAI Harpy 2 
| {{ISR}}
| Հետախուզահարվածային
| [[Պատկեր:IAI Harop PAS 2013 01.jpg|frameless]]
|շուրջ 100 միավոր? 
|նախագծվել է իսրայելական [[Israel Aerospace Industries]] կազմակերպության կողմից՝ 2001-ից 2005 թվականները։ Առաջին փորձնական թռիչքը իրականացվել է [[Նեգև]] անապատում գտնվող ռազմական օդանավակայանից, 2003 թվականի աշնանը<ref>[http://nnm.ru/blogs/delpher/izrailskiy_harop_-_eto_russkiy_g-1/ «Израильский» «HAROP» — это РУССКИЙ «G-1»!!! ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20091214195752/http://nnm.ru/blogs/delpher/izrailskiy_harop_-_eto_russkiy_g-1/ |date=2009-12-14 }} // «Цельнотянутая Россия», 7 սեպտեմբերի 2009 {{ref-ru}}</ref>։ «Harop» ԱԹՍ-ն առաջին անգամ ներկայացվել է Aero-India 2009 ցուցահանդեսում։ ԱԹՍ-ն ստեղծվել է նրա նախորդ հարվածային [[IAI Harpy]] սարքի կիրառման փորձի գնահատումից հետո։ Նրա վրա տեղադրված է [[ռադիոլոկացիոն կայան]] և բարձր թույլտվությամբ թվային տեսախցիկ 360 աստիճան տեսադաշտով<ref>http://www.hayzinvor.am/38064.html | ԻՍՐԱՅԵԼԱԿԱՆ «ՀԱՐՈՓ» ԿԱՄԻԿԱՁԵ-ԱԹՍ-Ը ՔԱՌՕՐՅԱ ՊԱՏԵՐԱԶՄՈՒՄ, Մնացական Ռ. Խաչատրյան, ռազմական պատմաբան, պահեստազորի գնդապետ</ref>։
|-----
|}

== ՌՕՈՒ-ի մարտական կազմի ընդլայնումը և Ադրբեջանի միջազգային պարտավորությունների խախտումը ==
Ըստ ռուսաստանցի ռազմաքաղաքական վերլուծաբան Ալեքսանդր Խրամչիխինի՝ Ադրբեջանի ռազմաօդային ուժերը (ՌՕՈՒ) 843-րդ խառը ավիացիոն զորագունդը («Ղալա» ռազմաօդային բազա), 416-րդ կործանիչ-ռմբակոծիչ (Քյուրդամիր), 408-րդ կործանիչ (Զեյնալաբդին-Նասոսնի), 422-րդ հետախուզական (Դալյար), 115-րդ ուսումնական (Սանգաչալը) և փոխադրական (Զեյնալաբդին-Նասոսնի) էսկադրիլիաները բոլորը միասին իրենց սպառազինության մեջ ունեն հետևյալ ավիացիոն մարտական տեխնիկան.<ref name="hayzinvor.am"/>

* մինչև 5 միավոր Սու-24 ռմբակոծիչներ,
* 33 միավոր Սու-25 գրոհիչներ (այդ թվում` 4 ուսումնամարտական Սու-25ՈՒԲ),
* մինչև 5 միավոր Սու-17 (1 ՍՈՒ-17ՈՒ),
* 15 միավոր ՄիԳ-29 կործանիչներ (2 միավորը` ուսումնամարտական),
* մինչև 4 միավոր ՄիԳ-21 (ևս 1 միավոր` պահպանման է հանձնված),
* 32 միավոր ՄիԳ-25 ՀՕՊ-ի կործանիչ-կալանիչներ։

Ըստ Խրամչիխինի տվյալների՝ հարաբերականորեն արդիական են սոսկ ՄիԳ-29-ները և Սու-25-ները, արդիականացված են 6 միավոր ՄիԳ-25ՊԴ կալանիչները և 4 միավոր ՄիԳ-25ՌԲ կալանիչները։ Մնացած ինքնաթիռների մարտունակությունը հարցականի տակ է։ Հավանական է, բոլոր Սու-24-ները, Սու-17-ները, ՄիԳ-21-ները և ՄիԳ-25-ների մեծ մասը դուրս է հանված ՌՕՈՒ-ի կազմից` առանց վերադարձի հնարավորության<ref name="hayzinvor.am"/>։

ՌՕՈՒ-ի կազմում կա նաև հետևյալ ավիացիոն տեխնիկան<ref name="hayzinvor.am"/>՝

* 2 միավոր ռազմափոխադրական Իլ-76 (ևս 1 միավորը` պահպանման է հանձնված),
* մինչև 23 միավոր ուսումնական Լ-39,
* ավելի քան 50 միավոր մարտական (27 միավոր Մի-24, 24 միավոր նորագույն Մի-35Մ),
* շուրջ 100 միավոր բազմանպատակ և փոխադրական ուղղաթիռներ` այդ թվում՝
** մինչև 82 միավոր Մի-17 և Մի-8,
** 7 միավոր Մի-2,
** 6 միավոր Կա-27 և Կա-32։
 
Մեկնաբանություն.
Հարձակողական մարտական ինքնաթիռների թիվը 94 միավոր է, ըստ Խրամչիխինի` բաց աղբյուրներից քաղված տվյալների, դրան ավելացնենք նաև չեխական Լ-39 ուսումնական ինքնաթիռները, որոնք լիովին ի վիճակի են մարտական խնդիրներ կատարելու, Ադրբեջանի քվոտան մարտական ինքնաթիռների գծով (100 միավոր) գերազանցված կտեսնենք 17 միավորով։
Ուղղաթիռների գծով Ադրբեջանն իր քվոտան (50 միավոր) գերազանցում է ոչ պակաս քան 3 անգամ<ref name="hayzinvor.am"/>։

Ի դեպ, ի թիվս մի շարք բացթողումների, Ալեքսանդր Խրամչիխինը տեղյակ չի եղել նաև Ադրբեջանի ՌՕՈՒ-ում առկա «Հարոփ» ([[IAI Harop]]) անօդաչու թռչող սարքերի մասին։

=== «Հարոփ» կամիկաձե ԱՕԹՍ-ների կիրառումը 2016 թվականի Ապրիլյան Քառօրյա պատերազմում ===
Կամիկաձե-ԱՕԹՍ-ները նոր մահաբեր զենք են, որոնց առաջին անգամ լայնորեն կիրառումը մեծ առավելություն էր տալիս ագրեսոր կողմին` Ադրբեջանին։ Սակայն հայկական կողմին հաջողվեց վայր գցել կամ վայր իջեցնել 12 տարատեսակ ԱՕԹՍ։ Այնուամենայնիվ, Ադրբեջանի ԱՕԹՍ-ներին հաջողվեց որոշակի վնասներ պատճառել հայկական կողմին։ Կամիկաձե-ԱՕԹՍ-ի զոհ դարձավ նաև Մարտակերտի շրջանի տարածք հասած Սիսիանի երկրապահ-կամավորների ավտոբուսը, որտեղ զոհվեցին հայ քաջարի 6 կամավորականներ։ Զուտ պատահականությամբ ԱՕԹՍ-ի զոհ չդարձավ նաև հայ լրագրողների ավտոբուսը, որից տասնյակ մետր հեռավորության վրա ընկավ երկնքից սրընթաց գրոհի իջած մահաբեր սարքը։ Պարզվեց, որ հարվածային այդ սարքերը իսրայելական [[IAI Harop]]-ներ են, որոնք արտադրել է «Israel Aerospace Industries» ռազմաօդային կոնցեռնի «Տաասիա Ավիրիտ» ռազմարդյունաբերական ընկերությունը։ Նաև համացանցում հայտնվեց հայկական ռազմական դիրքերը գրոհող իսրայելական ԱՕԹՍ-ի տեսանկարահանությունը։ Իսրայելական «Հարոփ» ԱՕԹՍ-ը իսկական կամիկաձե է, որը, ի տարբերություն հայտնի ամերիկյան «Փրիդեյթըր» (Predator) ԱՕԹՍ-ի, որը հակառակորդի թիրախների վրա արձակում է իր վրա տեղակայված «Հելֆայըր» (Hellfire) հրթիռները, հենց ինքն է նպատակաուղղվում դեպի թիրախը և ոչնչացնում է վերջինիս` երկնքից քարի նման ընկնելով նրա վրա։ Իսրայելական այդ 135 կգ-անոց ԱՕԹՍ-ները օդ են բաց թողնվում թվով 12 հատուկ շարժական կոնտեյներներից, որոնք գտնվում են բեռնատար մեքենայի վրա։ Ցամաքային թիրախները գրոհելու համար այդ ԱՕԹՍ-ն ունի 15-ից 23 կգ-անոց մարտագլխիկ։ ԱՕԹՍ-ը օդում շարժվում է պրոպելլերի օգնությամբ, կարող է 6 ժամ լինել երկնքում` փնտրելով նպատակակետեր։ «Հարոփը» կարող է գործել մեծ բարձրությունների վրա, ինչը ընդլայնում է նրա տեսադաշտը և նվազեցնում իր նկատելիությունն ու ոչնչացման հավանականությունը։ Նպատակակետը գտնելուն և ընտրելուն պես` դրոնը ցած է ընկնում` նրա վրա տանելով իր մահաբեր պայթուցիկ լիցքը։ Իսկ եթե թռիչքի ընթացքում չի հաջողվում ոչնչացման ենթակա նպատակակետ գտնել, ապա դրոնը հետ է վերադառնում իր արձակման վայր։ Քառօրյա պատերազմում առաջին անգամ կիրառված կամիկաձե-ԱՕԹՍ-ները փորձարկում անցան իրական պատերազմական գործողություններում` հետագա ավելի մեծ պատերազմում լայնորեն կիրառվելու համար<ref name="azg.am">[https://archive.azg.am/AM/2016041516 Քառօրյա պատերազմ, գնդապետ Մնացական Ռ. Խաչատրյան, ռազմական պատմաբան, «ԱԶԳ» ՕՐԱԹԵՐԹ #14, 15-04-2016]</ref>։
Ըստ Harop-ների արտադրողի` Israel Aerospace Industries-ի պաշտոնական կայքի տվյալների` այդ ԱՕԹՍ-ը կարող է հեռակառավարվել կամ ինքնանպատակաուղղվել դեպի թիրախը` սեփական ռադարի օգնությամբ կամ էլ գետնից արձակվող ռադիոճառագայթները որսալու շնորհիվ<ref name="azg.am"/>։ Harop-ը համարվում է հակառակորդի Հակաօդային պաշտպանության դեմ պայքարի հիանալի միջոց, քանզի այդ դրոնի փոքր չափսերը թույլ են տալիս խուսափել ցամաքային ռադարների կողմից հայտնաբերվելուց<ref name="azg.am"/>։ «Հարոփը» համարվում է «Հարփի» (Harpy) դրոնի կատարելագործված տարբերակը, որը հեռակառավարման հնարավորություն չի ունեցել։ Ի դեպ, իսրայելական հետախուզական ԱՕԹՍ-ները կիրառվել են Ադրբեջանի կողմից նաև այլ հարևան պետությունների դեմ։ Օրինակ` 2014թ. օգոստոսին Ադրբեջանի տարածքից Իրանի օդային տարածք էր ներթափանցել իսրայելական հետախուզական ԱՕԹՍ-ներից մեկը։ Համենայն դեպս, հայտնաբերվել էր այդ մեկը<ref name="azg.am"/>։

== Մինչև Քառօրյա պատերազմը տեղի ունեցած նշանավոր իրադարձություններ ==
2009 թվականի փետրվարի 11-ին Ադրբեջանի ռազմաօդային ուժերի հրամանատարը՝ [[գեներալ-լեյտենանտ]] [[Ռահիլ Ռզաև]]ը սպանվեց իր տան մոտակայքում<ref>[[New York Times]], [http://www.nytimes.com/reuters/2009/02/11/world/international-us-azerbaijan-murder.html?ref=world Head of Azerbaijan's Air Force Shot Dead]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}, February 11, 2009</ref>։ Ռզաևը, ըստ որոշ տեղեկությունների, մահից առաջ սերտորեն բանակցում էր ԱՄՆ-ի հետ՝ իր ենթակա ռազմաօդային ուժերի արդիականացման և արևմտականացման համար, հնարավոր է, ներառելով ԱՄՆ-ից կործանիչ օդանավերի հավանական գնումը<ref>Eurasia Critic, [http://www.eurasiacritic.com/articles/only-bridge-between-west-and-caspian-falling-apart Only Bridge Between West and Caspian Falling Apart] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110710204515/http://www.eurasiacritic.com/articles/only-bridge-between-west-and-caspian-falling-apart |date=2011-07-10 }}</ref>։ Հավանական է, ռուսական հատուկ ծառայությունները, Ադրբեջանը չկորցնելու մտահոգությամբ, ոչնչացրեցին ադրբեջանական զինված ուժերը դեպի արևմուտք տանող և ռուսական ազդեցությունից կտրող այդ զինվորականին։
Ադրբեջանի ռազմաօդային ուժերի հրամանատարի պաշտոնը թափուր մնաց, մինչև որ 2009 թվականի դեկտեմբերին այդ պաշտոնին նշանակվեց Մեհտիևը<ref>{{Cite web |date=2009 թ․ դեկտեմբերի 14 |title=Ադրբեջանում ՌՕՈՒ և ՀՕՊ նոր հրամանատար է նշանակվել |url=https://www.aysor.am/am/news/2009/12/14/azerbaijan-mehtiev/90701 |accessdate=2012 թ․ հունիսի 21 |publisher=Այսօր}}</ref>։

2010 թվականի մարտի 3-ին Ադրբեջանի ռազմաօդային ուժերի Սու-25 ինքնաթիռը կործանվեց Ադրբեջանի արևմուտքում գտնվող Թովուզի շրջանում<ref name="today.az">{{Cite web |date=2010 թ․ մարտի 4 |title=Military aircraft crashed in Azerbaijan |url=http://www.today.az/news/society/63090.html |accessdate=2012 թ․ հունիսի 21 |publisher=Today.az}}</ref>։ Ինքնաթիռի օդաչուն՝ Ֆամիլ Մամեդլին զոհվեց։ Երկար ժամանակ հետաքննություն էր վարվում, այդ օդային աղետի պատճառները պարզելու համար։

2011 թվականի փետրվարի 3-ին Ադրբեջանի ՌՕՈՒ-ի մեկ այլ ինքնաթիռ՝ Սու-25ՈՒԲ կործանվեց Ադրբեջանի Քյուրդամիրի շրջանի երկնքում։ Անձնակազմի երկու անդամներն էլ, ըստ Ադրբեջանի ՊՆ մամլո ծառայության պետի հաղորդագրության, ողջ մնացին<ref>https://lenta.ru/news/2011/02/04/crash1/ | 06:27, 4 февраля 2011
Названа предварительная причина падения Су-25 в Азербайджане</ref><ref>http://armtoday.info/default.asp?Lang=_Ru&NewsID=38458&SectionID=0&RegionID=2&Date=03/02/2011&PagePosition=6 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200804204512/http://armtoday.info/default.asp?Lang=_Ru&NewsID=38458&SectionID=0&RegionID=2&Date=03%2F02%2F2011&PagePosition=6 |date=2020-08-04 }} | Что стало причиной падения военного самолета в Азербайджане
Armenia Today [ 04.02.2011 | 10:10 ] Происшествия, Азербайджан</ref><ref>http://www.tert.am/ru/news/2011/02/04/azerbaijan/1358799 {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20220211185810/https://www.tert.am/ru/news/2011/02/04/azerbaijan/1358799 |date=2022-02-11 }} | В Азербайджане разбился Су-25
09:55 • 04.02.11</ref><ref>http://www.aex.ru/news/2011/2/4/82400/ | Aviation Explorer, Содружество авиационных экспертов | Названа предварительная причина крушения Су-25 в Азербайджане</ref>։

== Արդիականացում ==
== Կոչումներ ==
=== Սպաներ ===
{| style="border:1px solid #8888aa; background-color:#f7f8ff; padding:5px; font-size:100%; margin: 0px 12px 12px 0px;width:100%"
|-
|- bgcolor="#CCCCCC"
|-
|- bgcolor="#CCCCCC"
!Կատեգորիաներ||colspan=3|Գեներալներ||colspan=3|Ավագ սպաներ||colspan=4|Կրտսեր սպաներ
|- align=center
||Ուսադիր
|align="center"|
|align="center"|
|align="center"|
|align="center"|
|align="center"|
|align="center"|
|align="center"|
|align="center"|
|align="center"|
|align="center"|
|- align="center"
|Ադրբեջանական կոչում||''General-Polkovnik ''||''General-Leytenant ''||''General-Mayor ''||''Polkovnik''||''Polkovnik-Leytenant ''||''Mayor''||''Kapitan''||''Baş Leytenant ''||''Leytenant''||''Kiçik Leytenant ''
|- align="center"
|Համապատասխան <br /> հայկական կոչում||Գեներալ-գնդապետ||Գեներալ-լեյտենանտ||Գեներալ-մայոր||Գնդապետ|| Փոխգնդապետ||Մայոր||Կապիտան||Ավագ լեյտենանտ||Լեյտենանտ||Կրտսեր լեյտենանտ
|}

==== Շարքայիններ և կրտսեր հրամկազմ ====
{| style="border:1px solid #8888aa; background-color:#f7f8ff; padding:5px; font-size:100%; margin: 0px 12px 12px 0px;width:100%"
|-
|- bgcolor="#CCCCCC"
|-
|- bgcolor="#CCCCCC"
!Կատեգորիաներ||colspan=3|Ենթասպաներ||colspan=3|Սերժանտներ||colspan=2|Զինվորներ
|- align=center
||Ուսադիր
|align="center"|
|align="center"|
|align="center"|
|align="center"|
|align="center"|
|align="center"|
|align="center"|
|align="center"|
|- align="center"
|Ադրբեջանական կոչում||''Baş Gizir''||''Gizir''||''Kiçik Gizir''||''Baş Çavuş''||''Çavuş''||''Kiçik Çavuş ''||''Baş ''''Əsgər''||''Siravi''
|- align="center"
|Համապատասխան <br /> հայկական կոչում||Ավագ ենթասպա||Ենթասպա||Ավագ||Ավագ սերժանտ||Սերժանտ||Կրտսեր սերժանտ||Եֆրեյտոր||Շարքային
|}

== Հակաօդային պաշտպանություն ==
{{Հիմնական հոդված|Ադրբեջանի հակաօդային պաշտպանության զորքեր}}
[[Պատկեր:Azer avia.svg|մինի|220px|Ազերիների ռազմաօդային բազաները (բոլորը չէ, որ ցույց են տրված):]]
[[Հակաօդային պաշտպանություն]]ը, լինելով առանձին [[զորատեսակ]], կազմակերպչական առումով մնում է Ադրբեջանի ռազմաօդային ուժերի կազմում և հանդիսանում [[Ադրբեջանի զինված ուժեր]]ի երեք հիմնական բաղադրիչներից մեկը<ref name=JSSA09>Jane's Sentinel Security Assessments – Russia and the CIS: Air Force, dated June 18, 2009</ref>։ Փաստացիորեն [[1990]] թվականից [[Ռուսաստան]]ը [[Ադրբեջան]]ին էր թողել վերջինիս տարածքում դեռևս [[Սառը պատերազմ]]ի ժամանակներից գործող հակաօդային պաշտպանության (ՀՕՊ) [[զորամաս]]երը։

Որոշ տվյալներով՝ Ադրբեջանի ՀՕՊ-ի կազմի մեջ մտնում են՝
* չորս զենիթահրթիռային բրիգադ,
* մեկ զենիթահրթիռային զորագունդ,
* երկու առանձին ռադիոտեխնիկական գումարտակ։

=== Ադրբեջանի ՀՕՊ-ի հիմնական սպառազինությունը և տեխնիկան ===
{| class="wikitable"
! style="text-align: left;"|Մեքենան
! style="text-align: left;"|Ծագումը
! style="text-align: left;"|Տարբերակները
! style="text-align: left;"|Թիվը
! style="text-align: left;"|Ծանոթագրություններ
|-
| [[Բարաք 8]]
| {{դրոշավորում|Իսրայել}}
| Barak-8<ref>SIPRI</ref>
| 2
| 150 հրթիռ
|-
| [[Ս-300 (հրթիռ)]]
| {{դրոշավորում|Ռուսաստան}}
| S-300ՊՄՈՒ2 Ֆավորիտ
| 2 համակարգ<ref name="Trade Registers">{{Cite web |title=Trade Registers |url=http://armstrade.sipri.org/armstrade/page/trade_register.php |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20100414022558/http://armstrade.sipri.org/armstrade/page/trade_register.php |archive-date=2010 թ․ ապրիլի 14 |accessdate=2014 թ․ դեկտեմբերի 24}}</ref>
| մասն է կազմում $300&nbsp;միլիոն արժողությամբ գործարքի<ref name="Trade Registers"/>
|-
| [[Ս-200 Անգարա/Վեգա/Դուբնա]]
| {{դրոշավորում|Խորհրդային Միություն}}
| Ս-200 Անգարա
| 
|-
| [[Ս-125 Նևա/Պեչորա]]
| {{դրոշավորում|Բելառուս}}
| Պեչորա-2ՏՄ
| 27 համակարգ
| Արդիականացրել է Բելառուսը
|-
| [[ՏՈՐ հրթիռային համակարգ]]
| {{դրոշավորում|Ռուսաստան}}
| Տոր-2ՄԵ
| Մի քանի մարտկոց<ref>{{Cite web |title=- |url=http://www.vedomosti.ru/politics/news/13199631/v_baku_idet_smerch |accessdate=2014 թ․ դեկտեմբերի 24 |work=Vedomosti.ru}}</ref>
| 
|-
| [[ԲՈՒԿ հրթիռային համակարգ]]
| {{դրոշավորում|Ռուսաստան}}/{{դրոշավորում|Բելառուս}}
| Բուկ-ՄԲ
| 1<ref name="Trade Registers"/>
| 
|-
| [[9Կ33 Օսա]]
| {{դրոշավորում|Բելառուս}}
| Օսա-1Տ
| 80
| Արդիականացրել է Բելառուսը
|-
| [[9Կ35 Ստրելա-10]]
| {{դրոշավորում|Խորհրդային Միություն}}
| 9Կ35
| 54
| 
|-
| [[9Կ38 Իգլա]]
| {{դրոշավորում|Ռուսաստան}}
| ՍԱ-24 Իգլա-Ս
| 300 արձակման կայանքներ 1500 հրթիռներով<ref name="Trade Registers"/><ref>{{Cite web |title=APA – List of weapons and military vehicles sold by Russia to Azerbaijan last year publicized |url=http://en.apa.az/xeber_list_of_weapons_and_military_vehicles_so_195014.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130622082017/http://en.apa.az/xeber_list_of_weapons_and_military_vehicles_so_195014.html |archive-date=2013 թ․ հունիսի 22 |accessdate=2014 թ․ դեկտեմբերի 24}}</ref>
|
|}

== Օդանավերի ներմուծումներ ==
=== Ներկայիս ներմուծումներ ===
[[Պատկեր:Military parade in Baku on an Army Day11.jpg|մինի|220px|Ադրբեջանի ՌՕՈՒ-ի Սու-25-ները ցուցադրական թռիչք են կատարում 2011 թվականի զինված ուժերի օրվա կապակցությամբ]]
[[Պատկեր:Military parade in Baku on an Army Day10.jpg|մինի|220px|Ադրբեջանի ՌՕՈՒ-ի Մի-24-ները զորահանդեսի ժամանակ]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանտուփ}}

[[Կատեգորիա:1992 թվականին ստեղծված զորամասեր և ռազմական կազմավորումներ]]
[[Կատեգորիա:1992 թվականին ստեղծված կազմավորումներ Ադրբեջանում]]
[[Կատեգորիա:Ադրբեջանի զինված ուժեր]]
[[Կատեգորիա:Ավիացիան Ադրբեջանում]]
[[Կատեգորիա:Ռազմաօդային ուժերը ըստ երկրների]]