Դիտել QWERTY էջի աղբյուրը

[[Պատկեր:QWERTY keyboard.jpg|thumb|right|Դյուրակիր համակարգչի ստեղնաշար, որը ցույց է տալիս QWERTY ստեղները]]
'''QWERTY''', ստեղնաշարային դասավորություն լատինական այբուբենի համար։ Անունն առաջացել է ստեղնաշարի վերևի ձախ մասի առաջին վեց տառերից ({{keypress|[[Q]]}} {{keypress|[[W]]}} {{keypress|[[E]]}} {{keypress|[[R]]}} {{keypress|[[T]]}} {{keypress|[[Y]]}})։ QWERTY-ի դիզայնը հիմնված է «Շոուլզ և Գլիդդեն» գրամեքենայի համար ստեղծված ստեղնաշարի դիզայնի վրա և վաճառվել է Ռեմինգթոնին [[1873 թվական]]ին։ Այն հայտնի է դարձել 1878 թվականին Ռեմինգթոն No. 2-ի հաջողության շնորհիվ և ստացել լայն տարածում։

== Պատմություն ==
[[Պատկեր:Continental Standard typewriter keyboard - key detail.jpg|thumb|upright|Կոճակները իրերից հեռու են արված, որպեսզի տարածություն թողնեն հարմար գրելու համար:]]
QWERTY-ի դասավորությունը ստեղծվել է 1870-ական թվականներին Քրիստոֆեր Լաթամ Շոուլզի կողմից։ Շոուլզը [[Լրագիր|լրագրի]] խմբագիր էր, ապրում էր [[Վիսկոնսին]] նահանգի [[Միլուոքի]] քաղաքում։ 1867 թվականի հոկտեմբերին Շոուլզը դիմում է ներկայացրել, որպեսզի արտոնագիր ստանա իր ստեղծած գրամեքենայի համար, որը մշակել էր իր ընկերների՝ Կարլոս Գլիդենի և Սեմյուել Վ. Սոուլի օգնությամբ<ref name="USPatent79868">{{Citation |title=Improvement in Type-writing Machines |country-code=US |inventor-first=C. Latham |inventor-last=Shole |inventor2-first=Carlos |inventor2-last=Glidden |inventor3-first=Samuel W. |inventor3-last=Soule |issue-date=14 July 1868 |patent-number=79868}}</ref>։ 1867-1871 թվականներին նրա մշակած մեքենան ուներ ստեղների երկու շարք, որոնցում տառերը դասավորված էին այբբենական կարգով<ref name="USPatent79868" />.
<blockquote><tt>- 3 5 7 9 N O P Q R S T U V W X Y Z<br>&nbsp;2 4 6 8 . A B C D E F G H I J K L M</tt></blockquote>
Այդպիսի դասավորությունը շատ հաճախ հանգեցնում էր մեքենայի լծակների կցորդման։ Այդ խնդիրը լուծելու համար Շոուլզը աստիճանաբար փոխում է մեքենան՝ փորձարկելով ստեղների տարբեր դասավորություններ։ [[1968 թվական]]ի նոյեմբերին նա փոխում է O-ից Z տառերի դասավորությունը աջից ձախ<ref name=":0">Koichi and Motoko Yasuoka: Myth of QWERTY Keyboard, Tokyo: NTT Publishing, 2008. [https://books.google.am/books?id=tEsAMggMKoMC&pg=PA8 pp.12-20]</ref>։ [[1870 թվական]]ի ապրիլին նա ստեղնաշարը դարձնում է չորս շարքով՝ վեց [[ձայնավոր]]ները (A, E, I, O, U և Y) տանելով վերև ու դնելով առանձին շարքում<ref>Koichi and Motoko Yasuoka: Myth of QWERTY Keyboard, Tokyo: NTT Publishing, 2008. [https://books.google.am/books?id=tEsAMggMKoMC&pg=PA20 pp.24-25]</ref>.
<blockquote>&nbsp; 2 3 4 5 6 7 8 9 -<br>&nbsp; &nbsp; A E I . ? Y U O ,<br>B C D F G H J K L M<br>Z X W V T S R Q P N</blockquote>

[[1873 թվական]]ին Շոուլզի հովանավոր Ջեյմս Դենսմորը Sholes & Glidden գրամեքենայի արտադրության իրավունքները վաճառում է E. Remington and Sons ընկերությանը։ Ռեմինգտոնի մեխանիկները մի քանի ամսվա ընթացքում ավարտում են ստեղնաշարային դասավորության վերափոխումն, ու այն ներկայացվում է հանրությանը
<ref name="Yasuoka2011">Koichi and Motoko Yasuoka: [http://kanji.zinbun.kyoto-u.ac.jp/~yasuoka/publications/PreQWERTY.html On the Prehistory of QWERTY], ZINBUN, No.42, pp.161-174, 2011.</ref>.
<blockquote>&nbsp; 2 3 4 5 6 7 8 9 - ,<br>Q W E . T Y I U O P<br>Z S D F G H J K L M<br>A X & C V B N ? ; R</blockquote>

Ռեմինգտոնի կատարած մի քանի փոփոխություններից հետո ստեղնաշարն ստացել է ներկայիս տեսքը։ Այբբենական կարգով դասավորված տառերից մնացել է միայն DFGHJKL շարքը<ref name="david" >{{Citation |last=David |first=Paul A. |title=Clio and the Economics of QWERTY |journal=American Economic Review |volume=75 |issue=2 |pages=332–337 |year=1985 |publisher=American Economic Association |jstor=1805621}}</ref>։

Ներկայում ստեղնաշարն ունի հետևյալ տեսքը.
<blockquote>1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 - =<br>Q W E R T Y U I O P [ ] \<br>A S D F G H J K L ; '<br>Z X C V B N M , . /</blockquote>

Առաջին հայտնի արդյունաբերական գրամեքենան դարձավ «Ռեմինգթոն 1»-ը, որի ստեղնաշարն ուներ QWERTY դասավորությունը։ Հինգ տարի այս մեքենան մնաց միակը, որ ներկայացված էր շուկայում, և գնորդները հասցրին սովորել QWERTY-ին։ [[1878 թվական]]ին թողարկվել է Remington No.2-ը՝ առաջին գրամեքենան, որը Shift ստեղնի շնորհիվ հնարավորություն էր տալիս գրել մեծատառեր և փոքրատառեր։

[[1888 թվական]]ին Ֆրանկ Մակգուրինին բացահայտում է [[Տասը մատով տպելու հմտություն|տպագրման կույր մեթոդ]]ը «Ռեմինգթոն 2» մեքենայի համար, ինչն էլ ավելի է նպաստում ստեղնաշարի այդ դասավորության ժողովրդականացմանը։

1888 թվականին կազմակերպված արագ տպելու մրցույթում, որը լայնորեն լուսաբանվում էր մամուլի կողմից, հաղթանակ տարավ Մակգուրինը։ Այդ հաղթանակն օգնեց QWERTY ստեղնաշարային դասավորվածությանը ավելի հայտնի դառնալուն։ Այդ ժամանակվանից սկսած գրող մեքենաներ ստեղծողները նախընտրեցին QWERTY-ն, իսկ գրողները սկսեցին տպագրել «կույր»։

Տարածված է միֆ,թե QWERTY-ն փորձ է դանդաղացնելու տպելու գործընթացը այնքան, ինչքան հնարավոր է։ Հակառակը, դա փորձ էր արագացնել տպագրման գործընթացը այդ ժամանակների տեխնիկական սահմանափակումների պայմաններում<ref name="why">{{Cite web |author=Darryl Rehr. |title=Why QWERTY was Invented |url=http://home.earthlink.net/~dcrehr/whyqwert.html |url-status=dead |archiveurl=https://www.webcitation.org/6BcXHvqen?url=http://home.earthlink.net/~dcrehr/whyqwert.html |archivedate=2012 թ․ հոկտեմբերի 23 |accessdate=??? |language=en}}</ref>։

== Հատկություններ ==
Ստեղնաշարի դիզայնը պետք է լինի այնպիսինը, որ պահպանի երկու ձեռքով տպագրելու հատկությունը։ Երբ մի ձեռքը տպագրում է որևէ տառ, մյուս ձեռքը կարող է պատրաստվել մյուս տառի տպագրմանը, դարձնելով տպագրման պրոցեսը ավելի արագ և արդյունավետ։ Սակայն, երբ մի տող տպագրվում է միայն մեկ ձեռքով, շփոթվելու հավանականությունը մեծանում է, ինչը նպաստում է ռիթմի, արագության և արդյունավետության անկմանը։ QWERTY ստեղնաշարի դեպքում ավելի շատ բառեր կարելի է գրել, օգտագործելով միայն ձախ ձեռքը, քան աջ։ Փաստորեն հազարավոր անգլերեն բառեր կարող են տպագրվել միայն ձախ ձեռքի օգնությամբ, երբ մի քանի հարյուր բառ կարող են տպագրվել, օգտագործելով միայն աջ ձեռքը<ref name=Diamond >{{Citation |last=Diamond |first=Jared |title=The Curse of QWERTY |date=1997 թ․ ապրիլ |journal=[[Discover (magazine)|Discover]] |postscript=. |url=http://discovermagazine.com/1997/apr/thecurseofqwerty1099/ |quote=More than 3,000 English words utilize QWERTY's left hand alone, and about 300 the right hand alone. |accessdate=2009 թ․ ապրիլի 29 |authorlink=Jared Diamond}}</ref> (Երեք ամենահաճախ հանդիպող տառերը անգլերենում, տպագրվում են ձախ ձեռքի օգնությամբ)։ Բացի այդ, QWERTY ստեղնաշարը ավելի արդյունավետ է ձախլիկների համար։

== Ալտերնատիվ ստեղնաշարի ձևեր ==
QWERTY ստեղնաշարը տվյալ պահին քննադատվում է ինչպես [[անախրոնիզմ]], խնդիրը, որի շնորհիվ առաջացել է QWERTY ստեղնաշարը (լծակների կցորդումը միմյանց հետ) վաղուց լուծված է։ Այդ ժամանակվանից փորձեր են կատարվել սարքել ստեղնաշարեր, որի շնորհիվ հնարավորություն կտրվեր ավելի արագ տպագրել։ Սակայն, երբ մի ամբողջ տող տպագրված է մի ձեռքով շփոթվելու հավանականությունը ավելի է մեծանում, որը կարող է բերել գործընթացի տեպմի, արագության և արդյունավետության անկմանը։ QWERTY ստեղնաշարի դեպքում ավելի շատ բառեր կարելի է գրել օգտագործելով միայն ձախ ձեռքը, քան աջ։ Փատորեն, հազարավոր անգլերեն բառեր կարող են գրվել միայն ձախ ձեռքով, այն ժամանակ, երբ մի քանի հարյուր բառ կարող են գրվել, օգտագործելով միայն աջ ձեռքը։

=== Դվորակի ստեղնաշար ===
[[Պատկեր:Dv0rak.png|thumb|350px|Հեշտացված Դվորակի ստեղնաշարը]]
1936 թվականին Վաշինգտոնի համալսարանի պրոֆեսոր Ավգուստ Դվորակը որոշեց վերադառնալ ստանդարտ ստեղնաշարի ակունքներին և գիտաանորեն ապացուցել, նոր ստեղնաշարի անհրաժեշտութունը։ Իր հետազոտության արդյունքը դարձավ նոր ստեղնաշարի հայտնագործումը, որը կրեց հեղինակի անունը։ Այդ ստեղնաշարի հիմնական սկզբունքը՝ առավելագույն հարմարավետություն պարգևելն է տպագրողին։ Չնայած նրան, որ Դվորակի ստեղնաշարը մշավել է բոլոր կանոններով հաշվի են առնվել էրգոնոմիկայի բոլոր նկատառումները և ընդգրկված է Windows-ի ստեղնաշարների ցուցակների մեջ։ Այդ ստեղնաշարով աշխատում են համակարգչի օգտատերերի ընդամենը 2 %-ը։
1943 թվականի դեկտեմբերին Դվորակը գրել է․
{{քաղվածք|Կարելի է առանց ջանքերի ստեղծել տասնյակ ստեղնաշարեր, որոնք կլինեն գոնե ավելի լավ Շոուլզի ստեղնաշարից։ Եթե ստորին երեք շարքերի սիմվոլներն ու տառերը խառնենք և դասավորենք պատահական կերպով, ապա ավելի հաճախ կստացվի ավելի հարմար ստեղնաշարային դասավորություն։ Որի դեպքում ձեռքերի վրա ընկած ծանրաբեռնվածությունը հավասարապես է բաշխվում։ Ընդ որում ավելի քիչ տառեր կհավաքվեն միայն մեկ ձեռքով, և ավելի քիչ կլինի բարդ իրագործվող տառային հաջորդականություններ, քան վերոհիշյալ Շոուլզի ստեղնաշարը։|}}

=== Քոլմակի ստեղնաշար ===
[[Պատկեր:KB US-Colemak.svg|thumb|upright=1.5|Colemak-ի ստեղնաշարը]]
Քոլմակի ստեղնաշարը մշակել է Շայ Քոլմանը 2006 թվականին, անգլերեն լեզվով տպելու համար։ Անունը սերում է Քոլման+Դվորակ անվանումից։ Ստեղնաշարը  
հարմարեցված է ժամանակակից համակարգիչներին և ըստ Քոուլմանի հավաստմամբ, այդ ստեղնաշարը կարող է լուծել այնպիսի խնդիրներ, ինչպիսիք են․ 
# Շատ ավելի արագ է QWERTY և Դվորակի ստեղնաշարից։ Քոլմակի ստեղնաշարում օգտագործվում են նաև ճկույթները։
# Քոլմակի և QWERTY ստեղնաշարերը ունեն որոշակի նմանություններ, իսկ Դվորակի ստեղնաշարը ընդհանրապես չի հսմապատասխանում QWERTY ստեղնաշարի հետ։ 
# Քոլմակի ստեղնաշարի վրա մենք կարող ենք հավաքել կարևոր ստեղնաշարային հրահանգներ ({{keypress|Ctrl|Z}}, {{keypress|Ctrl|S}} և այլն), այնպիսի դասավորությամբ, որ մի ձեռքով հավաքվեն։
# [[Ծրագրավորում]]ը Քոլմակի ստեղնաշարով ավելի հեշտ է, քան Դվորակի ստեղնաշարով։

Հետաքրքիր է նաև այն փաստը, որ {{keypress|[[Caps Lock]]}} ստեղնի մոտ գտնվում է ևս մեկ ստեղն՝ {{keypress|Backspace}}։

{{Համակարգչային ստեղնաշար}}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

[[Կատեգորիա:Ստեղնաշարային դասավորություններ]]
[[Կատեգորիա:Ամերիկյան հայտնագործություններ]]