Դիտել 95 թեզիսներ էջի աղբյուրը

[[Պատկեր:95Thesen.jpg|thumb|250px|Լյութերի 95 թեզիսները]]
'''95 թեզիսներ''' ('''Դոկտոր [[Մարտին Լյութեր]]ի դիսպուտը [[Ապաշխարություն|ապաշխարության]] և [[ինդուլգենցիա]]յի վերաբերյալ'''), [[Մարտին Լյութեր]]ի կողմից գրված փաստաթուղթ՝ կաթոլիկական աստվածաբանության քննադատության շարադրանքով, որում նա պնդում էր, որ իշխող կրոնական վարդապետությունը կործանում է հավատը<ref>[https://books.google.am/books?id=nI_x-JevyoUC&pg=PA244&dq=95+те́зисов&hl=ru&sa=X&ved=0ahUKEwi0zrChmZvXAhXJIJoKHd6vCZ4Q6AEIRDAG#v=onepage&q=95%20те́зисов&f=false В. С. Никольский. Основы религиоведения]</ref>։

Այդ փաստաթղթից հաշվվում է [[Ռեֆորմացիա]]յի սկիզբը և [[Բողոքականություն|բողոքականության]] պատմությունը։ 95 թեզիսները գրելու հիմնական շարժառիթը և գաղափարը [[Հռոմի պապ]]երի՝ մեղքերին թողություն տվող [[ինդուլգենցիա]]ների և նրանց բացառիկ իրավունքների քննադատությունն էր, ինչպես նաև [[Աստվածաշունչ|Սուրբ Գրքի]]՝ որպես միակ հեղինակության հաստատումը։

Մինչ XX դարը փաստ էր համարվում, որ [[Մարտին Լյութեր|Լյութերի]] կողմից թեզիսները [[Վիթթենբերգ]]ի ([[Սաքսոնիա (կուրֆյուրշություն)|Սաքսոնիայի]] իշխանության վարչական կենտրոնը) ամրոցի դռան վրա են փակցվել [[1517|1517 թվականի]] [[Հոկտեմբերի 31|հոկտեմբերի 31-ին]], սակայն դա վիճարկվել է [[Էրվին Իզերլո]]յի կողմից<ref>[http://www.luther.de/en/legenden/tanschl.html Legends about Luther: Nailing the 95 Theses]</ref>։

== Նախապատմություն ==
[[Հռոմի պապ|Հռոմի Պապ]] [[Լևոն X (Հռոմի պապ)|Լևոն X-ը]] [[Հռոմ]]ում [[Սուրբ Պետրոսի տաճար]]ի շինարարության ծախսերը ծածկելու նպատակով [[1517|1517 թվականի]] [[Հոկտեմբերի 18|հոկտեմբերի 18-ին]] [[ինդուլգենցիա]]ների պրակտիկա սահմանեց։ [[Հռոմ]]ի քաղաքականության և [[ինդուլգենցիա]]յի պրակտիկայի հանդեպ դժգոհությունը նախկինում էլ էր նկատվում, սակայն աստվածաբանության դոկտոր և [[Ավգուստինյան միաբանություն|ավգուստին]]–վանական [[Մարտին Լյութեր]]ը անդրադարձավ այս պրակտիկայի աստվածաբանական ասպեկտին, որը պարարտ հողի վրա դրվեց։ Թեզիսների հրապարակման մեջ մեծ դեր է խաղացել [[Դոմինիկյան միաբանություն|դոմինիկ]]–վանական [[Յոհան Տեցել]]ի անձը, ով առանց ամաչելու [[ինդուլգենցիա]]ներ էր վաճառում [[Վիթթենբերգ]]ում{{փաստ|5|3|2013}}։

== Բովանդակություն ==
Ընդհանուր առմամբ, դոկտոր [[Մարտին Լյութեր]]ի 95 թեզիսերը ցույց են տալիս, որ նա դեռևս իրեն նույնացնում է [[Կաթոլիկություն|կաթոլիկ]] լինելու հետ, հանդես է գալիս որպես խեղաթյուրումներից հավատքի մաքրման ջատագով և [[Հռոմի պապ]]ի պաշտպանը՝ իր հրամանների կեղծ կատարողներից։[[Պատկեր:Martin Luther (Lucas Cranach) 1526.jpg|thumb|200px|left|Մարտին Լյութեր]]

Առաջին յոթ թեզիսներում [[Մարտին Լյութեր|Լյութերը]] պնդում է, որ [[ապաշխարություն]]ը, որին կոչ է անում [[Հիսուս|Հիսուս Քրիստոսը]], չի սահմանափակվում [[Ապաշխարություն|ապաշխարության]] և [[Քավություն|քավության]] արարողությամբ, քանի որ այն տևում է քրիստոնյայի ողջ կյանքի ընթացքում և ավարտվում է միայն երկնքի արքայության մեջ մտնելով (թեզիս 4)։ [[Հռոմի պապ]]ը ցանկանում է և կարող է ներել միայն այն պատիժները, որոնք կա՛մ իր իշխանությամբ, կա՛մ եկեղեցական իրավունքով նա է դրել մարդու վրա։ Ներել մեղքերը [[Հռոմի պապ|պապը]] կարող է՝ հաստատելով այն [[Հիսուս|Աստծո]] անունով (թեզիս 6)։ Միևնույն ժամանակ, [[Մարտին Լյութեր|Լյութերը]] պնդում է, որ քահանային (որը նրա պատկերացմամբ՝ Աստծո կուսակալն է) հնազանդ լինելը ներման պայման է՝ «Ոչ մեկի մեղքը Աստված չի ներում՝ չստիպելով միաժամանակ ամեն բանում հնազանդվել քահանային՝ իր կուսակալին» (թեզիս 7)։ [[Մարտին Լյութեր|Լյութերը]] թերահավատորեն է վերաբերում մարդու վստահությանը իր [[Ապաշխարություն|ապաշխարության]] ճշմարտացիության և ամբողջական ներման հարցում (թեզիս 30)։

[[Մարտին Լյութեր|Լյութերը]] ընդունում է [[Հռոմի պապ]]ի՝ մահացածների համար [[Սուրբ Հոգի|Սուրբ Հոգու]] (թեզիս 9) և նրա բարեխոսության գործողությունները (թեզիս 26)։ [[Հռոմի պապ|Պապի]] միջոցով մարդկանց տրվում է [[Ավետարան]]ը, նրա «հրաշագործ զորությունները, բժշկելու պարգևները» (թեզիս 78)։ [[Բողոքականություն|Բողոքականության]] հիմնադիրը կոչ է անում անտեսել պապական ներողամտությունը և մասնակցությունը (թեզիս 38)։ [[Մարտին Լյութեր|Լյութերն]] արդարացնում է [[Հռոմի պապ|Պապին]]՝ համարելով, որ խախտումները գալիս են քահանաներից ու եպիսկոպոսներից, որոնք սխալ են կատարում [[Հռոմի պապ]]ի հրամանները (թեզիսներ 50, 51, 53, 55, 71-73)։ Թեզիս 81-ում նա բողոքում է, որ գիտնական այրերը սխալ ուսուցանող եպիսկոպոսների, քահանաների և աստվածաբանների մեղքով դժվարանում են հարձակումներից պաշտպանել Հռոմի պապին։ «Ով խոսում է պապական թողության ճշմարտության դեմ, թո՛ղ նա նզովյալ լինի և անիծվի։ Բայց ով պահակ է կանգնած քարոզչի սանձարձակ և լկտի խոսքի դեմ, թող օրհնված լինի» (թեզիս 71, 72)։

=== Քավարան ===
[[Մարտին Լյութեր|Լյութերը]] քննադատում է իր կարծիքով կեղծ դատողությունները [[քավարան]]ի մասին։ [[Քավարան]]ի ճշմարտությունը նա դեռ անպայման ընդունելու է (թեզիսներ 16, 22, 25, 26, 29 և այլ)։ [[Մարտին Լյութեր|Լյութերը]] գրում է, որ մեռնողի վախը, սարսափը և հուսահատությունը նույնն են, ինչ որ անդրշիրիմյան [[քավարան]]ի տանջանքները (թեզիս 15) ։ [[Մարտին Լյութեր|Լյութերը]] խոսում է այն մասին, թե ինչ են զգում հոգիները [[քավարան]]ում (17-19–րդ թեզիսներ)։ 21-52-րդ թեզիսներում [[Մարտին Լյութեր|Լյութերը]]ընդհանուր առմամբ դեմ է [[ինդուլգենցիա]]յին, չնայած փոքր բարիքի համար ընդունում է դրանք (թեզիս 55), բողոքում է, որ այդքան քիչ մարդիկ են «ըստ կանոնների գնում ինդուլգենցիաներ» (թեզիս 31)։ [[Ինդուլգենցիա]]ները գործում է միայն ներեկեղեցական կանոնների խախտման դեպքում (թեզիս 34), փրկությունը դրանց հետ կապված չէ։ Միայն Աստծո ամենաթողությունն է տանում փրկության (28–րդ թեզիսը մոնեգիզմի հիմքն է)։ [[Ինդուլգենցիա]]յի նպատակը ազատ արձակման գիր գնելով չի սահմանափակվում, այլ անկեղծ [[Ապաշխարություն|ապաշխարությամբ]] և «մարմնի ամենազոր մահով»՝ մինչև մահ (թեզիս 3)։

=== Ինդուլգենցիաներ ===
55–66-րդ թեզիսներում [[Մարտին Լյութեր|Լյութերը]] հաստատում է [[Ավետարան]]ի առաջնահերթությունը ({{lang-la|verbum dei}}) [[ինդուլգենցիա]]ների նկատմամբ (թեզիս 55)։ «Եկեղեցու իրական գանձը,–գրում է նա 62-րդ թեզիսում,– Աստծո փառքի և շնորհի մասին Սուրբ Ավետարանն է({{lang-la|verus thesaurus ecclesiae est sacrosanctum evangelium gloriae et gratiae dei}})», որը Աստված հայտնել է խաչի վրա (թեզիս 68)։ Դրանում կարելի է տեսնել բողոքական [[Sola Scriptura]] սկզբունքի զարգացման նախադրյալները։

[[Մարտին Լյութեր|Լյութերը]] խենթություն է անվանում բոլոր դեպքերում [[Հռոմի պապ|պապի]] [[ինդուլգենցիա]]յին վստահելը, քանի որ այդ դեպքում կարելի էր ենթադրել [[Մարիամ Աստվածածին|Աստվածամոր]] մեղքի ներման հնարավորությունը (թեզիս 75)։ Ի ապացույց այն բանի, որ Պապի ինդուլգենցիան չի ապահովում հանդերձյալ կյանքում ներումը, [[Մարտին Լյութեր|Լյութերը]] մեջբերում է այն պնդումը,որ եթե դա հնարավոր լիներ, ապա [[Հռոմի պապ]]ը իր սիրալիրությամբ վաղուց կազատեր բոլոր նրանց, ովքեր [[քավարան]]ում են (թեզիս 82)։ [[Մարտին Լյութեր|Լյութերը]] նաև [[Սուրբ Պետրոսի տաճար]]ի կառուցումը չի համարում [[ինդուլգենցիա]] մտցնելու արդարացում (թեզիս 86)։

Վերջում [[Մարտին Լյութեր|Լյութերը]] բերում է մի շարք տրամաբանական հակասություններ, որոնց հանգեցնում է [[ինդուլգենցիա]]ների փրկության գաղափարը։ Նա եզրակացնում է, որ «եթե ինդուլգենցիաները քարոզվում են պապի ոգով և մտքով», ապա այդ բոլոր հակասություններն իրենք իրենց անհետանում են։

=== Խաչի աստվածաբանություն ===
Վերջին թեզիսները հիմք են դնում խաչի աստվածաբանությանը։ Այստեղ հեղինակն ասում է, որ պետք է տառապանքների մեջ ընդօրինակել [[Հիսուս|Քրիստոսին]] և երկինք բարձրանալ վշտերով (94-95–րդ թեզիսներ)։

== Հետևանք ==
95 թեզիսների հրապարակումը [[Հռոմ]]ում կտրուկ արձագանք առաջացրեց և ըմբռնվեց գերմանական իշխանների կողմից, ինչը կանխորոշեց [[Եվրոպա]]յի կրոնական պառակտումը հիմնականում գերմանական [[Բողոքականություն|բողոքականների]] և ռոմանական [[Կաթոլիկություն|կաթոլիկների]] միջև։ Թեզիսների թողարկումից 3 տարի անց այն ժամանակ արդեն ոչ անհայտ [[Մարտին Լյութեր]]ը [[Կաթոլիկ եկեղեցի|կաթոլիկ եկեղեցուց]] հեռացվեց [[Հռոմի պապ|Հռոմի Պապի]] որոշմամբ, ինչը եկեղեցու արագ ճյուղավորման և մեծ պառակտման սկիզբ դարձավ։ Այդ հակամարտությունների պատճառով [[Արևմտյան Եվրոպա]]յում կրոնական հակամարտությունների և պատերազմների ալիք բռնկվեց։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Brecht |ссылка=https://www.questia.com/read/119881926/martin-luther-his-road-to-reformation-1483-1521 |автор={{Iw|Martin Brecht|Brecht, Martin|en|Martin Brecht}} |заглавие=Sein Weg zur Reformation 1483–1521 |год=1985 |язык=de |место=Minneapolis, MN |издательство=Fortress |isbn=978-0-8006-2813-0}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Cummings |ссылка=http://www.oxfordscholarship.com/view/10.1093/acprof:oso/9780198187356.001.0001/acprof-9780198187356 |автор=Cummings, Brian |заглавие=The Literary Culture of the Reformation: Grammar and Grace |год=2002 |язык=en |место=Oxford |издательство=[[Издательство Оксфордского университета|Oxford University Press]] |doi=10.1093/acprof:oso/9780198187356.001.0001}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Dixon |автор=Dixon, C. Scott |заглавие=The Reformation in Germany |год=2002 |язык=und |место=Malden, Massachusetts |издательство=Blackwell}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Froom |ссылка=http://documents.adventistarchives.org/Books/PFOF1948-V02.pdf |автор={{Iw|Le Roy Froom|Froom, Le Roy Edwin|en|Le Roy Froom}} |заглавие=Pre-Reformation and Reformation Restoration, and Second Departure |год=1948 |язык=en |место=Washington, DC |издательство=The Review and Herald Publishing Association |том=2 |страницы=863 |серия=The Prophetic Faith of our Fathers: The Historical Development of Prophetic Interpretation}}.
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Hendrix |автор=Hendrix, Scott H. |заглавие=Martin Luther: Visionary Reformer |год=2015 |язык=und |место=New Haven, CT |издательство=[[Издательство Йельского университета|Yale University Press]] |isbn=978-0-300-16669-9}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Hequet |ссылка=http://muse.jhu.edu/book/43325 |автор=Hequet, Suzanne |заглавие=The Annotated Luther, Volume 1: The Roots of Reform |ответственный=Wengert, Timothy J. |год=2015 |часть=The Proceedings at Augsburg, 1518 |ссылка часть=http://muse.jhu.edu/chapter/1692338 |язык=en |место=Minneapolis, MN |издательство=Fortress |страницы=121—166 |isbn=978-1-4514-6535-8}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Junghans |ссылка=https://www.questia.com/read/107288031/the-cambridge-companion-to-martin-luther |автор=Junghans, Helmar |заглавие=Cambridge Companion to Martin Luther |ответственный={{Iw|Donald McKim|McKim, Donald K.|en|Donald McKim}} |год=2003 |часть=Luther's Wittenberg |язык=und |место=Cambridge |издательство=[[Издательство Кембриджского университета|Cambridge University Press]] |страницы=20—36}}
* {{Ռուսերեն հոդված |ссылка=http://www.lutheranquarterly.com/uploads/7/4/0/1/7401289/lq-95theses-leppin_wengert.pdf |ref=Leppin |автор=Leppin, Volker; Wengert, Timothy J. |заглавие=Sources for and against the Posting of the ''Ninety-Five Theses'' |год=2015 |язык=en |издание=Lutheran Quarterly |тип=journal |том=29 |страницы=373—398 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160326124747/http://www.lutheranquarterly.com/uploads/7/4/0/1/7401289/lq-95theses-leppin_wengert.pdf |archivedate=2016-03-26}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Lohse |ссылка=https://www.questia.com/read/119871550/martin-luther-s-theology-its-historical-and-systematic |автор=Lohse, Bernhard |заглавие=Luthers Theologie in ihrer historischen Entwicklung und in ihrem systematischen Zusammenhang |год=1999 |язык=de |место=Minneapolis, MN |издательство=Fortress |isbn=978-0-8006-3091-1}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Lohse |ссылка=https://www.questia.com/read/120338828/martin-luther-an-introduction-to-his-life-and-work |автор=Lohse, Bernhard |заглавие=Martin Luther—Eine Einführung in sein Leben und sein Werk |год=1986 |язык=de |место=Minneapolis, MN |издательство=Fortress |isbn=978-0-8006-0764-7}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Marius |автор={{Iw|Richard Marius|Marius, Richard|en|Richard Marius}} |заглавие=Martin Luther: The Christian Between God and Death |год=1999 |язык=en |место=Cambridge, MA |издательство=Belknap |isbn=978-0-674-55090-2}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=McGrath |ссылка=https://www.questia.com/read/123488797/luther-s-theology-of-the-cross-martin-luther-s-theological |автор=McGrath, Alister E. |заглавие=Luther's Theology of the Cross: Martin Luther's Theological Breakthrough |год=2011 |язык=en |место=Malden, MA |издательство={{Iw|Wiley-Blackwell}}}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Noll |ссылка=http://www.oxfordscholarship.com/view/10.1093/acprof:oso/9780190263980.001.0001/acprof-9780190263980 |автор={{Iw|Mark A. Noll|Noll, Mark A.|en|Mark A. Noll}} |заглавие=In the Beginning Was the Word: The Bible in American Public Life, 1492–1783 |год=2015 |язык=en |место=New York |издательство=[[Издательство Оксфордского университета|Oxford University Press]] |isbn=978-0-19-026398-0 |doi=10.1093/acprof:oso/9780190263980.001.0001}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Oberman |автор={{Iw|Heiko A. Oberman|Oberman, Heiko A.|en|Heiko A. Oberman}} |заглавие=Luther: Mensch zwischen Gott und Teufel |год=2006 |язык=de |место=New Haven, CT |издательство=[[Издательство Йельского университета|Yale University Press]] |isbn=978-0-300-10313-7}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Pettegree |автор=Pettegree, Andrew |заглавие=Brand Luther |год=2015 |язык=und |место=New York |издательство=Penguin |isbn=978-1-59420-496-8}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Stephenson |ссылка=http://www.oxfordscholarship.com/view/10.1093/acprof:oso/9780199732753.001.0001/acprof-9780199732753 |автор=Stephenson, Barry |заглавие=Performing the Reformation: Religious Festivals in Contemporary Wittenberg |год=2010 |язык=en |место=New York |издательство=[[Издательство Оксфордского университета|Oxford University Press]] |doi=10.1093/acprof:oso/9780199732753.001.0001}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Waibel |ссылка=https://www.questia.com/read/117981089/martin-luther-a-brief-introduction-to-his-life-and |автор=Waibel, Paul R. |заглавие=Martin Luther: A Brief Introduction to His Life and Works |год=2005 |язык=en |место=Wheeling, IL |издательство=Harlan Davidson |isbn=978-0-88295-231-4}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Wengert |ссылка=https://muse.jhu.edu/book/43237 |автор=Wengert, Timothy J. |заглавие=Martin Luther's Ninety-Five Theses: With Introduction, Commentary, and Study Guide |год=2015a |язык=en |место=Minneapolis, MN |издательство=Fortress}}
* {{Ռուսերեն գիրք |ref=Wengert |ссылка=http://muse.jhu.edu/book/43325 |автор=Wengert, Timothy J. |заглавие=The Annotated Luther, Volume 1: The Roots of Reform |ответственный=Wengert, Timothy J. |год=2015b |часть=[The 95 Theses or] Disputation for Clarifying the Power of Indulgences, 1517 |ссылка часть=http://muse.jhu.edu/chapter/1692334 |язык=en |место=Minneapolis, MN |издательство=Fortress |страницы=13—46 |isbn=978-1-4514-6535-8}}
* {{Ռուսերեն հոդված |ссылка=http://cdn.theologicalstudies.net/28/28.3/28.3.2.pdf |ref=Wicks |автор=Wicks, Jared |заглавие=Martin Luther's Treatise on Indulgences |год=1967 |язык=und |издание=Theological Studies |том=28 |номер=3 |страницы=481—518 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210709181523/http://cdn.theologicalstudies.net/28/28.3/28.3.2.pdf |archivedate=2021-07-09}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [https://gutenberg.org/ebooks/274 95 թեզիսները գուտենբերգի նախագծում]
* [https://holyword.church/miscellaneous-resources/martin-luther-and-his-95-theses/ 95 թեզիսների ժամանակակից թարգմանությունը] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210124222407/https://holyword.church/miscellaneous-resources/martin-luther-and-his-95-theses/ |date=2021-01-24 }}
* [https://www.luther.de/en/95th-lat.html 95 թեզիսների բնօրինակը լատիներենով]

[[Կատեգորիա:Ռեֆորմացիա]]