Մասնակից:TArgishti/Ավազարկղ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Այս էջը the safety device մասին է․ the band տես՝ Seatbelts (band)։

Ամրագոտի հայտնի է նաև որպես անվտանգության գոտի, մեքենայի անվտանգության տարրերից է, որը նախատեսված է մեքենայի վարորդին կամ ուղևորին պաշտպանելու կտրուկ շարժումներից, որոնք կարող են առաջանալ բախման կամ հանկարծակի կանգառի ժամանակ: Անվտանգության գոտին նվազեցնում է երթևեկության բախման ժամանակ մահվան կամ լուրջ վնասվածքի հավանականությունը՝ նվազեցնելով երկրորդական հարվածները, որը լի է վտանգներով, ուղևորներին ճիշտ դիրքում պահելով, անվտանգության բարձիկի արդյունավետությունը առավելագույնս դարձնելու համար (եթե առկա է) և կանխելով ուղևորների դուրս նետումը, եթե մեքենան վթարվել է կամ շրջվել։

Շարժման ժամանակ վարորդը և ուղևորները շարժվում են մեքենայի նույն արագությամբ: Եթե մեքենան հանկարծակի կանգ է առնում կամ վթարի է ենթարկվում, ուղևորները շարունակում են շարժվել նույն արագությամբ (իներցիայով), որով մեքենան գնում էր մինչև կանգ առնելը: Անվտանգության գոտին հակադիր ուժ է կիրառում վարորդի և ուղևորների վրա, որպեսզի նրանք չընկնեն կամ բախվեն մեքենային (հատկապես կանխելով դիմապակու հետ բախումը): Անվտանգության գոտիները համարվում են առաջնային զսպման համակարգեր, քանի որ դրանք կենսական դեր ունեն ուղևորների անվտանգության մեջ:

3 կետանոց ամրագոտին ձգելով միացնելը

Արդյունավետություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

ԱՄՆ-ում ինչքան մարդկանց կյանքեր են փրկվել ամրագոտիների ու անվտանգության բարձիկների կիրառումը 1991–2001 թվականներին

1984 թվականին ԱՄՆ-ում անցկացված վերլուծությունը համեմատել է ամրագոտիների մի շարք տեսակներ առանձին և անվտանգության բարձիկների հետ համակցված։ Առջևի նստատեղերի ուղևորների մահացության կրճատման շրջանակը տատանվում էր՝ 20%-ից մինչև 55%, ինչպես նաև լուրջ վնասվածքների միջակայքը՝ 25%-ից մինչև 60%[1]: Վերջերս ԱՄՆՀիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոնն ամփոփել է այս տվյալները՝ նշելով, որ «ամրագոտիները մոտ կեսով նվազեցնում են վթարի հետևանքով առաջացած լուրջ վնասվածքներն ու մահերը»[2]: Անսարքությունների մեծ մասը պայմանավորված է վթարի պահին ամրագոտին շատ թույլ մնալու պատճառով[3]:

Ենթադրվում է, որ թեև ամրագոտիների օգտագործումը նվազեցնում է մահվան հավանականությունը ցանկացած դժբախտ պատահարի ժամանակ, ամրագոտիների պարտադիր կիրառման օրենքները քիչ ազդեցություն ունեն ճանապարհատրանսպորտային պատահարների ընդհանուր թվի վրա կամ բացակայում են, քանի որ ամրագոտիների օգտագործումը նաև խրախուսում է ապահով վարելու վարքագիծը՝ դրանով իսկ մեծացնելով դժբախտ պատահարների ընդհանուր թիվը: Այս գաղափարը, որը հայտնի է որպես փոխհատուցող վարքագծի տեսություն, չի հաստատվում ապացույցներով[4]:

1994-ից 2004 թվականներին ԱՄՆ-ում մարդատար ավտոմեքենայի կամ սպորտային մեքենայի շրջվելու դեպքում ամրագոտի կապելը նվազեցրել է մահերի կամ լուրջ վնասվածքների վտանգը և մեծացրել է վնասվածքների բացակայության հավանականությունը.

  • ԱՄՆ-ում մարդատար մեքենայի շրջվելու դեպքում 1994 թվականին գրանցվել է 0,71% մահ, իսկ 2014 թվականին՝ 0,87%, երբ օգտագործողը (վարորդ կամ ուղևոր) ամրակապված է եղել: 1994 թվականին գրանցվել է մահացության 7%, իսկ 2014 թվականին՝ 13%, երբ օգտագործողը ամրակապված չի եղել[5]։
  • Մեքենայի շրջվելու դեպքում 1994 թվականին գրանցվել է 10% լուրջ վնասվածքներ և 10% 2014 թվականին, երբ օգտագործողը (վարորդ կամ ուղևոր) ամրակապված է եղել: 1994թ.-ին գրանցվել է 32% լուրջ վնասվածքներ և 25% 2014թ.-ին, երբ օգտագործողը ամրակապված չի եղել[5]։
  • Վնասվածքների բացակայությունը 45% է 1994 թվականին և 44% 2014 թվականին, երբ օգտագործողը (վարորդ կամ ուղևոր) ամրակապված է եղել: 1994 թվականին վնասվածքների բացակայությունը 19% է գրանցվել , իսկ 2014 թվականին՝ 15%, երբ օգտագործողը (վարորդ կամ ուղևոր) ամրակապված չի եղել:

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անվտանգության գոտիները հայտնագործվել են անգլիացի ինժեներ Ջորջ Քեյլիի կողմից՝ 19-րդ դարի կեսերին իր առանց շարժիչի թռչող սարքի (անգլ.՝ glider) վրա օգտագործելու համար[6]:

1946 թվականին Ք. Հանթեր Շելդենը բացել է նյարդաբանական գործնական կենտրոն Փասադենայի Հանթինգթոն Մեմորիալ հիվանդանոցում, Կալիֆորնիա: 1950-ականների սկզբին Շելդենը մեծ ներդրում է ունեցել ավտոմոբիլային արդյունաբերության մեջ՝ հետ քաշվող ամրագոտիների իր գաղափարով: Դա պայմանավորված է նրանով, որ նա մտահոգված էր շտապօգնության բաժնից ստացված գլխի մեծ թվով վնասվածքներով[7]: Նա ուսումնասիրել է վաղ շրջանի ամրագոտիների պարզունակ կառուցվածքը, որոնք օգտագործված են եղել այս վնասվածքների և մահերի ժամանակ:

Nash-ն առաջին ամերիկյան ավտոարտադրողն էր, որն իր 1949 թվականի մոդելներում առաջարկել է ամրագոտիներ որպես գործարանային տարբերակ[8]: Դրանք տեղադրվել են 40000 մեքենաների մեջ, սակայն գնորդները չեն ցանկացել դրանք և վաճառողներից խնդրել են դրանք հեռացնել: Դրանք դժվարեցրել են մեքենաների վաճառքը, և մեկ տարի անց Nash-ը հայտնել է, որ հաճախորդների կողմից «ընդամենը 1000-ն է օգտագործվել»[9]։

Ford-ը առաջարկել է ամրագոտիներ 1955 թվականին: Դրանք հայտնի չէին, քանի որ Ford-ի գնորդների միայն 2%-ն էր ընտրել վճարել ամրագոտիների համար 1956 թվականին[10]:

Շելդենի տեսած վնասվածքների բարձր մակարդակը նվազեցնելու համար 1955թ. վերջին նա առաջարկել է պարտադիր դարձնեն ամրագոտիները, անվաղեկերը, ամրացված տանիքները, մետաղական կմախքը, դռների ավտոմատ փականները և անվտանգության բարձիկները[11]: Միչիգան նահանգի Մեյսոն քաղաքից Գլեն Վ. Շերենը արտոնագրային հայտ է ներկայացրել 1955 թվականի մարտի 31-ին ավտոմոբիլային ամրագոտու համար և 1958 թվականին ստացել ԱՄՆ արտոնագիր 2,855,215: Սա ավելի վաղ արտոնագրային հայտի շարունակությունն էր, որը Շերենը ներկայացրել էր 1952թ-ի սեպտեմբերի 22-ին[12]: ,

Առաջին երեք կետանոց անվտանգության գոտին (այսպես կոչված CIR-Griswold զսպող սարքը), որը հաճախ օգտագործվում է ժամանակակից մեքենաներում, արտոնագրվել է 1955 թվականին ԱՄՆ 2,710,649 արտոնագրով ամերիկացիներ Ռոջեր Վ. Գրիսվոլդի և Հյու Դե Հեյվենի կողմից:

Saab Շվեդական ավտոարտադրող ընկերությունը, որպես ստանդարտ սարքավորում ներկայացրեց անվտանգության գոտիները 1958 թվականին[13]: Այն բանից հետո, երբ Saab GT 750-ը ներկայացվեց 1958 թվականին Նյու Յորքի ավտոսրահում, որպես անվտանգության գոտիներով ստանդարտ սարքավորում, այս պրակտիկան դարձավ սովորական[14]։

Vattenfall Շվեդական ընկերությունը, ուսումնասիրել է իրենց աշխատակիցների շրջանում մահացու ելքով տեղի ունեցած բոլոր վթարները: Հետազոտությունը ցույց է տվել, որ մահացության դեպքերի մեծ մասը տեղի է ունեցել այն ժամանակ, երբ աշխատակիցները ճանապարհին են եղել ընկերության գործերով: Ի պատասխան, Vattenfall-ի երկու անվտանգության ինժեներ, Բենգտ Օդելգարդը և Պեր-Օլոֆ Վեմանը, սկսեցին ստեղծել անվտանգության գոտի։ Նրանց աշխատանքը ներկայացվել է շվեդական Volvo արտադրողին 1950-ականների վերջին և սահմանել է շվեդական մեքենաներում ամրագոտիների ստանդարտը[15]: Երեք կետանոց անվտանգության գոտին իր ժամանակակից ձևով մշակվել է շվեդ գյուտարար Նիլս Բոհլինի կողմից Volvo-ի համար, որն այն ներկայացրել է 1959 թվականին որպես ստանդարտ սարքավորում[16]: Բացի արդյունավետ երեք կետանոց գոտի նախագծելուց, Բոհլինը ցույց է տվել դրա արդյունավետությունը Շվեդիայում 28000 վթարների ուսումնասիրության ժամանակ: Ամրագոտով չամրակապված ուղեւորները ծանր վնասվածքներ են ստացել ցանկացած արագության ժամանակ, մինչդեռ ամրակապված ուղեւորներից ոչ մեկը ծանր վնասվածքներ չի ստացել 60 մղոն/ժ-ից ցածր արագության դեպքում: Ամրակապված ոչ մի ուղեւոր մահացու չի տուժել, եթե ուղևորների խցիկը մնացել է անձեռնմխելի[17]: Բոհլինը սարքի համար ստացել է ԱՄՆ արտոնագիր՝ 3,043,625[13]:

Հետագայում, 1966 թվականին, ԱՄՆ Կոնգրեսը ընդունել է Երթևեկության և Շարժիչային տրանսպորտային միջոցների անվտանգության ազգային ակտը, որը բոլոր մեքենաներից պահանջում էր համապատասխանել անվտանգության որոշակի չափանիշների:

Ամրագոտիների պարտադրման առաջին օրենքը ընդունվել է 1970 թվականին Ավստրալիայի Վիկտորիա նահանգում, որը պահանջում էր վարորդների և առջևի նստատեղերի ուղևորների կողմից դրանք օգտագործել: Այս օրենսդրությունն ուժի մեջ է մտել ոստիկանական մեքենաների առջևի նստատեղերում Hemco ամրագոտիների փորձարկումից հետո, որոնք նախագծվել են Դեսմոնդ Հեմփհիլի կողմից (1926–2001), նվազեցնելով սպաների վնասվածքների և մահվան դեպքերը[18]: ԱՄՆ-ում ամրագոտիների պարտադիր օրենքները սկսեցել են ներդրվել 1980-ականներին և բախվել դիմադրության, երբ որոշ սպառողներ դիմում էին դատարան՝ վիճարկելու օրենքները: Ոմանք իրենց մեքենաներից կտրել են ամրագոտիները[10]:

Նյութ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թեև նեյլոնն օգտագործվել է որոշ վաղ ամրագոտիներում (և դեռ օգտագործվում է կողային գոտիների համար), այն փոխարինվել է պոլիեսթերով՝ ուլտրամանուշակագույն ճառագայթման ավելի լավ դիմադրողականության, ավելի քիչ ձգվողության և ավելի մեծ կոշտության պատճառով: Անվտանգության գոտիները սովորաբար ունեն 46 կամ 48 մմ լայնություն՝ 2/2 եղևնաձև հյուսված նախշով՝ թելի խտությունը առավելագույնի հասցնելու համար[19][20]:

Տեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկու կետով[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երկու կետանոց ամարագոտու երկու ծայրերը ամրացվում են: Այս պարզ ամրագոտին առաջին անգամ օգտագործվել է 1910 թվականի մարտի 12-ին օդաչու Բենջամին Ֆուլուայի կողմից[21][22][23], ԱՄՆ ազդանշանային կորպուսի ավիացիոն ստորաբաժանման օդաչու, որպեսզի նա կարողանա կայուն մնա տուրբուլենտության ժամանակ:

Irvin Air Chute Company-ն ամրագոտին պատրաստել է պրոֆեսիոնալ մրցարշավային մեքենաների վարորդ Բարնի Օլդֆիլդի օգտագործման համար 1923 թվականի Indianapolis 500-ի համար[24][25][26]:

Գոտկատեղի գոտի[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գոտկատեղի գոտի ("2-կետով") ինքնաթիռում

Գոտկատեղի գոտին գոտի է, որն անցնում է գոտկատեղով: Սա գոտիների ամենատարածված տեսակն էր մինչև օրենսդրությունը, որը պահանջում էր երեք կետանոց գոտիներ և հանդիպում է հին մեքենաներում[27][28]:

Մինչև 1980-ականները, երեք կետանոց գոտիները, սովորաբար, հասանելի էին միայն մեքենաների առջևի նստատեղերում, հետևի նստատեղերը հաճախ հագեցած էին միայն գոտկատեղի գոտիներով: Ողնուղեղի լուծանքի կամ «անվտանգության գոտիների համախտանիշի» փաստերը հանգեցրել են ուղևորների անվտանգության կանոնակարգերի աստիճանական վերանայմանը գրեթե բոլոր զարգացած երկրներում, որպեսզի պահանջվեն երեք կետանոց գոտիներ մարդատար մեքենաների բոլոր նստատեղերում : 2007 թվականի սեպտեմբերի 1-ից ԱՄՆ-ում վաճառվող բոլոր նոր մեքենաների համար պահանջվում է գոտկային և ուսային գոտի ունենալ հետևի կենտրոնական նստատեղում[29]:

Երեք կետով[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երեք կետով ամրագոտի

Երեք կետանոց գոտին Y-աձև դասավորվածություն է, որը գոտկատեղի և ուսի գոտին է միասին: Առանձին գոտկատեղի գոտու նման, բախման ժամանակ, երեք կետանոց գոտին տարածում է շարժվող մարմնի էներգիան կրծքավանդակի, կոնքի և ուսերի վրա: Volvo-ն առաջին արտադրական երեք կետանոց գոտին ներկայացրել է 1959 թվականին[30]: Երեք կետանոց գոտի ունեցող առաջին մեքենան Volvo PV 544-ն էր: Այնուհետև Volvo-ն անվտանգության գոտիների դիզայնի նոր արտոնագիր է բացել՝ ելնելով անվտանգության շահերից, և այն անվճար հասանելի դարձրել ավտոմեքենաների այլ արտադրողներին[31][32]։

4-, 5-, և 6- կետով[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

6 կետանոց անվտանգության գոտի

Հինգ կետանոց ամրագոտիները սովորաբար լինում են մանկական նստատեղերում և մրցարշավային մեքենաներում: Գոտկատեղի հատվածը միացված է ոտքերի միջև գտնվող գոտուն, և կան երկու ուսի գոտիներ, որոնք կազմում են նստատեղին կցելու հինգ կետ: 4 կետանոց ամրագոտիները սրանց նման են, բայց առանց ոտքերի գոտու, մինչդեռ 6 կետանոց անվտանգության գոտին ունի երկու գոտի ոտքերի միջև: NASCAR-ում 6 կետանոց ամրագոտին հայտնի է դարձել Դեյլ Էռնհարդտի մահից հետո, ով հինգ կետանոց գոտի էր կրում, երբ ենթարկվել մահացու վթարի : Քանի որ սկզբում կարծել են, որ նրա գոտին կոտրվել է և հարվածից կոտրել է պարանոցը, որոշ թիմեր այդ պատճառով պատվիրել են վեց կետանոց կապանք[33]։

7 կետով[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աերոբատիկական օդանավերը հաճախ օգտագործում են համակցված ամրագոտի, որը բաղկացած է հինգ կետանոց ամրագոտուց, որի վրա ավելորդ կողային գոտին ամրացված է օդանավի այլ մասի վրա, այնպիսի մանևրների ժամանակ, որոնք օդաչուին հանում են նստատեղից։ Օդաչուից պահանջվում է անջատել երկու ամրագոտիները, եթե անհրաժեշտ է պարաշյուտով թռչել խափանված ինքնաթիռից:

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Passenger Car Front Seat Occupant Protection (PDF) (Report). National Highway Traffic Safety Administration, Plans and Programs, Office of Planning and Analysis. 11 July 1984. էջ IV-2. Վերցված է 2016-02-14-ին.
  2. ↑ «Seat Belts: Get the Facts». Motor Vehicle Safety. Centers for Disease Control. 20 August 2015. Արխիվացված է օրիգինալից 21 February 2016-ին. Վերցված է 2016-02-15-ին.
  3. ↑ «Clearwater Car Accident Injuries | Whiplash Injuries». Clearwater Injury Lawyer. Արխիվացված է օրիգինալից 2016-11-04-ին. Վերցված է 2016-11-02-ին.
  4. ↑ Cohen, Alma; Einav, Liran (2001-12-10). «The Effects of Mandatory Seat Belt Laws on Driving Behavior and Traffic Fatalities» (PDF). SSRN. Rochester, NY. doi:10.2139/ssrn.293582. S2CID 152488364. SSRN 293582. Վերցված է 2011-02-02-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 DOT HS 810 741 4. Title and Subtitle 5. Report Date An Analysis of Motor Vehicle Rollover Crashes and March 2007 Injury outcomes
  6. ↑ Manby, Frederic (24 August 2009). «Clunk, click – an invention that's saved lives for 50 years». Yorkshire Post. Johnston Press Digital Publishing. Արխիվացված է օրիգինալից January 2, 2016-ին. Վերցված է 2010-12-04-ին.
  7. ↑ «HMRI News». Hmri.org. Արխիվացված է օրիգինալից February 26, 2011-ին. Վերցված է 2011-02-02-ին.
  8. ↑ Janik, Erika (September 25, 2017). «The Surprisingly Controversial History Of Seat Belts». Wisconsin Public Radio. Վերցված է January 11, 2021-ին.
  9. ↑ Ronan, Larry (April 1979). Seatbelts: 1949-1956. U.S. Department of Transportation, National Highway Traffic Safety Administration (DOT-TSC-NHTSA-79-1). էջ 17.
  10. ↑ 10,0 10,1 Ackerman, Daniel (26 May 2020). «Before face masks, Americans went to war against seat belts». msn.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2020-11-20-ին. Վերցված է 5 September 2020-ին.
  11. ↑ Shelden, C. Hunter (November 5, 1955). «Prevention, the only cure for head injuries resulting from automobile accidents». Journal of the American Medical Association. 159 (10): 981–6. doi:10.1001/jama.1955.02960270001001. PMID 13263134.
  12. ↑ «Automobile safety belt system - Patent 2855215». Freepatentsonline.com. 1958-10-07. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-10-13-ին. Վերցված է 2011-04-03-ին.
  13. ↑ 13,0 13,1 «The man who saved a million lives: Nils Bohlin - inventor of the seat belt». The Independent. 2009-08-19. Վերցված է 2009-12-08-ին.
  14. ↑ «Trollhattan Saab—Saab 9-1, 9-3, 9-4x, 9-5, 9-7x News». Trollhattansaab.net. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-02-27-ին. Վերցված է 2011-02-02-ին.
  15. ↑ Andréasson, Rune; Bäckström, Claes-Göran (2000). The Seat Belt: Swedish Research and Development for Global Automotive Safety. Stockholm: Kulturvårdskommittén Vattenfall. էջեր 9, 15–16. ISBN 9789163093890.
  16. ↑ Johnson, Steven (2021). Extra Life (անգլերեն) (1st ed.). Riverhead Books. էջ 186. ISBN 978-0-525-53885-1.
  17. ↑ Bohlin, Nils I. (1967). A Statistical Analysis of 28,000 Accidents with Emphasis on Occupant Restraint Value. 11th Stapp Car Crash Conference. Society of Automotive Engineers. doi:10.4271/670925. SAE Technical Paper 670925. Վերցված է 5 September 2020-ին.
  18. ↑ «A Potted Seat Belt History». Drivers Technology. Արխիվացված է օրիգինալից 2008-05-14-ին. Վերցված է 2009-09-06-ին.
  19. ↑ Kumar, R. Senthil (2016-04-19). Textiles for Industrial Applications (անգլերեն). CRC Press. էջ 252. ISBN 978-1-4665-6650-7.
  20. ↑ Ahmad, Sheraz; Rasheed, Abher; Nawab, Yasir (2020-08-21). Fibers for Technical Textiles (անգլերեն). Springer Nature. էջեր 72–73. ISBN 978-3-030-49224-3.
  21. ↑ Foulois, Benjamin Delahauf (1980). From the Wright brothers to the astronauts. Arno Press. էջ 74. ISBN 9780405122118.
  22. ↑ Pool, William C. (1955). «The Origin of Military Aviation in Texas, 1910–1913». The Southwestern Historical Quarterly. LVIII (January): 342–371. Վերցված է 28 March 2019-ին.
  23. ↑ Giles, Barney M. (October 1950). «Early Military Aviation in Texas». The Southwestern Historical Quarterly. LIV (October): 145–146. Վերցված է 28 March 2019-ին.
  24. ↑ United States Congress House Committee on Public Works Subcommittee on Roads (1972). «1972 Highway Legislation: Hearings, Ninety-second Congress, Second Session». U.S. Government Printing Office. էջ 180. Վերցված է 10 September 2020-ին.
  25. ↑ Hedgbeth, Llewellyn. «Development of Automotive Seatbelts». Second Chance Garage. Արխիվացված է օրիգինալից 2020-11-12-ին. Վերցված է 10 September 2020-ին.
  26. ↑ Fischer, Kurt (16 February 2011). «A Supplier's Perspective on Automotive Safety – Past, Present & Future» (PDF). University of Michigan - UMTRI Automotive Safety Conference. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 30 October 2015-ին. Վերցված է 10 September 2020-ին.
  27. ↑ Mettner, J. (May 2006). «"Crash" Was His Name; Car Safety Was His Game». Minnesota Medicine. 89 (5): 16–7. PMID 16764412. Վերցված է 5 September 2020-ին.
  28. ↑ Johnson, Steven (2021). Extra Life (անգլերեն) (1st ed.). Riverhead Books. էջեր 187–188. ISBN 978-0-525-53885-1.
  29. ↑ «Federal Motor Vehicle Safety Standards; Occupant Crash Protection. Final Rule». nhtsa.dot.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2010-03-25-ին. Վերցված է 2011-02-02-ին.
  30. ↑ «Volvo Cars airbag celebrates 20 years». Volvoclub.org.uk. 2007-05-26. Վերցված է 2009-08-29-ին.
  31. ↑ «Three-point seatbelt inventor Nils Bohlin born». History.com. July 15, 2020. Վերցված է January 11, 2021-ին.
  32. ↑ «Volvo's Three-Point Safety Belt Celebrates 50 Years of Saving Lives». theautochannel.com (Press release). August 11, 2009. Վերցված է January 11, 2021-ին.
  33. ↑ «Earnhardt's death a watershed moment». Sports.espn.go.com. 2011-02-07. Վերցված է 2013-09-30-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:TArgishti/Ավազարկղ&oldid=9696540» էջից