Մասնակից:Sooron13
Չարլզ Դարվին Չարլզ Դարվին Charles Darwin
Նկարը 1880թ. Ծննդյան տարեթիվը: փետրվարի 12 1809թ. Ծննդավայր: Շռուսբերի, Անգլիա Մահվան տարեթիվը: ապրիլի 19 1882թ. (73 տարեկան) Մահվան վայրը: Թաուն Լոնդոնի մաս Անգլիա Երկիրը Անգլիա Գիտական ոլորտը: Կենսաբանություն, երկրաբանություն Աշխատանքի վայրը: Արքայական աշխարհագրական ընկերություն Մայր բուհը: Էդինբուրգի համալսարան, Քեմբրիջի համալսարան Հայտնի է որպես: Էվոլուցիոն տեսության հիմնադիր
Հայտնի է որպես Էվոլյուցիոն տեսության հիմնադիր Կենդանի բնության դասակարգիչ
Մի շարք բուսաբանական տաքսոնների հեղինակ
Բուսաբանական /կրկնակի/ անվանացուցակում այդ անվանումները լրացվում են «Darwin». կրճատումով
Այդպիսի տաքսոնների ցուցակը IPNI կայքում
Չարլզ Ռոբերտ Դարվին ( անգլ.. Charles Robert Darwin; փետրվարի 12 1809 — ապրիլի 19 1882)-անգլիացի բնագետ և ճանապարհորդ, առաջիններից մեկն է, որ գիտակցել և պատկերավոր դրսևորել է, որ կենդանի օրգանիզմների բոլոր տեսակները էվոլյուցիայի են ենթարկվում ընդհանուր նախնիներից: Իր տեսության մեջ, որի առաջին լայնածավալ շարադրումը տպագրված էր 1859թ. <<Տեսակների ծագումը>> գրքում (ամբողջական անվանումը` <<Տեսակների ծագումը բնական ընտրության մեթոդով կամ բարենպաստ ցեղերի կյանքի պայքարի համար գոյատևումը>>) Դարվինը էվոլյուցիայի հիմնական շարժիչ ուժ է համարել բնական ընտրությունը և անորոշ փոփոխականությունը: Էվոլյուցիայի գոյությունը ճանաչվել է գիտնականների մեծամասնությամբ, դեռ Դարվինի կենդանության ժամանակ, երբ բնական ընտրության տեսությունը, որպես էվոլյուցիայի հիմնական շարժիչ ուժը ընդհանուր ճանաչում է ստացել միայն 20-րդ դարի 30-ական թվականներին: Դարվինի հայտնագործությունները և գաղափարները վերամշակված ձևով հիմք են ստեղծում էվոլյուցիայի ժամանակակից համադրական տեսությանը և կազմում են կենսաբանության հիմքը, որը ապահովում է կենսաբազմազանության[1][2] տրամաբանական բացատրությունը: Դարվինի տեսության ուղղափառ /խիստ/ հետևորդները զարգացնում են էվոլյուցիոն մտքի ուղղությունը, որը կրում է իր անունը (դարվինիզմ):
Բովանդակություն
• 1 Կարճ կենսագրությունը
o 1.1Մանկությունը և պատանեկությունը
o 1.2 Կյանքի Էդինբուրգյան ժամանակաշրջան 1825-1827
o 1.3Կյանքի Քեմբրիջյան ժամանակաշրջան 1828-1831
o 1.4Բնագետի ուղևորությունը <<Բիգլ>> նավի վրա1831-1836
o 1.5 Դարվինը և Ֆիգրոյը
o 1.6 Գիտական գործունեությոնը
• 2 Դարվինի հիմնական գիտական աշխատանքները
o 2.1 Վաղ աշխատանքները (մինչ <<Տեսակների ծագումը>>)
o 2.2 <<Տեսակների ծագումը>> աշխատության գրման և տպագրման պատմությունը
o 2.3 Ուշ աշխատանքները (<<Տեսակների ծագումից>> հետո)
• 3 Դարվինը և կրոնը
• 4 Ամուսնություն, երեխաներ
• 5 Պարգևներ և պատվանշաններ
• 6 գաղափարներ, որոնք կապված են Դարվինի անվան հետ, բայց որոնց նա ձեռք չի տվել
• 7 Ցիտատներ
• 8 Հետաքրքիր փաստեր
• 9 Քաղվածվող գրականություն
• 10 Սկզբնաղբյուրներ
• 11 Մատենագիտություն
• 12 Տես նաև
• 13 Հղումներ
Կարճ կենսագրություն Մանկությունը և պատանեկությունը
Չարլզ Դարվինը 7 տարեկանում (1816 ), մոր վաղաժամ մահից մեկ տարի առաջ
Չարլզի հայրը-Ռոբերտ Դարվին
Չարլզ Դարվինը ծնվել է 1809թ. փետրվարի 12 Շռուսբերում Շրոպշիռ կոմսությունում, Մաունթ Հաուս (անգլ. Mounth House) [3] տոհմական կալվածքում: Կայացած բժշկի և ֆինանսիստի` Ռոբերտ Դարվինի (անգլ. Robert Darwin) և Սյուզան Դարվինի (անգլ. Susannah Darwin) (ծնունդով Վեջվուդից, անգլ. Wedgwood) 6 երեխաներից հինգերորդն է: Նա հանդիսանում է Էռազմ Դարվինի թոռը հորական գծով և Ջուլիա Վեջվուդի թոռը մորական գծով: Երկու ընտանիքներն էլ մեծամասամբ ընդունել են ունիթորությունը, բաըց Վեջվուդները եղել են անգլիական եկեղեցու ադեպտներ: Ռոբերտ Դարվինը եղել է բավականին ազատ հայացքների տեր և համաձայնվել է, որպեսզի փոքրիկ Չառլզը Անգլիկան եկեղեցում ստանա հաղորդություն, բայց միևնույն ժամանակ Չառլզը և իր եղբայրները մոր հետ միասին այցելում էին Ունիթորական եկեղեցի: Երբ նա 1817թ. ընդունվեց ցերեկային դպրոց, ութամյա Դարվինը արդեն հաղորդակցվում էր բնական պատմությանը և կոլեկցիաներ հավաքելուն : Նույն տարում, հուլիս ամսին մահանում է նրա մայրը: 1818 սեպտեմբերից մեծ եղբոր Էռազմի (անգլ. Erasmus Alvey Darwin) հետ այցելում է Շռուսբերի մոտակա Անգլիական դպրոց( անգլ. Shrewsbury School), որպես պանսիոներ[4]: Մինչ եղբոր Էռազմի հետ Էդինբուրգի համալսարան ուղևորվելը նա 1825թ. ամռանը նա հանդես է գալիս ասիստենտ-աշակերտ և օգնում է հորը իր բժշկական պրակտիկայում` օգնություն ցուցաբերելով Շռոպշիռի չքավորներին:
Կյանքի Էդինբուրգյան ժամանակահատվածը 1825—1827
Սովորում էր բժշկագիտություն Էդինբուրգյան համալսարանում: Ուսուցման ժամանակ նա գտնում էր, որ դասախոսությունները ձանձրալի են, իսկ վիրաբուժությունը տառապանք է պատճառում, դրա համար թողնում է բժշկագիտության ուսուցումը: Դրա փոխարեն նա Ջոն Էդմոնսթոունի մոտ տաքսիդերմիա է ուսումնասիրում, որն իր փորձն է ձեռք բերել արշավի ժամանակ Չարլզ Վատերտոնին (անգլ. Charles Waterton) ուղեկցելով Հարավային Ամերիկայի անձրևային անտառները, շատ հաճախ խոսելով նրա մասին << շատ հաճելի և բազմուսում մարդ>> » (անգլ. very pleasant and intelligent man).[5]
Մյուս տարի լինելով բնական պատմության կաբինետի ուսանող նա միանում է Պլինևսկու ուսանողական հասարակությանը, ուր ակտիվ քննարկվում էր ռադիկալ /արմատական/ մատերիալիզմը: Այդ ժամանակ նա հանդես էր գալիս, որպես ասիստենտ Ռոբերտ Էդմոնդ Գրանտի (անգլ. Robert Edmund Grant) մոտ ծովային անողնաշարավորների կենսական ցիկլի և անատոմիայի հետազոտություննրում: Ընկերության նիստերի ժամանակ 1827թ. նա ներկայացնում է կարճ տեղեկություններ իր առաջին բացահայտումների մասին, որը հայացք է փոխում հասարակ երևույթների վերաբերյալ: Մասնավորապես նա ցույց տվեց, որ այսպես կոչված մշանկայի /яйца мшанки/ Flustra ձվերը , տիրապետում են ընդունակությամբ ինքնուրույնաբար շարժվել թարթիչների օգնությամբ և իրականում հանդիսանում են, որպես թրթուռներ, մյուս հայտնագործությունում նա նկատում էր, որ փոքրիկ գնդաձև մարմինները, որոնք համարվում են ջրիմուռների Fucus loreus երիտասարդ փուլերը, իրենցից ներկայացնում են կնճիթային տզրուկի Pontobdella muricata. ձվային բոժոժներ: Մի անգամ Դարվինի ներկայությամբ Գրանտը գովաբանում էր Լամարկի էվոլյուցիոն գաղափարները: Դարվինը զարմացած էր այդ հրճվական ճառով , բայց լռություն պահպանեց:Վերջերս նա նույնատիպ գաղափարներ էր վերցրել իր էռազմ պապիկից` կարդալով նրա Զոոնոմիան, դրա համար տեղյակ էր այդ տեսության հակասություններին[6]: Էդինբուրգում երկրորդ տարվա մնալու ընթացքում Դարվինը հաճախում է Ռոբերտ Ջեմսոնի բնական պատմության կուրսը, որը ընդգրկում էր երկրաբանությունը, ներառյալ բանավեճը Նեպտունիստների և Պլուտոնիստների միջև: Այն ժամանակ Դարվինը ոչինչ չէր զգում երկրաբանական գիտությունների հանդեպ, թեև ստացել էր բավականաչափ նախապատրաստում, որ բանականորեն դատի այդ առարկայի[7] մասին: Այդ ընթացքում նա ուսումնասիրել է բույսերի դասակարգումը, մասնակցությունն է ունեցել ընդարձակ հավաքածուների աշխատանքում Համալսարանական թանգարանում, այն ժամանակաշրջանի ամենամեծ թանգարաններից մեկում[8]:
Կյանքի Քեմբիջյան ժամանակաշրջանը 1828-1831
Դեռևս լինելով երիտասարդ Դարվինը դարձավ գիտական էլիտայի անդամ (Նկարի հեղինակը Ջորջ Ռիչմոնդ , 1830թ.) Դարվինի հայրը իմանալով է, որ տղան թողել է բժշկության ուսուցումը շատ է սրտնեղում և առաջարկում է նրան ընդունվել Քեմբրիջի քրիստոնեական քոլեջ և Անգլիական եկեղեցում[9] քահանայի աստիճան ստանալ: Դարվինի խոսքերով Էդինբուրգում անցկացրած օրերը նրա մեջ կասկած էին առաջացրել անգլիական եկեղեցու[7] դոգմաներում: Այդ իսկ պատճառով մինչ վերջնական որոշում կայացնելը նա մտածելու ժամանակ է վերցնում: Այդ ընթացքում նա ջանասիրությամբ կարդում է աստվածաբանական գրքեր և վերջին հաշվով համոզում է իրեն եկեղեցական դոգմաների ընդունելիությունը և պատրաստվում է ընդունվելուն: Էդինբուրգում ուսման ժամանակ նա որոշ հիմունքներ մոռացել էր, որոնք անհրաժեշտ էին ընդունվելու համար, այդ պատճառով նա պարապում էր մասնավոր ուսուցչի մոտ Շրուսբերում և ընդունվոմ է Քեմբրիջ տոնական արձակուրդներից հետո 1828թ. սկզբին: Դարվինը սկսեց սովորել, բայց նրա իսկ խոսքերով ինքը այնքան էլ չէր խորանում ուսման մեջ, իր ամբողջ ժամանակի մեծ մասը հատկացնելով ձիավարությանը, որսորդությանը և հրաձգությանը (դասախոսությունների հաճախումը կամավոր էր): Նրա հորեղբոր որդին` Վիլյամ Ֆոքսը (անգլ. William Darwin Fox) ծանոթացնում է նրան միջատաբանությանը և մտերմացնում է մի շարք անձանց հետ, ովքեր տարված էին միջատների հավաքածուներով:Արդյունքում Դարվինի մոտ արթնանում է բզեզներ հավաքելու կիրք: Նույն Դարվինը իր հետաքրքրությունները հաստատելու համար բերում է հետևյալ պատմությունը. << Մի անգամ ծառից պոկելով հին կեղևի կտոր, ես տեսա երկու արտասովոր բզեզներ, ես յուրաքանչյուր ձեռքով վերցրեցի մեկական բզեզ, բայց ես տեսա երրորդին, ինչ-որ նոր տեսակի, որին ես ի վիճակի չէի բաց թողնել և ես այն բզեզին, որը աջ ձեռքում էր դրեցի բերանս: Բայց ավաղ նա բաց թողեց ինչ-որ չափազանց այրիչ հեղուկ, որը այնպես վառեց լեզուս , որ ե ս ստիպված էի թքել բզեզին և ես կորցրեցի նրան այնպես, ինչպես երրորդին: Որոշ նրա ձեռքբերումները տպագրվեցին Ստիվենսի (անգլ. James Francis Stephens) <<Բրիտանական միջատաբանության նկարազարդումները>> գրքում` անգլ. «Illustrations of British entomology»:
Գենսլոու Ջոն Ստիվեն
Նա դառնում է բուսաբանության պրոֆեսոր Ջոն Ստիվեն Գենսլոու (անգլ. John Stevens Henslow) հետևորդը և մոտիկ ընկերը: Շնորհիվ Գենսլոուի հետ ծանոթությանը նա ծանոթանում է ուրիշ առաջատար բնագետների հետ, իրենց շրջանակներում հայտնի դառնալով որպես. <<այն ով զբոսնում է Գենսլուի հետ>>(անգլ. «the man who walks with Henslow») : Երբ մոտենում է քննությունները Դարվինը կենտրոնանում է ուսման վրա: Այդ ժամանակ նա կարդում է Վիլյամ Պալեիի (անգլ. William Paley) <<Քրիստոնեության ապացուցումը>> (անգլ.. «Evidences of Christianity») , ում լեզուն և շարադրանքը հիացնում են Դարվինին[10]: Ուսման վերջում 1831թ. հունվարին Դարվինը լավ առաջադիմել էր աստվածաբանությունում, ուսումնասիրել էր գրականության դասականներին, մաթեմատիկան և ֆիզիկան և հաջողությամբ 178 քննություն[11] հաջող հանձնողներից նա ցուցակում 10-րդն էր:
Դարվինը մնում է Քեմբրիջում մինչև հունիս: Նա ուսումնասիրում է Պալեի <<Բնական աստվածաբանություն>>(անգլ. «Natural Theology») աշխատանքը, ուր հեղինակը բերում է աստվածաբանական փաստարկներ բնության էության բացատրմանը, բացատրելով ադապտացիան բնության[12] օրենքների միջոցով, որպես Աստծո ազդեցություն: Նա կարդում է Գերշիլի գիրքը, որտեղ նկարագրված էր բնական փիլիսոփայության գերագույն նպատակը, որպես օրենքների ըմբռնում ինդուկցիոն դատողության միջոցով, որը հիմնված էր հետազոտությունների վրա: Հատուկ ուշադրություն է դարձնում Ալեքսանդր ֆոն Գումբոլդտի <<Անձնական պատմություն>> (անգլ. «Personal Narrative») գրքին, ուր հեղինակը նկարագրում է իր ճանապարհորդությունները: Թեներիֆե կղզու նկարագրությւոնը, որը բերում է Գումբոլդտը, Դարվինին և նրա ընկերներին վարակում են գաղափարով ուսումն ավարտելուց հետո մեկնել այնտեղ, որպեսզի արևադարձային պայմաններում զբաղվեն բնական պատմությամբ: Դրան պատրաստվելու համար նա նա Ադամ Սեջվիկի (անգլ. Adam Sedgwick) մոտ սովորում է երկրաբանական կուրսում ևամռանը նրա հետ մեկնում է Ուելս.[13] ցեղերի քարտեզագրմանը: Երկու շաբաթ անց վերադառնալով Հյուսիսային Ուելոսվ կարճատև ուղևորությունից , նա գտնում է նամակ Գենսլոուից, ուր նա Դարվինին ներկայացնում է <<Բիգլի>> կապիտանին` Ռոբերտ Ֆիցրոյին, որպես համապատասխան մարդ բնագետի չվարձատրվող պաշտոնին, ում հրամանատարության տակ չորս շաբաթ անց պետքի սկսվի արշավը դեպի Հարավային Ամերիկայի ափերը: Դարվինը պատրաստ էր ընդունել առաջարկը, բայց նրա հայրը դեմ էր նման տեսակի արկածներին, քանի որ կարծում էր երկամյա ճամփորդությունը ոչ այլ ինչ է, քան ժամանակի դատարկ վատնում: Բայց նրա մորեղբոր Ջոզան Վեջվուդ II (անգլ. Josiah Wedgwood II) միջամտումը համոզում է իր հորը տալ համաձայնություն[14]:
Բնագետի ճամփորդությունը <<Բիգլ>> նավի վրա 1831-1836 Մինչ <<Բիգլը>> կատարում էր Հարավային Ամերիկայի ջրափնյա գծի նկարահանումը, Դարվինը սկսեց կազմել տեսություններ նրան շրջապատող բնության հրաշքների մասին:
Հիմնական հոդված: Չառլզ Դարվինի շուրջերկրյա ճանապարհորդությունը
Համալսարանը ավարտելուց հետո 1831թ. Դարվինը, որպես բնագետ շուրջերկրյա ճամփորդության է գնում թագավորական նավատորմի արշավային <<Բիգլ>> նավով, որտեղից Անգլիա է վերադարձել միայն 1836թ. հոկտեմբերի 2-ին: Ճանապարհորդությունը տևել է 5 տարուց ոչ պակաս: Ժամանակի մեծ մասը Դարվինը անց էր կացնում ափին, ուսումնասիրելով երկրաբանություն և հավաքելով բնական պատմության հավաքածու, այն ժամանակ, երբ <<Բիգլը>> Ֆիցրոյի գլխավորությամբ ափի հիդրոգրաֆիկական և քարտեզագրական նկարահանումներ[15][16] էր իրականցնում: Ճամփորդության ժամանակ նա հանգամանորեն գրի էր առնում իր հետազոտումները և տեսական երեսպատումները: Ժամանակ առ ժամանակ, երբ դրա համար հարմար պահ էր ստեղծվում Դարվինը նշումների պատճենը ուղարկում էր Քեմբրիջ նամակների հետ միասին, որոնք ներառում էին իրենց մեջ օրագրի տարբեր մասերի պատճենները ազգականների[17] համար: Ճամփորդության ժամանակ նա կատարել է մի շարք տարբեր շրջանների երկրաբանական նկարագրում, հավաքել կենդանիների կոլեկցիա, նաև կատարել է ծովային անողնաշարների արտաքին կառուցվածքի և անատոմիայի կարճ նկարագրում:Ուրիշ ոլորտներում, ուր Դարվինը անտեղյակ էր, նա իրեն ցուցաբերեց, որպես հմուտ կոլեկցիոներ` հավաքելով նմուշներ, որպեսզի մասնագետները[18] ուսումնասիրեն: Չնայած հաճախ շատ վատ ինքնազգացողությանը կապված ծովային հիվանդության հետ Դարվինը շարունակում էր իր ուսումնասիրությունները նավամատույցի վրա. նրա կենդանաբանական նմուշների մեծ մասը եղել են ծովային անողնաշարաների մասին, որոնց նա կոլեկցիա էր հավաքում և նկարագրում ծովի հանդարտման ժամանակ[15][19]: Առաջին կանգառի ժամանակ Սանտյագոյի ափերի մոտ, Դարվինը մի հետաքրքիր երևույթ է նկատում` հրաբխային քարաժայռեր խեցիներով և մարջաններով, որոնք լավայի բարձր ջերմաստիճանի ազդեցության տակ վերածվել էին սպիտակ պինդ լեռնատեսակի:Ֆիցրոյը նրան է տալիս Չառլզ Լայելի <<Երկրաբանության հիմքերը>>(անգլ. ”Principles of Geology”) գրքի առաջին հատորը, ուր հեղինակը ձևակերպում է ունիֆորմիզմի կոնցեպցիաները երկար ժամանակահատվածում երկրաբանական փոփոխությունների մեկնաբանության միջոցով: Եվ արդեն առաջին հետազոտությունները, որը կատարվել է Դարվինի կողմից Կանաչ Հրվանդանի կղզիների վրա Սանտյագոյում, ցույց տվեցին մեթոդի գերազանցությունը, որը կիրառվել էր Լայելի կողմից: Հետագայում Դարվինը ընդունում և օգտագործում է Լայելի մոտեցումը երկրաբանության [20] գրքի գրառման տեսական մոտեցումների և անդրադարձների համար:
<<Բիգլ>> նավի ճամփորդությունը
Պունտա Ալտա վայրում, որը Պատագոնիայում է, նա կարևոր հայտնագործություն է անում: Դարվինը հայտնաբերում է քարացած անհետացած հսկայական կաթնասուն: Գտածոյի կարևորությունը ընդգծվում է նրանում , որ կենդանու մնացորդները գտնվեցին հանքատեսակներում նոր տեսակի փափկամարմնու խեցիների կողքին, ինչը անուղղակիորեն ցույց է տալիս ոչ վաղուցվա անհետացումը` առանց կլիմայի փոփոխության հատկանիշների կամ աղետների: Նա բնորոշում է գտածոն, որպես քիչ հայտնի մեգատերիա /мегатерия /ոսկրե զրահով, որը առաջին հայացքից նման էր տեղական զրահամորթու հսկայական վարկածին: Այդ գտածոն մեծ հետաքրքրություն առաջացրեց, երբ հասավ Անգլիայի[21] ափերին: Տեղական գաուչոների հետ երկրի ներքին շրջանները ուղևորվելիս երկրաբանությունը նկարագրելու և բրածո մնացորդների հավաքածու հավաքու ժամանակ նա ձեռք է բերում պատկերացումներ, հեղաշրջման ժամանակահատվածում բնիկ ազգությունների և գաղութարարների փոխհամագործակցության սոցիալական, քաղաքական և մարդաբանական տեսանկյունների մասին: Նա նաև նկատում է, որ նանդու ջայլամի երկու տարատեսակները ունեն տարբեր, բայց վերածածկվող արեալներ.[22][23]: Շարժվելով դեպի հարավ, նա հայտնաբերում է աստիճանաձև հարթավայրեր` ծածկված կոկանով և փափկամորթու խեցիներով, նման ծովային սարահարթերի` արտացոլելով ցամաքի բարձրացման շարքը: Կարդալով Լայելի երկրորդ հատորը, Դարվինը ընդունում է նրա տեսակետը տեսակների <<ստեղծման կենտրոնի>> վերաբերյալ, բայց նրա գտածոները և դատողությունները ստիպում են նրան կասկածի տակ առնել Լայելի գաղափարները տեսակների անհետացման և հարատևության վերաբերյալ.[24][25]
Նավամատույցի վրա գտնվում էին երեք հրոերկրացիներ, որոնց Անգլիա էին տեղափոխել <<Բիգլի>> անցած արշավի ժամանակ 1830թ. փետրվարին: Անգլիայում մեկ տարի անցկացնելուց հետո նրանք ետ են վերադարձվել Հրո Երկիր, որպես քարոզիչներ: Դարվինը համարեց նրանց քաղաքակիրթ, բարեկամական, այն ժամանակ, երբ իրենց ցեղակիցները <<խեղճ, անկում ապրած վայրենիներ>> երևացին, ճիշտ այնպես, ինչպես միմյանցից տարբերվում են ընտանի և վայրի կենդանիները:[26] Դարվինի համար այդ տարբերությունները առաջին հերթին ցուցադրեցին քաղաքավարության գերազանցության նշանակությունը, բայց ոչ ռասայական անլիարժեքությունը: Ի տարբերություն իր գիտնական ընկերների, նա արդեն մտածում էր, որ մարդու և կենդանու միջև անհաղթահարելի անդունդ[27] գոյություն չունի: Մեկ տարի անց այդ առաքելությունը լքված էր: Հրոերկրացին, ում անվանել էին Ջիմի Բուտոն (անգլ. Jemmy Button) սկսել էր ապրել այնպես ինչպես մյուս աբորիգենները. նա ուներ ուներ կին և չուներ ոչ մի ցանկություն վերադառնալ Անգլիա[28]:
Չիլիում Դարվինը դառնում է ուժեղ երկրաշարժի ականատես և տեսնում է նշաններ, որոնք մատնանշում էին, որ հողը հենց նոր բարձրացել է: Այդ բարձրացած հողի շերտը իր մեջ ներառում էր երկփեղկանի կակղամորթու խեցիներ, որոնք գտնվում էին բարձր մակընթացության մակարդակից բարձր: Անդերի բարձրավայրերում նա նույնպես հայտնաբերել է կակղամորթու խեցիներ և մի քանի տեսակ գտածո ծառեր, որոնք սովորաբար աճում են ավազոտ լողափներում: Իր տեսական մտորումները բերեցին նրան, որ ցամաքի բարձրացման ժամանակ խեցիները գտնվում էին բարձր սարերում, իսկ ծովային հատակի հատվածների իջեցման ժամանակ օվկիանոսային կղզիները անցնում են ջրի տակ և այդ ժամանակ կղզիների շուրջ առափնյա բուստախութերից կազմավորվում են արգելախութեր, հետագայում ատոլներ / մարջանի մանեկաձև կղզի/: [29][30] Գալապագոսյան կղզիներում Դարվինը նկատեց, որ ծայրահավիկի /семейства пересмешниковых/ ընտանիքից որոշ ներկայացուցիչներ տարբերվում են այդպիսիներից Չիլիում և տարբերվում են իրարից տարբեր կղզիներում: Նաև նա լսել էր, որ ցամաքային կրիաների զրահները թեթևակի տարակերպվում են ձևով` մատնացույց անելով ծագման կղզին[18][23]: Ավստրալիայում տեսած պարկավոր կենգուրույանման առնետները/ շիկամկները և բադակտուցները այնպիսի արտասովոր էին, որ Դարվինը եկավ այն մտքին որ ամենաքիչը երկու ստեղծող են միաժամանակ աշխատել այս աշխարհը ստեղծելիս.[31]: Նա գտավ, որ Ավստրալիայի աբորիգենները <<բարեկիրթ են և հաճելի>> նկատեց, եվրոպական գաղութացման[32]
ճնշման տակ, նրանց թվաքանակի արագ կրճատումը:
<<Բիգլը>> հետազոտում էր Կոկոսյան կղզիների ատոլները / մարջանի մանեկաձև կղզի/ նպատակ ունենալով պարզաբանել նրանց ձևավորման մեխանիզմները: Այդ հետազոտության հաջողությունը շատ բանում որոշված էր Դարվինի[30] տեսական մտորումներով: Ֆիցրոյը սկսել էր գրել պաշտոնական փոխադրություն Բիգլի ճամփորդության մասին և Դարվինի օրագիրը ընթերցելուց հետո, նա առաջարկում է այն ներառել հաշվետվության մեջ: [33] Իր ճամփորդության ժամանակ Դարվինը եղել է Թեներիֆե կղզում, Կանաչ Հրվանդանի կղզիներում, Բրազիլիայի ափերին, Արգենտինայում, Ուրուգվայում, Հրո Երկրում, Թասմանիայում, Կոկոսյան կղզիներում, որտեղից բերեց մեծ քանակի հետազոտություններ: Արդյունքները նա շարադրել է իր գործերում` <<Բնագետի որոնումների օրագիրը>>( The Journal of a Naturalist, 1839), <<Բիգլ նավի վրա ճամփորդության կենդանաբանությունը>> (Zoology of the Voyage on the Beagle, 1840), <<Կորալյան խութերի կառուցվածքը և բաշխումը>> (The Structure and Distribution of Coral Reefs, 1842); Առաջին հետաքրքիր բնական երևույթներից, որ Դարվինը նկարագրել էր իր գիտական գրականության մեջ, եղել են պենինտենտես հատուկ ձևի սառցե բյուրեղները, որոնք առաջանում են Անդերում սառցադաշտի մակերեսի վրա: Դարվինը և Ֆիցրոյը
Կապիտան Ռոբերտ Ֆիցրոյ
Նախքան ճամփորդության գնալը Դարվինը հանդիպում է Ֆիցրոյի հետ: Հետագայում կապիտանը հիշում է այդ հանդիպումը և ասում, որ Դարվինը իր քթի ձևի պատճառով վտանգված էր մերժված լինելու: Լինելով Լաֆատերի ուսման հետևորդը, նա ենթադրում էր, որ գոյութուն ունի մարդու բնավորության և արտաքին գծերի կապ ու այդ պատճառով կասկածում էր, որ այդպիսի քթով մարդը` ինչպիսին Դարվինինն է, կարող է տիրապետել բավականին էներգիայով և վճռականությամբ ճամփորդություն կատարելու համար: Չնայած նրան, որ <<Ֆիցրոյը անտանելի բնույթի տեր էր>> <<նա տիրապետում էր վեհանձն գծերով. եղել է պարտքին հավատարիմ, չափազանց մեծահոգի, խիզախ, համարձակ, տիրապետում էր անզուսպ էներգիայով, բոլոր նրանց անկեղծ ընկերն էր, ով գտնվում էր իր ղեկավարության տակ>>[7] : Ինքը` Դարվինը, նշում է , որ կապիտանի վերաբերմունքը իր նկատմամբ շատ լավ էր <<բայց հաշտ ապրել այդ մարդու հետ այն մոտիկությունից, որը անխուսափելի էր մեզ համար. նավասենյակում երկուսով մի սեղանի շուրջ ճաշելիս շատ դժվար էր: Մի քանի անգամ մենք գժտվեցինք, քանի որ բորբոքվելով նա կորցնում էր դատելու ընդունակությունը>>[7] : Այնուամենայնիվ, նրանց միջև լինում էին քաղաքական տեսակետների հողի վրա լուրջ տարաձայնություններ: Ֆիցրոյը համոզված կոնսերվատոր էր, նեգրերի ստրկության պաշտպան, խրախուսում էր անգլիական կառավարության հետադիմական գաղությային քաղաքականությունը: Ֆիցրոյը լինելով ծայրաստիճան կրոնական մարդ, եկեղեցու դավանության անառարկելի կողմնակիցը, ի վիճակի չէր հասկանալ Դարվինի կասկածները տեսակների հարատևության հարցում: Հետագայում, նա զայրացել էր Դարվինի վրա նրա համար, որ նա այդպիսի սրբապիղծ գիրք է տպագրել / նա դարձել էր եկեղեցական/, ինչպիսինն է <<Տեսակների ծագումը>> [7] :
Գիտական գործունեությունը վերադարձից հետո
1838-1841թ.թ. Դարվինը եղել է Լոնդոնի երկրաբանական ընկերության քարտուղար: 1839թ. ամուսնացել է, իսկ 1842թ. ամուսինները Լոնդոնից տեղափոխվել են Դաուն / Կենտ կոմսություն/, որտեղ մշտապես սկսեցին ապրել: Այստեղ Դարվինը վարում էր գիտնականի և գրողի մենավոր և չափավոր կյանք: Դարվինի հիմնական գիտական աշխատությունները Վաղ աշխատանքները (մինչ «Տեսակների ծագումը») Շուտով վերադարձից հետո Դարվինը մի գիրք է տպագրում, որը հայտնի է համառոտ վերնագրով <<Բնագետի ճամփորդությունը աշխարհի շուրջը <<Բիգլ>> նավի վրա: Նա մեծ հաջողություն է ունեցել և երկրորդ ընդլայնված տպագրումը թարգմանվել է բազմաթիվ եվրոպական լեզուներով և մի քանի անգամ վերահրատարակվել է: Դարվինը իր մասնակցությունն է ունեցել նաև <<Ճամփորդության կենդանաբանություն>> հինգ հատորանոց մենագրության գրման մեջ: Որպես կենդանաբան Դարվինը իր ուսումնասիրության առարկա է դարձրել բեղոտանի խեցգետիններին, և շուտով դառնում է աշխարհի ամենալավ մասնագետը այդ ոլորտում: Նա գրել է և տպագրել է <<Բեղոտանի խեցգետիներ>> (Monograph on the Cirripedia, 1851—1854) չորս հատորանոց մենագրությունը, որից կենդանաբանները օգտվում են մինչ այսօր:
<<Տեսակների ծագման>> գրման և հրատարակման պատմությունը 1837թ-ից Դարվինը օրագիր է վարում, ուր գրի էր առնում տնային կենդանիների և բույսերի կարգերի տվյալները, նաև բնական ընտրության դիտումները: 1842թ. նա գրում է առաջին նկարագիրը տեսակների առաջացման մասին: Սկսած 1855թ-ից նամակագրույթուն է ունենումամերիկացի բուսաբան Ա. Գրեմի հետ, որին երկու տարի անց շարադրեց իր գաղափարները: Անգլիացի բնագետ և երկրաբան Չ. Լայելի ազդեցության տակ Դարվինը 1856թ. սկսում է նախապատրաստել գրքի երրորդ ընդլայնված տարբերակը: 1858թ. հունիսին, երբ աշխատանքը կիսով չափ կատարված էր, նա անգլիացի բնագետ Ա.Ռ. Ուոլեսից նամակ է ստանում վերջինիս ձեռագրերի հոդվածով: Այդ հոդվածում Դարվինը գտնում է բնական ընտրության իր սեփական տեսության համառոտ շարադրանքը: Երկու բնագետներն անկախ և միաժամանակ մշակել էին նույնատիպ տեսություններ: Երկուսի վրա էլ իր ազդեցությունն էր թողել ազգաբնակչության մասին Տ. Ռ. Մալտուսի աշխատանքը, երկուն էլ ուսումնասիրել էին ֆլորա, ֆաունա և մի խումբ կղզիների երկրաբանական կազմավորումները և հայտնաբերել էին շոշոփելի տարբերություններ նրանցում բնակկեցված տեսակների միջև: Դարվինը Լայելին է ուղարկում Ուոլեսի ձեռագիրը իր սեփական նկարագրի հետ միասին` երկրորդ տարբերակի ուրվագծերով (1844) և Ա. Գրեյին (1857) ուղարկված իր նամակի պատճենով Լայելը խորհրդի համար դիմեց անգլիացի բուսաբան Ջոզեֆ Ջուկերին և 1859թ հուլիսի մեկին նրանք միասին Լոնդոնում Լինևսկու ընկերությանը ներկայցնում են իրենց ածշխատանքները: 1859թ. Դարվինը տպագրում է <<Տեսակների ծագումը բնական ընտրության միջոցով կամ բարենպաստ տեսակների պահպանումը կյանքի պայքարում>> (The Effects of Cross- and Self-Fertilization in the Vegetable Kingdom, 1876). գործը, որտեղ նա ցույց է տալիս կենդանիների և բույսերի փոփոխականությունը, նրանց բնական ծագումը ավելի վաղ տեսակներից:
Ուշ աշխատանքները («Տեսակների ծագումից» հետո)
1868թ. Դարվինը տպագրում է իր երկրորդ աշխատանքը` կապված էվոլյուցիայի տեսաության հետ-<<Բույսերի և կենդանիների փոփոխումը տնային պայմանում>>, ուր մտել են օրգանիզմի էվոլյուցիայի անթիվ օրինակներ: 1871թ. լույս է տեսնում Դարվինի ևս մեկ կարևոր աշխատանք <<Մարդու ծագումը և սեռական ընտրությունը>>, որտեղ Դարվինը բերում է փաստարկներ հօգուտ մարդու բնական ծագմանը կենդանուց (կապկանման նախնիներից): Դարվինի մյուս հայտնի ուշ աշխատանքներց է <<Խոլորձների փոշոտումը>>, <<Էմոցիաների արտահայտումը մարդու և կենդանիների մոտ>>, <<Խաչաձև փոշոտման և ինքնափոշոտման գործողոթյունը բուսական աշխարհում>>: Դարվինը և կրոնը
Դարվինի աղջկա` Էննիի մահը, 1851թ. եղավ վերջին կաթիլը, որը կանխում է արդեն իսկ կասկծող Դարվինին ամենաբարելավ Աստծու գաղափարից Դարվինը ծագումով նոնկոնֆորմիստական շրջապատից էր: Թեև նրա ընտանիքի որոշ անդամները ազատախոհ էին, բացահայտորեն ժխտում էին հին ավանդական կրոնական հավատալիքները, ինքը սկզբից կասկածի չէր ենթարկում Աստվածաշնչի[35]. բառացի իսկությունը: Նա այցելել է անգլիկան դպրոց, հետո Քեմբրիջում ուսումնասիրել է անգլիական աստվածաբանություն, որպեսզի դառնա պաստոր /բողոքանների քահանա/ և միանգամայն համոզված էր Վիլյամ Պեյլի վախճանաբանական փաստարկներին, որի համաձայն բանական համասարքը /разумное устройство/, որը տեսանելի է բնության մեջ, ապացուցում է Աստծո գոյությունը: Բայց նրա հավատը սկսեց տատանվել <<Բիգլի>> վրա ճամփորդելիս: Նա կասկածի էր ենթարկում իր տեսածը` զարմանալով հմայիչ, խորջրյա էակներով, որոնք ստեղծված էին այնպիսի խորքերում, որտեղ ոչ ոք չէր կարող հիանալ նրանց տեսքով, սասանվելով իշամեղու տեսնելուց, որոնք կատվածահար էին անում թրթուռներին, ովքեր պետք է սնունդ լինեին իրենց թրթուռների համար: Վերջին օրինակում նա տեսավ ակնհաւտ հակասություն Պեյլիի աշխարհակառուցվածքի պատկերացումներում: Ճամթորդելով <<Բիգլի>> վրա Դարվինը դեռ հավատարիմ էր մնում խիստ հետևողական հայացքներին և միանգամայն կարող էր վկայակոչել Աստվածաշնչի հեղինակությանը բարոյականության հարցերում, բայց աստիճանաբար սկսեց վերանայել ստեղծման պատմությունը, այն տեսքով, որով նա ներկայացված է Հին Կտակարանում, որպես սուտ և վստահության ոչ արժանի. <<…ելել եմ այն գիտակցմանը, որ Հին Կտակարանը իր աշխարհի սուտ պատմության ակնհայտությամբ, իր բաբելոնական աշտարակով, ծիածանով, որպես պատգամի խորհրդանիշ և այլն, … արժանի են վստահության նույն չափով, ինչքան հնդիկների սրբազան գրքերը կամ որևէ վայրենու հավատալիքները>>:[35] Վերադառնալուց հետո, նա սկսել էր տեսակների փոփոխման ապացույցների հավաքումը: Նա գիտեր, որ իր կրոնական բնագետ ընկերները նման հայացքները համարում են հերետիկոսություն, որոնք քայքայում են սոցիալական կանոնների հրաշալի բացատրությունները, և գիտեր, որ նման հեղափոխական գաղափարները կընդունվեն էլ ավելի ոչ հյուրընկալ, այն ժամանակ, երբ անգլիական եկեղեցու դիրքերը հայտնվեցին արմատական աթեիստների և դիսենտերների կրակի տակ: Գաղտնի մշակելով իր բնական ընտրության տեսությունը, Դարվինը կրոնի մասին անգամ գրում է, որպես կենդանի մնալու ցեղական ռազմավարություն` հավատալով Աստծուն, ինչպես գերագույն էությանը, ով որոշում է այս աշխարհի օրենքները: Նրա հավատը աստիճանաբար թուլացել էր ժամանակի ընթացքում և 1851թ. Էնիի մահվանից հետո Դարվինը կորցնում է հավատը քրիստոնեության նկատմամբ: Նա շարունակում է տեղական եկեղեցուն օգնություն ցուցաբերել և օգնում է ծխականներին ընդհանուր գործերում, բայց կիրակի օրերին, երբ ամբողջ ընտանիքը ուղևորվում էր եկեղեցի, նա գնում էր զբոսանքի: Հետագայում, երբ իրեն հարցնում էին կրոնական հայացքներից Դարվինը գրում էր, որ երբեք աթեիստ չի եղել այն իմաստով, որ Աստծո գոյությունը չի ժխտել և ընդհանուր առմամբ <<ճիշտ կլիներ իմ միտքը նկարագրել, որպես ագնոստիկական>> : Միաժամանակ Դարվինի առանձին արտահայտումները կարելի է գնահատել որպես աթեիստական կամ դեիստական: <<Տեսակների ծագման>> վեցերորդ հրատարակումը (1872) ավարտվում է դեիզմի ոգով. << Առկա է վեհություն այն տեսակետում, որով կյանքն իր տարբեր դրսևորումներով Ստեղծողը ի սկզբանե ներշնչել է մեկ կամ սահմանափակ թվով ձևերում, այն ժամանակ, երբ մեր մոլորակը շարունակում է պտտվել համաձայն ձգողականության անփոփոխ օրենքների, և նման պարզ սկզբունքից զարգանում է և շարունակում է զարգանալ ամենագեղեցիկ և ամենազարմանալի ձևերի անսահման թիվը>>: Միևնույն ժամանակ Դարվինը նշում էր, որ բանական ստեղծման պատկերացումը, որպես սկզբնապատճառ <<ինձ ղեկավարել է այն ժամանակ, երբ ես գրում էի << Տեսակների ծագումը>>, հենց այդ պահից նրա նշանակությունը ինձ համար սկսեց շատ դանդաղ, ոչ շատ երկար տատանումներից հետո, ավելի ու ավելի թուլանալ>>: Որպես աթեիստական կարելի է գնահատել Դարվինի արտահայտումները Գուրկերին ուղղված նամակում(1868/. <<…ես համաձայն չեմ, որ հոդվածը անվրեպ է, ես հրեշային եմ գտնում հաստատումը, իբրև թե կրոնը ուղղված չէ գիտության դեմ … բայց երբ ես ասում եմ թե այն սխալ է, ես վստահ չեմ, արդյոք չէր լինի ողջամիտ գիտության մարդկանց համար ամբողջությամբ անտեսել կրոնի ամբողջ բնագավառը>>: <<Ինքնակենսագրությունում>> Դարվինը գրել է. << Այդպես կամաց-կամաց իմ հոգու մեջ սողոսկեց անվստահությունը և ես վերջիվերջո դարձա անհավատ: Բայց դա տեղի էր ունենում այնքան դանդաղ, որ ես չէր զգում ոչ մի վշտացում, և այլևս երբեք մեկ վայրկյանով էլ թերահավատություն չէի զգում իմ եզրակացության ճշտության մեջ: Եվ, իրոք, ես ի վիճակի չէի հսականալ, թե ով կարող էր ցանկանալ, որպեսզի քրիստոնեական ուսուցումը լիներ ճշմարիտ և եթե այդպես է ուրեմն այդ հասարակ տեսքտը /Ավետարանը/ ցույց է տալիս, որ անհավատ մարդիկ` իսկ այդ թվում պետք է ներառվեն իմ հայրը, եղբայրը և իմ բոլոր լավ ընկերները, պետք է պատիժ կրեն:: Գարշելի ուսուցում>>[35]: Իր պապիկի` Էռազմ Դարվինի կենսագրությունը գրելիս Չարլզը հիշեցնում է սուտ լուրերի մասին, համաձայն որի Էռազմը մահվան մահճում Աստծուն է աղերսել: Չառլզը իր պատմվաքը եզրափակում է հետևյալ բառերով. <<Այսպիսինն են եղել քրիստոնեական զգացումները այս երկրում 1802թ. <…> Մենք կարող ենք ծայրահեղ դեպքում հուսալ, որ ոչ մի նման բան էլ գոյություն չունիաղբյուրը նշված չէ 345օր>>:Չնայած բարեմաղթանքներին նմանատիպ պատմություններ նույնպես ուղեկցում էին Չառլզի վախճանը: Նրանցից ամնամեծ հռչակ է ստացել անգլիացի քարոզչուհի, այսպես կոչված <<Լեդի Հուպի պատմությունը>> տպագրված 1915թ., որտեղ հաստատվել է, որ Դարվինը ենթարկվել է կրոնական դարձումի հիվանդության ընթացքում մինչև վախճանը: Նմանատիպ պատմություններ ակտիվ տարածվում էին տարբեր տիպի կրոնական խմբերի կողմից և վերջիվերջո ձեռք են բերել քաղաքային առասպելների կարգավիճակ, բայց դրանք Դարվինի երեխաների կողմից ժխտվել են և պատմությունների կողմից դեն են նետվել, որպես անհիմն: [36] Ամուսնություն, երեխաներ 1893թ. հունվարի 29-ին Դարվինը ամուսնանում է մորեղբոր աղջկա` Էմմա Վեջվուրդի հետ: Ամուսնության արարողությունը անցկացվել է Անգլիական եկեղեցու ավանդակարգով և ունիթորական ավանդակարգին համապատասխան: Զույգը սկզբում ապրում էր Լոնդոնի Գովեր Սթրիթում / Gower Street/, հետո 1842թ. սեպտեմբերի 17-ին տեղափոխվեց Դաուն /Կենտ կոմսություն/: Դարվինները ունեին 10 երեխա, որից երեքը մահացել են վաղ հասակում: Երեխաներից և թոռներից շատերը իրենք են հասել նշանակալի հաջողությունների: Վիլյամ Էրասմուս Դարվին (Դեկտեմբերի 27, 1839—1914) Էնի Էլիզաբեթ Դարվին անգլ. Anne Elizabeth Darwin (մարտի 2 1841 — ապրիլի 22 1851) Մարի Էլյանոր Դարվին (Սեպտեմբերի 23, 1842-Հոկտեմբերի 16, 1842) Հենրիեթա Էմմա «Etty» Desty (Սեպտեմբերի 25, 1843—1929) Ջորջ Գովարդ Դարվին անգլ. George Howard Darwin (հուլիսի 9 1845 — դեկտեմբերի 7 1912) Էլիզաբեթ «Bessy» Դարվին (հուլիսի 8, 1847—1926) Ֆրանսիզ Դարվին (Օգոստոսի 16, 1848-Սեպտեմբերի 19, 1925) Լեոնարդ Դարվին (Հունվարի 15, 1850-Մարտի 26, 1943) Հորաս Դարվին (Մայիսի 13, 1851-Սեպտեմբերի 29, 1928) Չառլզ Վորինգ Դարվին (Դեկտեմբերի 6, 1856-Հուլիսի 28, 1858) Երեխաներից ոմանք հիվանդոտ էին կամ թույլ էին և Դարվինը վախենում էր, որ դրա պատճառը իր և Էմմայի բարեկամական մոտիկությունն է, որը տեղ է գտել իր աշխատանքներում սերունդների հիվանդոտությունը մերձավորների խաչասերումից և հեռավոր խաչասերումների առավելությունները:
Պարգևներ և պատվանշաններ Դարվինը արժանացել է բազմաթիվ պարգևների Մեծ Բրիտանիայի գիտական ընկերություններից և ուրիշ եվրոպական երկրներից: Դարվինը մահացել է Դաունում / Կենտի կոմսություն/ 1882թ. ապրիլի 19-ին: Հասկացություններ, որոնք կապված են Դարվինի անվան հետ, բայց որոնց նա չի մասնակցել Սոցիալական Դարվինիզմ Դարվինի անվան մրցանակ Ցիտատներ <<Չկա ոչինչ ավելի նշանակալի, քան կրոնական անվստահության կամ ռացիոնալիզմի տարածումը, իմ կյանքի երկրորդ կեսի ընթացքում>>[35] Չկա ապացույց այն բանում, որ մարդն ի սկզբանե օժտված է հավատով ամենահզոր Աստծու գոյությանը »[37] «Ինչքան շատ ենք մենք ճանաչում բնության անփոփոխ օրենքները, այնքան ավելի անհավատալի են դառնում մեզ համար հրաշքները»[35] «Առկա է վեհություն այն տեսակետում, որով կյանքն իր տարբեր դրսևորումներով Ստեղծողը ի սկզբանե ներշնչել է մեկ կամ սահմանափակ թվով ձևերում... նման պարզ սկզբունքից առաջանում են և շարունակում են առաջանալ անսահման ձևեր` ամենագեղեցիկ և ամենակատարյալ»[38] Հետաքրքիր փաստեր Ռուսական ուղղափառ եկեղեցու հոգևորականությունը թշնամանքով ընդունեց Չ. Դարվինի ուսմունքը, որովհետևայն համարում էին կրոնի հիմունքները խախտող: Դարվինի աշխատանքները հետապնդվում էին և ոչնչացվում: Քահանաները պայքարելով ընդդեմ Դարվինի ուսմունքի դարվինիզմի դեմ էին հանդես գալիս իրենց քարոզներում, տպագրում էին գրքեր, հոդվածնր պարբերագրերում, Դարվինի ուսմունքը անվանում էին <<աստվածանարգ>>, փորձում էին ապացուցել ոչ գիտական մոտեցումը, մեղադրում էին բարոյականության կործանման մեջ: Եկեղեցական ծխական դպրոցներում ուսուցիչ-քահանաները ներշնչում էին երեխաներին, որ Դարվինի ուսմունքը հերետիկոսական է, որովհետև նա հակասում է Աստվածաշնչին, իսկ ինքը` Դարվինը աստվածուրաց մարդ է, ով ըմբոստացել է ընդդեմ Սուրբ գրքի: 1872թ. Ռուսաստանում մամլո գործերով վարչության պետը` Միխայիլ Լոնգինովը փորձում է արգելել Դարվինի աշխատանքների տպագրումը: Ի պատասխան դրա Ալեքսեյ Կոնստանտին Տոլստոյը գրում է երգիծական բանաստեղծություն <<Ուղերձ Մ. Ն.Լոգինովին դարվինիզմի մասին>>[40] : Այդ <<Ուղերձում...>>հետևյալ տողերն էին.
…Отчего б не понемногу
Введены во бытиё мы? Иль не хочешь ли уж Богу Ты предписывать приёмы?
Способ, как творил Создатель, Что считал он боле кстати,- Знать не может Председатель Комитета по печати.
Ограничивать так смело Всестороннесть Божьей власти Ведь такое, Миша, дело Пахнет ересью отчасти… Վիկտոր Պելևինի պատմվածքում <<Տեսակների ծագումը>> Չ. Դարվինը նկարագրված է, որպես գլխավոր անձ 2009թ. Ջոն Էմիելը նկարահանում է <<Ծագումը>> կենսագրական ֆիլմը, Չ. Դարվինի մասին Հարցման տվյալներով, որը անց է կացվել Բի-բի-սի հաղորդակայանով 2002թ` պատմության մեջ նա գրավել է չորրորդ տեղը 100 մեծագույն բրիտանացիների շարքում:
Մեջբերված գրականություն 1. ↑ The Complete Works of Darwin Online — Biography. darwin-online.org.uk. Retrieved on 2006-12-15 2. ↑ Dobzhansky 1973 3. ↑ John H. Wahlert The Mount House, Shrewsbury, England (Charles Darwin). Darwin and Darwinism. Baruch College (11 June 2001). Проверено 26 ноября 2008. 4. ↑ Desmond & Moore 1991, p. 12–15 Darwin 1958, pp. 21–25 5. ↑ Darwin 1958, pp. 47–51 6. ↑ Browne 1995, pp. 72–88 7. ↑ 1 2 3 4 5 Ч. Дарвин, Сочинения, пер. С. Л. Соболя под ред. акад. В. Н. Сукачева, Изд. АН СССР, М., 1959 г., том 9. 8. ↑ Desmond & Moore 1991, p. 42–43 9. ↑ Desmond & Moore 1991, p. 47–48 10. ↑ Darwin 1958, p. 59–67 11. ↑ Browne 1995, p. 97 12. ↑ von Sydow 2005 13. ↑ Darwin 1958, p. 67–68 Browne 1995, pp. 128–129, 133–141 14. ↑ Desmond & Moore 1991, p. 94–97 15. ↑ 1 2 keynes 2000, pp. ix–xi 16. ↑ van Wyhe 2008 17. ↑ van Wyhe 2008b, p. 18–21 18. ↑ 1 2 Gordon Chancellor; Randal Keynes Darwin's field notes on the Galapagos: 'A little world within itself'. Darwin Online (October 2006). 19. ↑ Keynes 2001, p. 21-22 20. ↑ Browne 1995, pp. 183–190 21. ↑ Browne 1995, p. 223–235 Darwin 1835, p. 7 Desmond & Moore 1991, p. 210 22. ↑ Desmond & Moore 1991, p. 189–192, 198 23. ↑ 1 2 Eldredge 2006 24. ↑ Desmond & Moore 1991, p. 131, 159 Herbert 1991, pp. 174–179 25. ↑ Darwin Online: 'Hurrah Chiloe': an introduction to the Port Desire Notebook. Проверено 24 октября 2008. 26. ↑ Darwin 1845, pp. 205–208 27. ↑ Browne 1995, p. 244–250 28. ↑ Keynes 2001, p. 226–227 29. ↑ Desmond & Moore 1991, p. 160–168, 182 Darwin 1887, p. 260 30. ↑ 1 2 Darwin 1958, p 98–99 31. ↑ Darwin 1839, p. 526 32. ↑ Keynes 2001, pp. 398–399. 33. ↑ Darwin Correspondence Project - Letter 301 — Darwin, C. R. to Darwin, C. S., 29 Apr 1836. 34. ↑ «Происхождение человека и половой отбор» 35. ↑ 1 2 3 4 5 Чарльз Дарвин. Воспоминания о развитии моего ума и характера. Сочинения, т.9, стр. 166—242, Изд-во АН СССР, Москва, 1959 36. ↑ The Lady Hope story 37. ↑ «There is no evidence that man was aboriginally endowed with the ennobling belief in the existence of an Omnipotent God». Charles Darwin, The Descent of Man, ch. 3 38. ↑ Ч. Дарвин. Происхождение видов путём естественного отбора. - СПб.: Наука, 1991. - Гл. XV 39. ↑ Грекулов Е. Ф. Глава VIII. Гонения на просвещение и науку / Православная инквизиция в России. — Академия наук СССР. Научно-популярная серия. — М.:Наука, 1964. 40. ↑ Послание к М. Н. Лонгинову о дарвинизме 41. ↑ Poll of the 100 Greatest Britons Աղբյուրները Anonymous, "Obituary: Death Of Chas. Darwin", en:The New York Times (no. 21 April 1882). Проверено 30 октября 2008. Arrhenius, O. (October 1921), "Influence of Soil Reaction on Earthworms", Ecology (no. Vol. 2, No. 4): 255–257. Проверено 15 декабря 2006. Balfour, J. B. (11 May 1882), "Obituary Notice of Charles Robert Darwin", Transactions & Proceedings of the Botanical Society of Edinburgh (no. 14): 284–298 Bannister, Robert C. (1989), Social Darwinism: Science and Myth in Anglo-American Social Thought., Philadelphia: Temple University Press, ISBN 0-87722-566-4 Bowler, Peter J. (1989), The Mendelian Revolution: The Emergence of Hereditarian Concepts in Modern Science and Society, Baltimore: Johns Hopkins University Press, ISBN 0-485-11375-9 Browne, E. Janet (1995), Charles Darwin: vol. 1 Voyaging, London: Jonathan Cape, ISBN 1-84413-314-1 Browne, E. Janet (2002), Charles Darwin: vol. 2 The Power of Place, London: Jonathan Cape, ISBN 0-7126-6837-3 Darwin, Charles (1835), Extracts from letters to Professor Henslow, Cambridge: [privately printed]. Проверено 1 ноября 2008. Darwin, Charles (1839), Narrative of the surveying voyages of His Majesty's Ships Adventure and Beagle between the years 1826 and 1836, describing their examination of the southern shores of South America, and the Beagle's circumnavigation of the globe. Journal and remarks. 1832-1836., vol. III, London: Henry Colburn. Проверено 24 октября 2008. Darwin, Charles (1842), "Pencil Sketch of 1842", in Darwin, Francis, The foundations of The origin of species: Two essays written in 1842 and 1844., Cambridge University Press, 1909 Darwin, Charles (1845), Journal of researches into the natural history and geology of the countries visited during the voyage of H.M.S. Beagle round the world, under the Command of Capt. Fitz Roy, R.N. 2d edition, London: John Murray. Проверено 24 октября 2008. Darwin, Charles & Wallace, Alfred Russel (1858), en:On the Tendency of Species to form Varieties; and on the Perpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection, Zoology 3, Journal of the Proceedings of the Linnean Society of London, pp. 46–50 Darwin, Charles (1859), en:On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life (1st ed.), London: John Murray.Проверено 24 октября 2008. Darwin, Charles (1868), The variation of animals and plants under domestication, London: John Murray. Проверено 1 ноября 2008. Darwin, Charles (1871), The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex (1st ed.), London: John Murray. Проверено 24 октября 2008. Darwin, Charles (1872), en:The Expression of the Emotions in Man and Animals, London: John Murray. Проверено 4 ноября 2008. Darwin, Charles (1887), Darwin, Francis, ed., The life and letters of Charles Darwin, including an autobiographical chapter, London: John Murray. Проверено 4 ноября 2008. Darwin, Charles (1958), Barlow, Nora, ed., en:The Autobiography of Charles Darwin 1809–1882. With the original omissions restored. Edited and with appendix and notes by his granddaughter Nora Barlow, London: Collins. Проверено 4 ноября 2008. Desmond, Adrian J. (2004), "Darwin", Encyclopaedia Britannica (DVD ed.) Desmond, Adrian & Moore, James (1991), Darwin, London: Michael Joseph, Penguin Group, ISBN 0-7181-3430-3 Dobzhansky, Theodosius (March 1973), "Nothing in Biology Makes Sense Except in the Light of Evolution", The American Biology Teacher Т. 35: 125–129. Проверено 4 ноября 2008. Eldredge, Niles, "Confessions of a Darwinist", The Virginia Quarterly Review (no. Spring 2006): 32–53. Проверено 4 ноября 2008. FitzRoy, Robert (1839), Voyages of the Adventure and Beagle, Volume II, London: Henry Colburn. Проверено 4 ноября 2008. Freeman, R. B. (1977), The Works of Charles Darwin: An Annotated Bibliographical Handlist, Folkestone: Wm Dawson & Sons Ltd. Проверено 4 ноября 2008. Hart, Michael (2000), The 100: A Ranking of the Most Influential Persons in History, New York: Citadel Herbert, Sandra (1991), "Charles Darwin as a prospective geological author", British Journal for the History of Science (no. 24): 159–192. Проверено 24 октября 2008. Keynes, Richard (2000), Charles Darwin’s zoology notes & specimen lists from H.M.S. Beagle., Cambridge University Press. Проверено 22 ноября 2008. Keynes, Richard (2001), Charles Darwin's Beagle Diary, Cambridge University Press. Проверено 24 октября 2008. Kotzin, Daniel (2004), Point-Counterpoint: Social Darwinism, Columbia American History Online. Проверено 22 ноября 2008. Lamoureux, Denis O. (March 2004), "Theological Insights from Charles Darwin", Perspectives on Science and Christian Faith Т. 56 (1): 2–12. Проверено 22 ноября 2008. Leff, David (2000), About Charles Darwin. Проверено 22 ноября 2008. Leifchild (1859), "Review of `Origin'", Athenaeum (no. No. 1673, 19 November 1859). Проверено 22 ноября 2008. Lucas, J. R. (1979), "Wilberforce and Huxley: A Legendary Encounter", The Historical Journal Т. 22 (2): 313–330. Проверено 22 ноября 2008. Miles, Sara Joan (2001), "Charles Darwin and Asa Gray Discuss Teleology and Design", Perspectives on Science and Christian Faith Т. 53: 196–201. Проверено 22 ноября 2008. Moore, James (2005), Darwin — A 'Devil’s Chaplain'?, American Public Media. Проверено 22 ноября 2008. Moore, James (2006), Evolution and Wonder - Understanding Charles Darwin, Speaking of Faith (Radio Program), American Public Media. Проверено 22 ноября 2008. Owen, Richard (1840), Darwin, C. R., ed., Fossil Mammalia Part 1, The zoology of the voyage of H.M.S. Beagle, London: Smith Elder and Co Paul, Diane B. (2003), "Darwin, social Darwinism and eugenics", in Hodge, Jonathan and Radick, Gregory, The Cambridge Companion to Darwin, Cambridge University Press, {{{PagesTag}}} 214–239, ISBN 0-521-77730-5 Smith, Charles H. (1999), Alfred Russel Wallace on Spiritualism, Man, and Evolution: An Analytical Essay. Проверено 7 декабря 2008. Sulloway, Frank J. (Spring 1982), "Darwin and His Finches: The Evolution of a Legend", Journal of the History of Biology Т. 15 (1): 1–53. Проверено 9 декабря 2008. Sweet, William (2004), Herbert Spencer, Internet Encyclopedia of Philosophy Retrieved on 2006-12-15 Wilkins, John S. (1997), Evolution and Philosophy: Does evolution make might right?, TalkOrigins Archive. Проверено 22 ноября 2008. Wilkins, John S. (2008), "Darwin", in Tucker, Aviezer, A Companion to the Philosophy of History and Historiography, Blackwell Companions to Philosophy, Chichester: Wiley-Blackwell, pp. 405–415, ISBN 1-4051-4908-6 van Wyhe, John (27 March 2007), "Mind the gap: Did Darwin avoid publishing his theory for many years?", Notes and Records of the Royal Society Т. 61: 177–205,doi:10.1098/rsnr.2006.0171. Проверено 7 февраля 2008. van Wyhe, John (2008), Charles Darwin: gentleman naturalist: A biographical sketch, Darwin Online. Проверено 17 ноября 2008. van Wyhe, John (2008b), Darwin: The Story of the Man and His Theories of Evolution, London: Andre Deutsch Ltd (published 1 September 2008), ISBN 0-233-00251-0 von Sydow, Momme (2005), "Darwin – A Christian Undermining Christianity? On Self-Undermining Dynamics of Ideas Between Belief and Science (pp. 141-156)", in David M. Knight, Matthew D. Eddy, Science and Beliefs: From Natural Philosophy to Natural Science, 1700–1900, Ashgate, {{{PagesTag}}} 141–156, ISBN 0-7546-3996-7 Retrieved on 2007-09-10 Yates, Simon (2003), The Lady Hope Story: A Widespread Falsehood, TalkOrigins Retrieved on 2006-12-15 Дарвин, Чарльз (1887), Воспоминания о развитии моего ума и характера., Ч. Дарвин. Сочинения. пер. С.Л. Соболя под ред. акад. В.Н. Сукачева. Изд. АН СССР, М., 1959 г., том 9 (published 1959) Մատենագիտություն 1836: A LETTER, Containing Remarks on the Moral State of TAHITI, NEW ZEALAND, &c. — BY CAPT. R. FITZROY AND C. DARWIN, ESQ. OF H.M.S. 'Beagle.' [1] 1839: Journal and Remarks (The Voyage of the Beagle) Zoology of the Voyage of H.M.S. Beagle: published between 1839 and 1843 in five volumes by various authors, Edited and superintended by Charles Darwin: information on two of the volumes — 1840: Part I. Fossil Mammalia, by Richard Owen (Darwin’s introduction) 1839: Part II. Mammalia, by George R. Waterhouse (Darwin on habits and ranges) 1842: The Structure and Distribution of Coral Reefs [2] 1844: Geological Observations of Volcanic Islands [3], (French version) 1846: Geological Observations on South America [4] 1849: Geology from A Manual of scientific enquiry; prepared for the use of Her Majesty’s Navy: and adapted for travellers in general., John F.W. Herschel ed. [5] 1851: A Monograph of the Sub-class Cirripedia, with Figures of all the Species. The Lepadidae; or, Pedunculated Cirripedes. [6] 1851: A Monograph on the Fossil Lepadidae; or, Pedunculated Cirripedes of Great Britain [7] 1854: A Monograph of the Sub-class Cirripedia, with Figures of all the Species. The Balanidae (or Sessile Cirripedes); the Verrucidae, etc. [8] 1854: A Monograph on the Fossil Balanidæ and Verrucidæ? of Great Britain [9] 1858: On the Perpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection 1859: On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life 1862: On the various contrivances by which British and foreign orchids are fertilised by insects [10] 1868: Variation of Plants and Animals Under Domestication (PDF format), Vol. 1, Vol. 2 1871: The Descent of Man and Selection in Relation to Sex 1872: The Expression of Emotions in Man and Animals [11] 1875: Movement and Habits of Climbing Plants [12] 1875: Insectivorous Plants [13] 1876: The Effects of Cross and Self-Fertilisation in the Vegetable Kingdom [14] 1877: The Different Forms of Flowers on Plants of the Same Species [15] 1879: «Preface and 'a preliminary notice'» in Ernst Krause’s Erasmus Darwin [16] 1880: The Power of Movement in Plants [17] 1881: The Formation of Vegetable Mould Through the Action of Worms [18] [19] 1887: Autobiography of Charles Darwin (Edited by his Son Francis Darwin) [20] 1958: Autobiography of Charles Darwin (Barlow, unexpurgated) Այդ թվում День Дарвина Премия Дарвина Человек произошёл от обезьяны
В Викицитатнике есть страница по теме Дарвин, Чарльз Дарвин, Чарльз на Родоводе. Дерево предков и потомков Труды Дарвина и статьи о его жизни «Современные проблемы эволюционной биологии» — Международная научно-методическая конференция, посвящённая 200-летию со дня рождения Ч. Дарвина и 150-летию выхода в свет «Происхождения видов…» Эволюционная теория Ч. Дарвина Полное собрание сочинений Ч. Дарвина на darwin-online.org.uk The Origin of Species Charles Darwin Страница Чарльза Дарвина в библиотеке «Философия и атеизм» Произведения Чарльза Дарвина на русском и английском языках Galapagos Дарвин, Чарльз Роберт Автобиография Чарльза Дарвина «Воспоминания о развитии моего ума и характера» Алексей Куприянов. Дарвин: пора прощаться Полная переписка Дарвина на сайте проекта «Darwin Correspondence Project» (Великобритания)(англ.)