Մասնակից:Narek Hranti Grigoryan/Ավազարկղ
Ժողովրդավարություն (հունարեն՝ δημοκρατία dēmokratía, բառացի նշանակում է ժողովրդի իշխանություն), ժամանակակից ընկալմամբ կառավարման ձև է, որն քաղաքացիները իրացնում են իշխանությունը ուղղակի կամ ընտրությունների միջոցով ընտրված ներկայացուցիչների միջոցով որոնք ձևավորում է կառավարական մարմին ի դեմս խորհրդարանի։ Երբեմն ժողովրդավարությունը իրացնում է մեծամասնության իրավունքները։ Ժողովրդավարությունը դա կոնֆլիկտների գործընթացն է, երբ դրա արդյունքները կախված լինելով մասնակիցների միայն մեկը մասնակցը չի կարող որոշել դրա արդյունքները։
Ժողովրդավարության մեջ արդյունքների անորշակիությունը, ստիպում է բոլոր ուժերին պայքարել իրենց շահերի կենսագործմանա համար, որպես իշխանության կրող անձանց կանոնների համակցություն։ Արևմտյան ժողովրդավարությունը հստակ գործելով դեռևս հետմոդեռնիստական հասարակություններում, հիմնականում ձևավորվեց այնպիսի հասարկություններում ինչպես օրինակ դասական Աթենքը և Հռեմեական Հանրապետությունը ուր տղամարդկանց միակողմանի ներգրավվածությունը չեղակրվեց հատկապես ուշ հնադարում։ Անգլերեն ըստ բառը ըստ միջնադարյան լատինական և ֆրանսիական աղբյուրների հավաստաիացումների կապված է 16-րդ դարի իրողությունների հետ։
Համաձայն քաղաքական վերլուծաբան Լարի Դայմոնդի, ժողովրդավարությունը գոյանում է չորս հիմնական տարրերում՝ ա․ Քաղաքական համակարգը որը ձևավորվում է ընտրությունների միջոցով և փոխում կառավարությունը, բ․ Քաղաքացիական-հասարակական կյանքում ակտիվ ներգրավված քաղաքացիները, գ․ Մարդու և քաղաքացիների իրավունքների պաշտպանություն, դ․ Օրենքի գերակայությունը որը միշտ հավասար է բոլոր քաղաքացիների համար։
Այն հատկապես կիրառություն գտավ մ․թ․ա․ 5-րդ դարում հունական քաղաք-պետություններում, հատկապես Աթենքում, այն նշանակում է «մարդկանց իշխանություն», իսկ ավելի արիստոկրատական նշանակությամբ այն համարվում է «Էլիտայի իշախնություն»։ Այնուամենայնիվ տեսականորեն այս սահմանումների մեջ կան հակասականություններ և պակտիկայում դրանց տարբերությունները պատմականորեն ստորադասվել են։ Աթենքի դասական քաղաքական համակարգը քաղաքացիություն էր տրամադրում ազատ մարդկանց և ներառյալ ստրուկներին և կանանց ներառում էր քաղաքական գործընթանցերին մասնակցության։ 1906թ․ Ֆինլանդիան հանդիսացավ առաջին կառավարությունը որը հայտարարվեց ավելիներառական ժողովրդավարական երկիր ազգային մակարդակով։ Փաստորեն բոլոր ժողովրդավարություն ունեցող երկրներում սկսած Աթենքից կարևորվում էր այն հանգամանքոը որ ժողովրդավարական քաղաքացիությունը դիտվում էր որպես էլիտայի մակարդակով մինչև որ 19և 20 դարերին պատաիների ներգավվածությամբ շարժումը հաղաթանակեց և տեղի ունեցավ ժողովրդավարության ընդհանրացում և բոլորի կարիքների բավարարում։
Այսպիսով ժողովրդավարությունը ինչպես արդեն նշվեց կառավարման ձև է որտեղ իշխանությունը իրացվում է անհատական մակարդակով, իսկ միապետությունում ուր անհատականությունները փոքր թվաքանակ են կազմում հիմնականում իրացվում է օլիգարխիայի կողմից։ Այնուամենայնիվ, այս հակադրությունները հիմնականում կապված են հին հունական փիլիսոփայակն մտքի հետ, սակայն դրանք երկիմասն են և հարկ է նշել որ ժամանակակից ժողովրդավարությունը իր մոդելներով հանդերձ իր մեջ է ներառում ժողովրդավարական, օլիգարխիկ և միապետական տարրեր։ Եվ ինչպես նշում է Կառլ Պոպերը՝ ժողովրդավարությունը սահմանելով այն հակադրում է դիկտատուրայի կամ տիռանայի հետ և միաժամանկ նշում որ ժողովրդավարության կառավարման ձի առավելություն այն է, որ այստեղ դու կարող ես վերհսկել և պաշտոնանկ անել քո առաջնորին կամ ղեկավորին առանց որևէ հեղափոխական գործողություններ իրականացնելու։
Բնութագրիչ հատկանիշները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Չկա համընդհանուր սահմանում, թե առհասարկ ինչ է նշանակում ժողովրդավարություն, սակայն իրավական հավասարությունը, քաղաքական ազատությունը և օրենքի գերակայությունը համարվում են ժողովրդավարության հիմնական բնութագրիչներ։ Այս սկզբուքնները նշանակում են որ բոլոր քաղաքացիները լիելով հավասար իրավունքներ և արտոնություններ ունեն նաև հավասար հանարավորթւուններ օրենսդրական գործընթացներում դրանք ռեալիզացնելու համար։ Օրինակ՝ ներկայացուցչական ժողովրդավարության երկրներում անպատճառ բոլորը կարող են ընտրել իրենց ներակայուցիչներին և նրանց ազատությունը, իրավունքները պաշտպանված են համապատասխան օրենքով, ավելին ամեն քաղաքացի ունելաով իր քվեն որևէ մեկը չի կարող դրան բռնանալ և դրանք պաշտպանված են համապատասխան օրենսդրությամբ և սահմանադրությմաբ։ Մնացած գրեթե բոլոր ձևերը ուղղակի ժողովրդավարության իրացման ձևեր են։
Ժողովրդավարության տեսություններից մեկի համաձայն ժողովրդավարությունը նախատեսում է չորս հիմնական սկզբուքններ՝ 1․ Վերևից վերահսկողություն, երբ ինքնիշխանությունը հատուկ է իշխանության ցածր մակարդակը, 2․ Քաղաքական հավասարությունը, 3․ Սոցիոլական նորմերը որոնք ինստիտուտների և անհատների քննարկած և ընդունելի գործողություններ են և արտայատվում են վերևից վերասկողությամբ և քաղաքական հավասարությամբ։
Ժողովրդավարություն տերմինը երբեմն օգտագործվում է որպես լիբերալ դեմոկրատիա տերմինով, որը ներկայացուցչական ժողովրդավարության տեսակ է և իր մեջ է ներառում այնպիսի տարրեր ինչպիսիք են օրինակ՝ քաղաքական բազմազանությունը, նախքան օրեքնի առկայութնոը հավասարություն լինելը, ընտրված պաշտոնյաների գործունեության նկատմամբ բողոնքներ ներկայացնելը, պայմանավորված գործընթանցերը, քաղաքացիների ազատությունները, մարդու իարվունքները և կառավրության վերահսկողությունից դուրս քաղաքացիական հասարակության այլ տարրեր ևս։ Ռոջեր Սկրուտոն պնդում էր, որ ժողովրդավարությունը միայնակ չի կարող աջակցել անձնական և ինստիտուցիոնալ մակարդակներում ազատություններին, բայց նաև կարևոր է որ այսօր կան քաղաքացիական հասարակությա մի շարք ինստիտուտներ որքն ներկայացված են։
Որոշ երկրներում, մասնավորապես Մեծ Բրիտանիայում, որտեղ ծագել է արևևմտյան ժողովրդավարության ձևը գերակա դիրք ունի խորհրդարանի խնքնիշխանության սկզբունքն է մինչդեռ այդտեղ պահպանվում են դատական անկախությունը։ ԱՄՆ-ում իշխանության տարանջատումը դիտարկվում է շատերի կողմից որպես գլխավոր ատրիբուտ։ Հնդկաստանում խորհրդարանական խնքնիշխանությունը դա սահմանադրության առարկա է հանդիսանում, որը նաև ենթադրում է դատական վերանայումներ։ Ուստի, ժողովրդավարություն տերմինը տիպիկ ջևով օգտագործվում է քաղաքական պետությունների համատեքստում և դրա սկզբունքները կիրառելի են մասնավոր կազմակերպությունների համար։
ՄԵծամասնության իշխանություն հասկացությունը հաճախ համարվում է ժողովրդավարության հիմնական բնուչագրիչը։ Ուստի, ժողովրդավարությունը փոքրամասնությանը հնարավորություն էտալիս ընդդիմանալ և պայքարել մեծամասնության բռնապետության դեմ, երբ չկա անձնական կամ խմբային իրավունքների պաշտպանություն։ Ներկայացուցչական ժողովրդավարության «իդեալի» հիմնակն մասն է հանդիսանում ընտրությունները որոնք պետք է ացկացվեն ազատ, արդար և հավասար պայմաններում։ Որոշ երկրներում քաղաքական արտահայտվածության ազատությունը, խոսքի ազատությունը, ԶԼՄ-ների ազատությունը համացանցային ժողովրդավարություն կոչվածը շատ կարևոր են որպեսզի ընտրողները տեղեկացվեն որ կարող են ընտրել այս կամ այն ուժին ելնելով իրենց շահերից։
Ընդհանրացնելով կարող են նշել որ ժողովրդավարության հիմնական հատկանիշը դա քվեարկողների կամաարտահայտություն է ազատորեն և ամբողջապես մասնակցել հասարակական կյանքին։ Այն առաջին հերթին համընդհանուր կամքի դրսևորմամբ սոցիալական համաձայնության ձև է և բնութագրվելով որպես կառավարման ձև այն հավասար հնարավորթւուններ է ստեղծում քաղաքացիների իրավաստեղծ գործունեության համար։
Այնունամենայնիվ, ներկայացուցչական ժողովրդավարությունը հաճախ բնութագրվում է հանրապետական կառավարման ձև, և «հանրապետություն» բառը շատ հստակ իր մեջ է ընդգրկում ինչպես՝ ժողովրդավարության, այնպե էլ՝ արիստոկրատիայի տերմինները։ Շատ ժողովրդավարակն երկրներ այսօր սահմանդրական միապետություններ են ինչպես օրինակ՝ Միացյալ թագավորությունը։
Հիմնական ձևերը
Գոյություն ունեն ժողովրդավարության մի քանի տարբերակներ, բայց երկու հիմնական ձևեր, երկուսն էլ վերաբերվում են նրան թե ինչպես քաղաքացին որպես մեկ օրգանիզմ իրականացնի իր կամաարտահայտությունը։ Ժողովրդարության ձևերից մեկը դա ուղղիղ ժողովրդավարությունն է որտեղ բոլոր ակտիվ քաղաքացիները մասնակցություն ունեն որոշումների ընդունման գործընթացում, օրինակի համր նրանք կարող են անհատապես քվեարկել քաղաքական նախաձեռնությունների օգտին։ Բազմաթիվ արդի ժողովրդավարություններում քաղաքացիները պահպանելով ինքնիշխանությունը փորձում են քաղաքական իշխանությունը իրականացնել անուղակի ընտրված ներկայացուցիչ պաշտոնյաների միջոցով, սա կոչվում է ներկայացուցչական ժողովրդավարության ձև։
Ուղիղ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շվեյցարիայում գտնվող Լանդսգեյմին կոնտանա կլառուսը /2009թ․/ ուղիղ ժողովրդավարության փայլուն օրինակ է, չունենալով քաղաքացիական գրանցում յուրաքանչյուրը ստանում է ինֆորմացիոն թերթիկներ և բուլետեններ որոնք նրան պետք են գալու քվեարկության ժամանակ ընտրություն կատարելիս։ Շվեցարիան հանդիսանում է ուղղիղ ժողովրդավարության համակարգով երկիր ուր քվեարկությունը տեղի է ունենում տարեկան չորս անգամ։
Ուղղակի ժողովրդավարությունը քաղաքական համակարգ է ուր քաղաքացիները անձնապես մասնակցում են որոշումների ընդունման գործընթացում ուղղակի մերժելով միջնորդների կամ ներկայացուցիչնների մասնակցությունը։ Օգտագործելով տարբեր համակարգեր Աթենական դեմոկրատիան ինքնին եակի է ուղղակի ժողովրդավարության համատեքստում։ Այս համակարգում կառավարական և վարչարարական իրականացնում են քաղաքացիները վիճակահանության եղանակով։ Ուղղակի ժողովրդավարությունը ընտրողներին տալիս է՝
- Փոխել սահմանադրական իրավունքը,
- Իրավունքի համար ներդնել առաջադեմ նախաձեռնություններ, հանրաքվե և առաջարկներ,
- Ընտրված պաշտոնյաներին ենթարկել մշտական պատասխանատվության, մինչև իրենց պաշտոբավարաման ավարտը կամ երբ նրանք խախտում են իրենք նախընտրական խոստումները
Չնայած որ ներկայումս ներկայացուցչական կառավարությունների գործունեությանը, մի շարք էլեկտորալ գործիքներ ինչպիսիք են՝ հանրաքվեները, քաղաքացիական նախաձեռնությունները և վերընտրությունները հանդիսանում են ուղղիղ ժողովրդացվարության դրսևորումներ։ Ուղղակի ժողովրդավարությունը որպես կառավարման ձև ներկայումս գործում է Շվեցարական կոնտոններում և Ռոջավայի քրդական կանտոններում։
Ներկայացուցչական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ներկայացուցչական ժողովրդավարությունը ներառում է կառավարության ներկայցուցիչներին ովքեր ընտրվել են և պետք է ներկայացնեն քվեարկողներին։ Եթե պետության ղեկավարը ժողովրդական ճանապարհով ընտրվել է դա կոչվում է ժողովրդական հանրապետություն։ Ընդհանուր մեխանիզներ կան որոնք ներառում են ասենք օրինակ թեկնածուների ընտրությունը մեծամասնությա կողմից կամ քվենաերի բազմազանությունը։ Արևմտյան բազմաթիվ երկրներում ժողովրդավարության հիմնական ձևը դա ներկայցուցչականն է։
Ներկայացուցչական ժողովրդավարության հիմնական բնութագրիչներից է նաև այն թե ինչու են այդ ներկայացուցիչները ընտրվել մարդկանց կողմից իրենց շահերը ներկայացնելւ համար և նրանք պահպանելով իրենց ազտությունը միաժամանակ ընտրում են ներկայացուցիչներ որպեսզի նրանք դա անեն էլի ավելի լավ կառավարման ձևով։ Այսպիսի արդյունավետ եղանակներից է համրվում նաև ներկայացուցչական ժողովրդավարության քննադությունները, ուշադրությունը սևեռելով ներկայցուցչական ժողովրդավարության մեխանիզմների վրա։
Խորհրդարանական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Խորհրդարանական ժողովրդավարությունը ներկայացուցչական ժողովրդավարության ձև է որը կարող է կասեցվել կամ պաշտոնակ արվել ի տարբերություն նախագահի երբ
Parliamentary democracy is a representative democracy where government is appointed by, or can be dismissed by, representatives as opposed to a "presidential rule" wherein the president is both head of state and the head of government and is elected by the voters. Under a parliamentary democracy, government is exercised by delegation to an executive ministry and subject to ongoing review, checks and balances by the legislative parliament elected by the people.
Parliamentary systems have the right to dismiss a Prime Minister at any point in time that they feel he or she is not doing their job to the expectations of the legislature. This is done through a Vote of No Confidence where the legislature decides whether or not to remove the Prime Minister from office by a majority support for his or her dismissal. In some countries, the Prime Minister can also call an election whenever he or she so chooses, and typically the Prime Minister will hold an election when he or she knows that they are in good favour with the public as to get re-elected. In other parliamentary democracies extra elections are virtually never held, a minority government being preferred until the next ordinary elections. An important feature of the parliamentary democracy is the concept of the "loyal opposition". The essence of the concept is that the second largest political party (or coalition) opposes the governing party (or coalition), while still remaining loyal to the state and its democratic principles.
Presidential[edit source][խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Main article: Presidential system
Presidential Democracy is a system where the public elects the president through free and fair elections. The president serves as both the head of state and head of government controlling most of the executive powers. The president serves for a specific term and cannot exceed that amount of time. Elections typically have a fixed date and aren't easily changed. The president has direct control over the cabinet, specifically appointing the cabinet members.
The president cannot be easily removed from office by the legislature, but he or she cannot remove members of the legislative branch any more easily. This provides some measure of separation of powers. In consequence however, the president and the legislature may end up in the control of separate parties, allowing one to block the other and thereby interfere with the orderly operation of the state. This may be the reason why presidential democracy is not very common outside the Americas, Africa, and Central and Southeast Asia.
A semi-presidential system is a system of democracy in which the government includes both a prime minister and a president. The particular powers held by the prime minister and president vary by country.
Hybrid or semi-direct[edit source][խմբագրել | խմբագրել կոդը]
See also: Politics of Switzerland and Voting in Switzerland
Some modern democracies that are predominantly representative in nature also heavily rely upon forms of political action that are directly democratic. These democracies, which combine elements of representative democracy and direct democracy, are termed hybrid democracies, semi-direct democracies or participatory democracies. Examples include Switzerland and some U.S. states, where frequent use is made of referendums and initiatives.
The Swiss confederation is a semi-direct democracy. At the federal level, citizens can propose changes to the constitution (federal popular initiative) or ask for a referendum to be held on any law voted by the parliament. Between January 1995 and June 2005, Swiss citizens voted 31 times, to answer 103 questions (during the same period, French citizens participated in only two referendums). Although in the past 120 years less than 250 initiatives have been put to referendum. The populace has been conservative, approving only about 10% of the initiatives put before them; in addition, they have often opted for a version of the initiative rewritten by government.[citation needed]
In the United States, no mechanisms of direct democracy exists at the federal level, but over half of the states and many localities provide for citizen-sponsored ballot initiatives (also called "ballot measures", "ballot questions" or "propositions"), and the vast majority of states allow for referendums. Examples include the extensive use of referendums in the US state of California, which is a state that has more than 20 million voters.
In New England, Town meetings are often used, especially in rural areas, to manage local government. This creates a hybrid form of government, with a local direct democracy and a state government which is representative. For example, most Vermont towns hold annual town meetings in March in which town officers are elected, budgets for the town and schools are voted on, and citizens have the opportunity to speak and be heard on political matters.