Մասնակից:Mari Sahakyan/Ավազարկղ8
Պարուրաձև պատնեշ[1][2], հազվադեպ Պարուրաձև мол[3] կամ Պարուրաձև նավամատույց[4] (անգլ.՝ Spiral Jetty) —Land art ինստալացիա, ամերիկացի նկարիչ Ռոբերտ Սմիթսոնի գլխավոր աշխատանքներից մեկը,[5] «լեռնային արվեստի պատկերակ», «լանդշաֆտի հիմնական հերոսական ժեստը»։[6] Ստեղծվել է 1970 թվականի ապրիլին[7] Rozel Point նավթային հանքավայրում[8] ԱՄՆ Յուտա նահանգի Մեծ Սոլթ Լեյքի հյուսիսային ափին։
Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կառույցը սկզբնապես ստեղծվել է սև բազալտի բլոկներից[9], այժմ դրա բաղադրությունը բնականաբար լրացվում է կեղտով և աղով: Պատվարի երկարությունը 1500 ֆուտ է (մոտ 450 մետր), լայնությունը՝ 15 ֆուտ (մոտ 4,5 մետր)[10], ամենամեծ հեռավորությունը ափից՝ 170 մետր։[1] Պարույրը պտտվում է ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ և ափից ուղղվում դեպի լիճը։ Տարածաշրջանում տեղումների անհավասարության պատճառով պարուրաձև պատնեշը մերթ ամբողջությամբ ընկղմվում է ջրի տակ, երբեմն՝ հակառակը՝ շրջապատված ցամաքով։ Սկզբում կառույցը սև էր թվում արյան կարմիր ֆոնի վրա, բայց այժմ, աղի աղտոտման պատճառով, այն վարդագույնի վրա սև և սպիտակ տեսք ունի:
Ժամանակի ընթացքում թմբի երկայնքով քայլող զբոսաշրջիկների և կառույցի պարբերական ջրհեղեղների պատճառով ամբարտակն աստիճանաբար քանդվում է։ Միևնույն ժամանակ, կառույցի հեղինակը միշտ հիացմունք է արտահայտել էնտրոպիայի նկատմամբ, այսինքն՝ ինքը դեմ չի եղել ամեն ինչի աստիճանական ոչնչացմանը, այդ թվում՝ իր ստեղծածի։[11]
2008 թվականին հայտնի դարձավ կառույցից մոտակայքում (մոտ 8 կիլոմետր[12]) հորատման պլանների մասին։ [13]Այս լուրը մեծ վրդովմունք է առաջացրել արվեստագետների մոտ այս մասին ավելի քան 3000 նամակ է ուղարկվել պետական վարչակազմի էլեկտրոնային հասցեին՝ հիմնականում այդ աշխատանքները արգելելու խնդրանքով։[12][14]
Պատնեշի կառուցման տարում Մեծ Աղի լիճն ուներ անոմալ ցածր ջրի մակարդակ[5], իսկ այդ ժամանակ պարույրի բարձրությունը ջրի մակարդակից 1,28 մետր էր։ 1972 թվականին՝ շինարարությունից երկու տարի անց, ջրի մակարդակը վերադարձավ նորմալ և հաճախ նույնիսկ ավելի բարձր էր, ուստի երեք տասնամյակ շարունակ Պարույր ամբարտակը ջրից դուրս էր մնում հազվադեպ և կարճ ժամանակով: 2002 թվականից ի վեր Spiral-ը շատ ժամանակ հեշտությամբ հասանելի է եղել զբոսաշրջիկների համար[15], Ըստ վերջին տվյալների՝ 2014 թվականի սեպտեմբերի դրությամբ ամբարտակը նկատելիորեն բարձր է եղել ջրի մակարդակից, քանի որ լճի մակարդակը ծովի մակարդակից 1277,95 մետր է՝ նվազագույնը 167 տարվա ընթացքում։[7][16]
Քանդակի կառուցման համար գումարի մի մասը՝ 9000 դոլար, տրամադրել է Նյու Յորքի Վիրջինիա Դվան պատկերասրահը։[17] Նա նաև տարեկան 20 տարի[9] վճարել է 100 դոլար (հետագայում՝ յուրաքանչյուրը 160 և 250[9]) 10 ակր հողատարածքի վարձակալության համար[14], որի վրա գտնվում է քանդակը։[6] 1999 թվականից կոմպոզիցիան վարձակալված է։[10] 2011 թվականի հունիսից 2011 թվականի հունիսից պարուրաձև պատնեշը պատկանում է Յուտա նահանգին:[14]
Ստեղծում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սմիթսոնն ընտրել է այս վայրը իր պարույրի համար՝ այստեղ ջրի կարմիր երանգի պատճառով, որը պայմանավորված է բակտերիաների և ջրիմուռների առկայությամբ, որոնք աճում են հսկայական 27% աղի, որը տարածված է լճի այս հատվածում։[18] Գույների այս հակադրությամբ նկարիչը ցանկացել է հղում տալ կյանքի ծագմանը։[6] Նաև այս վայրի ընտրության վրա ազդել է նրա ակնհայտ հակապաստորալ գեղեցկությունը՝ արդյունաբերական մնացորդները (24 կիլոմետր)[19], մոտակայքում գտնվող հին նավամատույցը և մի քանի չօգտագործված նավթի հորատման հարթակներ։[17] Դիտելով կառուցվող կառույցը ուղղաթիռից՝ Սմիթսոնն ասաց. «Եվ ես Յուտայում եմ»[6], վերափոխելով թեւավոր լատիներեն ասացվածքը, որը շարժառիթ է ծառայել 17-19-րդ դարերի գեղանկարչության և գրականության բազմաթիվ գործերի համար, Et in Arcadia ego ։[20]
Սմիթսոնն օգտագործել է երկու աղբատար մեքենա, մեծ տրակտոր և քարհանքի բեռնիչ՝ ժայռերը լճում տեղադրելու համար[6]: Ընդհանուր առմամբ 6650[19] տոննա քար և հող է տեղափոխվել Մեծ Սոլթ Լեյք: Նկարիչը որոշ տարաձայնություններ ուներ կապալառուի հետ՝ կապված նման անսովոր դիզայնի ստեղծման հետ։ «Պարուրաձև պատնեշ»-ը հեղինակի առաջին աշխատանքն էր, որը պահանջում էր լուծել հողի իրավունքի և երկիրը տեղափոխելու համար ծանր տեխնիկայի առկայության հարցերը։[21] Կոմպոզիցիայի ստեղծման համար պահանջվել է վեց օր։ [17]
Ֆիլմեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իր ամբարտակի կառուցման ժամանակ Սմիթսոնը գրել և նկարահանել է 32 րոպեանոց գունավոր վավերագրական ֆիլմ, որը փաստում է ստեղծագործության ստեղծումը: Նույն Նյու Յորքի պատկերասրահը՝ Վիրջինիա Դուանը, նրան օգնել է գումարով։ Ֆիլմի օպերատորը Ռոբերտի կինն էր[22], ով, ինչպես իր ամուսինը, նկարիչ էր՝ արտասովոր արվեստի ինստալացիաների քանդակագործ: Այս նկարում Սմիթսոնը դիտողին ցույց տվեց իր հետաքրքրությունը ոչ միայն ստեղծագործության, այլև երկրաբանության, հնէաբանության, աստղագիտության և դիցաբանության նկատմամբ։ Ֆիլմի առանձնահատկությունն այն է, որ շատ դժվար է ինչ-որ բան իմանալ հենց Սմիթսոնի մասին՝ ով է նա, ինչու է դա արել և ինչու հենց այս վայրում։ Կուլիսներում պատմող Սմիթսոնի խոսքերը երկիմաստ են և դժվար է կապել էկրանին կատարվողի հետ, և հաճախ դրանք ընդհանրապես լսելի չեն, քանի որ խեղդվում են այլ հնչյունների մեջ (միևնույն ժամանակ, ընդհանուր առմամբ, ժապավենը տեխնիկապես շատ հաջողակ է)։[23]
2007 թվականին ռեժիսորը նկարահանել է «Հետաքրքիր հայացք» կենսագրական ֆիլմը (անգլ.՝ Casting a Glance)[24], որում նա խոսել է Ռոբերտ Սմիթսոնի մասին ընդհանրապես և նրա «Պտուրի ամբարտակ» ստեղծագործության մասին՝ մասնավորապես։ Սյունակագիր Ալեքսեյ Տյուտկինը cineticle.com կայքում գրում է այս ֆիլմի իր ակնարկի մեջ. «Սմիթսոնի պարուրաձև ամբարտակի նկարահանված տեսարանները կարող են տապալել իմաստալից լեռը, որը կարող է չափազանց ծանր լինել՝ բարձրացնելու համար»: «Ժամանակը վախենում էր բուրգերից, հիմա վախենում է Պարույր ամբարտակից. նա սուզվում է ջրի մեջ, հայտնվում մակերեսի վրա, փայլատակում է նստվածքային աղի ադամանդներով, հանգիստ հանգչում ձյան տակ։ Նույնիսկ եթե մակընթացությունը հարթեցնի իր ուրվագիծը դեպի ներքև, ապա կմնա ամբարտակի հետքը՝ քարե գանգրացման փալիմպսեստ կարմիր աղաջրի վրա»: «Ամբարտակը վկայում է ժամանակի գոյության մասին»; «Պարուրաձև ամբարտակը թռիչքուղի է դեպի ոչնչություն, և այն մարդը, ով անցել է այն մինչև վերջ, տեսնում է նույնը, ինչ սկզբում. ջուր, փրփուրի փաթիլներ, աղ, բազալտե բլոկներ:Այս արտաքին ուղին ոչ մի բանի չի հանգեցնում. դուք պետք է քայլեք ամբարտակի երկայնքով կամ «հայացքով» նայեք ներքին տարածությանը, մտածողության չափմանը»: «Պետք էր ամբարտակ կառուցել, որպեսզի ժամանակի մասին հարց տալիս դառնար հարցական նշան և միևնույն ժամանակ խազ, որի վրա աչքը բռներ»; «Պարուրաձև ամբարտակում ծալված է մի ժամանակ, որն ավելի մեծ է, քան մարդկայինը, և դա շատ պարզ է դարձնում դա. սա մի ժամանակ է, որից առաջ ամեն ինչ դառնում է փոքր և աննշան»: «Ո՛չ քամին, ո՛չ թիթեղների տեկտոնական շարժումները, ո՛չ էլ մակընթացությունների համառ մակընթացությունն ու հոսքը չեն կարող ուղղել պարուրաձև պատնեշը։ Կարող է թվալ ջութակի գանգրացում, ոլորված մտրակ, կանացի գանգրացում Հիչքոկի «Վերտիգոյից», պտերի ամուր տերև. սա այն աղբյուրն է, որը ուղղվելով հայացքն ուղղում է դեպի մտածողության տարածք և այն անընդհատ մնում է այս առեղծվածային-առանց հանելուկի հետ, իսկ հետո հանդարտվում է, ինչպես մոմի կրակը անվերջ հանգստության մեջ: Եվ մնում է Դամբան և մարդը, Դամբան և հեռուստադիտողը, Դամբան և հայացքը»:[25]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Спиральная дамба Արխիվացված է Փետրվար 8, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:(ռուս.) на сайте rumbur.ru
- ↑ Роберт Смитсон Արխիվացված է Փետրվար 8, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:(ռուս.) на сайте artdic.ru
- ↑ Роберт Смитсон: Спиральный мол Արխիվացված է Փետրվար 8, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:(ռուս.) на сайте overgrass.ru
- ↑ Основы истории искусств — Скульптура XX века — № 480 Արխիվացված է Փետրվար 8, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:(ռուս.) на сайте sbiblio.com
- ↑ 5,0 5,1 Astronomy Picture of the Day: 4 декабря 2010 Արխիվացված է Փետրվար 26, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.) на сайте apod.nasa.gov
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 Анжелика Пейджел. The Immobile Cyclone: Robert Smithson’s Spiral Jetty(անգլ.) на сайте nps.gov. Архивировано из первоисточника 25 июля 2008
- ↑ 7,0 7,1 The Spiral Jetty: Strata of Water Արխիվացված է Դեկտեմբեր 23, 2016 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.) (фото Дамбы с апреля 2011 по сентябрь 2014) на сайте hikmetsidneyloe.com
- ↑ Спиральная дамба Արխիվացված է Փետրվար 6, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.) на сайте clui.org
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Дженнифер Добнер. Art foundation seeks new Spiral Jetty lease Արխիվացված է Փետրվար 6, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.) на сайте deseretnews.com, 19 июня 2011
- ↑ 10,0 10,1 Documenting Spiral Jetty Արխիվացված է Փետրվար 12, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.) на сайте getty.edu
- ↑ Restoring Spiral Jetty: What If? Արխիվացված է Մայիս 2, 2014 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.) на сайте artwatchinternational.org, 12 апреля 2004
- ↑ 12,0 12,1 Кирк Джонсон. Plans to Mix Oil Drilling and Art Clash in Utah Արխիվացված է Մայիս 6, 2018 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.) на сайте nytimes.com, 27 марта 2008
- ↑ Рэнди Кеннеди. Artists Rally for Spiral Jetty in Utah Արխիվացված է Նոյեմբեր 21, 2018 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.) на сайте nytimes.com, 6 февраля 2008
- ↑ 14,0 14,1 14,2 Глен Уорхол. Control of iconic sculpture Spiral Jetty in dispute Արխիվացված է Փետրվար 6, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.) на сайте sltrib.com, 9 июня 2011
- ↑ Хикмет Лоу. The Spiral Jetty: Strata of Water Արխիվացված է Փետրվար 5, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.) на сайте artistsofutah.org, апрель 2010
- ↑ О текущем уровне воды в Большом Солёном озере можно узнать на сайте waterdata.usgs.gov Արխիվացված է Փետրվար 5, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.), данные обновляются ежесуточно.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 Archivist on the Road: Spiral Jetty Արխիվացված է Հունիս 18, 2013 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.) на сайте blog.aaa.si.edu, 10 октября 2012
- ↑ Pink Water, White Salt Crystals, Black Boulders, and the Return of Spiral Jetty!(անգլ.) на сайте ugs.state.ut.us. Архивировано из первоисточника 6 мая 2008
- ↑ 19,0 19,1 Майкл Киммелман. THE WAY WE LIVE NOW: 10-13-02: PHENOMENON; Out of the Deep Արխիվացված է Նոյեմբեր 21, 2018 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.) на сайте nytimes.com, 13 октября 2002
- ↑ Крылатые слова / Сост. Н. С. Ашукин, М. Г. Ашукина. — 3-е изд. — М.: Худлит, 1966. — С. 271.
- ↑ Robert Smithson and Nancy Holt papers, 1905—1987, bulk 1952—1987 — Biographical Information Արխիվացված է Փետրվար 6, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.) на сайте aaa.si.edu
- ↑ «Спиральная дамба» — Полный актёрский состав и съёмочная группа Արխիվացված է Օգոստոս 7, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.) на сайте imdb.com
- ↑ Тони Порко. Обзор фильма «Спиральная дамба»(անգլ.) на сайте geocities.com. Архивировано из первоисточника 28 октября 2009
- ↑ «Бросая взгляд»(անգլ.) ֆիլմը Internet Movie Database կայքում
- ↑ Алексей Тютькин. Джеймс Беннинг и Большое время Արխիվացված է Փետրվար 8, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:(ռուս.) на сайте cineticle.com
Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Спиральная дамба Արխիվացված է Դեկտեմբեր 11, 2011 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.) на официальном сайте Роберта Смитсона
- Фильм «Спиральная дамба» Արխիվացված է Փետրվար 15, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.) на официальном сайте Роберта Смитсона
- Сьюзан Штейн. One on One: Jill Dawsey on Vik Muniz’s «Spiral Jetty after Robert Smithson»(անգլ.) на сайте sfmoma.org, 24 января 2011
- Как добраться до Спиральной дамбы(անգլ.) на сайте diaart.org
- Смитсон, Спиральная дамба(անգլ.) на сайте khanacademy.org. Видео 0:03:44
- Восход над Спиральной дамбой на сайте getty.edu. Видео 0:00:15
- Exhibition poster for Robert Smithson: Great Salt Lake, Utah, Dwan Gallery, New York City, 1970 на сайте aaa.si.edu