Մասնակից:Makruhi/Ավազարկղ չ

Գիրք–մատյանը (լատիներեն՝ caudex – "ծառի բուն" կամ փայտե կաղապար, գիրք, հոգնակիում՝ codices)գիրք է որը կազմված է պապիրուսե, թղթե, մոմլաթե կամ նմանատիպ թերթիկներից, ունի ձեռագիր բովանդակություն, որը սովորաբար դարսված և եզրի մասում ամրացված է, ունի ավելի հաստ կազմ, քան թերթերն են, սկայան երբեմն շարունակվող են և իրար վրա ծալվում։

Գիրք–մատյանները զարգացել են դեռևս հին Հռոմում փայտե հուշատախտակների ձևով, այնուհետև աստիճանաբար փոխարինվել են պարուրազարդ ձեռագրերի, իսկ ավելի ուշ ստացել են գրքի դասական ձև, որը կարևոր առաջընթաց էր մինչ գրատպության ստեղծումը։^[1] The codex altogether transformed the shape of the book itself and offered a form that lasted for centuries.^[2]Ձեռագիր գրքերի տարածումը կապված է հաճախ Քրիստոնեության զարգացման հետ, որը որդեգրում էայդ ուճը աստվածաշունչը գրելու համար։ Առաջին անգամ նման գրքի մասին գրել է մ․թ․ա․ 1–ն դարի հռոմեացի պոետ Մարտիալը, որը գովերգել է նրա հարմարավետությունը օգտագործման տեսակետից և իր քանակով հասել պարուրազարդ ձեռագրերի քանակին մ․թ․ա․ 300 թվականին։,^[3] and had completely replaced it throughout the now Christianised Greco-Roman world by the 6th century.^[4]

Առավելություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս ձեռագիր գրքերը մեծ առավելություններ ունեին գրքի մյուս ձևաչափերի համեմատ։ Նրանք ավելի սեղմ են, համախմբված են թերթերը, ամուր է, հեշտ է տեղեկությունները անմիջապես կարդալը, հակառակ պարուրազարդ ձեռագրի, որի էջերը հաջորդական են, երկու կողմերն էլ կարելի է օգտագործել գրելու համար, մի բան, որ հնարավոր չէ պարուրազարդ ձեռագրի դեպքում։ Չնայած պարուրազարդ ձեռագրերի փոխարինումը ձեռագիր գրքերի հաընկան պապիրուսի փոխարինում մագաղաթով, որը հաամրվում էր ա վելի նախընտրելի օգտագործման տեսանկյունից, երկու զարգացումները միմյանց հետ կապ չունեն։

Գիրք–ձեռագրերը հենց առաջին իսկ օրերից սկսեցին փոխարինել պարորազարդ ձեռագրերին։ Օրինակ Եգիպտոսում հինգերրորդ դարում, իրենց քանակով գերազանցում էին պարորազարդ ձեռագրերին, իսկ տասերրորդ դարում վերջիններս ընդհանրապես անհատեցան։^[5]

Այս տերմինը հիմա օգտագործվում է միայն ձեռագիր գրքերի համար, որոնք ստեղծվել են հին աշխարհում և շարունակվել ստեղծվել մինչև միջնադար։ Այս ձեռագրերը ուսումնասիրող գիտությունը կազմարարության արհեստի տեսանկյունից կոչվել է գրքի կազմարարություն, իսկ հին ձեռագիր փաստաթղթերի ուսումնասիրություն, հաճախ անվանում ենք հնագրություն։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հին հռոմեացիները օգտագործում էին դրանց նախատիպը հանդիսացող վերաօգտագործելի մոմապատ հուշատախտակներ, որոնք ծառայում էին նշումներ անելու և գրելու ոչ պաշտոնական տեքստեր։ Երկու հնագույն պազմածալք ձեռագրեր և մեկ ութածալք ձեռագիր հայտնաբերվել են Հերկուլանեումում պեղումների ժամանակ, որոնց թերթերը միմյանց միացած էին պարաններով։Մ․թ․ա․ 1–ին դարում օգտագործում էին ծալովի մագաղաթ, որը հատկապես օգտագործվում էր Հռոմի կայսրի օրոք։^[6] Ամենավաղ մագաղաթե ձեռագրերում, որոնք պահպանվել են Եգիպտոսում, իր քննարկումներում Էրիկ Տուրները կարծես թե մարտահրավեր է նետում Սկիտի նշումներին, հաստատելով, որ գրքի նմանատիպ ձևը հազիվ թե ապացուցում է նրա նախապատմության գոյության մ ասին և որ նման տեսակի ձեռագիր գիրք ստեղծելու փորձեր արվել են ոչ Եգիպտոսում։”^[7]Վաղ շրջանում մագաղաթե կամ պապիրուսե ձեռագիր գրքերի հայտնվելը թույլ էր տալիս լայնորեն օգտագործել անձնական գրառումներ անելու, նամակները կրկնօրինակելու համար։ Նորից օգտագործման համար էջերը լվացվում էին և հետևաբար այդ գրքերում գրվածները չէր կարելի համարել պաշտոնական կամ հարատև։

2–րդ դարում սովորաբար օգտագործվել են պապիրուսե ձեռագիր գրքեր և որ այն նախընտրելի տեսակն է եղել քրիստոնյաների կողմից։ ի հակադրությաուն հունական ձեռագրերի , որոնք գրված են եղել պարուրազարդ ձեռագրերով։ Հայտնաբեվել է ոչ քրիստոնեական մագաղաթե ձեռագիր գիրք Դեմոթենեսին պատկանող Եգիպտոսում, որը բավարար ապացույց չէր այն բանի, որ քրիստոնյաները մեծ դեր են ունեցել վաղ շրջանի ձեռագիր գրքերի զարգացման գործում , եթե ոչ գլխավոր, կամ էլ նրանք պարզապես դա որդեգրել են հրեաներից տարբերվելու համար։ Եգիպտոսում հայտնաբերվածները մոտավորապես ստեղծված են եղել 1–ին դարի վերջին և 2–րդ դարի առաջին կեսին։^[8]

Արևմտյան մշակույթում ձեռագիր գրքերը աստիճանաբար փոխարինեցին պարուրազարդ ձեռագրերին 4–րդ դարում։ Այն կատարելագորխում էր ձեռագրեր ստեղծելու հարցում։ Այն ուներ բազմաթիվ առավելություննե, հարմարավետ էր, հեշտ փախադրելի, ամուր կազմ ուներ։

Մինչ կոլումբոսյան շրջանը ձեռագիր գրքերը ունեին գրեթե նույն ձևը ինչ եվրոպականները։ Հեռավոր Արևելքում պարորազարդ ձեռագրերը դեռ երկար ժամանակ գործածության մեջ էին համեմատած Արևմուտքի։^[9]

Կազմարարություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավելի վաղ ժամանակաշրջանի փորձերը ցույց են տվել, որ պարուրազարդ ձեռագրերը երբեմն բացվում էին հորիզոնական դիրքով, որպես սյուների հաջորդականություն։ Մեռյալ ծովի ձեռագրերը հայտնի օրինակն է տվյալ ձևաչափի։ Սա հնարավորություն էր տալիս այն ծալելու ակորդեոնի նմա։ Հաջորդ քայլը թերթերի բաժանելն էր կտրելով, հետո կարում և փակցնում էին դրանք կենտրոնում, որը օգտագործման համար ավելի հեշտ էր։ Նրա կազմարարությունը նման էր ժամանակակից գրքի կազմարարությանը։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Roberts & Skeat 1983, էջ. 1
↑ Lyons, M., (2011). Books: A Living History, London: Thames & Hudson, p. 8
↑ "Codex" in The Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, New York & Oxford, 1991, p. 473. ISBN 0195046528
↑ Roberts & Skeat 1983, էջ. 75
↑ Roberts, Colin H., and Skeat, T.C. (1987), The Birth of the Codex. London: Oxford University Press for the British Academy, p. 75.
↑ E. Randolph Richards, Paul and First-Century Letter Writing: Secretaries, Composition and Collection
↑ Turner, Eric (1977). The Typology of the Early Codex. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. էջ 38. ISBN 978-0-8122-7696-1.
↑ Turner The Typology of the Early Codex, U Penn 1977, and Roberts & Skeat The Birth of the Codex (Oxford University 1983). From Robert A Kraft (see link): "A fragment of a Latin parchment codex of an otherwise unknown historical text dating to about 100 CE was also found at Oxyrhynchus (P. Oxy. 30; see Roberts & Skeat 28). Papyrus fragments of a "Treatise of the Empirical School" dated by its editor to the centuries 1–2 CE is also attested in the Berlin collection (inv. # 9015, Pack\2 # 2355)—Turner, Typology # 389, and Roberts & Skeat 71, call it a "medical manual.""
↑ International Dunhuang Project—Several intermediate Chinese bookbinding forms from the 10th century.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կատեգորիա:Գրքեր

[1] Roberts & Skeat 1983, էջ. 1

[2] Lyons, M., (2011). Books: A Living History, London: Thames & Hudson, p. 8

[Oxf-3] "Codex" in The Oxford Dictionary of Byzantium, Oxford University Press, New York & Oxford, 1991, p. 473. ISBN 0195046528

[4] Roberts & Skeat 1983, էջ. 75

[5] Roberts, Colin H., and Skeat, T.C. (1987), The Birth of the Codex. London: Oxford University Press for the British Academy, p. 75.

[6] E. Randolph Richards, Paul and First-Century Letter Writing: Secretaries, Composition and Collection

[7] Turner, Eric (1977). The Typology of the Early Codex. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. էջ 38. ISBN 978-0-8122-7696-1.

[8] Turner The Typology of the Early Codex, U Penn 1977, and Roberts & Skeat The Birth of the Codex (Oxford University 1983). From Robert A Kraft (see link): "A fragment of a Latin parchment codex of an otherwise unknown historical text dating to about 100 CE was also found at Oxyrhynchus (P. Oxy. 30; see Roberts & Skeat 28). Papyrus fragments of a "Treatise of the Empirical School" dated by its editor to the centuries 1–2 CE is also attested in the Berlin collection (inv. # 9015, Pack\2 # 2355)—Turner, Typology # 389, and Roberts & Skeat 71, call it a "medical manual.""

[9] International Dunhuang Project—Several intermediate Chinese bookbinding forms from the 10th century.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]