Մասնակից:Նազելի Եզեկյան/Տնտեսական պղպջակներ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Տնտեսական պղպջակ (անգլ.՝ Economic bubble, երբեմն նաև կոչվում է ակտիվների պղպջակ, սպեկուլյատիվ պղպջակ, շուկայի պղպջակ, գնի պղպջակ, ֆինանսական փուչիկ, սպեկուլյատիվ փուչիկ և այլն), իրավիճակ, որի ընթացքում ակտիվների գները հիմնված են ապագայի մասին անհասկանալի կամ անհետևողական հայացքների վրա[1]: Այն կարող է բնութագրվել որպես ակտիվի վաճառք՝ հիմնված գնի վրա կամ գնային միջակայք, որը խիստ գերազանցում է ակտիվի ներքին արժեքը[2][3][4]:

Քանի որ որոշ տնտեսագետներ հերքում են, որ պղպջակներ իրականում տեղի են ունենում[5], ուստի դրանց պատճառները մնում են վիճելի նրանց կողմից, ովքեր համոզված են, որ ակտիվների գները հաճախ խստորեն շեղվում են ներքին արժեքներից:

Առաջարկվել են բազմաթիվ բացատրություններ, և վերջերս կատարված հետազոտությունները ցույց են տվել, որ պղպջակները կարող են հայտնվել նույնիսկ առանց անորոշության[6], շահարկումների[7] կամ սահմանափակումների[8]: Այս դեպքում դրանք կարելի է անվանել ոչ սպեկուլյատիվ պղպջակներ կամ արևային բծերի հավասարակշռություն: Նման դեպքերում, պղպջակները կարող են համարվել ռացիոնալ, երբ ներդրողներն ամեն պահի լիովին փոխհատուցում են այն հավանականության համար, որ պղպջակը կարող է փլուզվել ավելի բարձր եկամուտների կողմից: Այս մոտեցումները ցույց են տալիս, որ պղպջակների փլուզման ժամկետը հնարավոր է կանխատեսել միայն հավանականորեն և պղպջակների գործընթացը հաճախ մոդելավորվում է՝ օգտագործելով Մարկովիի անցման մոդելը[9][10]: Նման բացատրությունները ենթադրում են, որ պղպջակները կարող են առաջանալ գների համակարգման գործընթացների արդյունքում[11]:

Քանի որ իրական շուկաներում հաճախ դժվար է դիտարկել ներքին արժեքները, պղպջակները հաճախ եզրափակվում են միայն հետադարձ հայացքով, երբ գների հանկարծակի անկում է տեղի ունենում: Նման անկումը հայտնի է որպես վթարի կամ պղպջակների պայթյուն: Տնտեսական պղպջակների գները կարող են տատանվել անկայուն կերպով և անհնար է դառնում առաջարկի և պահանջարկի կանխատեսումը:

Տնտեսական պղպջակները այժմ լայնորեն դիտարկվում են որպես ժամանակակից տնտեսական պատմության կրկնվող առանձնահատկություն՝ սկսած 1600-ականներից[12]: Հոլանդական Ոսկե դարաշրջանի կակաչի մոլուցքը (1630-ականների կեսերին) հաճախ համարվում է առաջին արձանագրված տնտեսական պղպջակը:

Պղպջակի թե՛«բում» և թե՛ «ցնցող» փուլերը հանդիսանում են դրական հետադարձ կապի մեխանիզմի օրինակներ (ի տարբերություն բացասական հետադարձ կապի մեխանիզմի, որը սահմանում է հավասարակշռության գինը նորմալ շուկայի պայմաններում):

Jan Brueghel the Youngger's A Satire of Tulip Mania (մոտ 1640 թ.) Նկարագրում է սպեկուլյատորներին որպես ուղեղ կապիկներ ՝ ժամանակակից վերին դասի հագուստով: 1630-ականների կակաչի մոլուցքը (որը նաև հայտնի է որպես Tulipmania կամ Tulipomania), ընդհանուր առմամբ, համարվում է առաջին արձանագրված սպեկուլյատիվ փուչիկը կամ տնտեսական պղպջակը:

Տերմինի ծագումը և պատմությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Պղպջակ» տերմինը, ֆինանսական ճգնաժամի պատճառով, ծագել է 1711–1720 թվականների Բրիտանիայում, և ի սկզբանե վերաբերում էր ոչ թե ճգնաժամին, այլ ընկերություններին և դրանց ուռճացված բաժնետոմսերին: Սա ժամանակակից ֆինանսական ճգնաժամերից ամենաառաջինն էր:

Պղպջակների տեսակները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կան պղպջակների տարբեր տեսակներ, սակայն տնտեսագետները հետաքրքրված են պղպջակների երկու հիմնական տեսակներով.

Բաժնետիրական պղպջակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բաժնետիրական պղպջակը բնութագրվում է շոշափելի ներդրումներով և բարձր պահանջարկ ունեցող օրինական շուկան բավարարելու անկայուն ցանկությամբ: Այսպիսի պղպջակները բնութագրվում են հեշտ իրացվելիությամբ, շոշափելի և իրական ակտիվներով և իրական նորամուծությամբ, որը խթանում է վստահությունը: Բաժնետիրական պղպջակի օրինակ է Հոլանդական Ոսկե դարաշրջանի կակաչի մոլուցքը:

Պարտքի պղպջակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պարտքի պղպջակը բնութագրվում է ոչ նյութական կամ վարկի վրա հիմնված ներդրումներով, որոնք  շուկայում աչքի են ընկնում աճող պահանջարկը բավարարելու քիչ հնարավորությամբ: Այս պղպջակները չեն ապահովվում իրական ակտիվների կողմից և բնութագրվում են անսպառ վարկավորմամբ՝ շահույթ կամ անվտանգություն վերադարձնելու հույսով: Այս պղպջակները սովորաբար ավարտվում են պարտքերի գնանկումով`առաջ բերելով բանկային ներդրումներ կամ արժութային ճգնաժամ, երբ կառավարությունն այլևս չի կարող պահպանել ֆիատային արժույթը: Օրինակ՝ Մեծ Դեպրեսիան և Մեծ Անկումը:

Ազդեցությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տնտեսական պղպջակների ազդեցությունը քննարկվում է տնտեսական մտքի դպրոցների միջև. դրանք ընդհանուր առմամբ օգտակար տնտեսական գործոններ չեն համարվում, բայց քննարկվում է, թե որքան վնասակար է դրանց ձևավորումը և պայթյունը:

Տնտեսագիտության մեջ շատերը կարծում են, որ պղպջակները նախապես չեն կարող հայտնաբերվել, չի կարող կանխվել դրանց ձևավորումը, որ պղպջակների «կանխելու» փորձերը կարող են ֆինանսական ճգնաժամի պատճառ դառնալ: Փոխարենը, իշխանությունները պետք է սպասեն, որ պղպջակները վերանան ինքնըստինքյան՝ գործ ունենալով դրամավարկային քաղաքականության և հարկաբյուջետային քաղաքականության հետ:

Բացի այդ, անկումը, որը սովորաբար տեղի է ունենում է տնտեսական պղպջակների հետևանքով, կարող է ոչնչացնել մեծ քանակությամբ հարստություն և առաջացնել տնտեսական շարունակական աղքատություն. այս տեսակետը մասնավորապես ասոցացվում է Իրվինգ Ֆիշերի պարտք-դեֆլյացիայի տեսության հետ:

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Krugman, Paul (9 May 2013). «Bernanke, Blower of Bubbles?». The New York Times. Վերցված է 10 May 2013-ին.
  2. ↑ King, Ronald R.; Smith, Vernon L.; Williams, Arlington W.; van Boening, Mark V. (1993). «The Robustness of Bubbles and Crashes in Experimental Stock Markets». In Day, R. H.; Chen, P. (eds.). Nonlinear Dynamics and Evolutionary Economics. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-507859-6.
  3. ↑ Lahart, Justin (16 May 2008). «Bernanke's Bubble Laboratory, Princeton Protégés of Fed Chief Study the Economics of Manias». The Wall Street Journal. էջ A1.
  4. ↑ Shiller, Robert (23 July 2012). «Bubbles without Markets». Project Syndicate. Վերցված է 17 August 2012-ին. «A speculative bubble is a social epidemic whose contagion is mediated by price movements. News of price increase enriches the early investors, creating word-of-mouth stories about their successes, which stir envy and interest. The excitement then lures more and more people into the market, which causes prices to increase further, attracting yet more people and fueling 'new era' stories, and so on, in successive feedback loops as the bubble grows.»
  5. ↑ Garber, Peter (2001). Famous First Bubbles: The Fundamentals of Early Manias. Cambridge, MA: MIT Press. ISBN 978-0-262-57153-1.
  6. ↑ Smith, Vernon L.; Suchanek, Gerry L.; Williams, Arlington W. (1988). «Bubbles, Crashes, and Endogenous Expectations in Experimental Spot Asset Markets». Econometrica. 56 (5): 1119–1151. CiteSeerX 10.1.1.360.174. doi:10.2307/1911361. JSTOR 1911361.
  7. ↑ Lei, Vivian; Noussair, Charles N.; Plott, Charles R. (2001). «Nonspeculative Bubbles in Experimental Asset Markets: Lack of Common Knowledge of Rationality Vs. Actual Irrationality» (PDF). Econometrica. 69 (4): 831. doi:10.1111/1468-0262.00222.
  8. ↑ Levine, Sheen S.; Zajac, Edward J. (27 June 2007). «The Institutional Nature of Price Bubbles». SSRN 960178. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  9. ↑ Brooks, Chris; Katsaris, Apostolos (2005). «Trading rules from forecasting the collapse of speculative bubbles for the S&P 500 composite index» (PDF). Journal of Business. 78 (5): 2003–2036. doi:10.1086/431450. ISSN 0740-9168.
  10. ↑ Brooks, Chris; Katsaris, Apostolos (2005). «A three-regime model of speculative behaviour: modelling the evolution of the S&P 500 composite index» (PDF). The Economic Journal. 115 (505): 767–797. doi:10.1111/j.1468-0297.2005.01019.x. ISSN 1468-0297.
  11. ↑ Hommes, Cars; Sonnemans, Joep; Tuinstra, Jan; Velden, Henk van de (2005). «Coordination of Expectations in Asset Pricing Experiments». Review of Financial Studies. 18 (3): 955–980. CiteSeerX 10.1.1.504.5800. doi:10.1093/rfs/hhi003.
  12. ↑ Teeter, Preston; Sandberg, Jorgen (2017). «Cracking the enigma of asset bubbles with narratives». Strategic Organization. 15 (1): 91–99. doi:10.1177/1476127016629880.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Նազելի_Եզեկյան/Տնտեսական_պղպջակներ&oldid=6940987» էջից