Մասնակից:Թագուհի Մեսանյան/Ավազարկղ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Հույզն այնպիսի հոգեբանական վիճակ է, որը ամենատարբեր կերպերով կապված է [1][2][3] մարդու մտքերի, խառնվածքի, զգացմունքների, վարքային պատասխանների և բավարարվածության ու դժգոհության դրսևվորման աստիճանների հետ[4][5]։ Գիտնականները դեռևս միակարծիք չեն այս երևույթի սահմանման վերաբերյալ: Հույզերը սովորաբար փոխկապակցված են տրամադրության, խառնվածքի, բնավորության, դիրքի և մոտիվացիայի հետ[6]:

Որոշ տեսություններում ճանաչողությունը նույնպես հույզերի կարևոր մաս է կազմում: Կարող է թվալ, թե մարդիկ, որոնք գործում են նախևառաջ հույզերի հիման վրա, չեն մտածում, բայց հոգեկան գործընթացները ամեն դեպքում կարևոր են, մասնավորապես՝ դեպքերը նկարագրելիս: Օրինակ՝ այն գիտակցումը, որ մենք ինչ-որ վտանգավոր իրավիճակում ենք, ինչպես նաև նյարդային համակարգի հաջորդող ակտիվացումը (արագ սրտի աշխատանք և շնչառություն, քրտնարտադրություն, մկանների տոնուս) վախը զգալու փորձառության անբաժանելի մասն է: Մյուս տեսությունները, սակայն, պնդում են, որ հույզերն առանձին են և կարող են նախորդել ճանաչողությանը: Հույզերի գիտակցական փորձառություն ունենալը, տվյալ հույզի՝ անցյալի կամ ենթադրյալ փորձառության, հոգեբանական ներկայացվածության արտահայտումն է, որը կապվում է բավարարվածության կամ դժգոհության վիճակների հետ[7]։ Այս գոհունակության վիճակները ձևավորվում են ներքին վիճակը բնութագրող փորձի խոսքային բացատրությունների շնորհիվ[8]:

Հույզերը բարդ են: Որոշ տեսությունների համաձայն՝ դրանք զգացումների այն վիճակներն են, որոնք առաջացնում են մեր վարքագծի վրա ազդող ֆիզիկական և հոգեբանական փոփոխություններ[5]: Հույզերի ֆիզիոլոգիան սետորեն կապված է մարդու նյարդային համակարգի գրգռման հետ, որը կարող է լինել տարբեր վիճակներով և ուժգնությամբ և ըստ երևույթին, կապված է առանձին հույզի հետ: Հույզերը նաև կապված են վարքային միտման հետ: Էքստրովերտներն առհասարակ ավելի մարդամոտ են և ազատ են իրենց հույզերն արտահայտելու մեջ, մինչդեռ ինտրովերտներն ավելի ներպարփակ են և թաքցնում են իրենց հույզերը:


Երբեմն հույզերը կարող են թե՛ բացասական, թե՛ դրական առումով մոտիվացիայի աղբյուր հանդիսանալ:[9] Ըստ այլ տեսությունների որոշ բաղադրիչների սինդրոմներ են ,որոնք ներառում են ՝ մոտիվացիա, զգացմունքներ, վարքագիծ, ինչպես նաև ֆիզոլոգիական փոփոխություններ, սակայն նշվածներից ոչ մեկը չի կարող համարվել հույզ: Ինչպես նաև հույզերը չեն կարող առաջացնել թվարկած բաղադրիչները[10]:

Հույզերը պարունակում են շատ այլ բաղադրիչներ, ինչպես օրինակ ՝ անձնական փորձ, ճանաչողական գործընթաց, արտահայտիչ վարք, հոգեֆիզիոլոգիական փոփոխություններ, և նպատակաուղղված վարք: Ժամանակին գիտնակաները փորձում էին հույզը նույնականացնել իր բաղադրիչներից մեկի հետ: Ուիլյամ Ջեյմսի տեսությունը ՝ անձնական փորձի հետ, բիհեվիորիստները ՝նպատակաուղղված վարքագծի հետ, հոգեֆիզիոլգիստները ՝ ֆիզիոլգիական փոփոխությունների հետ և այլն: Ավելի ուշ արդեն հույզն համարվում էր բոլոր բաղադրիչների համալիրը: Հույզերի բաղադրիչները դասակարգվում են տարբեր կերպերով՝ ըստ ակադեմիական կարգերի: Հոգեբանության և փիլիսոփայության մեջ հույզը ներառում է անձնական, գիտակցված փորձ ,որը հիմնականում բնութագրվում է հոգեֆիզիոլգիական դրսևվորումներով, կենսաբանական ռեակցիաներով, և հոգեբանական վիճակով: Հույզերի վերաբերյալ Նմանատիպ մի բազմաբաղադրիչնկարագրության ենք հանդիպում սոցիոլոգիայում. Օրիան Փեգգի Տոյցը[11] կարծում էր , որ հույզերը կազմված են ֆիզիոլոգիական բաղադրիչներից, որոնք ունեն մշակութային կամ զգացմունքային պիտակներ (զայրույթ, զարմանք, և այլն), մարմնի արտահայտիչ շարժումներ, և իրավիճակի ճիշտ գնահատում:

Հույզերի ուսումանսիությունը նշանակալիորեն աճել է վերջին երկու տասնամյակում, որի մեջ իրենց դերը ունեն բազմաթիվ գիտություններ, այդ թվում՝ հոգեբանությունը, նյարդաբանությունը, էնդոկրինիլոգիան, բժշկույթունը, պատմությունը, զգացմունքների սոցիոլոգիան, և համակարգչային գիտությունը: Մի շարք տեսություններ, որոնք փորձում են բացատրել զգացմունքների ծագումը, նյարդաբանությունը, փորձը, և գործառույթը նպաստում են այս թեմայի ավելի լայնածավալ հետազոտությանը: Հույզերի հետազոտման ուղղություններն ընդգրկում են այն նյութերը, որոնք խթանում են զգացմունքների առաջացմանը: Եվ բացի այդ PET -ի և fMRI-ի սկանավորումներով հնարավոր է դառնում գլխուղեղի աֆֆեկտիվ գործընթացները ուսումնասիրելը [12]:

<<Հույզերը կարող են լինել ինչպես դրական, այնպես էլ բացասական փորձի արդյունք, որոնք կապված են որոշակի հոգեբանական ակտիվության հետ>> : Հույզերը կարող են առաջացնել տարբեր ֆիզիոլոգիական, վարքագծային և ճանաչողական փոփոխություններ: Հույզերի սկզբանական դերը հարմարվող վարքերը մոտիվացնելն էր, որոնք նախկինում աջակցում էին գենի փոխանցմանը գոյատևման շնորհիվ.[13][14]

Ծագումնաբանություն և պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տասնվեց դեմքեր, որոնք արտահայտում են Ջ. Փասի(1821թ, Չարլզ Լը Բրունից հետո) կեղմից կատարված մարդկային կրքերի ձևավորումները)

<<Հույզ>> բառը ծագել է 1579թ. -ից, որը փոխառվել է ֆրանսերենի émouvoir բառից, որն էլ նշանակում է <<ակտիվացնել>>. <<Հույզ>> տերմինը գիտական քննարկումների արդյունքում ներկայացվեց կիրք, զգացմունքներ և ջերմություն բառերի փոխարինող տերմին[15]: <<Հույզ>> բառը ստեղծվել է Թոմաս Բրաունի կողմից 1800-ականների սկզբներին և արդեն 1830-ականներին սկսեց գործել իր ժամանակակից իմաստով[16]: <<Ոչ ոք հույզեր չէր ապրում նախքան 1830-ականները. Դրա փոխարեն նրանք զգում էին այլ բաներ՝ <<կրքեր>>, <<հոգեվիճակներ>>, <<բարոյական զգացողություններ>> , և նրանք իրենց զգացածը բացատրում էին մեզանից բավականին տարբեր կերպով:

Ըստ մեկ բառարանի, որն անդրադարձել է բառի ամենասկզբանական արմատներին, հույզ բառի ժամանակակից իմաստը այլասեռն է:[17]

հետաքրքիր է, որ անգլերենից բացի ծատ այլ լեզուներ ունեն նման բայց ոչ տիպիկ տերմինը[18][19] Մարդաբանության մեջ հույզերը արտահայտելու և ընկալելու անկարողությունը համարվում է ալեքսիտիմիա.[20]

Սահմանումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հույզի սահմանումն ըստ Օքսֆրդի բառարնի հետևյալն է՝ <<Ուժեղ Զգացողութուն, որն առաջանում է ինչ-ինչ հանգամանքներից, տրամադրությունից և մարդկային հարաբերություններից>>[21]: Հույզերը արտաքին և ներքին կարևոր իրադարձույունների արձագանքներն են[22]:

Հույզեր կարող են առաջանալ դեքերից (օր.՝ խուճապ) կամ կարագավիճակներից (օր.՝ թշնամություն), կարող են լինել կարճատև (օր.՝ զայրույթ) կամ երկարատև (օր.՝ վիշտ).[23] Հոգեթերապևտ Միշել Գրեհեմը նկարագրում է հույզերը ՝ որպես շարունակաբար ինտենսիվ վիճակի մեջ գտնվող երևույթներ[24]: Օրինակ վախը չնչին մտահոգությունից յկարող է հասնել մինչև սարսափի, կամ ամոթը՝ սովորական ամոթխածությունից մինչև թունավոր ամոթ [25]: Հույզերը համարվում են արձագանքների կոորդինացված համակարգ, որը ներառում է խոսքային , ֆիզիոլոգիական, վարքագծային և նյարդային մեխանիզմներ[26]:

Հույզերը դասակարգվում են նաև որոշ հարաբերությունների հիման վրա՝ ըստ գոյություն ունեցող և դրանց հակադիր հույզերի: Գրեհեմը տարբերակում է հույզերը գործառական և ոչ գործառական մակարդակներում և պնդում է,որ բոլոր գործառական հույզերն ունեն իրենց առավելությունները [27]:

Այսպիսով հույզերն լարված ապրումներն են, որոնք առաջանում են ինչ-որ մեկի կամ ինչ-որ բանի պատճառով[28]: Մյուս կողմից հույզերին կարելի է վերագրել նաև ավելի մեղմ հոգեվիճակներ (նայրդայնացած կամ գոհունակ),ինչպես նաև այն վիճակները,որոնց հետ առհասարակ ոչ ոք կապ չունի (անհանգստություն, դեպրեսիա): Հետազոտություններից մեկը <<Հույզ>> բառը ուսումանսիրում է առօրյա-խոսակցական լեզվի մակարդակում և համարում է, որ դրա գործածումը բավականին տարբեր է գիտական հետազոտությունների սահմանած տեսություններից [17]:

Գործնական մակարդակում Ժոզեֆ Լեդուքսը հույզը սահմանում է ճանաչողության և գիտակցության գործընթացի արդյունք, որը տեղի է ունենում մարմնի համակարգի արձագանքի շնորհիվ: Լիզա Ֆելդման Բարեթը սահմանել է հույզը որպես՝ << մարդու մարմնի ֆիզիկական հատկանիշների համակցույթունը, ճկուն ուղեղ, որն ընկալում է շրջապատում տեղի ունեցող զարգացումները, և նրա մշակույթն ու դաստիարակությունը, որը ստեղծում է հենց այդ շրջապատը>> [29]:

Բաղադրիչներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սչերերի հույզի բաղադրիչների տված օրինակում նշվում են հույզերի գոյություն ունեցող հինգ կարևոր տարրեր[30]: From the component processing perspective, emotion experience is said to require that all of these processes become coordinated and synchronized for a short period of time, driven by appraisal processes. Չնայած ճանաչողական բաղադրիչի ՝ որպես տարր դիտարկելը մի փոքր վիճելի է, քանի որ որոշ տեսաբաններ այն կարծիքին են, որ հույզերն ու ճանաչողությունն առանձին բայց փոխկապակցված համակարգ է, սակայն տվյալ բաղադրիչի օրինակը ապահովում է դեպքերի հաջորդականությունը, որն արդյունավետ կերպով նկարագրում է հուզային դրվագների կոորդինացիան:

  • Ճանաչողական աստիճան: ապահովում է իրերի և դեպքերի գնահատումը:
  • ֆիզիկական սիմպտոմներ: Հուզական կենսափորձի Ֆիզիոլոգիական բաղադրիչ:
  • Գործոցության հակումներ: Մոտիվացիոն բաղադրիչ, որը պատրաստում է շարժուն արձագանքների համար:
  • Արտահայտողականություն: Դիմային և ձայնային արտահայտություններին գրեթե միշտ ուղեկցում է հուզական հոգեվիճակ, որը հաղորդում է արձագանքը և գործողության մտադրությունը:
  • Զգացմունքներ: Հուզական հոգեվիճակի անհատական փորձ, որն արդեն մեկ անգամ տեղի է ունեցել:

Տարբերակումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աֆֆեկտիվ նյարդագիտության ոլորտի տեսանկյունից հույզը կարող է տարբերակվել մի քանի նմանատիպ կառույցներով[26]:

  • Զգացմունք: ոչ բոլոր զգացմունքները, այդ թվում՝ հույզերը, ինչպես օրինակ ճանաչողության զգացումը: Զգացմունքները լավագույնս ընկալվում են որպես հույզերի անհատական ներկայացուցիչ, որը յուրաքանչյուրի համար անհատական է:
  • Տրամադրությունն այն ցրված աֆֆեկտիվ վիճակն է, որի տևողությունն առհասարակ ավելի երկար է, քան հույզերինը, պակաս ինտենսիվ են քան հույզերը և նրա ազդակններն ավելի քիչ են[28]:
  • Աֆֆեկտը գործածվում է նկարագրելու համար զգացմունքների և հույզերի արդյունքը:

Նպատակն ու արժեքը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մի տեսակետի համաձայն հույզերը թեթևացնում են հարմարվողական արձագանքները շրջապատի մարտահրավերների նկատմամբ : Հույզերը նկարագրվում են նաև որպես էվոլուցիայի արդյունք, քանի որ դրանք բարենպաստ լուծումներ են տվել այն հնագույն և հաճախադեպ խնդիրներին, որոնց հետ բախվում էին մեր նախնիները[31]: Ինչևէ. որոշ հույզեր, ինչպես օրինակ անհանգստության մի քանի դրսևորումներ, երբեմն համարվում են հոգեկան հիվանդությունների մի մաս, որը հավանաբար ստանում է բացասական արժևորում[32]:

Դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Emotion classification

Հույզերը դասակարգվում են ըստ նրանում եղող հուզական պահերի և հուզական դիրքորոշումներից ելնելով: Հուզական դիրքորոշումները նույնպես համադրվում են մարդկային բնավորության գծերի հետ, որոնց շնորհիվ մարդն ի վիճակի է լինում վերապրել որոշ հույզեր: Օրինակ՝ դյուրաբորբոք մարդը հակված է ավելի արագորեն և հեշտորեն զգալ զայրույթը, քան ուրիշները: Վերջերս, որոշ տեսաբաններ հույզերը ընդգրկել են ավելի լայն՝ <<աֆֆեկտիվ վիճակ>> դասակարգման, որն իր մեջ կարող է ներառել հուզական այլ երևույթներ ինչպիսիք են՝ հաճույքն ու ցավը, մոտիվացիոն վիճակներ (օրիանկ՝ քաղց կամ հետաքրքություն), տրամադրությունը, կարգավիճակներ և այլ հատկանիշներ[33]:

Հույզերի դասակարգումը իրականացվել է երկու հիմնական տեսակետներով: Առաջին տեսակետի համաձայն՝ հույզերը վերացական համակարգ է և կառուցվածքով ամբողջապես տարբեր է, մինչդեռ երկրորդ տեսակետը պնդում է, որ հույզերը կարելի է բնորոշել մի քանի խմբային դասակարգումներով:Ինչևէ, ավելի ուշ պարզ դարձավ, որ այս հակադիր տեսակետները չեն սահմանում հույզի հասկացությունը( կամ այդ հասկացության բնույթը, որը լավագույնս կբնորոշեր հուզական արձագանքնեը), ինչպես նաև հույզի ծավալը (կամ հույզական արձագանքների տարատեսակները), և հույզերի կառուցվածքը (այն ձևը, որի միջոցով տարբեր հույզեր անջատվում կամ միախառնվում են)[34]:

Հիմնական Հույզեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հույզերի օրինակներ

Ավելի քան 40 տարի, Պոլ Էկմանն այն կարծիքին է եղել, որ հույզերը վերացական են, չափելի և ֆիզիոլոգիապես հստակ: Էկմանի ամենահայտնի աշխատությունըներից մեկում ասվում է, որ հույզերը ճանաչված են ամբողջ աշխարհում, նույնիսկ այն մշակույթներում, որտեղ տիրում է անգրագիտությունը և որտեղ չէին կարող հասկանալ դիմային արտահայտությունները լրատվամիջոցների օգնությամբ:Նրա մեկ այլ, դասական հետազոտության արդյունքում, պարզ է դարձել, որ երբ մասնակիցները շարժում էին իրենց դիմային մկանները՝ ընդունելով որոշակի դիմային արտահայտություն (օրինակ՝ զզվանք), նրանք արտահայտում էին իրենց՝ տվյալ դիմային արտահայտությանը համապատասխանող սուբյեկտիվ և ֆիզիոլոգիական փորձը: Նրա հետազոտությունը հանգեցրեց 6 հիմնական հույզերի դասակարգմանը. զայրույթ, զզվանք, վախ, երջանկություն, տխրություն ևզարմանք[35] : Իր կարիերայի ընթացքում [36] Էկմանը հաստատեց, որ այս 6 համընդհանուր հույզերից բացի կարող են նաև այլ հույզեր գոյություն ունենալ: Սրա լույսի ներքո Դանիել Կորդարոն և Դաշեր Կելտները, որոնք երկուսն էլ Էկմանի նախկին ուսանողներն էին, կատարեցին միջմշակութային հետազոտությունև ընդլայնեցին համընդհանուր հույզերի ցուցակը:Նրանց կատարած հետազոտությունների արդյունքում այս 6 հիմնական հույզերին ավելացան նաև զվարճանքի, ահ, բավարարվածության, ցանկության, ամաչկոտության, ցավի, հանդարտության, և կարեկցանքի թե՛ դիմային թե՛ ձայնային արտահայտությունները:Նրանք նաև հայտնաբերեցին ձանձրույթի, շփոթմունքի, հետաքրքրության, հպարտության, և ամոթի դիմային արտահաըությունները, ինչպես նաև արհամարհանքի, հետաքրքրության, հանդարտության և հաղթանակի ձայնային արտահայտությունները.[37][38][39]

Ռոբերտ Պլուտչիկը համաձայնվեց Էկմանի առաջարկած կենսաբանորեն կատարած տեսության հետ, սակայն զարգացրեց <<Հույզերի անիվը>>` առաջարկելով 8 հիմնական հույզեր, որոնք դասակարգվում են դրական և բացասական խմբերում.ուրախություն և տխրություն, զայրույթ և վախ, վստահություն և զզվանք, զարմանք և անկնալություն[35]: Որոշ հիմնական հույզեր կարող են դառնալ բարդ հույզեր: Բարդ հույզերը կարող են առաջանալ՝ ելնելով մշակութային պայմաններից և հաղորդակցումից, որոնք համադրվում են հիմնական հույզերի հետ: Այնպես ինչպես համադրվում են հիմնական գույները, հիմնական հույզերը կարող են միախառնվելով կարող են ստեղծել մարդկային հուզական փորձը հետ: Օրինակ՝ միջանձնային , զայրույթը և զվանքը միասին մարող են առաջացնել արհամարհանք: Հիմանակն հույզերի մեջ տեղի ունեցող հարաբերությունները կարող են հանգեցնել թե՛ դրական, թե՛ բացասական արդյունքի[40]:

Բազմաբնույթ Վերլուծություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոգեբանները կիրառել են այսպես կոչված գործոնային վերլուծությունների մեթոդները՝ փորձելով դասակարգել հուզական արձագանքներն հիմնվելով մի շարք առանձնահատկությունների վրա: Նմանատիպ մեթոդները փորձում են շեշտել հույզերի մեջ եղող առանձնահատկույթունների նմանություններն ու տարբերությունները յուրաքանչյուրի անհատական փորձով: Հաճախ գործոնային վերլուծությունների արդյունքում բացահայտված առաջին երկու առանձնահատկություններն են՝ վալանսը (ինչքնով է բացասական կամ դրական փորձը) և լարվածությունը (ինչքան լարված կամ հանդարտ է եղել փորձը): Այս երկու առանձնահատկությունները կարող են պատկերվել 2D կոորդինացված քարտեզի վրա[41]: Այս երկկողմանի քարտեզը ընդհանրացրեց հույզի մեկ կարևոր բաղադրիչ` հիմնական ազդեցությունը[42][43] : Հիմնական ազդեցությունը սահմանված չէ որպես հույզի միակ բաղադրիչը, սակայն այն տալիս է հույզին իր հիդոնիկ հոտկություները:

Վերջերս հետազոտությունները պարզեել են, որ մարդիկ բացի վալանսից և լարվածությունից զգում և արտահայտում են նաև շատ այլ հուզական առանձնահատկություններ[44][45] :Օրինակ վիդեո հոլովակները կարող են առաջացնել անհատական հուզական փորձի առնվազն 27 հստակ զգացողություններ [46]: Մյուս այլ գործոնները, որոնք առաջացնում են հուզական փորձի այլ ընդարձակ շարքը, տեսանելի է ինտերակտիվ քարտեզի միջոցով[47]:

Տեսություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տե՛ս նաև՝ Functional accounts of emotion

Հին Հունաստան, Հին Չինաստան, Իսլամական Ոսկե Դարաշրջան և Միջին Դարեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հույզերի մասին տեսությունները սկսվում են մինչև իսկ Հին Հունաստանի և Հին Չինաստանի ստոիկներից: Չինաստանում հավատում էին, որ անտեղի հույզերը վնասում են qi -ն , որն էլ իր հերթին վնասում է կարևոր օրգանները[48]: Հայտնի Հիպոկրատնների չորս հումորային տեսությունները նպաստեցին հույզի ուսումնասիրության ընթացքին, այն նույն կերպով, որը կատարեց բժշկության ուսումնասիության ժամանակ:

Իսլամական ոսկե դարաշրջանի ընթացքում, պարսիկ գիտակ Ավիքենան իր տեսության մեջ խոսում է հույզերի՝ մարդու առողջության և վարքագծի վրա թողած ազդեցության մասին՝ առաջարկելով կառավարել հույզերը[49]: Արևմտյան փիլիսոփայությունը տարբերակում է հույզերը տարբեր ձևերով: Ստոիկ տեսություններում այն համարվում էր արգելք ինչ-որ բանի համար, իսկ այնուհետ արգելք ինչ-որ առաքինության համար: Արիստոտելը կարծում էր, որ առաքինությունների հարցում հույզերը կարևոր մաս են կազմում [50] :Ըստ Արիստոտելի բոլոր հույզերը (կրքերը) համապատասխանում էին մարդկային ճաշակներին և ունակություններին: Միջին դարերում այդ տեսակետը վերափոխվեց և իր հետագա զարգացումն ապրեց սխոլատիզմի շնորհիվ՝ մասնավորապես Թոմաս Աքունիսի կողմից[51] : Հույզերի մասին տեսություններ իրենց աշխատություններում ունեն նաև շատ փիլիսոփաներ, ինչպիսիք են՝ Ռենե Դեսկարտեսը, Նիկոլո Մակավելլին, Բարուչ Սպինոզան,[52] Թոմաս Հոբբեսը [53] և Դեյվիդ Հյումը . 19-րդ դարում հույզերը համարվում էին ադապտացվող և ավելի հաճախ ուսումնասիրվում էին էմպիրիկ հոգեբանական տեսանկյունից: ==

Էվոլուցիոն Տեսություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդվածներ՝ Evolution of emotion և Evolutionary psychology
Illustration from Charles Darwin's The Expression of the Emotions in Man and Animals.
19-րդ դար

Հույզերի մասին էվոլուցիոն դիրքորոշումներնը սկսում են իրենց զարգացումն ապրել 19-րդ դարի վերջերին, որոնք արտացոլված են Չարլզ Դարվինի 1872 թվականին տպագրված <<հույզերի արտահայտումը մարդու և կենդանիների մոտ>> գրքում [54] : Դարվինը պնդում էր, որ հույզերը մարդության համար ծառայում են իրենց նպատակին, հաղորդակցության հարցում, ինչպես նաև օգնում են նրանց գոյատևման համար: Այնուամենայնիվ Դարվինն այն կարծիքին էր, որ հույզերը զարգանում են բնական ընտրության արդյունքում և հետևաբար ունեն իրենց միջմշակութային համընդհանուր նմանակները: Դարվինը նաև մանրամասնում էր առաքինությունները՝ փորձարկելով հույզերը և դրան զուգահեռ այն հույզերը, որոնք հանդիպում են կենդանիների մոտ:Սա հանգեցրեց կենդանիներ հուզական աշխարհի խորը ուսումնասիրմանը և հույզի նայրդային հիմքի հիմանվորման վերջնական սահմանմանը:

Ժամանակակից

Շատ ժամանակակից տեսակետներ Էվոլուցիոն հոգեբանության լույսի ներքո պնդում են, որ և՛ հիմնական հույզերը, և սոցիալական հույզերը կոչված են մոտիվացնելու (սոցիալական) այն վարքագծերը, որոնք հարմարվողական էին նախնիներից ժառանգած միջավայրում[9]: Ներկայիս ուսումնասիրությունների արդյունքում օարզ դարձավ, որ հույզերը կարևոր մաս են կազմում յուրաքանչյուր անհատի որոշումներ կայացնելու հարցում և հույզի ու բանականության մեջ եղող այդքան հայտնի տարբերությունն այնքան ել ակնհայտ չէ, որքան թվում է: Պոլ Դ. Մակլինը պնդում է, որ հույզերը մրցում են մի կողմից ավելի շատ բնազդային արձագանքների, մյուս կողմից՝ վերացական բանակնության դեմ: Նյարդապատկերման մեջ աճող ներուժ արդեն թույլ է տալիս ուղեղի էվոլուցիոն և անտիկ մասերի հետազոտումը: Կարևոր նյարդաբանական առաջխաղացումներ գրանցվեցին 1990- ականների ՝ Ժոզեֆ Է.Լեդուքսի և Անտոնիո Դամասիոյի տեսությունների արդյունքում:

Սոցիալական հույզերի ուսումնասիրությունը նույնպես կենտրոնացված է հույզերի ֆիզիկական նշանակության,ինչպես նաև կենդանիների և մարդկանց մարմնի լեզվի վրա: (տես՝ ազդեցության դերը).Օրինակ՝ թվում է՝ ոխը վնասում է մարդուն, սակայն այն կարող է ստեղծել համբավ նրա համար, երբ նրանից սկսեն վախենալ [9] : Ամոթն ու հպարտությունը կարող են մոտիվացնել մարդկանց, որպեսզի ամրապնդեն իրենց դւրքը հասարակության մեջ, և ինքնագնահատականը մարդու գնահատական է իր կարգավիճակի վերաբերյալ[9][55]:

Սոմատիկ Տեսություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հույզի սոմատիկ տեսությունները պնդում են, որ մարմնի արձագանքներն ճանաչողական արտահաըտումից ավելի կարևոր են հույզերի համար:Նմանատիպ տեսությունների առաջին ժամանակակից տարբերակը գրվել է Ուիլիամ Ջեյմսի կողմից՝ 1880- ականներին: տեսությունն իր ուժը կորցնում է 20-րդ դարին, սակայն վերջերս կրկին ճանաչում է ձեռք բերում ի շնորհիվ շատ տեսաբանների ինչպիսիք են՝ Ջոն Կասիոպոն,[56] Անտոնիո Դամասիոն ,[57] Ժոզեֆ Է. Լեդուքսը [58] և Ռոբերտ Զաժոնցը[59] , ովքեր կարողանում են բողոքարկել նյարդաբանական փաստերը:

Ջեյմս Լանգի Տեսությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ James–Lange theory

Իր 1884 թվականին գրված հոդվածում[60], Ուիլյամ Ջեյմսը պնդում է, որ զգացմունքներն ու հույզերը երկրորդական դեր ունեն Ֆիզիոլոգիայում: Իր տեսության մեջ, նա պնդում է, որ իր անվանած <<հուզական փաստի>> ընկալումն ուղիղ կերպով կապված է ֆիզիոլոգիական արձագանքի հետ, որն է <<հույզը>>[61]: Պարզաբանելու համար հուզական փորձի տարբեր տեսակները, Ջեյմսը պնդում էր, որ տարբեր ազդակներ որոշակի գործընթաց են առաջացնում ինքնավարական նյարդային համակարգումn , որն էլ հանգեցնում է ուղեղում՝ հուզական փորձի առաջացմանը: Դանիացի հոգեբան Կառլ Լանգը գրեթե նույն ժամանակահատվածում նույնպես նմանատիպ տեսություն է առաջարկում, իսկ այնուհետ այս տեսությունը հաըտնի է դառնում որպես Ջեյմս–Լանգի տեսություն : Ինչպես Ջեյմսն է գրում. <<Մարմում կատարվող փոփոխությունների դրանց կատարման պահին կոչվում է հույզ >>: Հետագայում Ջեյմսն ասում է. <<մենք տխրում ենք, քանի որ լացում ենք, բարկանում ենք, քանի որ հարվածում ենք, վախենում ենք, քանի որ դողում ենք, ինչպես նաև մենք լացում, հարվածում կամ դողում ենք, քանի որ զղջում ենք, բարկացած կամ վախեցած ենք>>[60]:

Այս տեսության գործնական վերլուծությունը հետևյալն է. Հույզի գոյացման ազդակներն առաջացնում են ֆիզիոլոգիական արձագանքների նախանշաններ (արագ սրի աշխատանք, ծանր շնչառություն և այլն), որը համարվում է առանձին հույզ (վախ): Այս տեսությունը հաստատում են գիտափորձերը, որոնց ընթացում կիրառելով մարմնի վիճակը՝ ստեղծում են ցանակալի հուզական վիճակը[62] : Որոշ մարդիկ գուցե այն կարծիքին են ,որ հույզերն ծնունդ տալիս հույզերին հատկանշական գործողություններին, օրինակ՝ <<ես լացում եմ, քանի որ տխուր եմ>> կամ <<ես փախա, քանի որ վախեցած էի>>: Այս տարբերակը Ջեյմս-Լանգի տեսությունում պատճառաբանվածությունն է (մարմնի կարգավիճակը առաջացնում է հույզեր և նախորդում է դրանց) և ոչ թե մարմնի ազդեցզությունները հուզական փորձի վրա(որը վիճելի հարց է և լայն տարածում ունի կենսաբանական ռեակցիաներիև անձի ուսումանսիրման տեսություններում)[63]:

Չնայած որ, մեծամասամբ այն անտեսված է եղել նախնական շրջանում, սական Թիմ Դալգլեիշը պնդում է,որ ամենաժամանակակից նյարդաբանները ներառել են Ջեյմս-Լանգի տեսության մեջ ներկայացված հույզի բաղադրիչները [64]:

<<Ջեյմս- Լանգի տեսությունը մնում է ազդեցիկ: Դրա ամենամեծ ներդրումը հույզերի մարմնավորման կարևորումն է, հատկապես այն փաստարկը, որը փոխակերպում է հույզերի ֆիզիկական հատկանիշները, կարող է փոխել նրանց փորձարկված ինտենսիվությունը:Ժամանակակից նյարդաբանները կհաստատեին ձևափոխված Ջեյմս-Լանգի տեսակետը, որում ֆիզիկական արձագանքը կարգավորում է հուզական փորձը>>:" (էջ 583)

Քենոն- Բարդի տեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Cannon–Bard theory

Վալտեր Բրադֆորդ Քենոնը համաձայն էր, որ ֆիզիոլոգիական արձագանքները նշանակալից դեր ունեն հույզերի համար, սակայն համաձայն չէր, որ միայն ֆիզիոլոգիական արձագանքները կարող էին բացատրել սուբյեկտիվ հուզական փորձը:Նա պնդում էր, որ ֆիզիոլոգիական արձագանքները չափազանց դանդաղ են և հաճախ աննկատ, որը չէր կարող համարվել հույզի հարաբերականորեն արագ և ինտենսիվ անհատական գիտակցում[65]: Նա նաև կարծում էր, որ հուզական փորձի հարստությունը, բազմազանությունն ու ժամանակվոր բնույթը չի կարող առաջանալ հուզական այն արձագանքներից, որն ամբողջովին արտացոլված է առանձին պայքարի կամ դրանց արձագանքներում[66][67]: Ահա այդպիսի մի գործնական օրինակ. դեպքերը, որոնք առաջացնում են հույզեր (վտանգ), միաժամանակ առաջացնում են և՛ ֆիզիոլոգիական արձագանք, և՛ հույզի գիակցված փորձ:

Ֆիլիպ Բարդը իր տեսությունը համալրում է կենադնիների հետ կատարած իր աշխատանքով: Բարդը կարծում էր, որ զգայնությունը, շարժումն ու ֆիզիոլոգիական տեղեկատվությունը, նախքան հետագա այլ գործընթացներ սկսելը անցնում են միջանկյալ ուղեղով (մասնավորապես թալամուսով): Այնուամենանիվ, Քենոնը նաև պնդում էր, անատոմիայում հնարավոր չէ զգայական դեպքերի ֆիզիոլոգիական արձագանքը` նախքան գիտակցության տեղեկացված լինելը և հուզական խթանիչները պետք է առաջացնեին հույզի և՛ ֆիզիոլոգիական, և՛ փորձառական կողմերը միաժամանակ[66] :

Երկբաղադրիչ տեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Two-factor theory of emotion

Սթենլի Սքեթչերը իր տեսությունը ձևավորել է իսպանացի բժիշկ՝ Գրեգորիո Մարանոնի , աշխատության հիման վրա, ով իր հիվանդներին էպինեֆրին իսկ ավելի ուշ հարցրել՝ ինչ են զգում նրանք: Մարանոնը գտնում էր, որ հիվանդներից շատերը ինչ-որ բան զգում էին, սակայն հույզ առաջացնող իրական խթանիչի բացակայության պատճառով, նրանք չէին կարողանում նկարագրել իրենց ֆիզիոլոգիական զգացողությունը՝ որպես ծանոթ հույզ: Սքեթչերը նույնպես համաիտ էր, որ ֆիզիոլոգիական արձագանքները մեծ նշանակություն ունեն հույզերի համար: Ըստ նրա ֆիզիոլոգիական արձագանքները նպաստում են հուզական փորձի ձեռք բերմանը՝ պարզեցնելով տվյալ ֆիզիոլոգիական դեպքի կենտրոնացված ճանաչողական գնահատումը և այդ գնահտումն հենց այն էր,ինչ անվանվում էր սուբյեկտիվ հուզական փորձ: Այսպիսով հույզերը երկբաղադրիչ գործընթացի արդյունք էին՝ ընդհանուր ֆիզիոլոգիական ակտտիվության և հուզական փորձի: Օրինակ՝ ֆիզիկական ակտիվություն, սրտի զարկերն ի պատասխան առաջացնող խթանիչի՝ արջի պատկերը խոհանոցում: Ուղեղն արագորեն սկսում է հետազոտել տարածքը ՝զարկերը մեկնաբանելու համար և նկատում է արջին: Հետևաբար, ուղեղը սրտի զարկերը մեկնաբանում է որպես արջից վախենալու արդյունք[68] : Իր ուսանողի՝ Ջեռոմ Սինգերի հետ Սքեթչերն ապացուցեց, որ անհատները կարող են ունենալ տարբեր հուզական արձագանքներ՝ չնայած որ նրանք գտնվում էին նույն ֆիզիոլոգիական վիճակում ՝ էպինեֆրինի ներարկումով: Անհատներն արտահայտում էին կա՛մ զայրույթ, կա՛մ զվարճանք կախված նրանից, թե տվյալ իրավիճակում մյուս մարդը (մասնակիցը) ինչ հույզ կարտահայտի:Այնուհետև, իրավիճակի(ճանաչողական) գնահատման համակցությունը ը մասնակիցների անդրենալինի ընդումն ու բաշխումը միասին որոշում են արձագանքը: Այս փորձարկումը քննադատվել է Ջեզ Պրինցի օրագանական արձագանքներ-ում (2004):

Հույզերի ճանաչողական տեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հույզերի երկբաղադրիչ տեսությանն այժմ միանալով ճանաչողական տեսությունը՝ մի քանի տեսություններ սկսեցին պնդել, որ ճանաչողական գործընթացը դատողական, գնահատողական և մտավոր մակարդակում, լիովին անհրաժեշտ էին, որպեսզի առաջանա հույզ: Այս տեսակետի գլխավոր կողմնակիցներից մեկը Ռիչարդ Ղազարոսն էր, որը պնդում էր՝ հույզերը պետք է ունենան որոշակի ճանաչողական ուղղվածություն:Ճանաչողական գործընթացը, որն ընդգրկված է հուզական համատեքստի բացատրության մեջ, կարող է լինել գիտակից կամ ոչ գիտակից և կարող է ընդունել կամ չընդունել հասկացության գործընթացի ձևը:

Ղազարոսի տեսությունը շատ ազդեցիկ է. հույզը անհանգստություն է, որին հանդիպում ենք հետևյալ դեպքերում.

  1. Ճանաչողական գնահատում – Անհատը գնահատում է իրավիճակը ճանաչողությամբ, որին հետևում է հույզը:
  2. Ֆիզիոլոգիական փոփոխություններ – Ճանաչողական արձագանքը սկիզբ է դնում կենսաբանական փոփոխությունների, ինչպես օրինակ ՝ սրտի արագ աշխատանք կամ հիպոֆիզային ադրենալինի արձագանք:
  3. Գործողություն– անհատը զգում է հույզը և ընտրում ՝ ինչպես արձագանքի:

օրինակ՝ Ջեննին տեսնում է օձ՝

  1. Ջեննին ճանաչողությամբ գնահատում է օձին իր իսկ ներկայությամբ:Ճանաչողությունը թույլ է տալիս նրան ՝ ընկալել այն որպես վտանգ:
  2. Նրա ուղեղը ակտիվացնում է ադրենալինի գեղձերը, որն ադրենալինը տարածում է արյունատար համակարգում, որն էլ արագացնում է նրա սրտի աշխատանքը:
  3. Ջեննին բղավում է և փախչում:

Ղազարոսը շեշտում էր, որ հույզերի որակն ու ինտենսիվությունը կառավարվում են ճանաչողական գործընթացի ժամանակ:Այս գործընթացները շեշտում են հաղտահարվող ռազմավարությունները, որոնք ձևավորում են հուզական արձագանքները՝ փոփոխելով հարաբերությունները մարդու և միջավայրի մեջ:

Ջորջ Մանդլերը հաստատում էր հույզի՝ ճանաչողությամբ, գիտակցությամբ և նյարդային համակարգի միջոցով ազդված, տեսական և փորձնական քննարկումն իր երկու գրքերում(միտք և հույզ, 1975, և միտք և մարմին; ստրեսի և հույզերի հոգեբանությունը, 1984):

Որոշ տեսություններ դեմ են այն կարծիքին, որ դատողության մեջ ճանաչողական գործընթացը, գնահատումը կամ մտքերը անհրաժեշտ են հույզի առաջացման համար: Փիլիսոայության նշանավոր ներկայացուցիչներից է Ռոբերտ Սողոմոնը (օրինակ՝ կրքեր, հույզեր և կյանքի իմաստ,1993). Սողոմոնը պնդում էր, որ հույզերը դատողություններ են:Նա առաջարկել է ավելի մանրակրկիտ տեսակետ, որը հակազդում է նրան, ինչ ինքն անվանում էր <<ստանդարտ առարկություն>> առ ճանաչողությանը, այն գաղափարը, որ դատողությունը՝ սարսափելի մի բան կարող է տեղի ունենալ առանց հույզերի կամ հույզերով, այսպիսով դատողությունը չի կարող նույնականցվել հույզի հետ: Նիկո Ֆրիջայի առաջարկած տեսության մեջ, որտեղ գնահատումը հանգեցնում է գործողությունների, մեկ այլ օրինակ է:

Գոյություն ունի նաը այն կարծիքը, որ հույզերը (Էվուրիստական ազդոցությունը, զգացմունքներն ու զգայնությունը) գործածվում են հեշտացնելու համար տեղեկատվական գործընթացը, որն էլ ազդում է վարքագծի վրա միջոցներ են[69] : Ազդեցության ինֆուզիոն օրինակը (AIM) Ժոզեֆ Ֆորգասի 1900-ականներին վերլուծած տեսական օրինակն է, որը փորձում է բացատրել՝ ինչպես են տրամադրությունն ու հույզերը փոխազդում մարդու՝ ինֆորմացիայի վերարտադրմանը: i

Հույզի ընկալողական տեսություն

Տեսությունները, որոնք գործ ունեն ընկալման հետ, կիրառում են մեկ կամ ավելի ընկալողական միջոցներ հույզեր հայտնաբերելու համար (Գոլդի, 2007): Հույզի ճանաչողական և սոմատիկ տեսությունների համադրումը ընկալողական տեսությունն է: Սա Նեո-Ջեյմսյան տեսությունն է, որը պնդում է, որ ֆիզիկական արձագանքները կարևոր դեր ունեն հույզերի հարցում, սակայն այն աև մատնանշում է հույզերի իմաստալիցությունը և այն գաղափարը, որ հույզերը գնահատվում են ճանաչողական տեսություններում նույնպես:Այս տեսությունը պնդում է, որ հասկացության վրա հիմնված ճանաչողությունն անհրաժեշտ չէ նման իմաստի համար:Ֆիզիկական փոփոխություններն րենք իրենց համարում են հույզի իմաստային բաղադրություն, քանի որ առաջանում են որոշակի իրավիճակներում:Այս առումով հույզերը նման են տեսողական և շոշափման ունակություններին, որոնք տարբեր ձևերով ապահուվում են աշխարհի և իրերի մեջ եղող կապը:Այս տեսակեետի նորագույն պաշտպանությունը զետեղված է Ջեսս Պրինցի ֆիզիկական ռեակցիաներ գրքում և հոգեբան Ջեյմս Լեյրդսի Զգացմունքներ գրքում:

Աֆֆեկտիվ իրադարձություննրի տեսություն

Աֆֆեկտիվ իրադարձություննրի տեսությունը հաղորդակցության վրա հիմնված տեսություն է, որը զարգացրել են Հովարդ Մ. Վեիսը և Ռուսսել Կորպանզանոն(1996), որն ուսումնասիրում է հուզական փորձի պատճառները, կառուցվածքները և հետևանքները (մասնավորապես համատեքստային աշխատանքներում ): Այս տեսության համաձայն հույզերն առաջանում են իրադարձությունների ազդեցություններից ,որոնք իրենց հերթին ազդում են վարբերմունքի և վարքագծի վրա:Այս տեսությունը նաև շեշտում է ժամանակը , որի ընթացքում մարդիկ ձեռք են բերում հուզական հուզական դրվագների փորձը՝ <<հեւզական վիճակների մի շարք, որն ընդլայնվում է ժամանակի ընթացքում և ձևավորվում է կոնկրետ թեմայի շուրջ>>: Այս տեսությունը կիրառվել է մի շարք հետազոտողների կողմից՝ ավելի լավ հասկանալու համար հույզը հաղորդակցական տեսանկյունից, և ավելի ուշ, այն վերանայվել է Հովարդ Մ. Վեիսի և Ջ. Բիլի կողմից՝ իրենց՝ <<մտորումներ աֆֆկտիվ իրադարձությունների տեսության շուրջ>> հոդվածում ,որը հրատարակվել է Հույզերի հետազոտումը կազմակերպություններում 2005 թ-ին:

Հույզի միջավայրի տեսակետը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հույզում տեղակայված պատկերը ,որն ուսւոմնասիրվել է Պոլ Է. Գրիֆթսի և Անդրեա Սկարանտինոյի կողմից, շեշտում է արտաքին գործոնների կարևորության մասին հույզի զարգացման և հաղորդակցման գործում՝ մեջբերելով իրավիճակայնության փիլիսոփայության մոտեցումը[70] : Այս տեսությունը բավականին տարբեր է հույզի թե՛ ճանաչողական , թե՛ նեո-Ջեյմսյան տեսություններից, որոնք երկուսն էլ հույզը համարում էին բացարձակ ներքին գործընթաց, որի համար խթանիչ կարող էր հանդիսանալ շրջապատը: Հույզի իրավիճակայնության տեսակետը դիտարկում է հույզը՝ որպես իր միջավայրը բացահայտող օրգանիզմ, որը նկատում է մյուս օրգանիզմների արձագանքները:Հույզերը խթանում են սոցիալական հարաբերությունների զարգացմանը՝ գործելով որպես ազդանշան՝ այլ օրգանիզմների արձագանքները բալանսավորելու համար: Որոշ առումներով,հույզի արտահայտումը (կամա թե ակամա) կարող են դիտարկվել որպես տարբեր օրգանիզմների մեջ պայմանական, մտածված տեղաշարժեր:Հույզի միջավայրի տեսությունը հաստատում է, որ հայեցակարգային մտածողությունը հույզի բնորոշող հատկանիշը չէ, քանի որ հույզը հանգուցալուծման հնարամիտ ձևն է աշխարհի հետ :Գրֆթսն ու Սկարանտիոն կարծում էին, որ այս տարբերակը օգտակար էր ֆոբիաների, ինչպես նաև երեխաների և կենդանիների հույզերի հասկացման հարցում:

Գենետիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հույզերը կարող են առաջացնել սոցիալական փոխազդեցություններ և հարաբերություններ և նրանք ուղիղ կերպով կապված են հիմնական ֆիզիոլոգիայի հետ, մասնավորապես նյարդային համակարգերի: Սա կարևոր է ,քանի որ հույզերը կապված են հակասթրեսի համակարգի հետ օքսիտոցինային միացություններով, որը կարևոր դեր է խաղում միացությունների հարցում: Հուզական Ֆենոտիպ խառնվածքները ներազդում են սոցիալական կպավածության և համապատասխանության վրա բարդ սոցիալական համակարգերում(Կուրտ Կորտչալ 2013): Այս առանձնահատկությունները բաժանվում են այլ տեսակների և տաքսոնների միջև գեների ազդեցության և նրանց շարունակական փոխանցման շնորհիվ: Տեղեկատվությունը, որը կոդավորված է ԴՆԹ-ի հաջորդական մասերում, ապահովում է այն սխեման, որը հավաքում է պրոտեիններ մեր բջջիջների ձևավորման համար: Զիգոտների համար անհրաժեշտ է գենետիակակն տեղեկատվություն իրենց ծնողական սերմից և յուրաքանչյուր տեսակառաջացման դեպքում, ժառանգական հատկանիշները, որոնք թույլ են տվել իրենց նախնիներին հաջողությամբ վարարտադրվել, անցում են կատարում բոլոր այն հատկանիշներով, որոնք հանարավոր են՝ կարևոր լինեն հաջորդ սերնդի համար :

5 միլիոն տարիների ընթացքում, մարդկային ցեղը, բաժանում դնելով մարդու և շիմպանզեների միջև, նրանց գենետիական նյութի միայն գրեթե 1.2%-ն է փոփոխվել: Սա ցույզց է տալիս, որ այն ամենը ինչ մեզ առանձնացնում է շիմպանզեներից պետք է կոդավորված լինի այդ չնչին քանակությամբ ԴՆԹ-ի մեջ՝ ներառյալ մեր վարքագիծը:Ուսանողները, որոնք ուսումնասիրում են կենդանիների վարքագիծը, հայտնաբերել են միայն գենից կախում ունեցող, վարքագծային ֆենոտիպերի բնորոշ օրինակներ:Կրծողների մոտ(Միկրոթուս), երկրորդական գենետիկական տարբերությունները հայտնաբերվել են minor genetic differences have been identified in a վազոպրեսինի օրգանի գենի մոտ, որը համապատասխանում է առաջնային տեսակների տարբերություններին՝ սոցիալակն համակարգում և ամուսնական համակարգում (Համըք և Յանգ 2005). Մեկ այլ, վարքագծային տարբերությունների պոտենցիալ օրինակ է FOCP2 գենն է, որն իր մեջ ներառում է նյարդային կառույցները՝ ապահովվելով խոսքն ու լեզուն (Վարգա-Կադեմ, 2005).Դրա ներկայիս ձևը տարբերվում էր շիմպանզներից միայն մի քանի մուտացիաներով, և 200,000 տարի ներկայացված է եղել՝ զուգադիպելով ժամանակակից մարդու սկզբի հետ(Էնարդ . 2002):Խոսքը, լեզուն և սոցիալական համակարգը հույզի հիմքերի կարևոր մասն են կազմում:

Ինչպես են ձևավորվում հույզերը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նյարդաբանական բացատրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Based on discoveries made through neural mapping of the Ըստ Լիմբիական համակարգի նյարդային գծապատկերով կատարված հայտնաբերումների, մարդկային հույզերի նյարդաբանական բացատրությունն այն է,որ հույզը հաճելի կամ տհաճ հոգեվիճակ է, որը կազմավորվում է կաթնասունների ուղեղի լիմբիական համակարգում: Եթե տարբերակեինք սեղունների ռեակտիվ արձագանքները, ապա հույզերը կլինեին ընդհանուր ողնաշավորների ակտիվության կենդանական ընդլայնումներ, Նեյրոքիմիկատներն (օրինակ՝ դոպամին, նորադրենալին և սերոտոնին) իջեցնում կամ բարձրացնում են ուղեղի ակտիվության մակարդակը, որոնք տեսանելի են ֆիզիկական շարժման, ժեստերի և դիրքերի մեջ: Հույզերը կարող են ազդեցություն կրել ֆերոմոններից (տես՝ վախ)[71]:

Օրինակ ՝ սիրո հույզը համարվում է կաթնասունների ուղեղի նախասխեմավորումը (հատկապես, ցինգուլային միացումների հատվածներում), որը հեշտացնում է հաջորդ սերունդների խնամքի ,կերակրման և նախապատրաստության հարցերը: Նախասխեմավորումները նյարդային կառուցվածքներն են ֆիզիկական արտահայտման համար ,որոնք կազմավորվում են նախքան կորտիկ շրջանակների խոսքի համար կազմավորվելը: Նրան բաղկացած են` առաջնային ուղեղում, ուղեղի ցողունում և ողնուղեղում նյարդային բջիջների նախաձևավորված կամրջակներից:

Սողունների շարժական կենտրոնները ներազդում են տեսողուական, ձայնային, շոշափելիության, քիմիական, հավասարակշռության և շարժողականության զգացական ազդակների վրա նախաձևավորված շարժումներով և ծրագրավորված դիրքերով: Գիշերային կաթնասունների գալուն պես, հոտառությունը փոխարինվում էր տեսողական զգացումին՝ որպես դոմինանտ զգացում և զարգանում էր հոտառության այլ արձագանքների միջոցներ, որոնք առաջացել են կաթանսունների հույզերից կամ հուզական հիշողությունից: Կաթնասունների ուղեղը դժվարությամբ է հաջողում հոտառությամբ, երբ գիշերները սողունները քնած էին լինում, ահա թե ինչու են կաթասունների հոտառական բջիջները սողունների բջիջներից անհամեմատ մեծ: Այս հոտառական ուղիները աստիճանաբար ձևավորեցին նյարդային համակարգը, որի միջոցով ավելի ուշ ձևավորվեց մեր լիմբիական ուղեղը[71]:

Լովհեիմի հույզերի խորանարդը

Հույզերը որոշակիորեն կապված են ուղեղի տարածքում եղող այն գործընթացների հետ, որոնք ուղղված են մեր ուշադրությանը, մոտիվացնում են մեր վարքագիծը և սահմանում են այն ամենի կարևորությունը ,ինչ կատարվում է մեր շուրջը: Բռոկայի (1878), Պապեզի (1937), և ՄակԼինի (1952) ռահվիրայական աշխատանքը պնդում է,որ հույզերը կապված են ուղեղի կենտրոնում մի խումբ կառույցների հետ, որը կոչվում է լիմբիկան համակարգ, որը բաղկացած է հիպոթալամուսից, հոտառական կոճղեզից,հիպոկամպից և այլ կառույցներից: Վերջերս կատարած հետազոտությունը ցույց է տվել,որ այս լիմբիական կառույցներից շատերն ավելի մեծ հուզական համապատասխանություն ունեն:

2011 թ.-ին Լովհեիմը ցույց տվեց հատուկ համակցությունների կարևոր նյութերի՝ դոպամինի, նորադրենալինի և սերտոնինի և 8 հիմանական հույզերի մակարդակների միջև եղող ուղիղ կապը: ներկայացվեց մի օրինակ, որտեղ կարևոր նյութերը ձևավորում են կոորդինացված համակարգի առանցքները, և 8 հիմնական հույզերն՝ ըստ Սիլվան Թոմկինսի տեղադրվում են 8 անկյուններում: Ըստ օրինակի, զայրույթը արտադրվում է ցածր սերտոնինի, բարձր դեպամինի և բարձր նորադրենալինի համկացությունից[72]:

Նախաճակատային կեղև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կա մեծ վկայություն, որ ձախ նախաճակատային կեղևը ակտիվանում է դրական մոտեցման խթանիչներից[73]: Եթե ցանկալի խթանիչը կարող է իր ընտրությամբ ակտիվացնել ուղեղի որևէ հատված, ապա տրամաբանորեն զրույզը պետք է շարունակվի, որպեսզի ուղեղի տվյալ հատվածի ակտիվացումը առաջացնի ազդակներ՝ ավելի լավատես դատողության համար: Սա ապացուցվեց չափավոր ցանկալի տեսողական խթանիչի համար [74] , ինչպես նաև կրկնօրինակեց և ընդրարձակեց՝ բացասական խթանիչների ներգրավման համար[75]:

Հույզերի երկու նյարդաբանական մոդելները նախաճակատային կեղևում կատարեցին հակադիր կանխատեսումներ: Վալենտականության մոդելը կանխատեսեց,որ զայրույթը՝ բացասական հույզը, կակտիվացներ աջ նախաճակատային կեղևը: Ուղղության մոդելը կանխատեսեց, որ զայրույթը՝ մոտեցման հույզը, կակտիվացներ ձախ, նախաճակատային կեղևը: Երկրորդ մոդելն ընդունվեց[76]:

Այն հարցը, թե արդյոք այս նախաճակատային կեղևի մոտեցումը ավելի ճիշտ կիլինի անվանել շարժվող (ուղղության մոդել), որպես անշարժ, բայց ուժով և դիմադրությամբ (շարժման մոդել), կամ անշարժ ,բայց պասիվ ճկուն (գործողության հակված մոդել): Գործողության հակված մոդելի պաշտպանությունը (պասիվությունը, որը կապված է աջ նախաճակատի գործունեության հետ) ծագել է ամոթխածության և վարքագծային զսպվածության ուսումնասիրության արդյունքում[77] : Հետազոտությունը, որը փորձարկեց չորս մոդելների վիճարկելի վարկածները, նույնպես աջակցեց գործողության հակված մոդելի վարկածը:

Մեկ այլ, նյարդաբանական մոտեցում է կատարվել Բադ Քրեյգի կողմից 2003 թ.-ին, որտեղ նա տարբերակում է հույզի երկու տեսակ. <<դասական>> հույզեր, ինչպիսիք են՝ սերը, զայրույթը և վախը, որոնք առաջանում են միջավայրի գործոններից և <<հոմեոստազիկ հույզեր>>՝ ուշադրություն պահանջող զգացմունքներ, որոնք կախված են ֆիզիկական վիճակից, ինչպիսիք են՝ ցավը, սովը, հոգնածությունը, որոնք մոտիվացնում են մարդու վարքագիծը՝ (ցավի անցկացում, ուտել կամ հանգիստ,այս օրինակներում) ցանկանլով պահել մարմնի կարգավիճակն իր իդեալական վիճակում[78]:

Դերեկ Դենթոնը վերջինիս անվանեց <<բնազդային հույզեր>> և սահմանոց նրանց որպես <<բնազդների սուբյեկտիվ տարրեր, որոնք գենետիկորեն ձևավորել են վարքագծային հատկանիշները՝ հայտնաբերելով հոմեոստազները:Դրանք ներառում են՝ ծարավը, օդի սովը, սսնդի սովը, ցավը և սով որոշակի հանքանյութերի հանդեպ և այլն: Բնազդային հույզերը բաղկացած են երկու մասից՝ հատուկ զգացողություն, որը սրված ժամանակ, կարող է անզսպելի լինել, և անհաղթահարելի ցանկություն, որը բավարարվում է միայն որոշակի գործողություններով>>[79]:

Նյարդաբանական արձագանքների և հույզերի տարբերությունների մեկնաբանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ժոսեֆ Լդուքսը տարբերակում է մարդու պաշտպանողական համակարգը, որը զարգանում է ժամանակի ընթացքում, հույզերը, ինչպիսիք են՝ վախը և անհանգստութունը: Նա ասել է, որ նշիկները կարող են արտադրել հորմոններ ինչ-որ գործընթացի շնորհիվ (ինչպես բնական ռեակցիան օձ տեսնելիս ), սակայն <<հետո այն զարգացնում են ճանաչողական և գիտակցական գործընթացով >>[80]:

Լիզա ֆելդմն Բերեթը ընդգծում է մշակույթներում եղող հուզական տարբերությունները highlights [81] և ասում է ,որ հույզերը (օրինակ՝ անհանգստությունը ) <<չեն առաջանում. նրանց ստեղծում եք դուք: Նրանք հանդես ենք գալիս որպես ձեր մարմնի ֆիզիկական հատկանիշների ամբողջություն, որպես ճկուն ուղեղ, որն ինքն իրեն հաղորդում է իր շրջապատում տեղի ունեցող իրադարձությունները, և ձեր մշակույթն ու դաստիարակությունը, որն ապահովում է այդ շրջապատը>>[82]:Նա այս մոտեցումն անվանել է կառուցողական հույզի տեսություն :

Մասնագիտական մոտեցումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շատ տարբեր գիտություններ աշխատանքներ են կատարել հույզերի վերաբերյալ:Մարդաբանական գիտությունները ուսումնասիրում են հույզերի դերը հոգեբանական գործընթացների, խանգարումների և նյարդաբանական մեխանիզմների մեջ: Հոգեբուժության մեջ, հույզերն ուսումնասիրվում են գիտական հետազոտության, ինչպես նաև հոգեկան խանգարումների բուժման համար: Բժշկությունն այն ուսումնասիրում է որպես իր համակարգի մաս՝ ապահովելու համար մարդկանց առողջության լիակատար խնամքը: Ֆիզոլոգիան ուսումնասիրում է հույզը գիտական տեսանկյունից՝ համարելով այն հոգեբանական գործընթաց և վարքագիծ, և հայտնաբերում են ֆիզիոլոգիական և նյարդաբանական գործընթացները նրանում:Նյարդագիտության մեջ, ինչպես նաև նրա նրա ենթաճյուղերի սոցիալական նյարդագիտության և աֆֆեկտիվ նյարդագիտության մեջ գիտնականները ուսումնասիրում են հույզերի նյարդային մեխանիզմները ՝ համադրելով նյարդագիտությունը և անհատականության,հույզի և տրամադրության հոգեբանական ուսումնասիրությունը: Լեզվաբանության մեջ հույզերի արտահայտումը կարող է փոխել հնչերանգի իմաստը: Կրթության մեջ ուսումնասիրվում է հույզեր դերը սովորելու մեջ:

Սոցիալական գիտությունները հաճախ ուսումնասիրում են հույզերն, այն նշանակության համար,որն ունի հասարակության և սոցիալական փոխազդեցությունների և մշակութի մեջ: Մարդաբանության ՝ մարդկության ուսումնասիրության մեջ, գիտնականներն օգտագործում են ազգագրությունը՝ կատարելու համար ընդհանուր վերլուծություններ և միջմշակութային համեմատություններ մարդկանց մի շարք գործունեությունների միջև: Մարդաբանական որոշ հետազոտություններ ուսումնասիրում են հույզերի դերը մարդկանց գործունեությունների մեջ: Հաղորդակցական գիտությունների ասպարեզում, քննադատական կազմակերպչական գիտնականները դիտարկել են հույզի դերը կազմակերպություններում՝ մենեջերների, աշխատակիցների,և նույնիսկ հաճախորդների տեսանկյունից: Կազմակերպություններում կենտրոնական հույզերը վերագրել Արիել Ռուսել Հոսչայլդի հուզական աշխատանքի հասկացությանը: Քուինսլենդի համալսարանը հյուրընկալել է EmoNet-ին [83] ՝ ներկայացնելով ցանցային մասնագետների e-mail- տեղաբաշխման ցուցակ, որը հեշտացնում է հույզի ուսումնասիրման կազմակերպական հարցերի բոլոր տեսակի քննարկումները: Ցուցակը հաստատվեց 1997- թվականի Հունվարին և ուներ գրեթե 700 մասնկից ամբողջ աշխարհից:

Տնտեսագիտության մեջ՝ սոցիալական գիտություն, որն ուսումնասիրում է ապրանքների և ծառայությունների արտադրումը, բաշխումն ու սպառումը, հույզերն ուսումնասիրվում են միկրոտնեսագիտության որոշ ենթաճյուղերում՝ գնահատելու համար հույզերի դերը գնման որոշում կայացնելու և ռիսկային գործոնների ընկաման մեջ: Քրեաբանության մեջ ՝ սոցիալական գիտություն, որը զբաղվում է հանցանքների ուսումնասիրությամբ, գիտնականներն հաճախ ներառում են վարքագծային գիտությունները, սոցիոլոգիան և հոգեբանությունը. քրեաբանության մեջ հույզերն դիտարկվում են որպես՝ անոմալ տեսություն և ուսունասիրվում են << կոպտության>>, ագգրեսիվ վարքագծի և խուլիգանության տեսանկյուններից: Օրենքի մեջ, որն ամրապնդում է քաղաքացիական հնազանդությունը, քաղաքականությունը, տնտեսագիտությունն ու հասարակությունը, մարդկանց հույզերի վկայությունը հայտնվում է կեղծ օրենքում ՝ պահանջելով փոխհատուցում, և քրեական օրենսգրքում ՝ հետապնդումներ ենթադրյալ հանցագործների դեմ (որպես վկայություն պաշտպանի մտքի համար դատավարությունների ընթացքում դատավճիռներ կամ ազատ արձակման որոշումներ լսելիս):

Փիլիսոփայության մեջ հույզերն ուսումնասիրվում են մի քանի ենթաճյուղերում, ինչպիսիք են՝ բարոյագիտությունը, արվեստի փիլիսոփայությունը (օրինակ զգայահուզական արժեքներ ճաշակի հարցերը և զգացմունքայնություն), և երաժշտության փիլիսոփայությունը (տես նաև՝ երաժշտությունն ու հույզերը): Պատմության մեջ, գիտնականներն ուսումնասիրում են փաստաթղթեր և այլ աղբյուրներ՝ մեկնաբանելու և վերլուծելու համար անցյալում կատարված դեպքերը. պատմական փաստաթղթերի շուրջ, հուզական մակարդակում հեղինակի ենթադրություններ կատարելը դրանք մեկնաբանելու միջոցներից մեկն է: Գրականության և ֆիլմարտադրության մեջ, հույզերի արտահայտումը անկյունաքար է շատ ժանրերի համար, ինչպիսիք են՝ դրաման ,մելոդրաման և ռոմանսը: Հաղորդակցական գիտություններում , գիտնականներն ուսումնասիրում են հույզերի դերը գաղափարների և հաղորդագրությունների տարածման մեջ: Հույզերը նաև ուսումնասիրվում են նաև ոչ մարդածին էակների՝ էթոլոգիայի մեջ՝ կենդանաբանության մի ճյուղ, որը զբաղվում է կենդանիների վարքագծի գիտական հետազոտությամբ: Էթոլոգիան լաբորատորական և գործառական գիտությունների համակցությունն է, որը սերտորեն կապված է էկոլոգիայի և էվոլուցիայի հետ: Էթոլոգաբանները հաճախ ուսումնասիրում են առանձին կենդանիների միայն մեկ տեսակ վարքագիծ (օրինակ՝ ագրեսիա):

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հույզի պատմությունը վերջին շրջանում դարձել է շատ տարածված թեմա, որտեղ պնդում են, որ ի տարբերություն դասակարգի, վերլուծությունների հարցում կարևոր դեր ունեն , ռասայի կամ սեռի հարցերը:Պատմաբաններն, ինչպես մյուս սոցիալական գիտնականները,կարծում են, որ հույզերը,զգացմունքներն ու դրանց արտահայտումները կարգավորվում են տարբեր ձևերով՝ տարբեր մշակույթների և տարբեր պատման ընթացքների միջոցով, պատմության կառուցողական դպրոցը պնդում է,նույնիսկ այդ զգացմունքներն ու մետա-հույզերը, օրինակ՝ հաճույքը, որը ստանում են ուրիշների դժբախտությունից,ձեռքբերովի է և չի կարգավորվում միայն մշակույթի շնորհիվ: Հուզական պատմաբանները հայտնաբերում և վերլուծում են զգացմունքների տատանվող նորմերն ու կանոնները ՝ հուզական ռեժիմները, կոդերը և լեքսիկոնները ՝սոցիալական, մշակութային կամ քաղաքական պատմական տեսանկյունից ուսումնասիրելու ընթացքում: Որոշներն էլ կենտրոնանում են բժշկության, գիտության կամ հոգեբանության պատմության վրա: Այն , ինչ մարդը կարող է զգալ (և ցույց տալ) որոշակի իրավիճակում՝ ինչ-որ մեկի կամ ինչ-որ բանի հանդեպ, կախված է սոցիալական նորմերից և կանոններից, որն էլ պատմականորեն զանազան է և փոփոխման ենթակա[84]: Վերջին մի քանի տարում որոշ հետազոտական կենտրոններ բացվել են Գերմանիայում, Անգլիայում, Իսպանիայում,[85] Շվեդիայում և Ավստրալիայում:

Ավելի ուշ կատարված պատմական տրավմայի հետազոտությունը պնդում է ,որ որոշ տավմատիկ հույզեր ժառանգներին կարող են անցնել ծնողներից՝ մինչև երկրորդ, և նույնիսկ երրորդ սերունդներին՝ ներկայացվելով որպես միջսերնդային տրավմայի օրինակներ:

Սոցիոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Sociology of emotions

Հույզերի հայեցակարգային ձևակերպվումը սոցիոլոգիայում տղի է ունենում նրա բազմակողմանի առանձնահատկությունների տերմիններով՝ ներառյալ մշակութային և հուզական պիտակները (օրինակ՝ զայրույթ, հպարտություն, վախ, երջանկություն), ֆիզիոլոգիական փոփոխությունները(օրիանկ՝ բարձր քրտնարտադրություն, զարկերակային տատանումներ և այլն), արտահայտիչ դիմային և ֆիզիկական շարժումներն(օրինակ՝ ժպիտ, մռայլ դեմք, ատամների կռճտոց), և որոշակի իրավիչակների գնահատումը [11]: Մարդկաին հուզական տեսակների մեկ համապարփակ տեսություն էլ ուսումնասիրվել է Ջոնաթան Թրնրի կողմից (2007: 2009)[86][87] : Ըստ տեսության՝ հույզերի առաջացման երկու բանալի գործոնները սպասելիքներն ու դրանց հաստատումներն են: Երբ մարդիկ հայտնվում են որոշակի իրավիճակներում այն սպասելիքներով, թե ինչ տեղի կունենա հետագայում, նրանք շատ հույզեր են վերապրում` կախված անձի և իրավիճակի անակլիքների բավարարման կամ ոչ բավարարման չափից: Մարդիկ կարող են ստանալ նաև բացասական կամ դրական հաստատումներ, որոնք ևս առաջացնում են տարբեր հուզական գցումներ անհատների մեջ: Թրնրը ուսումնասիրել է հույզերի տեսությունների մի ամբողջ շարք տարբեր բանգավառներում, որոնցից են՝ սոցիոլոգիան, հոգեբանությունը, էվոլուցիոն գիտությունները և նյարդագիտությունը: Հետազոտությունների հիման վրա, նա տարբերակել է չորս հույզեր, որոնք բոլոր հետազոտողների կարծիքով հիմնված են մարդկայի նյարդաբանության վրա. դրանք են՝ վճռական-բարկություն, հակակրանք-վախ, բավարարվածություն-երջանկություն, հիասթափություն-տխրություն:Այս չորս դասակարգումները համարվում են հիմնական հույզեր և շատ հետազոտողներ այն կարծիքին են, որ այս հիմնական հույզերը համադրվելով, արտադրում են ավելի բարդ և տարաբաղադրյալ հուզական փորձառություն: Այս ավելի տարաբաղադրյալ հույզերը Թրնրի տեսությունում անվանվում են առաջին կարգի համակարգներ, որոնք ներառում են հաղթանակի, հպարտության և ահի զգացումները: Հույզերը կարող ենք վերապրել նաև ինտենսիվության տարբեր մակարդակներում, ինչպես մտահոգության զգացումը հիմնական հույզի՝ հակակրանք-վախի ցածր ինտենսիվությամբ տարբերակն է, մինչդեռ, դեպրեսիան բարձր ինտենսիվությամբն է:

Հույզերը կանոնակարգելու համար հաճախ փորձեր են կատարվում ըստ հասարակության և իրավիճակների սովորությունների՝ հիմնված են շատ( հաճախ վիճելի) պահանջների և սպասելիքների վրա, որոնք ծագում են տարբեր երևույթներից: Շատ մշակույթներում զայրույթի արտահայտումը, ավելի ծատ ընկճում է կանանց և աղջիկներին, քան տղաներին և տղամարդկանց(բանն այն է, որ զայրացած տղամարդն ունի հիմնավոր պատճառներ, որոնք պետք է բավարարվեն, մինչդեռ կինը հիստերիկ և գերզգայուն էություն ունի, և նրա զայրույթը ինչ-որ տեղ անհիմն է ) , մինչդեռ տխրության կամ վախի արտահայտումը տղամարդկանց մեջ հարաբերականորեն կապված է կանանց հետ (վերաբերմունքային արտահայտություններ ինչպիսիք են << քաջ եղի՛ր>> կամ << մի եղի՛ր աղջկա պես>>)[88][89] : Այն սպասումները, որոնք կապված են սոցիալական դերերի հետ, ինչպիսիք են՝ <<տղամարդու պես պահի՛ր քեզ>>, ոչ թե կնոջ, և ուղեկցող << հասկանալով կանոնները >>, ցույզ է տալիս որոշ հույզերի տարբերությունները: Որոշ մշակույթներ քաջալերում կամ չեն քաջալերում երջանկության, տխրության կամ խանդի հույզերը և զզվանքի ազատ արտահայտումը շատ մշակույթներ աննընդունելի են : Որոշ սոցիալական կառույցներ դիտարկվում են որոշակի հույզերի հիման վրա, ինչպես սերը՝ ամուսնության ժամակավոր կառույցում: Գովազդի մեջ, ինչպիսիք են՝ առողջապահական քարոզարշավները և քաղաքական հղորդագրությունները, հաըտնաբերվում են հուզական շատ դրսևվորումներ:Դրանք են՝ չծխելու առողջապահական քարոզարշավներն, ինչպես նաև քաղաքական քարոզարշավները ահաբեկչության վախ վերաբերյալ:

Սոցիոլոգիայի մոտեցումը հույզերին բազմազան է: Էմիլ Դուրկեիմը (1915/1965)[90] գրել է ամբողջական եռանդի կամ հուզական էներգիայի մասին ,որը վերապրել էին ավստրալիական աբորիգեն հասարակության տոտեմիկ ծեսերի անդամները:Նա նկարագրում էր՝ ինչպես էր հուզական էներգիան մեծանում տոտեմիկ ծեսերի ընթացքում՝ տեղափողելով մարդկանց մեկ այլ միջավայր և տալով նրանց այն զգացումը, որ նրանք գտնվում էին ավելի հզոր ուժի, իշխանության ներկայության մեջ, որը գտնվում էր այն սրբազան առարկաների մեջ, որ նրանք երկրպագում էին: Նա պնդում էր,այս բերկրանքի զգացողությունները մարդականց ստիպում էին հավատալ, որ այդ սրբազան առարկաների մեջ կային իշխող ուժեր:

1990-ականներին սոցիոլոգները կենտրոնացած էին հատուկ հույզերի տաբեր կողմերի վրա, և այն հարցի շուրջ, թե ինչքանով էին դրանք սոցիալապես պատշաճ: Քուլեյի համար,[91] հպարտությունն ու ամոթն ամենակարևոր հույզերն էին, որոնք մարդկանց դրդում են կատարել տարբեր սոցիալական գործողություններ: Նա պնդում էր, որ յուրաքանչյուր իրավիճակի ընթացքում, մենք մեր << տեսապակիով>> ստուգում ենք ուրիշների հավանության ժեստերն ու արձագանքները:Այս արձագանքներից կախված՝ մենք վերապրում ենք կամ՛ հպարտություն, կա՛մ ամոթ, որը հանգեցնում է որոշակի գործողությունների:Ռեցինգերը (1991)[92] կատարել է հետազոտություններ ամուսանացած այն զույգերի մեջ, որոնք վերապրել էին կատաղության և ամոթի շրջանը: Մեջբերելով հիմնականում Գոֆմենի և Քուլեյի աշխատությունները՝ Սչեֆը (1990)[93] զարգարել է սոցիալական կապի միկրոսոցիոլոգիական տեսությունը:Սոցիալական կապի ընդհատումների ձևավորումը կախված է այն հույզերից, որոնք մարդիկ վերապրում են փոխազդեցությունների ընթացքում:

Այս ուսումնասիրություններից հետո,Ռենդլ Քոլինզը[94] ձևակերպում է իր փոխազդեցության ծիսական տեսությունը՝ մեջբերելով Դուրկհեիմսի աշխատությունը տոտեմիկ ծեսերի վերաբերյալ, որը զարգացրել էր Գոֆմենը (1964/2013; 1967)[95][96] ամենօրյա դեպքերի օրիանկներով: Հիմվելով փոխազդեցության ծիսական տեսության վրա՝ կարելի է ասել, որ դեմ առ դեմ փոխազդեցությունների ընթացքում, մենք առնչվում ենք հուզական էներգիայի տարբեր մակարդակների և ուժերի հետ: Հուզական էներգիան համարվում է ինքնավստահության զգացում ինչ-որ գործողություն կատարելիս, և քաջություն, որը մարդը վերապրում է, երբ լցվում է եռանդով, երբ խմբերով հավաքվում են, որոնք հասնում են ինտենսիվության ամենաբարձր մակարդակին:

Մի քանի հետազոտություններ են կատարվել, որոնք կիրառում են հույզերի սոցիոլոգիան հասկանալու դիտարկելու համար աշակերտների սովորելու փորձը դասասենյակում ուսուցիչների և այլ աշակերտների հետ փոխազդեցությունների ժամանակ (օրինակ Միլնեն և Օտենիո 2007;[97] Օլիցկի 2007;[98] Տոբլին, 2013;[99] Զեմբիլաս, 2002[100]). Այս հետազոտությունները ցույց են տալիս, ինչպես գիտությունների, այնպես էլ առարկաների յուրացումը, կարող է հասկացվել դասասենյակային փոխազդեցությունների ծիսակարգերով, որն առաջացնում է հուզական էներգիա և հավաքական վիճակներ, որն է՝ հուզական կլիմա

Հույզերի սոցիոլոգիայի փոխազդեցության ծիսական ավանդույթներից բացի, կան նաև այլ մոտեցումներ, որոնք դասակարգվել են 6 կատեգորիաներում (Թրնր, 2009) Ներառյալ՝

  1. Էվոլուցիոն/կենսաբանական տեսություններ
  2. Խորհրդանծական փոխազդեցական տեսություններ
  3. դրամատուրգիական տեսություններ
  4. Ծիսական տեսություններ
  5. Ուժի և կարգվիճակի տեսություններ
  6. Շերտավորման տեսություններ
  7. փոխանակման տեսություններ

Այս ցուցակն ապահովվում է սոցիոլոգիայում հույզի տարբեր ավանդույթների ընդհանուր բնութագիրը, որը երբեմն հույը մեկնաբանում է տարբեր ձևերով և երբեմն լրացուցիչ միջոցներով:Այս տարբեր մոտեցումներից շատերը ձևավորվել է Թրնրի կողմից(2007) , իր՝ մարդկային հույզերի սոցիոլոգիական տեսության մեջ ՝ փորձելով վերարտադրել այնպիսի տրամաբանական սոցիոլոգիական տեսություն,որը ցույց կտար այն զարգացումները, որոնք առաջանում են վերը նշված ավանդույթներից

[101] [102] [103]:

Հոգեթերապիա և կարգավորումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հուզական կարգավորումները վերաբերվում են ճանաչողական և վարագծային այն հնարներին, որոնք մարդիկ կիրառում են սեփական հուզական փորձի վրա ազդելու համար[104]: Օրինակ, վարքագծային ռազմավարություն է, երբ մարդը խուսափում է իրավիճակից՝ անցանկալի հույզեր չարթնացնելու համար( փորձելով չմտածել տվյալ իրավիճակի մասին և զբաղվել շեղող գործերով և այլն)[105]: Կախված մասնավոր դպրոցի հույզի ճանաչողական յուրաքանչյուր բաղադրիչի շեշտադրումից, ֆիզիոլոգիական էներգիայի արտանետումից կամ շարժումներից և հուզական բաղադրիչների դիմային արտահայտություններից[106] ,Հոգեթերապևտիկ տարբեր դպրոցներ տարբեր մոտեցումներ ունեն հույզի կարգավորման հարցում: Ճանաչողական ուղղվածությամբ դպրոցների մոտեցումները կատարվում են իրենց ճանաչողական բաղադրիչներով, ինչպես՝ ռացիոնալ զգացմունքային վարքագծի թերապիան : Մինչդեռ մյուսների մոտեցումները կատարվում են շարժումների և դիմային արտահայտությունների բաղադրիչներով (ինպիսին է հայտնի Գեստալտ թերապիան)[107]:

Միջմշակութային հետազոտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հույզերի հետազոտությունը ցույց է տալիս միջմշակութային տարբերությունների կնհայտ ներկայությունը հուզական արձագանքներում, և այդ արձագանքները հատուկ են միայն տվյալ մշակույթին[108] :Ռազմավարական շրջանակներում հույզերի միջմշակութային հետազոտությունը անհրաժեշտ է հասկանալու համար տվյալ բնակչության կամ հատուկ անձանց հոգեբանական դրությունը: Դա ենթադրում է տարբեր մշակույթների կոնկրետ հանդիսատեսի ներկա հուզական վիճակի, հոգեկան կարգավիճակի և հոգեբանական առանձնահատկությունների ընկալումը, որը հիմնված է իր ազգաքաղաքական, սոցիալական, տնտեսական և հոգեբանական առանձնահատկությունների,ինչպես նաև դեպքերի և հանգամանքների ազդեցության վրա:

Համակարգչային գիտություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ Affective computing

2000 թվականին համակարգչային գիտությունների, ճարտարագիտության, հոգեբանության և նյարդագիտության մեջ կատարված ուսումնասիրությունները, ձգտում էին զարգացնել այն սարքերը, որոնք ճանաչում են մարդկային աֆֆեկտի դերը և հուզական մոդելները[109]: Համակարգչային գիտության մեջ աֆֆեկտիվ համակարգայնացումը կեղծ մտավոր ունակությունների հետազոտման և զարգացման ճյուղերից է, որը զբաղվում է համակարգի ծրագրի և այն սարքավորումների հարցով, որոնք կարող են ճանաչել, մեկնաբանել և արտադրել մարդկային հույզերը: Դա այն միջդիսցիպլինար ասպարեզն է,որը ներառում է համակարգչային գիտությունները, հոգեբանությունը և ճանաչողական գիտությունը[110]:Մինչդեռ այս ասպարեզի սկզբնաղբյուրները կարող են հասնել մինչև հին փիփլսոփայության հույզի ուսումնասիրություններին,[60] համակարգչային գիտությունների ավելի ժամանակակից ճյուղը առաջացել է Ռոզալին Պիկարդսի 1995 թվականի աֆֆեկտիվ հաշվարկի հոդվածով [111] [112][113] : Գտնելով պասսիվ սենսորներով սկսվող հուզական տեղեկատվությունը, այն հայտնաբերում է օգտատիրոջ ֆիզիկական վիճակի և վարքագծի մասին տվյալներն՝ առանց մուտքագրելու այն: Հավաքված տվյալները նման են այն նշաններին, որոնք մարդիկ գործածում են ընկալելու համար հույզերն ուրիշների մեջ:Աֆֆեկտիվ համակարգայնացումով մեկ այլ տարածք է համակարգչային սարքերի ծրագրավորումը, որոնք ցույց են տալիս կա՛մ բնածին հուզական ունակությունները, կա՛մ այդ հույզերի համոզիչ նմնակումներ լինելու ունակությունները: Հուզական խոսքի գործընթացը ցույց է տալիս օգտատիրոջ հուզական վիճակը վերլուծելով խոսելաոճը: Դիմային արտահայտությունների և ֆիզիկական շարժումների հաըտնաբերումն ու գործընթացը պարզվում է դետեկտորների և սենսորների միջոցով:Առաջին F-M դիմային գործողությունների կոդավորման համակարգը 2.0 (F-M FACS 2.0) [114] ստեղծվել է 2017թ.-ին բժիշկ Ֆրեիտաս Մագալհեսի կողմից և ցույց է տալիս գրեթե 2000 հատվածներ՝ կիրառելով 4K, 3D տեխնոլոգիաները և ավտոմատ ու իրական ժամանակի ընկալումներ :

Նշանավոր տեսաբաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուիլիամ Ջեյմս

19-րդ դարի վերջում, ամենահաըտնի տեսաբաններն էին Ուիլիամ Ջեյմսը (1842–1910) և Կառլ Լանգը (1834–1900): Ջեյմսն ամերիկացի հոգեբան և փիլիսոփա էր, ով գրում էր կրթական հոգեբանության, կրոնական փորձի\միստիկ հոգեբանության և պրագմատիզմ փիլիսոփայության մասին:Լանգը դանիացի ֆիզիոլոգ և հոգեբան էր: Աշխատելով իրարից անկախ՝ նրանք ստեղծեցին Ջեյմս–Լանգի տեսությունը՝ մի հիպոթեզ հույզերի բնույթի և նրանց ծագման վերաբերյալ: Տեսությունը հաստատում է, որ մարդկանց մեջ աշխարհում կատարվող իրադարձությունների արձագանքների արդյունքում, ինքնավար նյարդային համակարգը ստեղծում է ֆիզիկական վիճակներ, ինչպիսիք են՝ ջղաձգումը, արագ սրտի աշխատանքը, քրտնարտադրությունը, և բերանի չորությունը: Այսպիսով, հույզերը զգացմունքներ են, որոնք առաջանում են հետևյալ ֆիզիկական փոփոխություններից, ոչ թե դրանց պատճառն են դառնում[115]:

Սիլվան Թոմկինսը (1911–1991) զարգացրել է աֆֆեկտի և ձեռագրի տեսությունը: Աֆֆեկտի տեսությունը ներկայացնում էր հիմնական հույզերի հասկացությունը և հիմնված էր այն գաղափարի վրա, որ հույզերի գերիշխումը, որը նա անվանում էր աֆֆեկտիվ համակարգ, մարդկային կյանքի մոտիվացիան էր: [116]:

Որոշ նշանավոր տեսաբաններ 20-րդ դարում, մահացել են վերջին տասնամյակում:Նրանցից են Մագդա Բ. Առնոլդը՝ (1903–2002), ամերիկացի հոգեբան, ով զարգացրել է հույզերի գնահատողական տեսությունը ,[117] Ռիչարդ Ղազարոսը (1922–2002)՝ ամերիկացի հոգեբան, ով մասնագիտացել էր հույզի և սթրեսի մեջ՝ հատկապես ճանաչողական կապի մակարդակում, Հերբերթ Ա. Սիմոնը (1916–2001), ով, հույզերը ներառեց որոշում կայացնելու և կեղծ ընդունակությունների մեջ, Ռոբերտ Պլատչիկ(1928–2006)՝ ամերիկացի հոգեբան, ով զարգացրեց հույզի հոգեբանաէվոլուցիոն տեսությունը[118], Ռոբերտ Զաժոնց (1923–2008)՝ լեհ-ամերիկացի սոցիալական հոգեբան, ով մասնագիտցվել էր սոցիալական և ճանաչողական գործընթացների մեջ, ինչպիսիք են՝ սոցիալական աջակցությունները, Ռոբերտ Սողոմոնը (1942–2007)՝ ամերիկացի փիլիսոփա, ով աջակցում էր հույզերի փիլսոփայությանը կիրառելով մի շարք գրքեր, ինչպիսիք են՝ Ի՞նչ է հույզր, դասական և ժամանակակից ընթերցանություններ(Օքսֆորդ, 2003), Պետեր Գոլդի (1946–2011), բրիտանացի փիլիսոփա, ով մասնագիտացված էր էթիկայի, գեղագիտության, հույզերի, տրամադրության և խառնվածքների մեջ, Նիկո Ֆրիջա (1927–2015), հոլանդացի հոգեբան, ով զարգացրեց այն տեսությունը, ըստ որի մարդկային հույզերը նպաստում են այնպսի գործողություններ կատարելուն, որոնք համպատասխան են հանգամանքներին, որ մանրամասն նկարագրված է իր Հույզեր գրքում (1986); Ժակ Պանկսեպ (1943-2017), Էստոնիայում ծնված ամերիկացի հոգեբան, հոգեկենսաբան, նյարդաբան և առաջինը՝ աֆֆեկտիվ նյարդաբանության մեջ:

Նշանավոր տեսաբաններ, ովքեր դեռ արդի են, ներառյալ հետևյալ հոգեբանները, նյարդաբանները, փիլիսոփաներն ու սոցիոլոգները:

  • Լիզա Ֆելդման Բարետ – (ծնված՝ 1963) Նյարդաբան և հոգեբան ՝ մասնագիտացված աֆֆեկտիբ գիտությունների և մարդկային հույզերի մեջ:
  • Ջոն Կասիոպո – (ծնված՝ 1951) Չիկագոյի համալսարանից, ով Գարի Բերնսթոնի հետ միասին, սոցիալական նյարդաբանության հիմնադիրն է:
  • Ռենդլ Քոլինզ – (ծնված՝1941) Ամերիկացի սոցիոլոգ Պենսիլվանիայի համալսարանից, ով զարգացրել է փոխազդեցության ծիսական տեսությունը` ներառելով նաև հույզերի խրախուսման մոդելը:
  • Անտոնիո Դամասիո(ծնված՝ 1944) – Պորտուգալացի վարքագծային նյարդաբան և նյարդագետ, ով աշխատում է Միացյալ Նահանգներում:
  • Ռիչարդ Դեյվիդսն (ծնված՝ 1951) – Ամերիկացի հոգեբան և նյարդագետ, առաջինն աֆֆեկտիվ նյարդագիտության մեջ:
  • Պոլ Էկման (ծնված՝ 1934) – Հոգեբան, ով մասնագիտանում է հույզերի ուսումնասիրության և նրանց դիմային արտահայտությունների մեջ :
  • Բարբարա Ֆրեդրիքսն – սոցիալական հոգեբան, ով մասնագիտանում է հույզերի և դրական հոգեբանության մեջ:
  • Արլի Ռուսել Հոսչայլդ(ծնված՝1940) – Ամերիկացի սոցիոլոգ , ում գլխավոր նպատակն էր ստեղծել կապ տարանջատված հույզերի արտահայտումների մեջ սոցիալական կյանքում և ընդունված տեսակետներում ՝ ազատելով կազմակերպությունները ժամանակակից կապիտալիզմից:
  • Ժոզեֆ Է. Լդուքս (ծնված՝ 1949) – Ամերիկացի նյարդաբան, ով ուսումնասիրում է հիշողության և հույզերի կենսաբանական հիմքերը՝ մասնավորապես վախի մեխանիզմները:
  • Ջորջ Մանդլեր (ծնված՝ 1924) – ամերիկացի հոգեբան,ով գրել է ճանաչողության և հույզի վերաբերյալ նշանավոր գրքեր:

References[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Panksepp, Jaak (2005). Affective neuroscience : the foundations of human and animal emotions ([Reprint] ed.). Oxford [u.a.]: Oxford Univ. Press. էջ 9. ISBN 978-0-19-509673-6. «Our emotional feelings reflect our ability to subjectively experience certain states of the nervous system. Although conscious feeling states are universally accepted as major distinguishing characteristics of human emotions, in animal research the issue of whether other organisms feel emotions is little more than a conceptual embarrassment»
  2. ↑ Damasio AR (May 1998). «Emotion in the perspective of an integrated nervous system». Brain Research. Brain Research Reviews. 26 (2–3): 83–86. doi:10.1016/s0165-0173(97)00064-7. PMID 9651488.
  3. ↑ Davidson, edited by Paul Ekman, Richard J. (1994). The Nature of emotion : fundamental questions. New York: Oxford University Press. էջեր 291–93. ISBN 978-0195089448. «Emotional processing, but not emotions, can occur unconsciously.» {{cite book}}: |first1= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  4. ↑ Cabanac, Michel (2002). "What is emotion?" Behavioural Processes 60(2): 69-83. "[E]motion is any mental experience with high intensity and high hedonic content (pleasure/displeasure)."
  5. ↑ 5,0 5,1 Scirst=Daniel L. (2011). Psychology Second Edition. 41 Madison Avenue, New York, NY 10010: Worth Publishers. էջ 310. ISBN 978-1-4292-3719-2.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location (link)
  6. ↑ «Theories of Emotion». Psychology.about.com. 13 September 2013. Վերցված է 11 November 2013-ին.
  7. ↑ Wilson TD, Dunn EW (February 2004). «Self-knowledge: its limits, value, and potential for improvement». Annual Review of Psychology. 55 (1): 493–518. doi:10.1146/annurev.psych.55.090902.141954. PMID 14744224.
  8. ↑ Barrett LF, Mesquita B, Ochsner KN, Gross JJ (January 2007). «The experience of emotion». Annual Review of Psychology. 58 (1): 373–403. doi:10.1146/annurev.psych.58.110405.085709. PMC 1934613. PMID 17002554.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 Gaulin, Steven J.C. and Donald H. McBurney. Evolutionary Psychology. Prentice Hall. 2003. 978-0-13-111529-3, Chapter 6, p 121-142.
  10. ↑ Barrett LF, Russell JA (2015). The psychological construction of emotion. Guilford Press. ISBN 978-1462516971.
  11. ↑ 11,0 11,1 Thoits PA (1989). «The sociology of emotions». Annual Review of Sociology. 15: 317–42. doi:10.1146/annurev.soc.15.1.317.
  12. ↑ Cacioppo, J.T & Gardner, W.L (1999). Emotion. "Annual Review of Psychology", 191.
  13. ↑ Schacter, D.L., Gilbert, D.T., Wegner, D.M., & Hood, B.M. (2011). Psychology (European ed.). Basingstoke: Palgrave Macmillan.
  14. ↑ Pinker, Steven (1997), How the Mind Works, New York: W. W. Norton & Company, էջ 342
  15. ↑ Dixon, Thomas. From passions to emotions: the creation of a secular psychological category. Cambridge University Press. 2003. 978-0521026697. link.
  16. ↑ Smith, Tiffany Watt (2015). The Book of Human Emotions. Little, Brown, and Company. էջեր 4–7. ISBN 9780316265409. {{cite book}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)
  17. ↑ 17,0 17,1 Fehr B, Russell JA (1984). «Concept of Emotion Viewed from a Prototype Perspective». Journal of Experimental Psychology: General. 113 (3): 464–86. doi:10.1037/0096-3445.113.3.464.
  18. ↑ Russell JA (November 1991). «Culture and the categorization of emotions». Psychological Bulletin. 110 (3): 426–50. doi:10.1037/0033-2909.110.3.426. PMID 1758918.
  19. ↑ Wierzbicka, Anna. Emotions across languages and cultures: diversity and universals. Cambridge University Press. 1999.
  20. ↑ Taylor, Graeme J. "Alexithymia: concept, measurement, and implications for treatment." The American Journal of Psychiatry (1984).
  21. ↑ «Emotion | Definition of emotion in English by Oxford Dictionaries».
  22. ↑ Schacter, D.L., Gilbert, D.T., Wegner, D.M., & Hood, B.M. (2011). Psychology (European ed.). Basingstoke: Palgrave Macmillan.
  23. ↑ «Emotion». The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University. 2018.
  24. ↑ Graham, Michael C. (2014). Facts of Life: ten issues of contentment. Outskirts Press. էջ 63. ISBN 978-1-4787-2259-5. {{cite book}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)
  25. ↑ Graham, Michael C. (2014). Facts of Life: Ten Issues of Contentment. Outskirts Press. ISBN 978-1-4787-2259-5. {{cite book}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)
  26. ↑ 26,0 26,1 Fox, 2008, էջեր 16–17
  27. ↑ Graham, Michael C. (2014). Facts of Life: ten issues of contentment. Outskirts Press. ISBN 978-1-4787-2259-5. {{cite book}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)
  28. ↑ 28,0 28,1 Hume, D. Emotions and Moods. Organizational Behavior, 258-297.
  29. ↑ How Emotions Are Made, 2017, Introduction
  30. ↑ Scherer KR (2005). «What are emotions? And how can they be measured?». Social Science Information. 44 (4): 693–727. doi:10.1177/0539018405058216.
  31. ↑ Ekman, Paul (1992). «An argument for basic emotions» (PDF). Cognition & Emotion. 6 (3): 169–200. CiteSeerX 10.1.1.454.1984. doi:10.1080/02699939208411068. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 15 October 2018-ին. Վերցված է 25 October 2017-ին. {{cite journal}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն); Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)
  32. ↑ Some people regard mental illnesses as having evolutionary value, see e.g. Evolutionary approaches to depression.
  33. ↑ Schwarz, N.H. (1990). Feelings as information: Informational and motivational functions of affective states. Handbook of motivation and cognition: Foundations of social behavior, 2, 527-561.
  34. ↑ Alan S. Cowen and Dacher Keltner (2018-04-01). «Clarifying the Conceptualization, Dimensionality, and Structure of Emotion». Trends in Cognitive Sciences. 22: 274–276. doi:10.1016/j.tics.2018.02.003. Վերցված է 2019-02-02-ին.
  35. ↑ 35,0 35,1 Handel, Steven (2011-05-24). «Classification of Emotions». Վերցված է 30 April 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)
  36. ↑ Ekman P, Cordaro DT (2011). «What is meant by calling emotions basic. Emotion review». 3 (4): 364–70. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  37. ↑ Cordaro DT, Keltner D, Tshering S, Wangchuk D, Flynn LM (2016). «The voice conveys emotion in ten globalized cultures and one remote village in Bhutan». 16 (1): 117. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  38. ↑ Cordaro DT, Sun R, Keltner D, Kamble S, Huddar N, McNeil G (2017). «Universals and cultural variations in 22 emotional expressions across five cultures». {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  39. ↑ Keltner; Oatley; Jenkins. «Understanding emotions. Blackwell publishing». {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  40. ↑ Plutchik R (2002). «Nature of emotions». American Scientist. 89 (4): 349. doi:10.1511/2001.28.739.
  41. ↑ Schacter, Daniel L. (2011). Psychology Ed. 2. 41 Madison Avenue New York, NY 10010: Worth Publishers. ISBN 978-1-4292-3719-2. {{cite book}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)CS1 սպաս․ location (link)
  42. ↑ Russell JA, Barrett LF (May 1999). «Core affect, prototypical emotional episodes, and other things called emotion: dissecting the elephant». Journal of Personality and Social Psychology. 76 (5): 805–19. doi:10.1037/0022-3514.76.5.805. PMID 10353204.
  43. ↑ Russell JA (January 2003). «Core affect and the psychological construction of emotion» (PDF). Psychological Review. 110 (1): 145–72. CiteSeerX 10.1.1.320.6245. doi:10.1037/0033-295X.110.1.145. PMID 12529060.(չաշխատող հղում)
  44. ↑ Alan S. Cowen and Dacher Keltner (2017-09-05). «Self-report captures 27 distinct categories of emotion bridged by continuous gradients». Proceedings of the National Academy of Sciences. 114: E7900–E7909. doi:10.1073/pnas.1702247114. Վերցված է 2017-09-11-ին.
  45. ↑ Alan S. Cowen; Hillary Anger Elfenbein; Petri Laukka; Dacher Keltner. «Mapping 24 emotions conveyed by brief human vocalization». American Psychologist. doi:10.1037/amp0000399. Վերցված է 2019-02-02-ին.
  46. ↑ Alan S. Cowen and Dacher Keltner (2017-09-05). «Self-report captures 27 distinct categories of emotion bridged by continuous gradients». Proceedings of the National Academy of Sciences. 114: E7900–E7909. doi:10.1073/pnas.1702247114. Վերցված է 2017-09-11-ին.
  47. ↑ https://s3-us-west-1.amazonaws.com/emogifs/map.html
  48. ↑ Suchy, Yana (2011). Clinical neuropsychology of emotion. New York, NY: Guilford. {{cite book}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)
  49. ↑ Haque, Amber (2004). «Psychology from Islamic Perspective: Contributions of Early Muslim Scholars and Challenges to Contemporary Muslim Psychologists». Journal of Religion and Health. 43 (4): 357–77. doi:10.2307/27512819 (inactive 2018-11-19). JSTOR 27512819. {{cite journal}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)CS1 սպաս․ DOI inactive as of Նոյեմբեր 2018 (link)
  50. ↑ Aristotle. Nicomachean Ethics. Book 2. Chapter 6.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location (link)
  51. ↑ Aquinas, Thomas. Summa Theologica. Q.59, Art.2. {{cite book}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)CS1 սպաս․ location (link)
  52. ↑ See for instance Antonio Damasio (2005) Looking for Spinoza.
  53. ↑ Leviathan (1651), VI: Of the Interior Beginnings of Voluntary Notions, Commonly called the Passions; and the Speeches by which They are Expressed
  54. ↑ Darwin, Charles (1872). The Expression of Emotions in Man and Animals. Note: This book was originally published in 1872, but has been reprinted many times thereafter by different publishers
  55. ↑ Wright, Robert. Moral animal.
  56. ↑ Cacioppo JT (1998). «Somatic responses to psychological stress: The reactivity hypothesis». Advances in Psychological Science. 2: 87–114.
  57. ↑ Aziz-Zadeh L, Damasio A (2008). «Embodied semantics for actions: findings from functional brain imaging». Journal of Physiology, Paris. 102 (1–3): 35–9. doi:10.1016/j.jphysparis.2008.03.012. PMID 18472250.
  58. ↑ LeDoux J.E. (1996) The Emotional Brain. New York: Simon & Schuster.
  59. ↑ McIntosh DN, Zajonc RB, Vig PB, Emerick SW (1997). «Facial movement, breathing, temperature, and affect: Implications of the vascular theory of emotional efference». Cognition & Emotion. 11 (2): 171–95. doi:10.1080/026999397379980.
  60. ↑ 60,0 60,1 60,2 James, William (1884). «What Is an Emotion?». Mind. 9 (34): 188–205. doi:10.1093/mind/os-ix.34.188. {{cite journal}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)
  61. ↑ Carlson, Neil (January 22, 2012). Physiology of Behavior. Emotion. Vol. 11th edition. Pearson. էջ 388. ISBN 978-0205239399. {{cite book}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)
  62. ↑ Laird, James, Feelings: the Perception of Self, Oxford University Press
  63. ↑ Reisenzein R (1995). «James and the physical basis of emotion: A comment on Ellsworth». Psychological Review. 102 (4): 757–61. doi:10.1037/0033-295X.102.4.757.
  64. ↑ Dalgleish T (2004). «The emotional brain». Nature Reviews Neuroscience. 5: 582–89.
  65. ↑ Carlson, Neil (January 22, 2012). Physiology of Behavior. Emotion. Vol. 11th edition. Pearson. էջ 389. ISBN 978-0205239399. {{cite book}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)
  66. ↑ 66,0 66,1 Cannon, Walter B. (1929). «Organization for Physiological Homeostasis». Physiological Reviews. 9 (3): 399–421. doi:10.1152/physrev.1929.9.3.399. {{cite journal}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)
  67. ↑ Cannon, Walter B. (1927). «The James-Lange theory of emotion: A critical examination and an alternative theory». The American Journal of Psychology. 39: 106–24. doi:10.2307/1415404. JSTOR 1415404. {{cite journal}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)
  68. ↑ Psychology. Worth Publishers. 2011. {{cite book}}: Cite uses deprecated parameter |authors= (օգնություն)
  69. ↑ see the Heuristic–Systematic Model, or HSM, (Chaiken, Liberman, & Eagly, 1989) under attitude change. Also see the index entry for "Emotion" in "Beyond Rationality: The Search for Wisdom in a Troubled Time" by Kenneth R. Hammond and in "Fooled by Randomness: The Hidden Role of Chance in Life and in the Markets" by Nassim Nicholas Taleb.
  70. ↑ Griffiths, Paul Edmund and Scarantino, Andrea (2005) Emotions in the wild: The situated perspective on emotion.
  71. ↑ 71,0 71,1 Givens, David B. «Emotion». Center for Nonverbal Studies. Արխիվացված է օրիգինալից 23 May 2014-ին. Վերցված է 7 May 2014-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն); Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)
  72. ↑ Lövheim H (February 2012). «A new three-dimensional model for emotions and monoamine neurotransmitters». Medical Hypotheses. 78 (2): 341–48. doi:10.1016/j.mehy.2011.11.016. PMID 22153577.
  73. ↑ Kringelbach ML, O'Doherty J, Rolls ET, Andrews C (October 2003). «Activation of the human orbitofrontal cortex to a liquid food stimulus is correlated with its subjective pleasantness». Cerebral Cortex. 13 (10): 1064–71. CiteSeerX 10.1.1.67.541. doi:10.1093/cercor/13.10.1064. PMID 12967923.
  74. ↑ Drake RA (1987). «Effects of gaze manipulation on aesthetic judgments: Hemisphere priming of affect». Acta Psychologica. 65 (2): 91–99. doi:10.1016/0001-6918(87)90020-5.
  75. ↑ Merckelbach H, van Oppen P (March 1989). «Effects of gaze manipulation on subjective evaluation of neutral and phobia-relevant stimuli. A comment on Drake's (1987) 'Effects of Gaze Manipulation on Aesthetic Judgments: Hemisphere Priming of Affect'». Acta Psychologica. 70 (2): 147–51. doi:10.1016/0001-6918(89)90017-6. PMID 2741709.
  76. ↑ Harmon-Jones E, Vaughn-Scott K, Mohr S, Sigelman J, Harmon-Jones C (March 2004). «The effect of manipulated sympathy and anger on left and right frontal cortical activity». Emotion. 4 (1): 95–101. doi:10.1037/1528-3542.4.1.95. PMID 15053729.
  77. ↑ Táborský I, Dolník V (September 1977). «Physico-chemical properties of interferon produced by a mixed leukocyte suspension». Acta Virologica. 21 (5): 359–64. doi:10.1073/pnas.96.14.8301. PMC 22229. PMID 10393989.
  78. ↑ Craig AD (August 2003). «Interoception: the sense of the physiological condition of the body» (PDF). Current Opinion in Neurobiology. 13 (4): 500–55. doi:10.1016/S0959-4388(03)00090-4. PMID 12965300.
  79. ↑ Denton DA, McKinley MJ, Farrell M, Egan GF (June 2009). «The role of primordial emotions in the evolutionary origin of consciousness». Consciousness and Cognition. 18 (2): 500–14. doi:10.1016/j.concog.2008.06.009. PMID 18701321.
  80. ↑ «On Fear, Emotions, and Memory: An Interview with Dr. Joseph LeDoux » Page 2 of 2 » Brain World». 2018-06-06.
  81. ↑ See also emotions and culture
  82. ↑ How Emotions Are Made, 2017, Introduction
  83. ↑ «EmoNet». Uq.edu.au. Արխիվացված է օրիգինալից 18 February 2013-ին. Վերցված է 11 November 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  84. ↑ «History of Emotions | Max Planck Institute for Human Development». Mpib-berlin.mpg.de. Վերցված է 11 November 2013-ին.
  85. ↑ «Cultura Emocional E Identidad». unav.edu. Վերցված է 11 November 2013-ին.
  86. ↑ Turner, J.H. (2007). Human emotions: A sociological theory. London: Routledge.
  87. ↑ Turner JH (2009). «The sociology of emotion: Basic Theoretical arguments». Emotion Review. 1 (4): 340–54. doi:10.1177/1754073909338305.
  88. ↑ Blair, Elaine (2018-09-27). «The Power of Enraged Women». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է 2018-12-09-ին.
  89. ↑ Jamison, Leslie (2018-01-17). «I Used to Insist I Didn't Get Angry. Not Anymore». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է 2018-12-09-ին.
  90. ↑ Durkheim, E. (1915/1912). The elementary forms of the religious life, trans. J.W. Swain. New York: Free Press.
  91. ↑ Cooley, C.H. (1992). Human nature and the social order. New Brunswick: Transaction Publishers.
  92. ↑ Retzinger, S.M. (1991). Violent emotions: Shame and rage in marital quarrels. London: SAGE.
  93. ↑ Scheff, J. (1990). Microsociology: discourse, emotion and social structure. Chicago: University of Chicago Press.
  94. ↑ Collins, R. (2004). Interaction ritual chains. Princeton, NJ: Princeton University Press.
  95. ↑ Goffman, E. (1967). Interaction ritual. New York: Anchor Books.
  96. ↑ Goffman, E. (1964/2013). Encounters: Two studies in the sociology of interactions. Mansfiled Centre, CT: Martino Publishing.
  97. ↑ Milne C, Otieno T (2007). «Understanding engagement: Science demonstrations and emotional energy». Science Education. 91: 532–53. doi:10.1002/sce (inactive 2018-11-19).{{cite journal}}: CS1 սպաս․ DOI inactive as of Նոյեմբեր 2018 (link)
  98. ↑ Olitsky, S. (2007). Science learning, status and identity formation in an urban middle school. In W.-M. Roth & K.G. Tobin (Eds.), Science, learning, identity: Sociocultural and cultural-historical perspectives. (pp. 41-62). Rotterdam, The Netherlands: Sense.
  99. ↑ Tobin K, Ritchie SM, Oakley J, Mergard V, Hudson P (2013). «Relationships between emotional climate and the fluency of classroom interactions». Learning Environments Research. 16: 71–89. doi:10.1007/s10984-013-9125-y.
  100. ↑ Zembylas M (2002). «Constructing genealogies of teachers' emotions in science teaching». Journal of Research in Science Teaching. 39: 79–103. doi:10.1002/tea.10010.
  101. ↑ Vargha-Khadem F, Gadian DG, Copp A, Mishkin M (February 2005). «FOXP2 and the neuroanatomy of speech and language». Nature Reviews. Neuroscience. 6 (2): 131–38. doi:10.1038/nrn1605. PMID 15685218.
  102. ↑ Enard W, Khaitovich P, Klose J, Zöllner S, Heissig F, Giavalisco P, Nieselt-Struwe K, Muchmore E, Varki A, Ravid R, Doxiadis GM, Bontrop RE, Pääbo S (April 2002). «Intra- and interspecific variation in primate gene expression patterns». Science. 296 (5566): 340–43. doi:10.1126/science.1068996. PMID 11951044.
  103. ↑ Hammock EA, Young LJ (June 2005). «Microsatellite instability generates diversity in brain and sociobehavioral traits». Science. 308 (5728): 1630–34. doi:10.1126/science.1111427. PMID 15947188.
  104. ↑ Schacter, Daniel. "Psychology". Worth Publishers. 2011. p.316
  105. ↑ Schacter, Daniel. "Psychology". Worth Publishers. 2011. p.340
  106. ↑ Freitas-Magalhães, A., & Castro, E. (2009). Facial Expression: The effect of the smile in the Treatment of Depression. Empirical Study with Portuguese Subjects. In A. Freitas-Magalhães (Ed.), Emotional Expression: The Brain and The Face (pp. 127–40). Porto: University Fernando Pessoa Press. 978-989-643-034-4
  107. ↑ «On Emotion – an article from Manchester Gestalt Centre website». 123webpages.co.uk. Արխիվացված է օրիգինալից 12 May 2012-ին. Վերցված է 11 November 2013-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  108. ↑ Shaver, Phillip R.; Wu, Shelley; Schwartz, Judith C. Cross-cultural similarities and differences in emotion and its representation In: Clark, Margaret S. (Ed), (1992). Emotion. Review of personality and social psychology, No. 13., (pp. 175-212). Thousand Oaks, CA, US: Sage Publications, Inc, ix, 326 pp
  109. ↑ Fellous, Armony & LeDoux, 2002
  110. ↑ Tao, Jianhua; Tan, Tieniu (2005). «Affective Computing: A Review». Affective Computing and Intelligent Interaction; LNCS. Vol. 3784. Springer. էջեր 981–95. doi:10.1007/11573548. {{cite conference}}: Unknown parameter |booktitle= ignored (|book-title= suggested) (օգնություն); Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)
  111. ↑ "Affective Computing" MIT Technical Report #321 (Abstract), 1995
  112. ↑ Kleine-Cosack, Christian (October 2006). «Recognition and Simulation of Emotions» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 28 May 2008-ին. Վերցված է 13 May 2008-ին. «The introduction of emotion to computer science was done by Pickard (sic) who created the field of affective computing.» {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն); Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)
  113. ↑ Diamond, David (December 2003). «The Love Machine; Building computers that care». Wired. Վերցված է 13 May 2008-ին. «Rosalind Picard, a genial MIT professor, is the field's godmother; her 1997 book, Affective Computing, triggered an explosion of interest in the emotional side of computers and their users.» {{cite journal}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)
  114. ↑ Freitas-Magalhães, A. (2017). Facial Action Coding System 2.0: Manual of Scientific Codification of the Human Face. Porto: FEELab Science Books. 978-989-8766-86-1.
  115. ↑ Cherry, Kendra. «What Is the James-Lange Theory of Emotion?». Վերցված է 30 April 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |name-list-format= ignored (|name-list-style= suggested) (օգնություն)
  116. ↑ The Tomkins Institute. «Applied Studies in Motivation, Emotion, and Cognition». Արխիվացված է օրիգինալից 19 March 2012-ին. Վերցված է 30 April 2012-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  117. ↑ Reisenzein, R (2006). «Arnolds theory of emotion in historical perspective». Cognition & Emotion. 20 (7): 920–51. doi:10.1080/02699930600616445. hdl:20.500.11780/598.
  118. ↑ Plutchik, R (1982). «A psychoevolutionary theory of emotions». Social Science Information. 21 (4–5): 529–53. doi:10.1177/053901882021004003.

Further reading[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Թագուհի_Մեսանյան/Ավազարկղ&oldid=6217800» էջից