Մասնակից:Անի Խաչատրյան002/Ավազարկղ
Վեթինգ (անգլ.՝ Vetting), (պետական և քաղաքական գործիչների զտում) գործընթաց է, որի ընթացքում իրականացվում են հետաքննություններ են՝ պարզելու, թե արդյո՞ք պետական պաշտոններ զբաղեցնող անձինք, ովքեր մեղադրվում են մարդու իրավունքների խախտումների, կոռուպցիայի և այլ հանցագործությունների մեջ, իրենց գործունեությունն իրականացնելիս չարաշահել են իրենց պաշտոնական դիրքը, թե՞ ոչ:[1] Անվտանգության ոլորտում այն հակված է լինել շատ ավելին խիստ և ծավալուն: Ինչու՞ է անհրաժեշտ: Այն անհրաժեշտ է, որպեսզի պետական պաշտոնից բացառեն այն անձանց, որոնք սպառնալիք են ներկայացնում պետության համար: Այսինքն՝
Ունեն հակասահմանադրական տեսակետներ, Կապված են ահաբեկչական խմբերի հետ, կազմակերպված հանցագործության կամ քաղաքական ճնշման, Խոցելի են ճնշման, շորթման կամ կոռուպցիայի դեպքում և այլն:[2]
Վեթինգը կիրառվում է նաև որպես անցումային արդարադատության գործիք,ինստիտուցիոնալ բարեփոխումների կամ աշխատանքի ընդունման համար, ինչպես նաև պաշտոնի նշանակման կամ առաջխաղացման կանոնավոր մեխանիզմ՝ զգայուն ոլորտների և պաշտոնների դեպքում։ Թիրախում կարող են լինել հանրային/պետական կառույցներում, այդ թվում՝ ոստիկանությունում, ազգային անվտանգության ծառայություններում, բանակում, քրեակատարողական հիմնարկներում, դատաիրավական համակարգում, հանրային և քաղաքացիական ծառայությունում, քաղաքական պաշտոններում, դիվանագիտական համակարգում և ֆինանսական հաստատություններում պաշտոն զբաղեցնող կամ ծառայող անձինք։[3]
Լյուստրացիա մի տերմին է, որը կիրառվում է Արևելյան Եվրոպայում և նախկին Սովետական Միությունում ՝ նկատի ունենալով պետական պաշտոնյաներին հեռացնել կոմունիստական ժամանակաշրջանի անվտանգության ծառայության կապերով: Թե վեթինգը և թե լյուստրացիան ենթադրում են փորձաքննության ենթարկել անհատների անձնական պատմությունները:[4]
Բովանդակություն
1 Ստուգաբանում
2 Քաղաքական ընտրություն
3 Անցումնային շրջանի արդարադատություն
4 Վեթինգը Հայաստանում
5 Տես նաև
6 Ծանոթագրություններ
7 Նշումներ
8 Արտաքին հղումներ
Ստուգաբանում
Վեթինգ եզրը ծագել է ձիերի մրցավազքից, երբ անասնաբույժը մրցավազքից առաջ ստուգում և եզրակացություն էր տալիս ձիու առողջության և աշխատունակության մասին։ Հետագայում եզրը ստացել է ընդհանուր՝ «ստուգել» իմաստը[5]։ Անասնաբույժ բառի 17-րդ դարում առաջացած անգլերեն տարբերակի «veterinarian» բառի կրճատ ձևն է։ Համաձայն Օքսֆորդի անգլերեն բառարանի եզրի առաջին օգտագործումը թվագրվում է 1891 թվականով[6] և օգտագործվել է մրցավազքից առաջ ձիերին ստուգելու վերաբերյալ։
1900-ական թվականների սկզբին «վեթինգ» եզրը սկսել է օգտագործել որպես «գնահատելու» հոմանիշ, հատկապես թերությունների որոնման համատեքստում։[7]
Վեթինգի գործիքակազմը Շատ քաղաքական գործիչներ հաճախ ենթարկվում են վեթինգի: Օրինակ, Միացյալ Նահանգներում կուսակցության նախագահի թեկնածուն պետք է ընտրի իր հետ մեկ քվեաթերթիկում ներկայացված փոխնախագահի թեկնածուին: Փոխնախագահի պոտենցիալ թեկնածուները խորհրդատուների խմբի կողմից ենթարկվում են մանրակրկիտ ուսումնասիրության և արժանանում գնահատականի: Այդ գործընթացի ավարտական շրջափուլերում ստուգող թիմը ուսումնասիրում է պոտենցիալ թեկնածուի վարքը, լրատվամիջոցներում լուսաբանումը և ֆինանսները: 2008 թվականին Հանրապետական կուսակցության թեկնածու Ջոն Մաքքեյնի կողմից իր զուգընկեր թեկնածու Սարա Փալինի ընտրությանը նախորդած հապճեպ վեթինգը շատերի քաղաքական դիտորների կողմից գնահատվել է որպես սխալ: Վեթինգը իրականացվում է հետևյալ եղանակներով.
- Ապակենտրոնացված, երբ վեթինգային մեխանիզմը ստեղծվում է յուրաքանչյուր պետական մարմնում,
- Կենտրոնացված, երբ ստեղծվում է միջգերատեսչական հանձնաժողով, որում ընդգրկվում են անդամներ տարբեր պետական մարմիններից, այդ թվում՝ ուժային կառույցներից կամ նոր անկախ մարմնի ստեղծմամբ, որը համարվում է ամենաարդյունավետ, սակայն միևնույն ժամանակ ամենաթանկ մոդելը։[8]
ՎԵԹԻՆԳԻ ԻՐԱԿԱՆԱՑՄԱՆ ԳՈՐԾՈՆՆԵՐ 1. Ապահովել նվազագույն պայմաններ՝
- Քաղաքական պայմաններ․վեթինգ իրականացնելու իշխանության և քաղաքական կամքի առկայություն տվյալ կառավարության կողմից:
- Ինստիտուցիոնալ պայմաններ. այն հանրային/պետական պաշտոնների շրջանակի սահմանում, որոնք ենթարվելու են վեթինգի
- Անձնական պայմաններ. այն անձանց շրջանակի սահմանում, որոնք ենթարկվելու են վեթինգի
- Իրավաական պայմաններ. համապատասխան օրենսդրական շրջանակի սահմանում վեթինգի իրականացման համար
- Օպերատիվ պայմաններ. ֆինանսական ռեսուրսների հատկացում վեթինգի իրականացման համար
- Ժամանակային պայմաններ. ժամանակաշրջանի սահմանում վեթինգի իրականացման համար
2. Խուսափել ոչ ցանկալի հետևանքներից`
- Քաղաքական չարաշահումներ (արգելվում է վեթինգի ենթարկել այն անձանց,որոնց շրջանակում հետապնդվում են քաղաքական հակառակորդները և, որոնք կապված են քաղաքական և կուսակցական դիրքորոշումներ արտահայտելու հետ),
- Կառավարման համակարգի պարալիզացում (երբ բոլոր հանրային ծառայողները ենթարկվում են վեթինգի միաժամանակ՝ առանց փուլային անցման և փոխարինումների),
- Ապակայունացում (երբ վեթինգի ենթարկվող անձինք չեն ինտեգրվում հասարակությունում, դառնում են հանցագործ՝ ձևավորելով կազմակերպված հանցավոր խմբեր կամ զինված ընդդիմություն և անվտանգության համար սպառնալիք հանդիսանում):[9]
Վեթինգի իրականացման փուլերը
- Վեթինգային առաջնահերթությունների սահմանում և մոդելի ընտրություն
Այստեղ առաջին հերթին պետք է ուշադրություն դարձնել այն պետական մարմինների և/կամ դրանց ստորաբաժանումների վրա, որոնց գործունեության վերաբերյալ առավել մեծ թվով բողոքներ են ստացվել։ Բացի այդ, անհրաժեշտ է հասկանալ, արդյո՞ք վեթինգը տարածվելու է տվյալ պետական մարմիններում կամ ստորաբաժանումներում աշխատող բոլոր աշխատողների, թե՝ միայն որոշակի խմբի վրա: Ընդ որում, վեթինգի կարող են ենթարվել ոչ միայն պաշտոնավորող պաշտոնյանները, այլև՝ նոր նշանակում ստացած պաշտոնյաները, ներառյալ՝ նրանք, ովքեր ունեն առաջխաղացումներ մի պաշտոնից մյուսին։ Միաժամանակ պետք է նշել, որ այս «փափուկ» վեթինգային տարբերակը չի ապահովում լուրջ իրավախախտումներ իրականացրած անձանց հեռացումը համակարգից։ Վեթինգի ենթարկվող անձանց ճշգրիտ ցանկերն անհրաժեշտ է հրապարակել։[10]
- Հասարակության իրազեկում և հաղորդակցում
Վեթինգ նախաձեռնելու գործընթացը սկսելու առաջին իսկ օրերից անհրաժեշտ է իրազեկել հասարակությանը և իրականացնել հանրային հաղորդակցությունը մինչև գործընթացի ավարտը՝ ապահովելով մեդիայի և քաղաքացիական հասարակության մասնակցությունը։ Ներքին ընթացակարգերի ընդունումը հնարավորություն կընձեռնի վեթինգ իրականացնող մարմնին տեղեկություններ հավաքագրել քաղաքացիական հասարակությունից։ Հատուկ ուշադրության են արժանի տուժողները և նրանց ընտանիքները։
Վեթինգային չափորոշիչների և ակնկալվող արդյունքների սահմանում Վեթինգային չափորոշիչները որպես կանոն, բաժանվում են բովանդակային և ընթացակարգային չափորոշիչների։ Բովանդակային ընդհանուր չափորոշիչները ներառում են․
- Հայտարարագրման համակարգի և փաստացի տիրապետվող ողջ ակտիվների և դրանց ծագման աղբյուրների համեմատության միջոցով՝ դատավորների և նրանց հետ փոխկապակցված անձանց ակտիվների ստուգումը
- Համապատասխանության հարցի պարզումը՝ մասնագիտական կարողությունների/հմտությունների ստուգումը (proficiency assessment), թե արդյո՞ք դատավորը համապատասխանում է իր զբաղեցրած պաշտոնին։
- Կասկածելի կապերի ստուգումը, որի վերջնանպատակն է համոզվել, որ դատավորը կապված չէ կազմակերպված հանցավոր խմբերի հետ: Հարկ է նշել, որ որքան բարձր է պաշտոնը, այնքան՝ խիստ են չափորոշիչները:[11]
Անցումնային շրջանի արդարադատություն Վեթինգը նաև օգտագործվում է անցումային շրջանի արդարադատության ժամանակ: Երբ երկրները՝ զինված հակամարտության կամ ավտորիտար իշխանության ժամանակաշրջանից հետո, անցումային գործընթացում են, հարկավոր է լինում որոշել, թե ինչպես վարվել պետական պաշտոնյաների հետ, ովքեր մարդու իրավունքների խախտումներ են կատարել: Պետք է նաև ուսումնասիրվեն և վերանայվեն այնպիսի ինստիտուցիոնալ կառույցներ, որոնք թույլ են տվել նմանօրինակ չարաշահումները: Վեթինգը ֆիզիկական անձանց ամբողջականության գնահատման գործընթացների շարք է (օրինակ, նրանց նվիրվածությունը մարդու իրավունքների համապատասխան չափանիշներին), որ որոշվի նրանց նպատակահարմարությունը հանրային աշխատանքների համար: Ժողովրդավարության և խաղաղության անցնող երկրները հաճախ օգտագործում են նման գործընթացները, որ չարաշահող կամ անգործունակ պետական պաշտոնյաները հեռացվեն քաղաքացիական ծառայությունից:[12]
Վեթինգի նախադեպերը.Միջազգային փորձ Ալբանիայի հաջողված օրինակը կարող է ծառայել որպես հիմնական մոդելընդունվել ընդհանուր առմամբ, այլ երկրների, այդ թվում Բալկանյան երկրների համար, որով սահմանվել է համակարգային լուծումներ վեթինգի գործընթացի համակարգային վերահսկողության և ղեկավարման համար։ Վեթթինգի գործընթացները իրականացվել են Եվրոպայի նախկին կոմունիստական այլ երկրներում, ինչպես օրինակ՝ Կոսովոյում, Բոսնիա և Հերցեգովինայում, Սերբիայում, Չեխիայում, Հունգարիրայում, Գերմանիայում, Լեհաստանում և Խորվաթիայում։ Այդուհանդերձ, նշյալ գործընթացներից ոչ բոլորի արդյունքում են դատական համակարգում գրանցվել արդյունավետության էական փոփոխություններ,հաշվետվողականություն և թափանցիկություն։Հարավ-Աֆրիկյան Հանրապետությունը,Սալվադորը և Արգենտինան ևս պատկանում են այն երկրների թվին, որոնք վեթինգ են իրականացրել:[13] Ալբանիա Վերջին երեք տարիների ընթացքում Ալբանիայի կառավարությունը կարողացավ չափավոր հաջողությունների հասնել ԵՄ հիմնարկների կողմից կարևորված կարևորագույն առաջնահերթությունների վրա, ընդ որում դատական բարեփոխումները դեռևս հանդիսանում են երկրի համար գլխավոր հաջողությունը: Կոմունիզմի փլուզումից հետո ոչ մի լյուստրացիա և ստուգում չկար և այն անցկացվել է այն մարդկանց մոտ, ովքեր կոմունիստական ժամանակաշրջանում եղել են որպես դատավոր և դատախազ: Այդ իսկ պատճառով Եվրամիությունը հորդորել է Ալբանիային վերափոխել իր դատական համակարգը `նպատակ ունենալով վերականգնել քաղաքացիների վստահությունը դատարաններում: ԵՄ հանձնակատար Յոհաննես Հանը բազմիցս նշել է, որ Ալբանիաին անհրաժեշտ է իրականացնել բարեփոխումներ: ԵՄ-ին անդամակցելու բանակցությունները, կոռուպցիայի բարձր մակարդակը, ամբողջականության և դատական համակարգի ներսում պատասխանատվության պակասը Ալբանիայի հաղթահարած ամենամեծ մարտահրավերներն են: Դատավորների և դատախազների վեթինգը, որը հայտնի է որպես ստուգման գործընթաց, կարևոր նախապայման է, որը պետք է կատարեր Ալբանիան:[14] Ալբանիայի պառլամենտը միաձայն ընդունել սահմանադրական փոփոխությունները դատական բարեփոխումների հետ կապված, ներառյալ «Վեթինգի մասին» օրենքի կիրարկումը: Դատաիրավական բարեփոխումների փաթեթի երկու հիմնական հիմնասյուները ներառում են Ալբանիայի Սահմանադրության 46 հոդվածների փոփոխություն և նոր դատական ինստիտուտներ ստեղծելու համար սահմանված օրենքների փաթեթի (ներառյալ ՝ «Վեթինգի մասին» օրենքը) հաստատումը: Այս օրենքը կենսական նշանակություն ուներ Ալբանիայի ապագայի համար ՝ քաղաքական տեսանկյունից: Չնայած այս ամենին վեսթինգի մասին օրենքի առաջարկը բուռն քննարկումներ և մի շարք հակասություններ առաջացրեց Ալբանիայի քաղաքական ասպարեզում: Վեթինգի գործընթացից խուսափելու համար հրաժարական են տվել ավելի քան հարյուր դատավոր և դատախազ:[15] Ալբանիայի վեթինգի մասին նոր օրենքը կկատարի մանրակրկիտ հետաքննություն և գնահատում՝ դատական համակարգի տվյալ անձի հմտությունների, իրավասությունների, անհատականության, ակտիվների և այլ ասպեկտների վերաբերյալ: Վեթինգ իրականացնող հանձնաժողովը պատժամիջոցների է ենթարկում, որոնք ներառում են պաշտոնից հեռացում, նման աշխատանքային պաշտոններ զբաղեցնելու կանխարգելում, պաշտոնից ինքնակամ հրաժարվելու ճնշում և / կամ տվյալ անձանց իրականացրած հանցագործություննի հրապարակային բացահայտմանը: . Քիչ դեպքերում, ստուգումը կարող է ներառել մի ամբողջ հաստատություն կամ որոշ հաստատություններ,երբ տեղի է ունեցել մարդու իրավունքների ոտնահարում: Ավելին, ստուգման ընթացակարգերի ներդրումը ներառում է սկրինինգի պրակտիկայի ստեղծում, որոնք գործելու են որպես վերը նշված խախտումներում ներգրավված անձանց հետագա զորակոչի կանխարգելիչ մեխանիզմ: Այս բոլոր դրույթները անհրաժեշտ և անխուսափելի միջոցներ են`ալբանական դատական իրական իշխանությանը մոտենալու համար: Եվրոպական չափանիշներ: Ներդրելով լավ ճարտարապետության ստուգման մասին օրենք, Ալբանիան ձգտում է կառուցել բարձր ամբողջականության ժողովրդավարական և հաշվետու հաստատություններ, որոնք կանխելու են մարդու իրավունքների ոտնահարման հետագա կրկնությունը:[16]
Ալբանիան, չնայած հետհեղափոխական երկիր չէր, սակայն Էնվեր Հոջկայի բռնապետությունից հետո դեռ տառապում է քայքայված և թույլ դատական համակարգից: Անպատժելիությունը, կոռուպցիան, կողմնակալությունը և արհեստավարժության պակասը ‹‹խեղդել են›› Ալբանիայի դատական համակարգին ՝ վեթինգը դարձնելով անհրաժեշտ բարեփոխում ՝ դատական համակարգի ամբողջականության, անկողմնակալության և արդյունավետության վերականգնման համար:
Ալբանիայում անցկացվող ստուգման գործընթացը չպետք է դիտվի որպես ավարտված խնդիր, այլ որպես հիմնաքար `արդար, անկողմնակալ և անկախ դատական համակարգ կառուցելու համար: Վեթինգի գործընթացը պետք է ծառայի որպես միջոց ՝ դատական համակարգի նկատմամբ հասարակության վստահությունը վերականգնելու և Ալբանիան ԵՄ-ին ինտեգրվելու ճիշտ ուղի: Այսպիսով, կարելի է պնդել, որ ստուգման գործընթացը կդիտարկվի որպես արդյունավետ գործընթաց միայն այն դեպքում, երբ օրենսդիր և գործադիր մարմինները, որպես պետական իշխանության երկու հիմնասյուներ, հասարակության կողմից ընկալվեն որպես կոռուպցիայից զերծ մարմիններ: [17] Տես նաև Առցանց վեթինգ (en) Կենսագրության ստուգում (en) Բարեհուսության ստուգում (en) Due diligence (en) Ծանոթագրություններ
«ԻՐԱՎԱԲԱՆՆԵՐԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՍՈՑԻԱՑԻԱ» ՀԿ «ԴԱՏԱԿԱՆ ՎԵԹԻՆԳԸ՝ ԱՆՑՈՒՄԱՅԻՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ՄԵԽԱՆԻԶՄ» «Vetting»։ Online Etymology Dictionary։ Վերցված է 2012-11-07 «Vetting»։ Merriam-Webster։ Վերցված է 2012-11-07 Lapidos Juliet (September 3, 2008)։ «Vetting Vet The origins of vet, verb tr»։ Slate.com Smith Ben (March 8, 2007)։ «Richardson Defense Raises Questions»։ Politico.com https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2008/08/what-mccain-didnt-know-about-sarah-palin/307007/ «The International Center for Transitional Justice (ICTJ) on Vetting»։ ICTJ։ Վերցված է 2012-06-17
Նշումներ Արտաքին հղումներ International Center for Transitional Justice (ICTJ); Pablo de Greiff and Alexander Mayer-Rieckh. (2007): "Justice as Prevention: Vetting Public Employees in Transitional Societies" Կատեգորիաներ (++): Անվտանգություն (−) (±) (↓) (↑)Տեղեկատվական զգայունություն (−) (±) (↓) (↑)Անձնակազմի հավաքագրում (−) (±) (↓) (↑)(+)
- ↑ ԻՐԱՎԱԲԱՆՆԵՐԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՍՈՑԻԱՑԻԱ» ՀԿ «ԴԱՏԱԿԱՆ ՎԵԹԻՆԳԸ՝ ԱՆՑՈՒՄԱՅԻՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ՄԵԽԱՆԻԶՄ»
- ↑ Vetting and the Security Sector
- ↑ https://armla.am/wp-content/uploads/2019/08/%D4%B4%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%8E%D5%A5%D5%A9%D5%AB%D5%B6%D5%A3-%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6.pdf
- ↑ https://www.academia.edu/2565556/Vetting_as_an_Element_of_Institutional_Reform_and_Transitional_Justice
- ↑ https://www.etymonline.com/search?q=vet
- ↑ Merriam-Vebster
- ↑ https://slate.com/news-and-politics/2008/09/when-did-we-start-vetting-political-nominees.html
- ↑ https://armla.am/wp-content/uploads/2019/08/%D4%B4%D5%A1%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%8E%D5%A5%D5%A9%D5%AB%D5%B6%D5%A3-%D5%BE%D5%A5%D6%80%D5%AC%D5%B8%D6%82%D5%AE%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6.pdf
- ↑ «ԻՐԱՎԱԲԱՆՆԵՐԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՍՈՑԻԱՑԻԱ» ՀԿ «ԴԱՏԱԿԱՆ ՎԵԹԻՆԳԸ՝ ԱՆՑՈՒՄԱՅԻՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ՄԵԽԱՆԻԶՄ»
- ↑ «ԻՐԱՎԱԲԱՆՆԵՐԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՍՈՑԻԱՑԻԱ» ՀԿ «ԴԱՏԱԿԱՆ ՎԵԹԻՆԳԸ՝ ԱՆՑՈՒՄԱՅԻՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ՄԵԽԱՆԻԶՄ»
- ↑ «ԻՐԱՎԱԲԱՆՆԵՐԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՍՈՑԻԱՑԻԱ» ՀԿ «ԴԱՏԱԿԱՆ ՎԵԹԻՆԳԸ՝ ԱՆՑՈՒՄԱՅԻՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ՄԵԽԱՆԻԶՄ»
- ↑ The International Center for Transitional Justice on Vetting
- ↑ «ԻՐԱՎԱԲԱՆՆԵՐԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՍՈՑԻԱՑԻԱ» ՀԿ «ԴԱՏԱԿԱՆ ՎԵԹԻՆԳԸ՝ ԱՆՑՈՒՄԱՅԻՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹՅԱՆ ՄԵԽԱՆԻԶՄ»
- ↑ An Analysis of the Vetting Process in Albania
- ↑ Vetting process in Albania – the marching failure
- ↑ An Analysis of the Vetting Process in Albania
- ↑ An Analysis of the Vetting Process in Albania