Մասնակից:Անահիտ Կարապետյան26/Ավազարկղ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից


Մեգաերկրաշարժերը տեղի են ունենում սալերի մոտալուտ բախման պատճառով, որտեղ մեկ տեկտոնական սալը սեղմվում է մյուսի տակ։ Երկրաշարժերը առաջանում են հարվածի երկայնքով, որոնք ստեղծում են կապ երկու սալերի միջև։ Այս միջսալային երկրաշարժերն ամենահզորն են մոլորակի վրա՝ մոմենտային մագնիտուդներով (Mw), որոնք կարող են գերազանցել 9,0-ը[1][2]: 1900 թվականից ի վեր 9,0 և ավելի մագնիտուդով բոլոր երկրաշարժերը եղել են մեգաերկրաշարժներ [3]։

Մեգաերկրաշարժերի համար պատասխանատու խնդիրները հաճախ գտնվում են օվկիանոսային խրամուղիների հատակեւմ։ Նման դեպքերում երկրաշարժերը կարող են կտրուկ տեղաշարժել ծովի հատակը մեծ տարածքի վրա: Որպես հետեւանք, մեգաերկրաշարժերը հաճախ առաջացնում են ցունամիներ, որոնք զգալիորեն ավելի ավերիչ են, քան բուն երկրաշարժերը: Տելեցունամիները կարող են անցնել օվկիանոսային ավազաններով՝ ավերելով այն տարածքները, որոնք հեռու են սկզբնական երկրաշարժից:

Տերմինաբանություն և տեխնոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Diagram of a subduction zone. The megathrust fault lies on the top of the subducting slab where it is in contact with the overriding plate.


Մեգա տերմինը վերաբերում է չափազանց մեծ մղման խզվածքին, որը սովորաբար ձևավորվում է ափսեի միջերեսում սուբդուկցիոն գոտու երկայնքով, ինչպիսին է Սունդայի մեգահարվածը[4][5]: Այնուամենայնիվ, տերմինը երբեմն կիրառվում է նաև մայրցամաքային բախման գոտիներում գտնվող մեծ հրումային խզվածքների նկատմամբ, ինչպիսին է Հիմալայան մեգահարվածը[6]: Մեգահարձակման խզվածքը կարող է ունենալ 1000 կիլոմետր (600 մ) երկարություն[7]:

Հակադարձ խզվածքի դեպքում խզվածքի վերևում գտնվող ժայռը տեղաշարժվում է դեպի վեր՝ խզվածքի տակ գտնվող ժայռի ուղղությամբ: Սա տարբերում է հակադարձ խզվածքները սովորական խզվածքներից, որտեղ խզվածքի վերևում գտնվող ժայռը տեղաշարժվում է դեպի ներքև, կամ հարվածային խզվածքները, որտեղ խզվածքի մի կողմի ժայռը հորիզոնականորեն տեղաշարժվում է մյուս կողմի նկատմամբ: Հպման խզվածքները տարբերվում են այլ հակադարձ խզվածքներից, քանի որ դրանք իջնում ​​են համեմատաբար մակերեսային անկյան տակ, սովորաբար 45°-ից[8] պակաս և ցույց են տալիս մեծ տեղաշարժեր[9][10]: Փաստորեն, խզվածքի վերևում գտնվող ժայռերը խրվել են խզվածքի տակ գտնվող ժայռերի վրա: Հակման խզվածքները բնորոշ են այն տարածքներին, որտեղ երկրակեղևը սեղմվում է տեկտոնական ուժերով[11]:

Cross-sectional illustration of normal and reverse faults

Երկու տեկտոնական թիթեղների բախման ժամանակ առաջանում են մեգահարվածային խզվածքներ: Երբ թիթեղներից մեկը կազմված է օվկիանոսային լիթոսֆերայից, այն սուզվում է մյուս ափսեի տակ (կոչվում է գերակա ափսե) և սուզվում է Երկրի միջնապատյանի մեջ՝ որպես սալաքար: Բախվող թիթեղների միջև շփումը մեգահարվածային խզվածքն է, որտեղ գերակա սալիկի ապարը տեղաշարժվում է դեպի վեր՝ իջնող սալաքարի ժայռի համեմատ: Մեգահարձակման խզվածքի երկայնքով շփումը կարող է կողպել թիթեղները միասին, և սուզման ուժերը այնուհետև լարվածություն են ստեղծում երկու թիթեղներում: Մեգահարվածային երկրաշարժը տեղի է ունենում, երբ խզվածքը պատռվում է, ինչը թույլ է տալիս թիթեղներին կտրուկ շարժվել միմյանց կողքով՝ ազատելու կուտակված լարվածության էներգիան[5][7]:

Առաջացումը և բնութագրումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տե՛ս նաև՝ List of megathrust earthquakes


Մեգահարվածային երկրաշարժերը գրեթե բացառիկ են տեկտոնական սուբդուկցիայի գոտիների համար և հաճախ կապված են Խաղաղ օվկիանոսի և Հնդկական օվկիանոսների հետ[5]: Այս սուբդակցիայի գոտիները ոչ միայն պատասխանատու են մեգահարվածային երկրաշարժերի համար, այլև մեծապես պատասխանատու են խաղաղօվկիանոսյան կրակի օղակի հետ կապված հրաբխային ակտիվության համար[12]:

Քանի որ այս սուզման գոտիների հետ կապված երկրաշարժերը դեֆորմացնում են օվկիանոսի հատակը, դրանք հաճախ առաջացնում են ցունամիի ալիքների զգալի շարք[13]: Հայտնի է նաև, որ սուզման գոտու երկրաշարժերը առաջացնում են ինտենսիվ ցնցումներ և գետնի շարժումներ զգալի ժամանակահատվածների համար, որոնք կարող են տևել մինչև 3-5 րոպե[14]:

Հնդկական օվկիանոսի տարածաշրջանում Սունդայի մեգահարվածը գտնվում է այնտեղ, որտեղ հնդկա-ավստրալիական ափսեն իջնում է Եվրասիական ափսեի տակ և տարածվում է 5500 կմ (3400 մ) հեռավորության վրա Մյանմարի, Սումատրայի, Ճավայի և Բալիի ափերից մինչև Ավստրալիայի հյուսիս-արևմտյան ափեր: Այս սուզման գոտին պատասխանատու էր 2004 թվականին Հնդկական օվկիանոսում տեղի ունեցած երկրաշարժի և ցունամիի համար[15]։

Ճապոնիայում Նանկայի մեգահարվածը Նանկայի գետի տակով պատասխանատու է Նանկայի մեգահարվածային երկրաշարժերի և հարակից ցունամիների համար[16]:

Հյուսիսային Ամերիկայում Խուան դե Ֆուկա ափսեը սուզվում է Հյուսիսային Ամերիկայի ափսեի տակ՝ ստեղծելով Կասկադի սուզման գոտի, որը ձգվում է Վանկուվեր կղզու կեսից Բրիտանական Կոլումբիայից մինչև Հյուսիսային Կալիֆորնիա: Այս սուզման գոտին պատասխանատու էր 1700 թվականի Կասկադիայի երկրաշարժի համար[17]: Ալեուտյան խրամատը՝ Ալյասկայի հարավային ափին և Ալեուտյան կղզիները, որտեղ Հյուսիսային Ամերիկայի ափը գերազանցում է Խաղաղօվկիանոսյան ափին, պատմության ընթացքում առաջացրել են բազմաթիվ խոշոր երկրաշարժեր, որոնցից մի քանիսը առաջացրել են ցունամիներ[18]՝ ներառյալ 1964թ. Ալյասկայի երկրաշարժը; 9,2 մագնիտուդով, այն մնում է Հյուսիսային Ամերիկայում գրանցված ամենամեծ երկրաշարժը և աշխարհում երկրորդ ամենամեծ երկրաշարժը՝ գործիքով գրանցված[19]:


Ամենամեծ երկրաշարժը, որը գրանցվել է 1960 թվականի Վալդիվիայում, 9,4–9,6 մագնիտուդ ուժգնությամբ, կենտրոնացած էր Չիլիի ափերի մոտ Պերու-Չիլի խրամատի երկայնքով, որտեղ Նասկայի ափսեը իջնում է հարավամերիկյան ափսեի տակ: Այս մեգահարձակման շրջանը պարբերաբար չափազանց մեծ երկրաշարժեր է առաջացրել: Վերջին 20 տարվա ընթացքում ամենամեծ մեգահարձակումը եղել է Տոհոկուի 9,1 մագնիտուդով երկրաշարժը։

2016-ին կատարված ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ ամենամեծ մեգաթրուսային ցնցումները կապված են իջնող սալերի հետ՝ ամենածանծաղ անկմամբ, այսպես կոչված, հարթ սալերի ենթարկմամբ:

Համեմատած նմանատիպ մագնիտուդով այլ երկրաշարժերի հետ՝ մեգաթրուսային երկրաշարժերն ունեն ավելի երկար տևողություն և խզման ավելի դանդաղ արագություն: Ամենամեծ մեգաթրյուսային երկրաշարժերը տեղի են ունենում հաստ նստվածքներով սուբդուկցիոն գոտիներում, որոնք կարող են թույլ տալ, որ խզվածքի ճեղքը անարգել տարածվի մեծ հեռավորությունների վրա:

Ամենամեծ երկրաշարժը, որը գրանցվել է 1960 թվականի Վալդիվիայում, 9,4–9,6 մագնիտուդ ուժգնությամբ, կենտրոնացած էր Չիլիի ափերի մոտ Պերու-Չիլի իջվածքի երկայնքով, որտեղ Նասկայի ափսեն իջնում է հարավամերիկյան ափսեի տակ[20]: Այս մեգահարվածի շրջանը պարբերաբար չափազանց մեծ երկրաշարժեր է առաջացրել: Վերջին 20 տարվա ընթացքում ամենամեծ մեգահարձակումը եղել է Տոհոկուի 9,1 մագնիտուդով երկրաշարժը[21]։

2016-ին կատարված ուսումնասիրությունը ցույց է տվել, որ ամենամեծ մեգահարվածային ցնցումները կապված են իջնող սալերի հետ՝ ամենածանծաղ անկմամբ, այսպես կոչված, հարթ սալերի ենթարկմամբ[22]:

Համեմատած նմանատիպ մագնիտուդով այլ երկրաշարժերի հետ՝ մեգաթրուսային երկրաշարժերն ունեն ավելի երկար տևողություն և խզման ավելի դանդաղ արագություն: Ամենամեծ մեգաթրյուսային երկրաշարժերը տեղի են ունենում հաստ նստվածքներով սուբդուկցիոն գոտիներում, որոնք կարող են թույլ տալ, որ խզվածքի ճեղքը անարգել տարածվի մեծ հեռավորությունների վրա[5]:

Տեսեք նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Meier, M.-A.; Ampuero, J. P.; Heaton, T. H. (22 September 2017). «The hidden simplicity of subduction megathrust earthquakes». Science. 357 (6357): 1277–1281. Bibcode:2017Sci...357.1277M. doi:10.1126/science.aan5643. PMID 28935803. S2CID 206660652.
  2. ↑ «Questions and Answers on Megathrust Earthquakes». Natural Resources Canada. Government of Canada. 19 October 2018. Վերցված է 23 September 2020-ին.
  3. ↑ Johnston, Arch C.; Halchuk, Stephen (June–July 1993), «The seismicity data base for the Global Seismic Hazard Assessment Program», Annali di Geofisica, 36 (3–4): 133–151, pp. 140, 142 et seq.
  4. ↑ Park, J.; Butler, R.; Anderson, K.; և այլք: (2005). «Performance Review of the Global Seismographic Network for the Sumatra-Andaman Megathrust Earthquake». Seismological Research Letters. 76 (3): 331–343. doi:10.1785/gssrl.76.3.331. ISSN 0895-0695.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Bilek, Susan L.; Lay, Thorne (1 August 2018). «Subduction zone megathrust earthquakes». Geosphere. 14 (4): 1468–1500. Bibcode:2018Geosp..14.1468B. doi:10.1130/GES01608.1. S2CID 133629102.
  6. ↑ Elliott, J.R.; Jolivet, R.; González, P. J.; Avouac, J.-P.; Hollingsworth, J.; Searle, M. P.; Stevens, V.L. (February 2016). «Himalayan megathrust geometry and relation to topography revealed by the Gorkha earthquake» (PDF). Nature Geoscience. 9 (2): 174–180. Bibcode:2016NatGe...9..174E. doi:10.1038/ngeo2623.
  7. ↑ 7,0 7,1 «Cascadia Subduction Zone». Pacific Northwest Seismic Network. Վերցված է 7 October 2021-ին.
  8. ↑ «Earthquake Glossary – dip slip». Earthquake Hazards Program. U.S. Geological Survey.
  9. ↑ Fossen, Haakon (2016). Structural geology (Second ed.). Cambridge, United Kingdom: Cambridge University Press. էջեր 485, 488, 491. ISBN 9781107057647.
  10. ↑ «Tsunami Terminology». The National Tsunami Hazard Mitigation Program History, 1995–2005. Pacific Marine Environmental Laboratory. Արխիվացված է օրիգինալից 2011-02-25-ին.
  11. ↑ Fossen, 2016, էջ 356
  12. ↑ «What is the Ring of Fire?». Ocean exploration. National Ocean and Atmospheric Administration. Վերցված է 7 October 2021-ին.
  13. ↑ Maksymowicz, A.; Chadwell, C. D.; Ruiz, J.; Tréhu, A. M.; Contreras-Reyes, E.; Weinrebe, W.; Díaz-Naveas, J.; Gibson, J. C.; Lonsdale, P.; Tryon, M. D. (April 2017). «Coseismic seafloor deformation in the trench region during the Mw8.8 Maule megathrust earthquake». Scientific Reports. 7 (1): 45918. Bibcode:2017NatSR...745918M. doi:10.1038/srep45918. PMC 5381107. PMID 28378757.
  14. ↑ Megawati, K.; Pan, T.-C. (1 April 2009). «Regional Seismic Hazard Posed by the Mentawai Segment of the Sumatran Megathrust». Bulletin of the Seismological Society of America. 99 (2A): 566–584. Bibcode:2009BuSSA..99..566M. doi:10.1785/0120080109.
  15. ↑ Sieh, Kerry (March 2007). «The Sunda megathrust: past, present and future». Journal of Earthquake and Tsunami. 01 (1): 1–19. doi:10.1142/S179343110700002X.
  16. ↑ Hirahara, K.; Kato N.; Miyatake T.; Hori T.; Hyodo M.; Inn J.; Mitsui N.; Sasaki T.; Miyamura T.; Nakama Y.; Kanai T. (2004). «Simulation of Earthquake Generation Process in a Complex System of Faults» (PDF). Annual Report of the Earth Simulator Center April 2004 - March 2005. էջեր 121–126. Վերցված է 2009-11-14-ին.
  17. ↑ «A Major Earthquake in the Pacific Northwest Looks Even Likelier». The Atlantic. August 16, 2016.
  18. ↑ Witter, Rob; Briggs, Rich; Engelhart, Simon E.; Gelfenbaum, Guy; Koehler, Rich D.; Nelson, Alan; Selle, SeanPaul La; Corbett, Reide; Wallace, Kristi (1 May 2019). «Evidence for frequent, large tsunamis spanning locked and creeping parts of the Aleutian megathrust». GSA Bulletin. 131 (5–6): 707–729. Bibcode:2019GSAB..131..707W. doi:10.1130/B32031.1. S2CID 134362013.
  19. ↑ Ali, Syed Tabrez; Freed, Andrew M. (November 2010). «Contemporary deformation and stressing rates in Southern Alaska: Deformation and stressing rates in S. Alaska». Geophysical Journal International. 183 (2): 557–571. doi:10.1111/j.1365-246X.2010.04784.x.
  20. ↑ Ojeda, Javier; Ruiz, Sergio; del Campo, Francisco; Carvajal, Matías (1 May 2020). «The 21 May 1960 Mw 8.1 Concepción Earthquake: A Deep Megathrust Foreshock That Started the 1960 Central-South Chilean Seismic Sequence». Seismological Research Letters. 91 (3): 1617–1627. doi:10.1785/0220190143. S2CID 216347638.
  21. ↑ «M 9.1 - 2011 Great Tohoku Earthquake, Japan». Earthquake Hazards Program. United States Geological Survey. 7 November 2016. Վերցված է 3 June 2022-ին.
  22. ↑ Bletery, Quentin; Thomas, Amanda M.; Rempel, Alan W.; Karlstrom, Leif; Sladen, Anthony; De Barros, Louis (2016-11-24). «Fault curvature may control where big quakes occur, Eurekalert 24-NOV-2016». Science. 354 (6315): 1027–1031. Bibcode:2016Sci...354.1027B. doi:10.1126/science.aag0482. PMID 27885027. Վերցված է 2018-06-05-ին.

Հետագա ընթերցանության համար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Gutscher, M.-A.; Baptista, M.A.; Miranda, J.M. (2006). «The Gibraltar Arc seismogenic zone (part 2): Constraints on a shallow east dipping fault plane source for the 1755 Lisbon earthquake provided by tsunami modeling and seismic intensity». Tectonophysics. 426 (1–2): 153–166. Bibcode:2006Tectp.426..153G. doi:10.1016/j.tecto.2006.02.025. ISSN 0040-1951.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Անահիտ_Կարապետյան26/Ավազարկղ&oldid=8650804» էջից