Հեղինակային իրավունքը Հայաստանում
Հեղինակային իրավունքը Հայաստանում, կարգավորվում է հեղինակային իրավունքի և հարակից իրավունքների մասին Հայաստանի Հանրապետության 2000 թվականի հունվարի 28-ին ընդունված թիվ ՀՕ-28 օրենքով։ Փաստաթուղթն ուժը կորցրել է 2006 թվականի հուլիսի 22-ից՝ Հայաստանի Հանրապետության 2006 թվականի հուլիսի 4-ի ՀՕ-142 օրենքին համապատասխան։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայաստանը ռուսական կայսրության կազմում է եղել 1828 թվականից, ԽՍՀՄ կազմում՝ 1922-1991 թվականներին։ Ըստ այդմ, հանրապետության տարածքում գործում էին ռուսական կայսրության հեղինակային իրավունքի մասին օրենքները, ԽՍՀՄ-ում հեղինակային իրավունքի մասին օրենքները։
2000 թվականի հունվարի 28-ին Հայաստանում ընդունվել է հեղինակային իրավունքի և հարակից իրավունքների մասին թիվ ՀՕ-28 օրենքը։ Թիվ 121 օրենքի նոր վերանայումն ընդունվել է 2006 թվականին։ Մինչև 2006 թվականը Հայաստանում նորմա էր, երբ հեռուստառադիոալիքների ղեկավարները կոչ էին անում հեղինակներին գրավոր հրաժարվել հեղինակային վարձատրությունից՝ պնդելով, որ երաժշտական ստեղծագործությունները հեռարձակելով՝ դրանով անվճար գովազդում են ստեղծագործությունների հեղինակներին և կատարողներին[1]։
Ներկայումս Հայաստանում հեղինակային իրավունքների պաշտպանության հարցերով զբաղվում է Հայհեղինակ հայկական հեղինակային ընկերությունը։ Հայհեղինակ կազմակերպությունը հեղինակների և կոմպոզիտորների միությունների միջազգային կոնֆեդերացիայի անդամ է, ունի շուրջ 30 փոխադարձ ներկայացուցչության պայմանագրեր օտարերկրյա հեղինակային և իրավական ընկերությունների, այդ թվում՝ Ռուսաստանի հեղինակային ընկերության հետ։
Բովանդակություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայաստանի հեղինակային իրավունքի օբյեկտներն են՝
- աշխարհագրությանը, տեղագրությանը, երկրաբանությանը, ճարտարապետությանը և այլ գիտություններին վերաբերող աշխարհագրական և երկրաբանական, հատակագծեր, էսքիզներ և պլաստիկ ստեղծագործություններ,
- ածանցյալ աշխատանքներ, որոնք ներառում են,
Ա) այլ ստեղծագործությունների թարգմանությունները, վերամշակումները (մշակումները, ռեֆերատները, ծանոթագրությունները, տեսությունները, ամփոփագրերը, հարմարեցումները, գործիքավորումները, բեմականացումները, կինեմատոգրաֆիական (տեսալսողական) վերափոխումները և այլ վերամշակումները), որոնք սույն օրենքի 4-րդ հոդվածի տասնչորսերորդ պարբերության իմաստով ինքնուրույն ստեղծագործություններ են,
- գրական, այդ թվում ՝ գիտական ստեղծագործություններ, բոլոր տեսակի համակարգչային ծրագրեր, որոնք կարող են արտահայտվել ցանկացած ծրագրավորման լեզվով և ցանկացած ձևով (ներառյալ կիրառական ծրագրերը, գործառնական համակարգերը, աղբյուրի տեքստը և օբյեկտի կոդը)․
- գեղանկարչության, քանդակագործության, գրաֆիկայի և կերպարվեստի այլ ստեղծագործություններ,
- դրամատիկական և երաժշտադրամատիկական ստեղծագործություններ, սցենարներ, սցենարային պլաններ, լիբրետո և բեմական ցուցադրման համար ստեղծված այլ աշխատանքներ,
- դեկորատիվ-կիրառական և բեմանկարչական արվեստի գործեր (բեմական ձևավորում),
- դիզայնի աշխատանքներ, տառատեսակներ, լուսանկարչական և նմանատիպ եղանակներով ստեղծված աշխատանքներ,
- ճարտարապետության, քաղաքաշինության, պարտեզապուրակային արվեստի, պարարվեստի և մնջախաղի ստեղծագործություններ,
- ճարտարապետա-գեղարվեստական լուծումների ստեղծագործությունները (ինչպես ընդհանուր, այնպես էլ դրանց առանձին մասերը),
- սույն հոդվածով սահմանված պահանջները բավարարող այլ ստեղծագործություններ,
- ինքնուրույն ստեղծագործություն հանդիսացող մասերը, հատվածները, ինչպես նաև ստեղծագործության անվանումը,
- երաժշտական ստեղծագործություններ տեքստով և առանց տեքստի,
- տեսալսողական ստեղծագործություններ (կինոֆիլմեր, հեռուստաֆիլմեր, սլայդ-ֆիլմեր և այլ կինոարտադրություններ, հեռուստատեսային ստեղծագործություններ, ռադիոհաղորդումներ)[2]։
Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության մեջ տեսալսողական ստեղծագործությունների հեղինակները կոչվում են համահեղինակներ։ «Երկու կամ ավելի անձանց համատեղ աշխատանքի արդյունքում ստեղծված ստեղծագործության (համահեղինակության) նկատմամբ հեղինակային իրավունքը պատկանում է համահեղինակներին համատեղ՝ անկախ այն բանից՝ ստեղծագործությունը ներկայացնում է անբաժանելի ամբողջություն, թե բաղկացած է մասերից, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի ինքնուրույն նշանակություն, համահեղինակների նկատմամբ հեղինակային իրավունքը պատկանում է համահեղինակներին՝ անկախ այն հանգամանքից, թե արդյոք ստեղծագործությունը ներկայացնում է անբաժանելի ամբողջություն, թե բաղկացած է մասերից, որոնցից յուրաքանչյուրն ունի ինքնուրույն նշանակություն։ Համահեղինակների փոխհարաբերությունները կարող են որոշվել նրանց միջև կնքված պայմանագրով»[3]։ Տեսալսողական ստեղծագործության կատարման պայմանագրի կնքումը ենթադրում է ստեղծված ստեղծագործության հեղինակների կողմից տեսալսողական ստեղծագործության արտադրողին բոլոր բացառիկ իրավունքների փոխանցում։
«Հեղինակային իրավունքի հարակից իրավունքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության 2000 թվականի հունվարի 28-ի ՀՕ — 28 օրենքով տեսալսողական ստեղծագործության հրապարակային կատարման դեպքում ստեղծագործության բոլոր հեղինակները պահպանում են հեղինակային վարձատրության իրենց իրավունքները տվյալ ստեղծագործության յուրաքանչյուր հրապարակային կատարման կամ դրա օրինակները վարձույթով տալու դեպքում։
Հեղինակային իրավունքի և հարակից իրավունքների խախտման համար նախատեսվում է պատասխանատվություն՝ Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությանը համապատասխան։
Վավերականության ժամկետներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կատարողի իրավունքները, գործող օրենքի համաձայն, գործում են 50 տարի՝ հաշված առաջին կատարման (բեմադրության) կամ առաջին ամրագրման և տեսագրման պահից։ Իսկ եթե այդ ժամանակահատվածում կատարման ամրագրումն օրենքով սահմանված կարգով հրապարակվում է կամ տեղի է ունենում ամրագրման իրավաչափ հրապարակային հաղորդում, ապա նշված իրավունքների պաշտպանության ժամկետը լրանում է առաջին այդպիսի հրապարակումից կամ առաջին այդպիսի հրապարակային հաղորդումից 50 տարի հետո՝ կախված նրանից, թե դրանցից որն է տեղի ունեցել ավելի վաղ։
Կատարումների կամ տեսալսողական ստեղծագործությունների առաջին ամրագրման արտադրողի իրավունքը գործում է հնչյունագրի (կամ տեսագրության) առաջին ամրագրման կատարումից հետո՝ 50 տարվա ընթացքում։ Եթերային կամ կաբելային կազմակերպության հաղորդումը հեռարձակելու իրավունքը գործում է դրա առաջին հեռարձակումից հետո՝ 50 տարվա ընթացքում։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Армения: Авторские права нарушаются массово | Право и СМИ Центральной Азии». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ փետրվարի 23-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 10-ին.
- ↑ «Армения | ВААП: Всё об авторах и авторских правах». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 15-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 10-ին.
- ↑ ««Права авторов аудиовизуальных произведений на постсоветском пространстве» Статьи». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 14-ին. Վերցված է 2016 թ․ փետրվարի 10-ին.