Հայկական պարեր (սյուիտ)

Հայկական պարեր, երաժշտական ստեղծագործություն, որը հեղինակել է ամերիկացի կոմպոզիտոր Ալֆրեդ Ռիդը (1921–2005): Այն 4 մասից բաղկացած սյուիտ է։ Յուրաքանչյուր հատված կազմված է մի շարք հայկական ժողովրդական երգերից՝ Կոմիտաս Վարդապետի (1869–1935) ժողովածուից։

Մաս առաջին

Հայկական պարեր (մաս I), առաջին մասը Ալֆրեդ Ռիդն ավարտել է 1972 թվականի ամռանը։ Առաջին անգամ կատարել Իլինոյսի համալսարանի սիմֆոնիկ նվագախումբը 1973 թվականի հունվարի 10-ին։ Գործը նվիրված է այդ համույթի ղեկավար դոկտոր Հարրի Բեգյանին: Ներառում է հինգ առանձին բաժիններ.

1․Ծիրանի ծառ^[1], սկսվում է կարճ փողային նվագակցությամբ և ապա անցում կատարվում փայտե փողային նվագարանների կատարման։ Այս սենտիմենտալ երգը բաղկացած է երեք միաձույլ մեղեդիներից.
2․ Կաքավի Երգը^[2], Կոմիտաս Վարդապետի ինքնատիպ ստեղծագործությունն է, ունի պարզ մեղեդի, որը սկզբում հոբոյով և փայտե փողային նվագարաններով է կատարվում, ապա շարունակվում շեփորներով և այլ փողայիններով։ Նրա պարզ, նուրբ մեղեդին նախատեսված է մանկական երգչախմբի համար և խորհրդանշում է կաքավիկ թռչնի փոքրիկ քայլերը։
3․ Հոյ, նազան իմ^[3], սա աշխույժ պար է, մեղեդու չափը՝ 5/8 է։ Տակտի մեջ նոտաները անընդհատ փոխվում են 3+2 ութերորդականից մինչև 2+3 ութերորդական նոտա։ Այս երգում երիտասարդ տղան երգում է իր սիրելիի՝ Նազան անունով աղջկա գովքը։
4․Ալագյազ^[4], Հայաստանի լեռներից մեկի անունով ժողովրդական երգը 3/4 չափով վեհաշուք երգ է. այն ծառայում է որպես հակադրություն իրեն նախորդած և հաջորդ ուրախ երգերի։
5․Գնա, գնա^[5], շատ արագ, սքանչելի կատակերգ՝ 2/4 չափով, այն զարգանում է՝ ծավալվելով մինչև այս մասի հուզիչ ավարտը։

Մաս երկրորդ

«Հայկական պարեր»(Մաս II). այս մասը նույնպես նվիրված է դոկտոր Հարրի Բեգյանին, առաջին անգամ ներկայացվել է 1976 թվականի ապրիլի 4-ին, Իլինոյս նահանգի Ուրբանա քաղաքում, Իլինոյսի համալսարանի սիմֆոնիկ նվագախմբի կողմից, դիրիժոր՝ դոկտոր Բեգյան։ Երկրորդ մասը բաղկացած է երեք բաժնից, որոնցից յուրաքանչյուրը հիմնված է մեկ հայկական ժողովրդական երգի վրա։

1․Հով արեք, սարեր ջան^[6], սա քնարական երգ է, որտեղ մի երիտասարդ աղաչում է սարերին, որ քամի ուղարկեն՝ ազատելու իրեն դժբախտություններից։ Դա խորապես հուզիչ երգ է, որտեղ նուրբ մեղեդիական գիծն ընդգրկում է արտահայտչական լայն շրջանակ։ Դոկտոր Ռիդը նշել է նաև "The Peasant's Plea վերնագիրը, որը թարգմանվում է որպես «Գյուղացիների խնդրանքը»։

2.Խումար^[7]Խումարը կնոջ հայկական անուն է։ Այս երգն ի սկզբանե գրվել է երգչախմբի, սոպրանոյի համար՝ Կոմիտաս Վարդապետի կողմից։ Այս աշխույժ, թեթեւ պարերգում պատկերված է հայկական գյուղական ուրախ տեսարան, որտեղ երկու երիտասարդ հանդիպում են, սիրահարվում և ամուսնանում։ Այս երգին բնորոշ են կենսական ռիթմիկ ձևավորումներ։ Դոկտոր Ռիդը այս երգը ենթավերնագրել է որպես «Հարսանեկան պար»(Wedding dance):

3․Լոռվա հորովել^[8], այս երգի բնօրինակ երաժշտությունն ունի բարդ իմպրովիզացիոն մեղեդի, որը մանրամասնորեն ուսումնասիրվել է Կոմիտաս Վարդապետի կողմից։ Իր հարուստ ռիթմիկ և մեղեդային կառուցվածքով այն բացահայտել է դեռևս նախաքրիստոնեական ժամանակներից եկող երաժշտական տարրեր։ Հորովելը կամ գութաներգը հայ մշակի ավանդական երգն է, որը երգվել է գութանով վար անելիս, գութանին լծված անասուններին ոգևորելու, աշխատանքը խթանելու համար։ Հայ գյուղացին այս երգերում արտահայտել է նաև իր հույզերն ու ապրումները։ Հորովելում հնչող արտահայտությունները կրկնվում են երգի մեղեդու, ռիթմիկ և ինտերվալային կառուցվածքի ողջ ընթացքում։ Ալֆրեդ Ռիդը այն ենթավերնագրել է «Երգեր Լոռուց»(Songs from Lori)։

Գրականություն

Program Note by Alfred Reed, from the scores to Armenian Dances (Part I) and Part II
Historical Note by Dr. Violet Vagramian, Florida International University, from the scores to Armenian Dances (Part I) and Part II

Արտաքին հղումներ

Ծանոթագրություններ

[1] Ծիրանի ծառ

[2] Կաքավի երգը

[3] Կոմիտաս, Հոյ, Նազան իմ

[4] Կոմիտաս, Ալագյազ

[5] Կոմիտաս, Գնա գնա

[6] Կոմիտաս, Հով արեք

[7] Կոմիտաս, Խումար

[8] Կոմիտաս, Լոռվա գութաներգ

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]