Զոհ ձևանալ

Զոհ ձևանալը (հայտնի է նաև որպես զոհ խաղալ, զոհի խաղաքարտ, կամ իրեն զոհի տեղ դնել) մի շարք պատճառներով զոհ լինելու փաստի կեղծումը կամ չափազանցումն է, օրինակ՝ ուրիշների հանդեպ բռնության արդարացում, մարդկանց մանիպուլյացիայի ենթարկում, դիմակայելու ռազմավարություն, ուշադրության ցանկություն կամ պատասխանատվության բաշխում։ Այն անձը, որը բազմիցս այսպես է վարվում, հայտնի է որպես պրոֆեսիոնալ զոհ։ Իրական զոհն այն մեկը կամ այն բանն է, որին վիրավորել, վնասել կամ սպանել են, կամ որը տուժել է կամ մեկ ուրիշի/մեկ այլ բանի արարքների, կամ հիվանդության, պատահականության պատճառով։

Բռնության համար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բռնարարի կողմից զոհ ձևանալը կամ^[1]^[2]

Ապամարդկայնացում է, ուշադրության շեղում բռնության գործողություններից այն պնդումով, որ բռնությունը արդարացված է մեկ այլ անձի (սովորաբար զոհի) վատ վարքագծով։
Ուրիշներից կարեկցանք հայթայթելով բռնարար իշխանության և վերահսկողության ձևավորում ՝ զոհի նկատմամբ բռնություն գործադրելուն աջակցելու կամ դա թույլ տալու (հայտնի է որպես վստահված անձի չարաշահում) գործում նրանց օգնությունը ստանալու համար։

Բռնարարները հաճախ են ներգրավվում զոհ խաղալու մեջ։ Սա ծառայում է երկու նպատակի.

Գործարքային վերլուծության մեջ իրենց համար արդարացում, որը հայտնի է ինչպես գոյաբանական վավերացում, որպես ճանաչողական դիսոնանսի դեմ պայքարի միջոց, որը բխում է ուրիշների հանդեպ նրանց վերաբերմունքի և իրենք իրենց մասին հավատացածի միջև անհամապատասխանությունից։
Այլոց մոտ արդարացում, որպես ռազմավարություն խուսափելու կամ շեղվելու նրանց կողմից արված կոպիտ դատողություններից կամ դատապարտումից, ինչից գուցե վատ զգան։

Մանիպուլյացիայի համար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մանիպուլյատորները հաճախ են զոհ խաղում («վայ ինձ»)՝ իրենց ներկայացնելով որպես հանգամանքների կամ մեկ այլ մարդու պահվածքի զոհ՝ խղճահարություն կամ համակրանք ստանալու կամ էլ, կարեկցանք առաջացնելով, ինչ-որ մեկից որևէ բան ստանալու համար։ Հոգատար ու բարեխիղճ մարդիկ չեն կարող հանգիստ նայել՝ ինչպես է որևէ մեկը տառապում, և մանիպուլյատորը հաճախ հեշտ ու արժանի է համարում համագործակցություն ձեռք բերելու նպատակով մարդու կարեկցանքը շարժելը^[3]։

Թեև իրեն զոհ ներկայացնելը կարող է կարճ ժամանակով բավականին հաջող լինել նպատակներին հասնելու համար, այս մեթոդը ժամանակի ընթացքում ավելի քիչ հաջողություն է բերում։

Զոհերի դերասանական մեծ տաղանդը մարդկանց ձգում է ինչպես մագնիսը երկաթին։ Զոհերի մշտական սոսկալի վիճակը ուրիշների մոտ նրանց կյանքը փոխելու շարժառիթ է ստեղծում։ Դժվար է օգնության մշտական ճիչերն անտեսելը։ Շատ դեպքերում, սակայն, տրվող օգնությունը կարճատև է։ Եվ ինչպես երկաթը մագնիսին, օգնողները նույնպես մնում են զոհին կպած․ կարծես թե ոչինչ չի կարող զոհերի թշվառ վիճակը մեղմել. դեպի լավը ոչ մի շարժ չկա. Օգնողների կողմից գործադրված ցանկացած ջանք անտեսվում է, նսեմացվում կամ թշնամանքի արժանանում։ Զարմանալի չէ, որ օգնողներն ավելի ու ավելի են հիասթափվում և արդյունքում հեռանում են^[4]։

Քաղաքական համատեքստում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Ապագայի ֆետիշիստական բացակայությունը, չստեղծելով որևէ հաստատական արժեք, քողարկվում է սեփական զոհի կարգավիճակի հաստատման մեծացումով», ինչպես նշում է բոսնիացի քաղաքական տեսաբան Յասմին Հասանովիչը՝ հետհարավսլավական համատեքստում այն տեսնելով որպես ավտոգաղութատիրության մի ձև, ուր զոհերի մասին պատմվածների վերարտադրումը համապատասխանում է բալկանացման կարծրատիպերին, լինելով հենց գաղութարարի մասին, ուր պատերազմի մշտականությունը վախի արդիականությունն է և հաստատում է հավերժական ատելության մասին թեզերը՝ այդպիսով էլ ավելի ամրապնդելով էթնոնացիոնալիզմը^[5]։

Լրատվամիջոցներում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տարբեր խմբերի կամ անհատների ընտրովի ներկայացումը որպես զոհ օգտագործվում է լրատվամիջոցների կողմից՝ քաղաքական թե՛ ձախերի և թե՛ աջերի կարեկցանքին արժանանալու և նրանց մոբիլիզացնելու համար^[6]։ Խմբերը կամ անհատները հաճախ ընտրվում են ըստ իրենց դասի, ռասայի, էթնիկ պատկանելության, սեռի, տարիքից և/կամ սեռական պատկանելության^[7]։

Այլ նպատակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զոհ խաղալը լինում է նաև․

Ուշադրության արժանանալու միջոց․ (տե՛ս օրինակ Մյունխաուզենի համախտանիշը)։

Կորպորատիվ կյանքում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Զոհ խաղալը» մտել է ժամանակակից կորպորատիվ կյանք՝ որպես բոլոր մասնագետների պոտենցիալ զենք^[8]։ Զոհ խաղացողներին որպես անազնիվ բնորոշելը կարող է լինել խթանիչ^[9], ինչպիսին նաև կարող է լինել գիտակցումը, որ մարտավարության հիմքում կարող են մանկության տարիների սահմանային խնդիրներն ընկած լինել^[10]։

Երբեմն գրասենյակային կառավարման քաղաքականության եռուզեռում տերմինը կարող է խեղաթյուրվել՝ պատժելով անարդարության իրական զոհին, ինչպես նաև իրական մեղավորին։

Հիմքում ընկած հոգեբանությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գործարքային վերլուծությունը տարբերում է իրական զոհերին նրանցից, ովքեր իրենց դերը չար կամքով են ստանձնում՝ անտեսելով իրենց վիճակը բարելավելու սեփական կարողությունները^[11]։ Կանխատեսելի միջանձնային «խաղերից» հոգեբույժ Էրիկ Բերնը զոհ խաղացողների կողմից տարածված է ճանաչել «Տեսեք, թե որքան եմ տանջվել»-ը և «Փայտե ոտք»-ը^[12]։

Ռ. Դ. Լեյինգը գտնում էր, որ «գործնականում դժվար կլինի որոշել, թե արդյոք կամ ինչ չափով են հարաբերությունները դավաճանական», երբ «մեկ անձը հիմնականում պասիվ «զոհն» է»^[13],և երբ նրանք պարզապես զոհ են ձևանում։ Խնդիրը սրվում է այն ժամանակ, երբ իրեն զոհի տեղ դնելու օրինաչափությունը ներքինացվում է, գուցե «երկակի կապի» ձևով^[14]։

Օբյեկտների հարաբերությունների տեսությունը ուսումնասիրել է, թե ինչպես կարող է կեղծ «ես»-ի ձևավորումը ստեղծել մշտական զոհ լինելու ^[15]՝ ընդմիշտ արտաքին ճակատագրի ձեռքերում լինելու զգացում^[16]։

Բացասական բարդույթը կոտրելու և զոհերի պասիվությունից խուսափելու համար պահանջվում է պատասխանատվություն ստանձնել սեփական ցանկությունների և երկարաժամկետ գործողությունների համար^[17]։

Հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Bailey-Rug C (2015) Life After Narcissistic Abuse
↑ Bailey-Rug C (2016) It's Not You, It's Them: When People Are More Than Selfish
↑ Simon, George K (1996). In Sheep's Clothing: Understanding and Dealing with Manipulative People. A.J. Christopher. ISBN 978-0-9651696-0-8.
↑ Manfred F.R. Kets de Vries (2014). Are you a victim of the victim syndrome? Organizational Dynamics 43, pp 130-137 https://dx.doi.org/10.1016/j.orgdyn.2014.03.007
↑ Hasanović J. (2021). Mirroring Europeanization: Balkanization and Auto-Colonial Narrative in Bosnia and Herzegovina, Berlin: De Gruyter, pp 93 https://doi.org/10.1515/9783110684216-004
↑ Sally R. Munt (2016): Argumentum ad misericordiam: the cultural politics of victim media, Feminist Media Studies, DOI: 10.1080/14680777.2016.1259176
↑ https://core.ac.uk/download/pdf/326247912.pdf
↑ Susan A. DePhillips, Corporate Confidential (2005) p. 65
↑ Anthony C. Mersino, Emotional Intelligence for Project Managers (2007) p. 60 and p. 43
↑ Mersino, p. 104
↑ Petruska Clarkson, Transactional Analysis in Psychotherapy (London 1997) p. 217
↑ Eric Berne, Games People Play (Penguin 1964) p. 92 and p. 141-2
↑ R. D. Laing, Self and Others (Penguin 1969) p. 108
↑ Laing, p. 145
↑ Neville Symington, Narcissism: A New Theory (London 1993) p. 116
↑ Michael Parsons, The Dove that Returns, the Dove that Vanishes (London 2000) p. 34
↑ Polly Young-Eisendrath, Women and Desire (London 2000) p. 201 and p. 30

[1] Bailey-Rug C (2015) Life After Narcissistic Abuse

[2] Bailey-Rug C (2016) It's Not You, It's Them: When People Are More Than Selfish

[simon-3] Simon, George K (1996). In Sheep's Clothing: Understanding and Dealing with Manipulative People. A.J. Christopher. ISBN 978-0-9651696-0-8.

[4] Manfred F.R. Kets de Vries (2014). Are you a victim of the victim syndrome? Organizational Dynamics 43, pp 130-137 https://dx.doi.org/10.1016/j.orgdyn.2014.03.007

[5] Hasanović J. (2021). Mirroring Europeanization: Balkanization and Auto-Colonial Narrative in Bosnia and Herzegovina, Berlin: De Gruyter, pp 93 https://doi.org/10.1515/9783110684216-004

[6] Sally R. Munt (2016): Argumentum ad misericordiam: the cultural politics of victim media, Feminist Media Studies, DOI: 10.1080/14680777.2016.1259176

[7] ttps://core.ac.uk/download/pdf/326247912.pdf

[8] Susan A. DePhillips, Corporate Confidential (2005) p. 65

[9] Anthony C. Mersino, Emotional Intelligence for Project Managers (2007) p. 60 and p. 43

[10] Mersino, p. 104

[11] Petruska Clarkson, Transactional Analysis in Psychotherapy (London 1997) p. 217

[12] Eric Berne, Games People Play (Penguin 1964) p. 92 and p. 141-2

[13] R. D. Laing, Self and Others (Penguin 1969) p. 108

[14] Laing, p. 145

[15] Neville Symington, Narcissism: A New Theory (London 1993) p. 116

[16] Michael Parsons, The Dove that Returns, the Dove that Vanishes (London 2000) p. 34

[17] Polly Young-Eisendrath, Women and Desire (London 2000) p. 201 and p. 30

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]