Jump to content

Ավերսիվ թերապիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Ավերսիվ թերապիան հոգեբանական բուժման մի ձև է, երբ հիվանդը ենթարկվում է ազդակների  և միաժամանակ որոշակի անհարմարության։ Այս կապը նպատակ ունի ստիպել հիվանդին զուգակցել գրգիռը տհաճ զգացողությունների  հետ՝ նպատակաուղղված (երբեմն պարտադիր) վարքագիծը ճնշելու մտադրությամբ։

Ավերսիվ թերապիան կարող է ունենալ տարբեր դրսևորումներ․ օրինակ՝ եղունգների վրա տհաճ համով նյութերի քսելը՝ եղունգները չկրծելու համար, փսխում առաջացնող  ազդակի և  ալկոհոլի միառժամանակ օգտագործումը   կամ վարքագծի հանգիստ վիճակից  ավելի բարձր ինտենսիվության զուգակցումը  էլեկտրական ցնցումների հետ։

Ավերսիվ  թերապիան, երբ դրևորվում է անհամաձայնութայն  ձևով, լայնորեն համարվում է անմարդկային։  Ռոտենբերգի դատական կրթական կենտրոնում Ավերսիվ  թերապիան օգտագործվում է ուսանողների վարքագծի փոփոխման համար՝ որպես կենտրոնի վարքագծային վերլուծության կիրառական ծրագրի մի մաս։ Կենտրոնը դատապարտվել է ՄԱԿ-ի կողմից խոշտանգումների համար։

Հակումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավերսիոն թերապիայի տարբեր ձևեր կիրառվել են 1932 թվականից սկսած ալկոհոլից և այլ թմրամիջոցներից կախվածության բուժման համար (քննարկված է Կախվածության բժշկության սկզբունքներում, Գլուխ 8, հրապարակված 2003 թվականին Ամերիկյան հակումների բժշկական ընկերության կողմից)։

Ալկոհոլից կախվածություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալկոհոլային կախվածության բուժման մոտեցումը, որը սխալ կերպով բնութագրվել է որպես Ավերսիվ թերապիա, ներառում է դիսուլֆիրամի օգտագործումը[1], դեղամիջոց, որը երբեմն օգտագործվում է որպես երկրորդ գծի բուժում համապատասխան բժշկական հսկողության ներքո[2]։ Երբ մարդը խմում է նույնիսկ փոքր քանակությամբ ալկոհոլ, դիսուլֆիրամը առաջացնում է զգայունություն, որը առաջացնում  է խիստ տհաճ ռեակցիաներ, որոնք կարող են լինել կլինիկական ծանր[1]։ Դիսուլֆիրամ-ալկոհոլ ռեակցիայի տհաճությունը  իրական Ավերսիվ թերապիայի փոխարեն օգտագործվում է  խմելու կանխարգելիչ թերապիայի այլ ձևեր ստացող մարդկանց համար, ովքեր ակտիվորեն ցանկանում են մնալ պարտադիր  սթափ վիճակում (դիսուլֆիրամը չի կիրառվում ակտիվ խմողների մոտ)[1][3]։

Ալկոհոլի օգտագործման հանդեպ հակակրանք ստեղծելու մեկ այլ մոտեցում է սուկցինիլքոլին քլորիդով պայմանավորված կաթվածի և շնչառության կանգի զուգակցումը  ալկոհոլի հետ շփումից հետո[4]։ Այնուամենայնիվ, այս մեթոդը արդյունավետ չի գտնվել էմետիկ թերապիայի կամ թաքնված զգայունության դեպքում։ Բացի այդ, շատ հիվանդներ ունեցել  են բուժման արդյունքում մահվան  հետ կապված վախի և անհանգստության զգացում, ուստի սրա կիրառումը խորհուրդ չի տրվում թերապևտիկ օգտագործման նպատակներով[4]։

Կոկաինից կախվածություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էմետիկ (փսխում առաջացնելու համար) և ֆարադիկ (շոկ) Ավերսիվ թերապիան օգտագործվել են կոկաինից կախվածության հանդեպ զզվանք առաջացնելու համար[5]։ Երբ օգտագործվում էր մուլտիմոդալ ծրագրում, քիմիական Ավերսիվ  թերապիան ցուցաբերում էր հիվանդի բարձր ընդունելիություն կոկաին օգտագործողների շրջանում, ինչպես նաև խոստումնալից արդյունքներ, ինչպիսիք են հակակրանքը թմրանյութի  տեսողության, համի և հոտի նկատմամբ[6]։

Ծխախոտից կախվածություն

Հայտնի չէ, թե արդյոք Ավերսիվ  թերապիան արագ ծխելու տեսքով (տհաճ խթան ապահովելու համար) կարող է օգնել ծխախոտ ծխողներին հաղթահարել ծխելու ցանկությունը[7]։ Չնայած վերջին տարիներին Ավերսիվ թերապիայի նոր մարտավարություն է ներդրվել հատուկ այն անհատների համար, ովքեր պայքարում են նիկոտինային կախվածության դեմ։ Սարքը, որը կրում է օգտագործողն իր դաստակին ներսում պահում է ինքնուրույն կառավարվող էլեկտրական խթան, որն ուղղված է նիկոտինի օգտագործումը կանխելուն[8]։

Հարկադրված սովորություններում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավերսիվ թերապիան օգտագործվել է ենթագիտակցական կամ կոմպուլսիվ սովորություններում,ինչպիսիք են քրոնիկական եղունգները մազ քաշելը ( տրիխոտիլոմանիա ) կամ մաշկի ջոկելը (սովորաբար կապված են օբսեսիվ-կոմպուլսիվ խանգարման,ինչպես նաև տրիխոտիլոմանիայի ձևերի հետ ):Սեռական շեղված վարքի բուժման ժամանակ Ավերսիվ  թերապիան իրականացվում է ամոթի տեսքով ։ Այս տեսակի թերապիայի նպատակն է թիրախավորել այն անհատներին, ովքեր զզվում են իրենց հարկադրված  վարքագծից։ Զզվելի ասպեկտն այն է, ինչը կկիրառի ամոթը, այդպիսով, հուսով ենք, սահմանափակելով նրանց կարիքը  ցանկանում են գործել իրենց հարկադրված վարքագծի վրա։ Դա արվում է միայն, երբ անհատը տեղյակ է, որ իրեն զննում  և դատում են արարքի ընթացքում[9]։

Պատմության մեջ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պլինիոս Ավագը փորձեց բուժել ալկոհոլիզմը առաջին դարում Հռոմում՝ նեխած սարդեր դնելով ալկոհոլ չարաշահողների խմելու բաժակների մեջ[10]։

1935 թ․ -ին Չարլզ Շադելը Սիեթլում գտնվող գաղութային առանձնատունը վերածեց Շադել առողջարանի, որտեղ նա սկսեց բուժել ալկոհոլիկներին, նրանց բուժում էին թմրամիջոցների օգտագորման արդյունքում ստացած խանգարումից[11]։ Նրա ձեռնարկությունը բացվեց գաստրոէնտերոլոգ Վալտեր Ֆոյգթլինի և հոգեբույժ Ֆրեդ Լեմերի օգնությամբ ։ Նրանք միասին ստեղծեցին բժշկական պրակտիկա, որը բացառապես բուժում էր խրոնիկական ալկոհոլիզմը Պավլովյան պայմանական ռեֆլեքսը Ավերսիվ թերապիայի միջոցով[12]։

1960 - 1970-ականներին Ավերսիվ  թերապիան կիրառվել է Անգլիայում լեսբուհի և բիսեքսուալ նույնականացնող կանանց մի փոքր խմբի նկատմամբ։ Էլեկտրական ցնցումներ և ներարկումներ՝ փսխում առաջացնելու համար, որպեսզի կնոջը չհետևեն այլ կանայք[13]։ Սա նախատեսված էր կոնվերսիոն թերապիայի ձևի համար։

Ժողովրդական մշակույթում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Էնթոնի Բուրջեսի « Նարնջագույն ժամացույցի մեղանիզմ» ( Anthony Burgess- ի A Clockwork Orange) վեպում (1962)և ( the film adaptation (1971) Stanley Kubrick )ռեժիսոր Սթենլի Կուբրիկի կինոադապտացիայի մեջ,գլխավոր հերոս Ալեքսը ենթարկվում է Ավերսիվ  թերապիայի հորինված ձևի, որը կոչվում է « Լյուդովիկոյի տեխնիկա »՝ նպատակ ունենալով դադարեցնել  նրա բռնի պահվածքը (Ludovico technique)[14]:
  • Սիմփսոնների « Տան նման խայտառակություն չկա » (The Simpsons episode "There's No Disgrace Like Home") (1990), դրվագում դոկտոր Մոնրոն Ավերսիվ  թերապիա է վարում ընտանիքին՝ զսպելու վատ վարքագիծը։
  • «Բլրի արքան » դրվագում « Keeping with the Joneses » (1997 թ.) ( In the King of the Hill episode "Keeping up with the Joneses" (1997) ), հերոսներից մեկը ստիպված է ծխել մի ամբողջ տուփ ծխախոտ, որպեսզի նրանց հետ պահի ծխելուց, միայն թե այս մարտավարությունը հակադարձի և վատթարացնի կախվածությունը։

Ռոտենբերգ դատական  կենտրոն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռոտենբերգ դատական  կենտրոնը դպրոց է Կանտոնում, Մասաչուսեթս, որն օգտագործում է Կիրառական վարքագծի վերլուծություն ( ABA-ի ) մեթոդները զարգացման հաշմանդամություն ունեցող երեխաների վարքագծի փոփոխման համար ։ Մինչև 2020 թվականին  դրա արգելվելը, կենտրոնն օգտագործում էր մի սարք, որը կոչվում էր Ավարտված էլեկտրոնային դանդաղեցնող սարք (GED)՝ մաշկի էլեկտրական ցնցումներին հակահարված հասցնելու համար։  Ռոտենբերգ  դատական կենտրոնը ՄԱԿ-ի կողմից դատապարտվել է խոշտանգումների համար այս պրակտիկայի արդյունքում[15]։ Թեև շատ մարդու իրավունքների և հաշմանդամության իրավունքների պաշտպաններ քարոզարշավ են իրականացրել կենտրոնը փակելու համար, 2020 թվականից ի վեր այն բաց է մնում։ 1971 թվականին դպրոցի բացումից ի վեր վեց աշակերտ մահացել է կանխարգելելի միջադեպերից[16][17]։

Քննադատություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավերսիվ  թերապիան մանրակրկիտ ուսումնասիրվել է վերջին տասնամյակների ընթացքում այս տեսակի հոգեբանական բուժման մեջ կիրառվող տեխնիկայի շուրջ հակասությունների պատճառով ։ Այս տեխնիկան, ինչպիսիք են էլեկտրական ցնցումները և համային ավերսիան, ուղղակիորեն նպատակ ունեն ստեղծելու տհաճ խթաններ՝ կանխելու անցանկալի հարկադրական վարքագիծը։ Որոշ հոգեբաններ այս մարտավարությունը համարում են ոչ էթիկական, քանի որ այն կիրառում է պատիժը որպես բուժական գործիք։ Ավերսիվ թերապիան կարող է առաջացնել այլ հոգեբանական խնդիրներ, ինչպիսիք են անհանգստությունը, դեպրեսիան, ցավը, վախը և ծանր դեպքերում նույնիսկ հետտրավմատիկ սթրեսային խանգարումը (PTSD)[18]:

Տես նաև՝

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 «Disulfiram - FDA prescribing information, side effects and uses». Drugs.com (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 25-ին.
  2. ↑ Stokes M, Abdijadid S (2018 թ․ հունվար). «Disulfiram». Stat Pearls. PMID 29083801.
  3. ↑ Brewer C, Streel E, Skinner M (2017 թ․ մարտ). «Supervised Disulfiram's Superior Effectiveness in Alcoholism Treatment: Ethical, Methodological, and Psychological Aspects». Alcohol and Alcoholism. 52 (2): 213–219. doi:10.1093/alcalc/agw093. PMID 28064151. հրապարակում բաց հնարավորություն
  4. ↑ 4,0 4,1 Elkins, Ralph L. (1975). «Aversion Therapy for Alcoholism: Chemical, Electrical, or Verbal Imaginary?». International Journal of the Addictions (անգլերեն). 10 (2): 157–209. doi:10.3109/10826087509026712. ISSN 0020-773X – via JSTOR.
  5. ↑ Jerome J. Platt (2000). Cocaine Addiction: Theory, Research, and Treatment. Harvard University Press. էջեր 241–. ISBN 978-0-674-00178-7.
  6. ↑ Joseph Frawley, P.; Smith, James W. (1990). «Chemical aversion therapy in the treatment of cocaine dependence as part of a multimodal treatment program: Treatment outcome». Journal of Substance Abuse Treatment. 7 (1): 21–29. doi:10.1016/0740-5472(90)90033-m. ISSN 0740-5472. PMID 2313768. S2CID 33815965.
  7. ↑ Hajek P, Stead LF (2004). «Aversive smoking for smoking cessation». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 2011 (3): CD000546. doi:10.1002/14651858.CD000546.pub2. PMC 7045729. PMID 15266433.
  8. ↑ Lee, Cami R.; Harrington, Kathy; Rockford, Laura; Shah, Nipam; Pruitt, Chris; Grant, Makenzie (2020 թ․ հուլիս). «Aversive Therapy For Smoking Cessation: Worth Revisiting? A feasibility Trial». Pediatrics. 146: 480–481. doi:10.1542/peds.146.1ma5.480b. Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 6-ին.
  9. ↑ Serber, Michael (1970 թ․ սեպտեմբերի 1). «Shame aversion therapy». Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry (անգլերեն). 1 (3): 213–215. doi:10.1016/0005-7916(70)90005-4. ISSN 0005-7916.
  10. ↑ Friedman HS (2001). Assessment and therapy: specialty articles from the Encyclopedia of mental health (1st ed.). San Diego [Calif.]: Academic Press. ISBN 978-0-08-052763-5. OCLC 171135237.
  11. ↑ White W. «American Institutions Specializing in the Treatment of Alcohol and Drug Addiction 1840-1950» (PDF). Williamwhitepapers.com. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 29-ին.
  12. ↑ Lemere F (1987 թ․ մարտ). «Aversion treatment of alcoholism: some reminiscences». British Journal of Addiction. 82 (3): 257–258. doi:10.1111/j.1360-0443.1987.tb01479.x. PMID 3471256. S2CID 2408353.
  13. ↑ Spandler, Helen; Carr, Sarah (2022 թ․ հունվարի 6). «Lesbian and bisexual women's experiences of aversion therapy in England». History of the Human Sciences. 35 (3–4): 218–236. doi:10.1177/09526951211059422. ISSN 0952-6951. PMC 9449443. PMID 36090521.
  14. ↑ Geerling W (2018). «Choice, liberty and repression in A Clockwork Orange». In Charity-Joy Revere Acchiardo, Michelle Albert Vachris (eds.). Dystopia and Economics: A Guide to Surviving Everything from the Apocalypse to Zombies. Taylor & Francis. էջեր 107ff. ISBN 978-1-351-68564-1.
  15. ↑ Pilkington E (2020 թ․ մարտի 5). «US bans shock 'treatment' on children with special needs at Boston-area school». The Guardian. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 26-ին.
  16. ↑ Brown L. «The Crisis of Disability Is Violence: Ableism, Torture, and Murder». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 26-ին.
  17. ↑ Gonnerman J. «The School of Shock». Mother Jones. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 27-ին.
  18. ↑ Drescher, Jack; Schwartz, Alan; Casoy, Flávio; McIntosh, Christopher A.; Hurley, Brian; Ashley, Kenneth; Barber, Mary; Goldenberg, David; Herbert, Sarah E.; Lothwell, Lorraine E.; Mattson, Marlin R.; McAfee, Scot G.; Pula, Jack; Rosario, Vernon; Tompkins, D. Andrew (2016). «The Growing Regulation of Conversion Therapy». Journal of Medical Regulation. 102 (2): 7–12. doi:10.30770/2572-1852-102.2.7. PMC 5040471. PMID 27754500.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ավերսիվ_թերապիա&oldid=10047138» էջից