Մասնակից:AramAmiraghyan/Ավազարկղ
 | ||
Մեծ Արալի ծով (Մեծ Արալ), բնաղաջրային լճերի համակարգ նախկին Արալի ծովի` 1989 թվականին վերջինիս չորացման արդյունքում ձևավորված ավազանում։ 2001 թ. Մեծ Արալի ծովը բաժանվել է արևելյան և արևմտյան մասերի, որոնք միավորվում էին ծովի մակարդակից 34 մ բարձրության վրա գտնվող Ուզուն-Արալ նեղ վտակով[1]։ Ջրի հոսքի սկզբնական ուղղվածությունը` արևելքից արևմուտք, սակայն ամուդարիական ջրերի լիճ մուտքի դադարեցումից հետո փոխարինվեց հակառակով[1]։ Մեծ Արալի ծովի արևմտյան մասի մակերեսը պահպանվում է 3500-3800 կմ² շրջանում, միջին խորությունը`14-15 մ, առավելագույնը` 37-40 մ[2]։ Ծովի արևմտյան հատվածը մի փոքր լցվում է գրունտային ջրերով, որը զգալիորեն դանդաղեցնում է նրա չորացումը[3]։ Ստորգետնյա ջրերը տալիս են վտակ, որը հավասար է տարեկան միջինում 2 կմ³ ջրի[2]։ Համեմատաբար խոնավ տարիներին Արևելյան ծովը մասնակի վերականգնվում է, սակայն գետերում ջրհեղեղների ավարտին արագ անհետանում է` արևմտյան մասում ջրի արտահոսքի և մանրացած աղակալած հողերի մեծ տարածքում ջրի գոլորշիացման պատճառով:
Աղիություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2007 թվականին աղիությունը Մեծ Արալի ծովի արևմտյան մասում կազմում էր 70 գ/լ, արևմտյանում՝ 100 գ/լ, որը ամբողջովին ներառում է ինչ-որ տնտեսական գործունեություն շրջանում[2]: 2009 թվականին արժեքները հասել են համապատասխանաբար 100 ‰ և 200 ‰-ի[1]: Մեծ Արալի պահպանման ներկայիս նախագծի համաձայն՝ Ամուդարյայի հունի ցամաքուրդը կկարողանար իջեցնել նրա ջրի աղիությունը[1] և վերականգնել ջկնորսությունը[4]:
Ջրամբարի դինամիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1992 թվականին Փոքր Արալի ծովը Մեծից ցանկապատվել է Կոկարալյան ամբարտակով, ինչը հանգեցրել է Փոքր Արալի ծովի պահպանմանը, սակայն առաջացրել է Մեծ Արալի չորացումը[1]: 2009 թվականի մայիսին Արևելյան Արալի ծովը ամբողջությամբ չորացավ[5][6]: 2009 թվականին մինչև աշուն վտակը չորանում է և դադարեցվում է ջրի մուտքը Արևմտյան Արալի ծովից Արևելյանը[1]: 2010 թվականին լիճը կրկին լցվել է Ամուդարյայի հալված ջրով[7], սակայն չորս տարի հետո կրկին չորացել[6]: 2015 թվականի աշնանը ժամանակավոր թափվելով (2014 թվականի ամբողջ Արալյան ծովի 7300 կմ²-ից մինչև 10780 կմ²-ը)՝ 2015 թվականին մինչև աշուն ջրամբարը նորից նվազել է, իսկ Արևելյան Արալը նորից չորացել (ամբողջ ծովի մինչև 8303 կմ²-ը Արևելյան)[8]: Արևելյան ծովը կամ ամբողջապես կչորանա այս ամառ, կամ մասնակի կլցվի գետերում ջրհեղեղների ընթացքում, իսկ Արևմտյան ծովը տարեցտարի շարունակում է չորանալ՝ շատ դանդաղորեն[9]:
-
2002 թվականի հուլիս. ավելի բաց երանգները ցույց են տալից վերջին չորացումը: -
2003 թվականի նոյեմբեր. ջրի խոշոր քանակություն Արևելյան Արալյան ծովում գոլորշիացավ: -
2009 թվականի օգոստոս. Արևելյան Արալյան ծովը ամբողջությամբ չորացավ, բացառությամբ ջրի բարակ շերտի՝ նրան Արևմտյան ծովին միացնող ջրանցքի մոտ: -
2010 թվականի օգոստոս. Արևելյան ծովը կրկին լցվեց հալված ջրերով Ամուդարյայից: -
2014 թվականի օգոստոս. Արևելյան Արալյան ծովը ամբողջովին չորացավ:
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Плотников И.С., Аладин Н.В. Современное состояние остаточных водоемоввозникших на месте бывшего Аральского моря // Материалы XI научного семинара "Чтения памяти К.М. Дерюгина". — С. 44—64.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Peter O. Zavialov, 2005, Physical oceanography of the dying Aral Sea, С. 112
- ↑ Groundwater discharge into the Aral Sea after 1960(անգլ.). — 2004. —
- ↑ «Реабилитация экосистем и биопродуктивности Аральского моря в условиях дефицита воды» (PDF) (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2012-07-29-ին. Վերցված է 2011-04-25-ին.
- ↑ «Aralsee: Ostbecken ist jetzt Wüste» (գերմաներեն). Scinexx. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-07-29-ին. Վերցված է 2011-04-25-ին.
- ↑ 6,0 6,1 «World of Change: Shrinking Aral Sea : Feature Articles». earthobservatory.nasa.gov. Վերցված է 2019-12-13-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ «Аральское море восстанавливается» (անգլերեն). Earth Observatory. Վերցված է 2011-04-25-ին.
- ↑ «Карта динамики Аральского моря с 1960 по 2015 годы». www.ntsomz.ru (ռուսերեն). Վերցված է 2019-12-13-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ «Снимки NASA на конкретную дату». lance.modaps.eosdis.nasa.gov. Վերցված է 2019-12-13-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն)
