Մասնակից:Մեսրոպ սահակյան/Ավազարկղ

Գայոս Պեսցենիոս Նիգեր Հուստոս(լատին․՝ Gaius Pescennius Niger Iustus), ավելի հայտնի հռոմեական պատմիչներին Պեսցենիոս Նիգեր-հռոմեական կայսր 193-194 թվականներին: Պեսցենիոսը ձագում էր իտալական բարձրաշխարհիկ ընտանիքից եղել կոնսուլ-սուֆեկտ, սակայն նրա կոնսուլության տարիների մասին տեղեկություններ չունենք: 193 թվականին, ապագա Սիրիայի լեգատը, Պեսցենիոս Նիգերը ինքն իրեն հռչակեց կայսր: Սակայն շուտով պարտություն կրեց քաղաքացիական պատերազմում, ապագայում կայսր Սեպտիմիոս Սևերոսին և սպանվեց:

Կենսագրություն

Կյանքը մինչ իշխանության բարձրանալը

Գայոս Պեսցենիոս Նիգերը ծնվել է իտալական բարձրաշխարհիկ ընտանիքում 135 կամ 140 թվականին Հարավային Իտալիայի Ակվինա քաղաքում : Նրա հայրը Անիոս Ֆուսկոսն է, մայրը՝ Լամպրիդիան, իսկ պապը Ակվինայի խնամակալը: Նիգերի կենսագիրը գրում է, որ նա ոչ այնքան հայտնի ընտանիքից էր: Սա Անտոնիոս Պիոսի կառավարման ժամանակ էր, երբ հռոմեական կայսրությունը հանդարտ շունչ էր քաշում երկարատև պատերազմներից հետո, որոնք կարելի է ասել հյուծել էին կայսրությանը: Սակայն այս խաղաղությունը վերացավ Մարկոս Ավրելիոսի ժամանակ վերջինս ստիպված պատերազմի մեջ մտավ գերմանական ցեղերի հետ՝ Դանուբի ավազանում, իսկ նրա եղբայր Լուցիոս Վերոսը արշավանք կազմակերպեց Արևելք ընդդեմ պարթևների: Երբ խաղաղությունը խաթարվեց Պեսցենիոս Նիգերը քսան տարեկանից ավել էր: Մարկոս Ավրելիոսի գահակալության ժամանակ նա ծառայել է բանակում և մասնակցել է մարկոմանյան պատերազմին դանուբյան սահմանագծին: Գրեթե նույն ժամանակ Պեսցենիոս Նիգերը նշանակվել է պրեֆեկտ: Մարկոս Ավրելիոսի որդու Կոմմոդոսի ժամանակ նա նշանակվել է ռազմական տրիբուն, իսկ դրանից հետո տեղափոխել են Դակիա, որտեղ փառավորվեց իր հաջող պատերազմով սարմատների դեմ, Կլոդիոս Ալբինոսի (ապագայում նյունպես կայսր) հետ: Այս փաստը վկայում է, որ նրանք եղել են Դակիայում տեղակայված զորքերի հրամանատարներ հրամանատար: Այս զորամասերը կազմված են V մակեդոնական և XIII լեգիոններից: Իր գործած սխրանքների համար Կոմոդոս կայսրը ետ կանչեց և նշանակեց սենատոր, միչ քանի այլ տեղեկություններրի համաձայն Պեսցենիոս Նիգերը անգամ եղել է Դակիայի նահանգապետ: Այդ ժամանակ Պեսցենիոս Նիգերը, ամենայն հավանականությամբ ձեռք էր բերել լավ զորավարի հեղինակություն: 185 թվականին Մատերն Դիկտատոորի ապստամբությունից հետո, որը, հավաքեց ավազակների խումբ, ապստամբեց նրա խումբը կազմված էր խոշոր քաղաքների բանտերից փախած կամ ձերբակալումից խուսափած հանցագոործներից, նա կարողացավ իր զորքերով կարողացավ իրեն ենթարկել Գալլիա պրովինցիաների մի մասը: Նիգերը ուղղարկվեց Գալլիա նահանգապետի պաշտոնով նրան տրամադրվեց VIII կայսերական լեգիոնը՝ ոչնչացնելու համար ավազակների մնացորդներին: Իսկ Մատերնը սպանվել էր Հռոմում Կոմմոդս կայսեր դեմ կատարած սպանության փորձի ժամանակ:

Իշխանության բարձրանալը

Կոմմոդոսի կիսանդրին

Մի որոշ ժամանակ անց Պեսցենիոս Նիգերը նշանակվեց կոնսուլ-սուֆեկտ կոնսուլության թվականը անհայտ է: 191 թվականին Կոմմոդոսի կողմից Նարցիսիոսը ոյղղարկվեց Սիրիա, որտեղ դիրքավորվել էին 2 լեգեոններ-Կիրենեյան III լեգեոնը և IV Սկիֆյան: Նա եկավ Սիրիայի կենտրոն Անտիոք հենց նույն տարում: 192 թվականին Նիգերը նշանակվեց Սիրիա պրովինցիայի նահանգապետ ճնշեց սիրիացիների դեմ:

Նորմալ ժամանակահատվածում նման նշանակումը համարվում էր կարիերայի գագաթնակետ: Սակայն իրադարձությունները այլ կերպ դասավորվեցին: Հռոմում իրադրությունը գնալով վատանւմ էր: Կոմմոդոս կայսրը պայքարում էր սենատի դեմ և ձգտում էր բարձրացնել իր հեղինակությունը, որը ընկել էր մեծ հրդեհից հետո դուրս եկավ Գոլիզեյ իբրև գլադիատոր իրեն հռչակելով հռոմեական Հերակլ: Չնայած նրան, որ հռոմեացիները կորցրել էին հարգանքը դեպի հռոմեական կայսրը, մի քանի պաշտոնյաներ, որոշեցին վերջ դնել Կոմմոդոսի կառավարմանը:

Մի քանի հուսալի մարդիկ արդեն նշանակվել են կարևոր պաշտոններում (հնարավոր է, որ Պեսցենիոս Նիգերը մտնում էր այդ մարդկանց մեջ): 192 թվականի դեկտեմբերի 31-ի գիշերը ապստամբները որոշեցին գործի անցնել: Նրանք սպանեցին կայսերը և հին կոնսուլյար Պերտինաքսին գահ բարձրացրեցին: Հեղաշրջումը անարյուն ստացվեց:

Պեսցենիոս Նիգերը Հռոմում շատ հայտնի ռազմական գործիչ էր և շատերը երազւմ էին, որ Պեսցենիոսը նրանց նշանակի իր հաջորդը: Սակայն Պերտինաքսը շուտով սպանվեց պրետորիականների ձեռքով: Զինվորները կանգ առան երկու թեկնածուի վրա, առաջինը՝ Պերտինաքսի փեսան՝ Հռոմի պրեֆեկտ՝ Տիտոս Ֆլավիոս Սուլպիցիանոսն էր, իսկ մյուսը զորավար Դիդիոս Հուլիանոսը: Վերջինս պրետորիականներին առաջարկեց ավելի շատ գումար, քան նրա մրցակիցը, և նա կայսր թագադրվեց:

Հասարակ բնակչության մեջ խռովություններ ծագեց Պեսցիենիոս Նիգերին գահ բարձրացնելւ համար: Երբ արդեն խոսակցությւններ կայի հասարակ բնակչության մոտ ապստամբության մասին Դիդիոս Հուլիանոսը Սիրիա է ուղղարկում իր հավատարիմ ցենտուրիոն Ակվիլլային, սակայն նրա մտահղացումը անհաջողությամբ է ավարտվում: Իմանալով շրջանառվող խոսակցությունների մասին՝ Պեսցենիոս Նիգերը որոշեց իրեն կայսր հռչակել և հասնել իր նպատակին սիրիական լեգեոնների միջոցով, որը և կիրականացրեց 193 թվականի ապրիլի վերջին: Նա վերցրեց Յուստա անվանումը, որը ցույց տվեց, որ նրան հովանավորում է Յուստիցիան (Հին հունական աստվածություն, որը ներմուծվել էր հռոմեական դիցարան)- արդարադատության աստվածուհին: Արդարադատությունը եղավ Նիգերի կառավարման հիմնական ուղղություն: Նիգերը հաջորդ օրը կանչեց զինվորականներին, որոնց հետ եկավ նաև ժողովուրդը և հանդես եկավ ճառով: Հերոդիանոսը վկայում է, որ ճառից հետո զինվորները և ժողովուրդը նրան կայսր հռչակեցին: Նրանք Նիգերին հագցրին կայսերական հանդրեձանք: Դրանից հետո ժողովուրդը Նիգերին ուղեկցեցին տուն, այնուհետև նրա տունը այլևս չէր համարվում մասնավոր սեփականություն, այլ կայսերական պալատ, դրսից այն զարդարվեց կայսերը հատուկ սիմվոլներով:

Ավելի ուշ Սեպտիմոս Սևերոսի պրոպագանդիստները նշում են, որ առաջինը Նիգերն է ապստամբել ընդդեմ Դիդիոս Հուլիանոսի, սակայն դա ամենևին էլ չի համապատասխաանում իրականության, քանի որ արդեն ապրիլի 9-ին Սեպտիմոս Սևերոսը իրեն կայսր էր հռչակել (սրանով Սևերոսը ձգտում էր ապացուցել, որ առաջինը ինքը չի ապստամբել պաշտոնական իշխանությունների դեմ): Չնայած, որ Պեսցենիոս Նիգերը իր դեսպաններին ուղղարկում է Հռոմ, որպեսզի հայտարարի իր գահի նկատմամբ ունեցած հետքրքրության մասին, Սևերոսի զինվորները ձերբակալում են վերջիններիս: Պեսցենիոս Նիգերը մեծ աջակցություն գտավ արևելյան պրովինցիաներում, զգուշանալով սրանից Սեպտիմոս Սևերոս կայսրը զորքով գնաց Հռոմի վրա նպատակ ունենալով, մինչ Նիգերի գալը հասնել և գրավել ամբողջ իշխանությունը, նա Հռոմ մտավ 193 թվականի հունիսին Դիդիոս Հուլիանոսի սպանությունից հետո:

Արտաքինը և ներքին որակները

[[Файл:Denarius-Pescennius Niger-RIC 0015var.jpg|thumb|right|270px|Денарий с портретом Песценния Нигера]] Достаточно развёрнутую характеристику Песценния Нигера даёт автор его жизнеописания в сборнике императорских биографий «История Августов»:

«Песценний отличался такой строгостью, что, увидав во время похода, как какие-то воины пьют из серебряного кубка, приказал изъять из употребления на время похода всякое серебро, добавив, что следует пользоваться деревянными сосудами. Это вызвало со стороны воинов озлобление против него. <…> Он запретил во время похода следовать за войском пекарям и велел воинам и всем прочим довольствоваться солдатскими сухарями. За похищение одного петуха он приказал отрубить голову десятерым воинам одного манипула, которые ели вместе этого петуха, похищенного одним, и он привел бы этот приказ в исполнение, если бы не просьба всего войска, которое угрожало чуть ли не мятежом. <…> Словом, хотя в его время не было никого, кто казался бы более строгим полководцем, однако это повело скорее к его гибели… после его смерти, когда исчезли и зависть, и ненависть к нему, такие примеры были оценены по достоинству.»

И затем добавляет:

«…Нигер был превосходным легатом, замечательным консулом, человеком выдающимся в своей домашней и общественной жизни, но несчастливым императором…»

На монетах Песценний Нигер предстаёт как мужчина с несколько вытянутой головой, длинными бакенбардами и прямым носом.

Правление и гибель

thumb|right|Бюст Септимия Севера, победителя Песценния Нигера Сразу после захвата Рима Септимий Север заключил со своим соперником Клодием Альбином союз, усыновил его и провозгласил цезарем. Альбин понимал, что со своей армией (а у него под контролем было всего лишь три легиона) он не сможет противостоять лояльным Северу войскам (около двенадцати легионов). Также Септимий Север не терял время впустую после захвата Рима и отдал приказ назначенному им префекту стражей Կաղապար:Не переведено 3 арестовать детей Нигера и держать их в качестве заложников. Кроме того, один легион был послан во Фракию, чтобы воспрепятствовать возможной переправе восточной армии через Босфорский пролив. Тем временем Нигер был занят обеспечением поддержки всех азиатских наместников, ставших на его сторону, в том числе и уважаемого проконсула Азии, Азеллия Эмилиана, который со своим отрядом занял Византий от имени Нигера. Парфянский царь Вологез IV, симпатизировавший Нигеру, выслал ему из Хатры подкрепление для войны с соперниками. Стоявший в Египте II Неустрашимый Траянов легион перешёл на сторону Нигера, в связи с чем Север перебросил на границу с этой провинцией часть своих войск для наблюдения за действиями армии врага.

Хотя восточные земли обладали огромными богатствами (особенно Сирия, имевшая большое значение для империи), их военные ресурсы были хуже западных. Различие наблюдалось в количественной разнице армий: Север мог призвать под своё начало шестнадцать европейских легионов, бывших в его распоряжении, а Песценний Нигер обладал контролем всего лишь над шестью: три в Сирии, два в Каменистой Аравии и один находился в коммагенском городе Мелитена. Поэтому Песценний Нигер стал действовать решительно и, надеясь на успех, послал войско во Фракию, где у города Перинфа оно одержало победу над частью армии Севера под начальством консула-суффекта Луция Фабия Цилона. Дальше армия не двинулась, потому что Нигер не смог обеспечить дальнейшее наступление.

В связи с этим поражением Север осенью 193 года выступил с армией из Рима на восток, послав вперёд с отрядом его военачальника Тиберия Клавдия Кандида. Кроме того, он снарядил большой морской флот и включил в него италийские корабли, которые впоследствии принимали участие в осаде Византия. Песценний Нигер, сделав Византий своей ставкой, дал Азеллию Эимилиану важную задачу — защитить от вторжения западных легионов южное побережье Мраморного моря. Когда Септимий Север подошёл к городу, он предложил Нигеру добровольно сдаться и отправиться в добровольное изгнание, однако Нигер отказался, решив довериться результату решающей битвы. Тогда Север осадил Византий, взятие которого состоялось лишь спустя три года. Осенью того же года Кандид встретился со сторонником Нигера Эмилианом в битве у Кизика, в результате которой армия Кандида одержала победу, захватив и убив Эмилиана. Из-за осады Византия Нигер был вынужден отступить к лояльному ему малоазиатскому городу Никее. На сторону Севера тем временем перешла Никомедия, а в конце 193 — начале 194 года между вражескими войсками произошла битва, в результате которой по свидетельству Геродиана армия Севера одержала победу с небольшими потерями. Тем не менее, Песценний Нигер сумел увести большую часть своей армии за Таврские горы и ожесточённо защищал проходы в этих горах. Однако проливные дожди заставили его отступить на киликийскую равнину.

После этого император бежал в Антиохию, где спешно набрал новую армию из городской молодёжи. В то время поддержка его власти в азиатских провинциях начала резко уменьшаться. В некоторых сирийских городах, в частности Лаодикее и Тире, ранее бывших лояльными к нему, решили, что пришло время предать императора и перейти на сторону Септимия Севера. Там приверженцы Нигера были жестоко убиты, а многие легионеры спаслись в Парфии, где они стали строителями, кузнецами, крестьянами. К 13 февраля 194 года наместник Египта объявил о своём переходе на сторону Севера (данный факт известен из папируса), его примеру последовал и легат Каменистой Аравии, тем самым уменьшая шансы Нигера на победу в гражданской войне, так как были потеряны самые богатые восточные провинции. Затем Септимий Север заменил военачальника Клавдия Кандида на своего давнего друга и проконсула Африки Публия Корнелия Ануллина. Песценний Нигер встретился с армией Ануллина около Исса весной (возможно, 31 марта) 194 года (там же в 333 году до н. э. персидский царь Дарий III Кодоман потерпел поражение от Александра Македонского), где после долгого и тяжёлого сражения Нигер потерпел сокрушительное поражение из-за плохо обученного войска. Вот как описывает Геродиан сражение:

«Вечером оба войска разбили лагеря друг против друга, и всю ночь те и другие бодрствовали в тревогах и страхе; с восходом солнца они двинулись друг на друга, ободряемые своими полководцами. Оба войска бросились в битву со всем пылом, как в решающий последний бой, где судьба должна определить, кому быть государем. Они так долго сражались и столько было убитых, что волны текущих по равнине рек несли в море больше крови, чем воды; наконец, восточные люди бежали; оттеснив их, иллирийцы одних сбрасывали в лежащее рядом море, а других, бежавших за холмы, преследовали и убивали, а вместе с ними и множество других людей, которые собрались из ближних городов и деревень поглядеть на происходящее с безопасного места».

Восточная армия потеряла около 20 тысяч человек. Сам же Песценний Нигер остался в живых после сражения. Мнения античных авторов относительно обстоятельств его смерти расходятся: Элий Спартиан в биографии Нигера сообщает, что император был ранен во время сражения и в тяжёлом состоянии был доставлен к Северу, после чего тут же скончался, а Геродиан — что Песценний был убит в пригороде Антиохии; однако по распространённой версии Нигер был убит во время переправы через Евфрат, когда он намеревался бежать в Парфию. Голова убитого императора была доставлена в Рим. После победы на востоке Север приказал казнить всех сторонников Нигера. Жена и дети Нигера были убиты, а все его имения конфискованы. Историки замечали, что имя Нигера (что означает «чёрный») было противоположностью имени Клодия Альбина (Альбин означает «белый»). По свидетельству «Истории Августов» Песценний получил прозвище Нигер за сильно загорелую шею.

Многочисленные серебряные монеты, выпущенные в правление Нигера, достопримечательны с нумизматической стороны: кроме традиционных на римских монетах изображений, они иногда содержали и экзотические восточные мотивы. На них Аполлон был назван святым — широко распространённый в Сирии титул божества — и уподоблен главному богу города Антиохии — Дафну; Юпитер получил титул «властвующего над миром» и изображён по подобию сирийского Ваала; Фортуна получила здесь имя Атаргатис и Дева Сирии, как и одна из главнейших сирийских богинь; бог императорской удачи стал греческим добрым гением и божеством Александрии Агатодемоном.

Итоги правления

Կաղապար:Год пяти императоров После гибели Песценния Нигера Септимий Север под предлогом поддержки его бывшего союзника начал непродолжительную войну против Парфянского царства, чтобы укрепить свою собственную власть. После того как он одержал несколько побед в Месопотамии, он вернулся в Рим и победил объявившего себя августом Клодия Альбина в Галлии, а затем вновь отправился в Месопотамию, захватив парфянскую столицу Ктесифон. Все свои победы Север отметил строительством арки на Римском форуме.

Хотя Луций Септимий Север был врагом Гая Песценния Нигера, эти два человека имели много общего. Как Пертинакс и Дидий Юлиан, они оба были опытными военачальниками, сделали свою карьеру в правление Марка Аврелия, происходили не из высших слоёв населения. Хотя его правление не увенчалось успехом, в будущем престол занимало большое количество военачальников, как и Песценний Нигер. Пожалуй, лучшее мнение о Нигере оставил историк и его современник Дион Кассий: «Песценний Нигер не был замечателен ничем — ни плохим, ни хорошим». Несмотря на его популярность у римской толпы, по мнению историка Майкла Меклера, Песценнию Нигеру для полного успеха не хватало лояльности сената и западной армии. Нигер, в конечном счете, был неспособен сделать себя настоящим мстителем за Пертинакса, и его примерно однолетнее правление восточными провинциями не позволяет считать его легитимным императором.