Լիտվերենի այբուբեն
 |
Այս հոդվածն աղբյուրների կարիք ունի։ Դուք կարող եք բարելավել հոդվածը՝ գտնելով բերված տեղեկությունների հաստատումը վստահելի աղբյուրներում և ավելացնելով դրանց հղումները հոդվածին։ Անհիմն հղումները ենթակա են հեռացման։ |
Լիտվերենի այբուբեն (լիտ.՝ lietuvių abėcėlė), լատիներենի այբուբենի հիմքի վրա ստեղծված գրային համակարգ, որն սպասարկում է լիտվերեն լեզուն։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
16-րդ դարից սկսած լիտվերենի համար սկսվում է գործածվել լատիներեն այբուբենի հիման վրա ստեղծված մի գրային համակարգ։ 1863 թվականի Լեհական ապստամբությունից հետո, Ռուսական իշխանությունների կողմից արգելվում է լիտվերենի համար լատինական այբուբենի գործածությունը և մտցվում է կիրիլյան այբուբենի հիմքի վրա ստեղծված նոր գրային համակարգ։ Այս փոփոխությունն առաջացնում է լիտվական մտավորականության խիստ դժգոհությունը ու չի ընդունվում ժողովրդի կողմից և վերացվում է 1904 թվականին։
Այբուբենի տեսքը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| Տառ | Անվանում | ՄՀԱ | Հայերեն համարժեք |
|---|---|---|---|
| A, a | a | [ɑ] | ա |
| Ą ą | a nosinė | [ɑː] | քթային ա |
| B, b | bė | [b] | բ |
| C, c | cė | [ts] | ց |
| Č, č | čė | [tʃ] | չ |
| D, d | dė | [d] | դ |
| E, e | e | [ ɛ ] [ æː] | է |
| Ę ę | e nosinė | [ æː] | քթային է |
| Ė ė | ė | [ eː] | է |
| F, f | ef | [f] | ֆ |
| G, g | gė | [ɡ] | գ |
| H, h | ha | [ɣ] | հ |
| I, i | i trumpoji | [ ɪ ] | կարճ ի |
| Į į | i nosinė | [i:] | քթային ի |
| Y y | i ilgoji | [i:] | երկար ի |
| J, j | jot | [j] | յ |
| K, k | ka | [k] | կ |
| L, l | el | [ɫ] | լ |
| M, m | em | [m] | ն |
| N, n | en | [n] | ն |
| O, o | o | [ɔ] [oː] | օ |
| P, p | pė | [p] | պ |
| R, r | er | [r] | ր |
| S, s | es | [s] | ս |
| Š, š | eš | [ʃ] | շ |
| T, t | tė | [t] | տ |
| U, u | u | [ʊ] | ու |
| Ų ų | u nosinė | [uː] | քթային ու |
| Ū, ū | u ilgoji | [uː] | երկար ու |
| V, v | vė | [ʋ] | վ |
| Z, z | zė | [z] | զ |
| Ž, ž | žė | [ʒ] | ժ |
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Абецеле жемайтишкай-лѣтувишка. — Вильно, 1864
- Teodor Narbutt. Pomniejsze pisma historyczne, szczególnie do historyi Litwy odnoszące się. — Wilno, 1856
- М. Смирнов. Ягелло-Яков-Владислав и первое соединение Литвы с Польшей. — Одесса: Записки Новороссийского Университета, 1868
- T. Buchienė, J. Palionis. Pirmosios spausdintos lietuvių kalbos gramatikos. Pirmoji lietuvių kalbos gramatika. — Vilnius, 1957 m.
- Algirdas Sabaliauskas. Lietuvių kalbos tyrinėjimo istorija. — Vilnius, 1979 — d. 1
- Zigmas Zinkevičius. Lietuvių kalbos istorija. — Vilnius, 1988 — t. 3
- The making of Daniel Klein's Grammatica Litvanica. — Archivum Lithuanicum 6, 2004