Էլեկտրական սինապս
Էլեկտրական սինապս, սինապսի տեսակ, հանդիպում է անողնաշարավորների և ողնաշարավորների մոտ, սակայն առավել լավ ուսումնասիրված են առաջինների մոտ։ Էլեկտրական սինապսներում ազդանշանի հաղորդումն իրականացվում է երկու բջիջների միջև առաջացող տեղային հոսանքների միջոցով՝ էլեկտրական եղանակով[1]։ Էլեկտրական սինապսները բացահայտվել են Ջոն Էկկլսի կողմից 1961 թ.-ին։ Առավել շատ տարածված են ցածրակարգ օրգանիզմների մոտ։
Բարձրակարգ կենդանիների մոտ գերակշռում են քիմիական սինապսները, չնայած սաղմնային զարգացման շրջանում էլեկտրական սինապսների քանակն ավելի շատ է, քան հետծննդյան շրջանում։ Էլեկտրական սինապսները հիմնականում հանդիպում են կենտրոնական նյարդային համակարգի կառույցներում, սրտամկանում (կարդիոմիոցիտների նեքսուսներ), հարթ մկաններում։
Առանձնահատկություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ունեն նեղ սինապսային ճեղք (2-5 նմ)[2][3]։ Հաղորդումը փոխանցում են հիմնականում երկկողմանի, ի տարբերություն քիմիական սինապսների՝ չունեն միջնորդանյութեր։ Նրանք չունեն սինապսային ուշացում, հիմնականում դրդող են, ունեն բարձր շարժունություն և գրեթե չեն հոգնում։ Էլեկտրական սինապսներում բացակայում է ռիթմի փոխակերպումը, որը բնորոշ էր քիմիական սինապսներին։
Որոշ անողնաշարավորների մոտ հայտնաբերվել են միակողմանի հաղորդմամբ էլեկտրական սինապսներ։
Նախասինապսային և հետսինապսային թաղանթները միացված են յուրահատուկ սպիտակուցային անցուղիներով, որոնց քանակը մեկ սինապսում կարող է հասնել մի քանի հարյուրի։ Այս անցուղիները թափանցելի են ոչ միայն իոնների, այլև նյութափոխանակության որոշ ցածրամոլեկուլային նյութերի նկատմամբ էլ[4]։
Աշխատանքի սկզբունք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Էլեկտրական սինապսներում գործողության պոտենցիալը նախասինապսային թաղանթից անմիջականորեն փոխանցվում է հետսինապսային թաղանթ։ Դրան նպաստում են նեղ սինապսային ճեղքը, նախա- և հետսինապսային թաղանթները միացնող 2 նմ տրամագծով մի քանի հարյուր սպիտակուցային անցուղիները և վերոհիշյալ թաղանթների ցածր տեսակարար դիմադրությունը։
Էլեկտրական սինապսներում հետսինապսային դրդման աղբյուրը նախասինապսային թաղանթի գործողության պոտենցիալն է։
Էլեկտրական սինապսներում հաղորդման ժամանակ նախա- և հետսինապսային թաղանթների միջև առաջանում են տեղային հոսանքներ, որոնք նախասինապսային թաղանթում ունեն մուտքային, իսկ հետսինապսային թաղանթի վրա՝ ելքային ուղղություն։ Նախասինապսային թաղանթում դրդման առաջացման դեպքում սպիտակուցային անցուղիներով կատարվում է դրական լիցքավորված իոնների տեղափոխում դեպի հետսինապսային բջիջ։ Երբ հետսինապսային բջջի գումարային ապաբևեռացումը հասնում է շեմքային մակարդակին, այստեղ ևս առաջանում է գործողության պոտենցիալ։
Եթե քիմիական սինապսներում իոնային հոսանքներն ավարտվում էին նախասինապսային թաղանթում և վերածվում քիմիական ազդակների, ապա էլեկտրական սինապսներում իոնային հոսանքները նախասինապսային թաղանթից անցնում են հետսինապսային թաղանթ և առաջացնում գործողության պոտենցիալ։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Purves, Dale, George J. Augustine, David Fitzpatrick, William C. Hall, Anthony-Samuel LaMantia, James O. McNamara, and Leonard E. White (2008). Neuroscience. 4th ed. Sinauer Associates. pp. 85–8. ISBN 978-0-87893-697-7.
- ↑ Kandel, ER; Schwartz, JH; Jessell, TM (2000). Principles of Neural Science (4th ed.). New York: McGraw-Hill. ISBN 0-8385-7701-6.
- ↑ Hormuzdi SG, Filippov MA, Mitropoulou G, Monyer H, Bruzzone R (March 2004). "Electrical synapses: a dynamic signaling system that shapes the activity of neuronal networks" . Biochim. Biophys. Acta 1662 (1-2): 113–37. doi:10.1016/j.bbamem.2003.10.023 . PMID 15033583
- ↑ Gibson JR, Beierlein M, Connors BW (January 2005). "Functional properties of electrical synapses between inhibitory interneurons of neocortical layer 4" . J. Neurophysiol. 93 (1): 467–80. doi:10.1152/jn.00520.2004 . PMID 15317837