Դիտել Օվկիանոս էջի աղբյուրը

{{Այլ|Օվկիանոս (այլ կիրառումներ)}}
[[Պատկեր:Clouds over the Atlantic Ocean.jpg|մինի|275px|Ամպերը [[Ատլանտյան օվկիանոս]]ի վրա]]
[[Պատկեր:Waves on Ocean Coast.jpg|մինի|275px|[[Ալիքներ]] օվկիանոսի [[ափ]]ին]]
[[Պատկեր:The Ocean - a driving force for Weather and Climate.ogv|մինի|275px|Օվկիանոսը եղանակի և կլիմայի ձևավորման ուժ]]
[[Պատկեր:World ocean map.gif|աջից|մինի|275px|Աշխարհի օվկիանոսային ջրերը ցուցադրող անիմացիոն պատկեր: Երկրագունդը պարուրող ջրի անընդհատ զանգվածը՝ [[Համաշխարհային Օվկիանոս]]ը, բաժանված է մի քանի հիմնական տարածքների։ Հինգ օվկիանոսային բաժանումներն են. [[Խաղաղ Օվկիանոս|Խաղաղ]], [[Ատլանտյան օվկիանոս|Ատլանտյան]], [[Հնդկական Օվկիանոս|Հնդկական]], [[Սառուցյալ Օվկիանոս|Սառուցյալ]] և [[Հարավային օվկիանոս|Հարավային]]: Վերջին երկուսը երբեմն ընդգրկվուն են նախորդ երեքի մեջ:]]
'''Օվկիանոս''' ([[հունարեն]]՝ Ωκεανός, ''Օկեա՛նոս''), [[ծովաջուր|աղի ջրի]] ահռելի զանգված, [[ջրոլորտ]]ի հիմնական բաղադրիչը։ Երկրագնդի մակերևույթի մոտ 70 %–ը (մոտ 361 միլիոն կմ²) ծածկված է օվկիանոսով՝ [[Համաշխարհային օվկիանոս|ջրային անընդհատ զանգված]]ով, որը պայմանականորեն տարաբաժանվում է մի քանի հիմնական օվկիանոսների և ավելի փոքր [[ծով]]երի։ Այս մակերեսի կեսից ավելին ունի 3.000 մետրից ավել խորություն։ Օվկիանոսային միջին աղիությունը կազմում է մոտ 3,5 %, և գրեթե ամբողջ ծովաջրի աղիությունը ընկած է 3,1 % և 3,8 %–ի միջև։

Արտերկրային օվկիանոսները կարող է բաղկացած լինեն [[քիմիական տարր]]երի և [[քիմիական միացություններ|միացություններ]]ի լայն ցանկից։ Արտերկրային մակերեևույթի միակ հաստատված կայուն լուծույթով խոշոր մարմինները [[Տիտանի լիճ|Տիտանի լճեր]]ն են, չնայած փաստեր կան արեգակնային համակարգում այլ օվկիանոսների գոյության մասին։ Տեսականորեն ենթադրվում է, որ իրենց երկրաբանական պատմության սկզբում [[Մարս (մոլորակ)|Մարսն]] ու [[Վեներա (մոլորակ)|Վեներան]] ունեցել են խոշոր օվկիանոսներ։ Մարսի օվկիանոսային վարկածը ենթադրում է, որ Մարսի մակերևույթի մոտ երրորդ մասը մի ժամանակ ծածկված է եղել ջրով, չնայած Մարսի ջուրը այնքան էլ օվկիանոսային չէր և հնարավոր է գոլորշիացած լինի։ Այնպիսի միացություններ, ինչպիսիք [[աղեր]]ն են և [[ամիակ]]ը խառնված ջրին հայտնի են որպես ջրի սառցակալման ջերմաստիճանը իջեցնող, ինչը հնարավորություն է տալիս ջրային ռեսուրսներին մեծ քանակությամբ գոյություն ունենալ արտերկրային տարածքներում ծովի ջրի կամ [[սառույց]]ի տեսքով։

=== Բաժանում ===
Չնայած ընդունված է տարանջատել օվկիանոսները, սակայն աղի ջրի ամբողջությունը երկրագնդի վրա կոչում են [[Համաշխարհային օվկիանոս]]<ref name="UNAoO">"[http://www.oceansatlas.com/unatlas/about/physicalandchemicalproperties/background/seemore1.html Distribution of land and water on the planet] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20080531103749/http://www.oceansatlas.com/unatlas/about/physicalandchemicalproperties/background/seemore1.html |date=2008-05-31 }}". ''[http://www.oceansatlas.com/ UN Atlas of the Oceans]</ref><ref name=sciencedaily>{{Cite web |title=Ocean |url=http://www.sciencedaily.com/articles/o/ocean.htm |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20181225033352/https://www.sciencedaily.com/articles/o/ocean.htm |archive-date=2018 թ․ դեկտեմբերի 25 |accessdate=8-11-2012 |publisher=Sciencedaily.com}}</ref>։ Ջրի մասնիկների անընդհատ ազատ տեղաշարժը ունի ֆունդամնետալ նշանակություն [[օվկիանոսագիտություն|օվկիանոսագիտության]] մեջ<ref>{{Cite journal |last=Spilhaus |first=Athelstan F. |date=1942 թ․ հուլիս |title=Maps of the whole world ocean |publisher=[[American Geographical Society]] |volume=32 (3) |pages=431–5}}</ref>։

Օվկիանոսների բաժանման հիմք են հանդիսանում հիմնականում [[մայրցամաք]]ները, [[Կղզեխումբ|կղզեխմբերը]] և այլ չափանիշներ<ref name="sciencedaily"/><ref name=ceoe>{{Cite web |title=Pacific Ocean - University of Delaware |url=http://www.ceoe.udel.edu/extreme2004/mission/divelocation/pacific.html |accessdate=8-11-2012 |publisher=Ceoe.udel.edu}}</ref>։

{| class="wikitable"
|-
! Տեղը !! Օվկիանոս !! Նշումներ
|-
| 1 || [[Խաղաղ օվկիանոս]] || Սկսվում է [[Ասիա]]յից և [[Օվկիանիա]]յից մինչև [[Ամերիկա]]<ref name="ceoe"/>
|-
| 2 || [[Ատլանտյան օվկիանոս]] || սկսվում է Ամերիկայից մինչև [[Եվրասիա]] և [[Աֆրիկա]]
|-
| 3 || [[Հնդկական օվկիանոս]] || Ողողում է [[Հնդկական թերակղզի|Հնդկական թերակղզու]] ափերը և սահմանակից է Աֆրիկային և [[Ավստրալիա (մայրցամաք)|Ավստրալիային]]<ref name="ceoe"/><ref name=britannica>{{Cite web |title=Indian Ocean -- Britannica Online Encyclopedia |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/285876/Indian-Ocean |accessdate=8-11-2012 |publisher=Britannica.com}}</ref>
|-
| 4 || [[Հարավային օվկիանոս]] || Հաճախ համարվում է Խաղաղ, Ատլանտյան և Հնդկական օվկիանոսների մի մասը<ref name="sciencedaily"/><ref name="IHO">{{Cite web |year=1953 |title=Limits of Oceans and Seas, 3rd edition |url=http://www.iho-ohi.net/iho_pubs/standard/S-23/S23_1953.pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20111008191433/http://www.iho-ohi.net/iho_pubs/standard/S-23/S23_1953.pdf |archive-date=2011 թ․ հոկտեմբերի 8 |accessdate=2010 թ․ փետրվարի 7 |publisher=International Hydrographic Organization}}</ref>, որը շրջափակում է [[Անտարկտիդա]]ն։
|-
| 5 || [[Հյուսիսային Սառուցյալ օվկիանոս]] || Հաճախ համարվում է [[ծով]], որը փակում է [[Արկտիկա]]ն և ողողում է [[Հյուսիսային Ամերիկա]]յի և Եվրասիայի հյուսիսային ափերը։
|}

Խաղաղ և Ատլանտյան օվկիանոսները [[հասարակած]]ով բաժանվում են հյուսիսային և հարավային մասերի։ Ավելի փոքր ջրային տարածքները կոչվում են այլ կերպ, օրինակ [[ծով]], [[նեղուց]], [[ծոց]] և այլն։

=== Ֆիզիկական բնութագրիչներ ===
[[Ջրոլորտ]]ի ընդհանուր զանգվածը 1.400.000.000.000.000.000 տոննա է կամ 1.4×1021 կգ, որը կազմում է [[Երկիր|Երկրի]] ընդհանուր զանգվածի 0,023 տոկոսը։ [[Քաղցրահամ ջուր]]ը 3 տոկոսից էլ քիչ է կազմում, մնացածը [[աղի ջուր]]ն է, որը գտնվում է օվկիանոսներում։ [[Համաշխարհային օվկիանոս]]ը 361 միլիոն կմ<sup>2</sup> մակերևույթ ունի<ref name=encarta>{{Cite web |title=Աշխարհի օվկիանոսներն ու ծովերը |url=http://encarta.msn.com/media_461547746/The_World's_Oceans_and_Seas.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20060224072644/http://encarta.msn.com/media_461547746/The_World%27s_Oceans_and_Seas.html |archive-date=2006 թ․ փետրվարի 24 |accessdate=2012 թ․ դեկտեմբերի 12}}</ref>, ծավալը կազմում է մոտ 1,3 մլդ կմ<sup>3</sup>, միջին խորությունը՝ 3790 մ, առավելագույն խորությունը՝ 10923 մ<ref name=encarta /> Համաշխարհային ծովային ջրերի գրեթե կեսը 3000 մ խորություն ունեն<ref name="UNAoO"/>։ Օվկիանոսները, որոնց խորությունը 200 մ էլ քիչ է կազմում, ծածկում են Երկրի մակերևույթի մոտ 66%<ref>{{Cite web |title=Խորը ծովային ձկները |url=http://www.soest.hawaii.edu/oceanography/faculty/drazen/fishes.htm |url-status=dead |archive-url=https://archive.today/20120524193114/http://www.soest.hawaii.edu/oceanography/faculty/drazen/fishes.htm |archive-date=2012 թ․ մայիսի 24 |accessdate=2012 թ․ դեկտեմբերի 12}}</ref>։ Սրանց մեջ չեն մտնում այն ծովերը, որոնք կապված են Համաշխարհային օվկիանոսի հետ, ինչպիսին է օրինակ [[Կասպից ծով]]ը։

Ջրի կապտավուն գույնը մի քանի բաղկացուցիչ նյութերի արդյունք է։ Հիմնական բաղկացուցիչներն են լուծված օրգանական նյութերը և [[քլորոֆիլ]]ը<ref name=Coble>Paula Գ. Քոբլ «Ծովային օպտիկական կենսաերկրաքիմիան. Օվկիանոսի գույնի քիմիական բաղադրությունը»</ref>։

[[Նավաստի]]ները և այլ [[ծովագնաց]]ներ զեկուցել են, որ օվկիանոսը հաճախ տեսանելի լուսարձակում է, որը գիշերը մղոններով տարածվում է։ [[2005]] թ գիտնականներն առաջին անգամ հայտարարեցին, որ նրանք ունեն այս լուսարձակման վկայությունը՝ մի լուսանկար<ref>[http://www.livescience.com/strangenews/051004_sea_glow.html Ռոբերտ Ռոյ Բրիտ «Օվկիանոսի առեղծվածային լուսարձակումն ապացուցված է արբանյակային լուսանկարներում»]</ref>։ Այն հավանաբար առաջանում է [[կենսալուսարձակում]]ից<ref>[http://www.usatoday.com/tech/columnist/aprilholladay/2005-11-21-glowing-sea-algae_x.htm Լուսարձակված ծով]</ref><ref>[http://www.newscientist.com/article.ns?id=mg18825195.600&feedId;=earth_rss20 Ծովի լուսարձակումը տիեզերքից]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}</ref><ref>[http://earthobservatory.nasa.gov/Study/glowingalgae/ Էմի Քեյսի «Անհավանական լուսարձակվող ջրիմուռները»]</ref>։

=== Գոտիներ և խորություններ ===
[[Պատկեր:Oceanic divisions.svg|400px|մինի|Հիմնական օվկիանոսային բաժանումները]]
Օվկիանոսագետները բաժանում են օվկիանոսը մի քանի [[Օվկիանոսային գետի|գոտիների]] կախված ֆիզիկական և կենսաբանական պայմաններից։ [[Պելագիկ գոտի]]ն ներառում է բոլոր բաց օվկիանոսային տարածքները, և կարող է բաժանվել իր հերթին ըստ խորության և լույսի թափանցման։ [[Ֆոտիկ գոտի]]ն ընկած է օվկիանոսի մակերևույթից մինչև 200 մետր խորությամբ տարածքը։ Այս գոտում այն տարածքն է, որտեղ կարող է տեղի ունենալ ֆոտոսինթեզ, և հետևաբար այն ունի ամենամեծ [[կենսաբազմազանություն]]ը։ Քանի որ բույսերին անհրաժեշտ է ֆոտոսինթեզ, այս մակարդակից ներքև գտնվող կյանքի տեսակները ստիպված են սնվել կամ վերևից սուզվող նյութերով (տես [[ծավային ձյուն]]), կամ գտնել այլ էներգիայի աղբյուրներ, [[հիդրոթերմալ գազանցք]]ները այսպիսի էներգիայի հիմնական աղբյուրներն են [[Ափոթիկ գոտի|ափոթիկ գոտում]] (խորությունը 200 մետրից ներքև)։ Ֆոտիկ գոտու պելագիկ մասը անվանում են [[էպիպելագիկ]]։ Ափոթիկ գոտու պելագիկ մասը կարող է բաժանվել շրջանների, որոնք ուղղահայաց իրար վրա են դասավորված ըստ ջերմաստիճանի։

[[Մեզոպելագիկ]]ը ամենավերին շրջանն է։ Նրա ներքևի սահմանն է հանդիսանում [[ջերմային թռիչք]]ի շերտը 12&nbsp;°C ջերմաստիճանով, որը արևադարձային գոտիներում սովորաբար ընկած է 700-1000 մ խորության վրա։ Հաջորդը [[բաթիպելագիկ]] շրջանն է՝ 10-4&nbsp;°C միջակայքում, խորությունը սովորաբար լինում է 700-1000 մ։ [[Աբիսալ դաշտ]]ի վերևում է գտնվում [[Աբիսալ գոտի|Աբիսալպելագիկ]] շրջանը, որի ներքևի սահմանը ընկած է 6000 մ խորության վրա։ Վերջին շրջանը պարունակում է խորը իջվածքներ, և անվանվում է [[հադալ գոտի|հադալպելագիկ]] շրջան։ Այն տարածվում է 6000-11000 մ միջակայքում և հանդիսանում է օվկիանոսի ամենախոր գոտին։

Պելագիկ ափոթիկ գոտիների հետ միասին կան նաև [[բենթիկ]] ափոթիկ գոտիներ։ Դրանք համապատասխանում են [[խորքային ծով]]ի երեք ամենախորը գոտիներին։ [[Բենթիալ գոտի]]ն ծածկում է մայրցամաքային լանջը մինչև 4000 մ խորությունը։ Աբիսալ գոտին ծածկում է աբիսալ դաշտերը 4000 - 6000 մետր միջակայքում։ Դրանից ներքև ընկած է հադալ գոտին, որը համապատասխանում է հադալպելագիկ շրջանին և գտնվում է օվկիանոսային իջվածքներում։

Պելագիկ գոտին նաև կարող է բաժանվել ենթաշրջանների, [[ներիտիկ գոտի]] և [[օվկիանիկ գոտի]]։ Ներիտիկ գոտին ներառում է ջրային զանգվածները, որոնք ընկած են [[մայրցամաքային շելֆ]]երի վրա, իսկ օվկիանիկ գոտին ներառում է ամբողջ մնացած բաց ջրերը։ Ի հակադրություն, [[ծովափնյա գոտի]]ն ընդգրկում է մակընթացության ցածր և բարձր սահմանների միջև ընկած շրջանը և իրենից ներկայացնում ծովային և ցամաքային տարածքների միջև անցումային շրջանը։ Այն հայտնի է նաև որպես [[միջմակընթացային]] գոտի։

=== Հետազոտություններ ===
[[Պատկեր:Ocean gravity map.gif|աջից|մինի|350px|Մեծ ստորջրյա ձևավորումների քարտեզ (1995)]]
Նավերով ճանապարհորդությունները օվկիանոսի վրայով սկսվել են նախապատմական ժամանակներում, իսկ ստորջրյա ճանապարհորդությունները և հետազոտությունները հնարավոր են դարձել միայն համեմատաբար վերջերս։

Օվկիանոսում ամենախորը կետն է [[Մարիանյան իջվածք]]ը, որը գտնվում է Խաղաղ օվկիանոսում, [[Հյուսիսային Մարիանյան կղզիներ]]ի մոտ։ Նրա առավելագույն խորությունն է 10 971 մ (± 11 մետր)։ Բրիտանական ծովային նավ ''Չելենջեր II'' հայտնաբերել է այն 1951 թվականին և անվանել է նրա ամենախորը կետը՝ "[[Չելենջերի անդունդ]]": 1960 թվականին երկու մարդկանց կողմից կառավարվող [[«Trieste» բատիսկաֆ]]ը հասել է իջվածքի հատակին։

Օվկիանոսի խորքային մասերի մեծ մասը դեռևս հետազոտված և նույնիսկ քարտեզագրված չէ։ 10 կիլոմետրից մեծ ձևավորումների ընդհանուր պատկերը ստեղծվել է 1995 հիմնվելով մոտ ընկած օվկիանոսի մակերևույթի գրավիտացիոն խանգարումների վրա։

=== Կլիմա ===
[[Պատկեր:Thermohaline Circulation 2.png|մինի|200px|ձախից|Համընդհանուր ջերմային շրջանառության քարտեզ: Կապույտով նշված են խորքային ջրերի հոսանքները, իսկ կարմիրով՝ մակերևութային հոսանքները]]
[[Օվկիանոսային հոսքեր]]ը մեծապես ազդում են Երկրի [[կլիմա]]յի վրա փոխանցելով ջերմությունը արևադարձային գոտուց բևեռային շրջաններ, և տեղափոխում են ջերմ կամ սառը օդը և տեղումները ափամերձ շրջաններ, որտեղ քամիները կարող դրնաք հասցնել ցամաքի ներքին մասերը։ Մակերևութային ջերմությունը և քաղցրահամ ջրերի հոսքերը ստեղծում են գլոբալ [[խտության գրադիենտ]], որը և կառավարում է օվկիանոսի լայնածավալ շրջանառության ջերմային մասը։ Այն կարևոր դեր ունի բևեռային շրջաններին ջերմության մատակարարման մեջ, և հետևաբար ծովային սառույցի կարգավորման մեջ։ [[Ջերմային շրջանառություն|Ջերմային շրջանառության]] փոփոխությունները զգալի ազդեցություն ունեն Երկրի ռադիացիոն հավասարակշռության վրա։ Քանի որ, ջերմային շրջանառությունը կարգավորում է այն արագությունը, որով որ խորքային ջրերը հասնում են մակերևույթին, այն կարող է մեծապես ազդել նաև մթնոլորտում ածխաթթվի պարունակության վրա։

Ջերմային շրջանառության վրա [[համընդհանուր տաքացման]] հնարավոր ազդեցությունների մասին քննարկումը, տես [[ջերմային շրջանառության կանգնեցում]]։

Հաճախ նշվում է, որ ջերմային շրջանառության պատճառով է, որ Արևմտյան Եվրոպայի կլիման այդպիսի չափավոր է։ Մեկ այլ կարծիք պնդում է, որ դա բոլորովին այդպես չէ, և Եվրոպայի կլիման տաք է, քանի որ այն գտնվում է օվկիանոսային ավազանի քամհար ուղղության վրա, և [[մթնոլորտային ալիքներ]]ը բերում են տաք օդ դեպի հյուսիս մերձարևադարձային շրջաններից<ref>{{Cite journal |last=Սիգեր |first=Ռ. |year=2006 |title=Եվրոպայի փափուկ կլիմայի պատճառը |url=http://www.americanscientist.org/issues/feature/2006/4/the-source-of-europes-mild-climate |journal=Ամերիկան Սայենթիսթ}}</ref><ref>{{Cite journal |author=Ռեյնս և Հակինեն |year=2003 |title=Արդյոք ջերմության տեղաշարժը դեպի հյուսիսային ատլանտիկա կարևոր չէ՞ Եվրոպայի կլիմայի համար |url=http://www.realclimate.org/Rhines_hakkinen_2003.pdf |url-status=dead |journal=ԱԵՕՀ նորություններ |archive-url=https://web.archive.org/web/20090919130836/http://www.realclimate.org/Rhines_hakkinen_2003.pdf |archive-date=2009 թ․ սեպտեմբերի 19 |access-date=2012 թ․ դեկտեմբերի 8}}</ref>։ [[Արկտիկական շուրջբևեռային հոսանք]]ը շրջապատում է մայրցամաքը, ազդելով տարածաշրջանի կլիմայի վրա և միացնում է տարբեր օվկիանոսների հոսանքները։

[[Եղանակ]]ի առավել դրամատիկ ձևերից մեկը առաջանում է օվկիանոսների վրա, դա [[արևադարձային ցիկլոն]]ներն են (նույնպես անվանվում են "թայֆուններ" և "փոթորիկներ", կախված նրանից, թե որտեղ են նրանք առաջացել)։

=== Կենսաբանություն ===
{{տես նաև|Ծովային կենսաբանություն}}
Օվկիանոսն էականորեն ազդում է [[կենսոլորտ]]ի վրա։ Օվկիանոսային [[գոլորշիացում]]ը, որպես [[ջրի շրջանառություն|ջրի շրջանառության]] փուլ, աղբյուր է հանդիսանում [[անձրև]]ների մեծամասնության համար։ Ինչպես նաև, օվկիանոսների ջերմաստիճանը որոշիչ դեր ունի [[կլիմա]]յի և [[քամի]]ների ձևավորման համար, որոնք էլ իրենց հերթին ազդում են կյանքի վրա ցամաքում։ Կյանքը օվկիանոսում զարգացել է ցամաքում կյանքի առաջանալուց 3 միլիարդ տարի առաջ։ Օվկիանոսի խորությունը և հեռավորությունը ափից խստորեն ազդում է [[բույսեր]]ի և [[կենդանիներ]]ի [[կենսաբազմազանություն|կենսաբազմազանության]] վրա տվյալ շրջանում։

Օվկիանոսային ծագման կյանքի տեսակներից են՝
* [[Ձկներ]]ը;
* [[Շրջանաձևներ]]ը, ինչպիսին են [[մեդուզա]]ները ([[Cnidaria]]);
* [[Կետանմաններ]]ը, ինչպիսին են [[կետեր]]ը, [[դելֆիններ]]ը և [[ծովային խոզեր]]ը;
* [[Գլխոտանիներ]]ը, ինչպիսին են [[ութոտանիներ]]ը և [[կաղամար]]ները;
* [[Խեցիավորներ]]ը, ինչպիսին են [[օմար]]ները, [[միդիա]]ները, [[ծովախեցգետիններ]]ը և [[կրիլ]]ը;
* [[Ծովային որդեր]]ը;
* [[Պլանկտոն]]ը և
* [[Փշամորթներ]]ը, ինչպիսիք են՝ [[ծովաստղ]]երը, [[օֆիուրիդներ]]ը, [[հոլոտուրիաներ]]ը և [[ծովային ոզնի]]ները։

=== Տնտեսական արժեք ===
Օվկիանոսները կարևոր դեր ունեն տրանսպորտային փոխադրումների համար։ Քանի որ աշխարհի ապրանքների մեծ մասը տեղափոխվում է [[նավ]]երով, օվկիանոսները նույնպես հանդիսանում են նաև [[ձկնորսական արդյունաբերություն|ձկնորսական արդյունաբերության]] հիմնական մատակարարման աղբյուր։ Առավել զարգացած է [[ծովախեցգետին]]ների, [[ձուկ|ձկների]], [[կրաբ]]երի և [[օմար]]ների արդյունահանումը<ref name=noaa.gov>{{Cite web |title=Ազգային օվկիանոսային և մթնոլորտային վարչություն - Օվկիանոս |url=http://www.noaa.gov/ocean.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130424102601/http://www.noaa.gov/ocean.html |archive-date=2013 թ․ ապրիլի 24 |accessdate=8-11-2012 |publisher=Noaa.gov}}</ref>։

== Հետաքրքիր փաստեր ==
*Առաջին կին օվկիանոսագետը ազգությամբ հայ, ֆրանսիացի բնախույզ [[Անիտա Կոնտի]]ն (Կարագոշյան) է։
*«Համաշխարհային օվկիանոս» եզրը [[17-րդ դար]]ում առաջարկել է օգտագործել [[Նիդերլանդներ|նիդերլանդ]]ացի աշխարհագրագետ Բերնհարդուս Վարենիուսը։
*Կարծիք է հայտնվել, թե Օվկիանոս հատող առաջին հայը եղել է [[Մարտիրոս Երզնկացի]]ն։ Բիսկայան ծովագնացների հետ [[Ատլանտյան օվկիանոս]]ով նավարկություն է կատարել [[Քրիստափոր Կոլոմբոս]]ի օրինակով «նոր երկրներ գնալու համար»<ref>{{Cite web |title=Վ, Հակոբյան, «Մարտիրոս Երզնկացու ճանապարհորդական նոթերը», ՀՍԽՀ ԳԱ տեղեկագիր №6, 1957 |url=http://basss.asj-oa.am/1437/1/1957-6(97).pdf |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20130928213255/http://basss.asj-oa.am/1437/1/1957-6(97).pdf |archive-date=2013 թ․ սեպտեմբերի 28 |accessdate=2012 թ․ դեկտեմբերի 5}}</ref>։
*Օվկիանոսագրական առաջին արշավախումբը սկսել է աշխատանքը [[1872]] թվականի [[դեկտեմբերի 22]]–ին հատուկ սարքավորված «Չելենջեր» կորվետով<ref>Յու. Բոգդանով, Պ. Կապլին, Ս. Նիկոլաև, «Օվկիանոսի ծագումն ու զարգացումը», Մոսկվա, 1978 {{ref-ru}}</ref>։
*Օվկիանոսի ամենախոր իջվածքը՝ [[Մարիանյան իջվածք]]ն է՝ 11022 մ։ Այնտեղ սուզվել են [[1960]] թվականին [[Շվեյցարիա|շվեյցարացի]] Ժակ Պիկարին և [[ԱՄՆ]] ռազմածովային ուժերի կապիտան Դոն Ուոլշին «Trieste» բատիսկաֆով և մնացել 12 րոպե։ [[2012]] թվականին ստորջրյա հետազոտությունների համար նախատեսված հատուկ սարքով՝ «Deepsea Challenger»–ով սուզվել է հոլիվուդյան հանրահայտ ռեժիսոր [[Ջեյմս Քեմերոն]]ը և մոտ երեք ժամ ուսումնասիրել և պատկերել է Մարիանյան անդունդի խորքերը։

== Արտերկրային օվկիանոսներ ==
{{տես նաև|Արտերկրային հեղուկ ջուր}}
[[Պատկեր:Եվրոպայի ներքին կառուցվածք.png|մինի|աջից|Պատկերված են [[Եվրոպա (արբանյակ)|Եվրոպայի]] ներքին կառուցվածքի երկու տարբերակներ, որոնցից մեկով ենթադրվում է հսկայական անդրմակերևութային ջրի օվկիանոսի գոյությունը։ Նման մոդելներ են առաջարկվել [[Արեգակնային համակարգ]]ի այլ արտերկրային մարմինների համար:]]
Այս պահին [[Երկիր]]ը միակ հայտնի [[մոլորակ]]ն է և միակը [[Արեգակնային համակարգ]]ում, որն ունի մեծ կայուն հեղուկ ջրի մարմիններ իր մակերևույթի վրա։ Այնուամենայնիվ, ենթադրվում է, որ մյուս երկնային մարմինները նույնպես կարող են ունենալ մեծ օվկիանոսներ։

=== Մոլորակներ ===
[[Գազային հսկա]]ներ, [[Յուպիտեր (մոլորակ)|Յուպիտերը]] և [[Սատուրն (մոլորակ)|Սատուրնը]], ըստ այսօրվա տվյալների, չունեն պինդ մակերևույթ, և դրա փոխարեն ծածկված են [[հեղուկ ջրածին|հեղուկ ջրածնի]] շերտով, այնուամենայնիվ նրանց [[մոլորակների երկրաբանություն|երկրաբանությունը]] մինչև վերջ ուսումնասիրված չի։ Դրա փոխարեն սառցե հսկաներ, [[Ուրան (մոլորակ)|Ուրանը]] և [[Նեպտուն]]ը կարող են պարունակել հսկայական հեղուկ ջրի օվկիանոսներ մթնոլորտի խորքում, սակայն այս մոլորակների ներքին կառուցվածքը նույնպես բավարար չէ ուսումնասիրված։

Գիտական հանրությունը քննարկում է [[Մարս (մոլորակ)|Մարս]] մոլորակի վրա, նրա հյուսիսային կիսագնդում, անցյալում օվկիանոսի գոյության հնարավորությունը, ինչպես նաև թե ինչ կարող էր պատահել նրա հետ։ Վերջերս [[Մարս Էքսփլորեյշն Ռովեռ]] մարսագնացը հաստատեց այն փաստը, որ գոնե մեկ վայրում Մարսի վրա եղել է երկարաժամկետ պահպանված ջրամբար, սակայն դրանից ավելին ոչ մի հաստատված տեղեկություններ չկան։

Աստղագետները համարում են, որ [[Վեներայի մթնոլորտ|Վեներան]] ունեցել է հեղուկ ջուր և հնարավոր է նաև օվկիանոսներ իր պատմության վաղ ժամանակաշրջանում։ Եթե նույնիսկ դրանք գոյություն են ունեցել, հետագայում անհետացել են [[Վեներայի երկրաբանություն|մակերևույթի]] փոփոխությունների հետևանքով։

=== Բնական արբանյակներ ===
Գիտնականները կասկածում են, որ [[Տիտան (արբանյակ)|Տիտան]] և [[Եվրոպա (արբանյակ)|Եվրոպա]], ու ավելի քիչ հավանականությամբ [[Կալիստո (արբանյակ)|Կալիստո]], [[Գանիմեդ (արբանյակ)|Գանիմեդ]]<ref name="Hussmann Sohl et al. 2006">{{Cite journal |last1=Հասման |first1=Հ. |last2=Սոլ |first2=Ֆրանկ |last3=Սփուն |first3=Թիլման |date=2006 թ․ նոյեմբեր |title=Արտաքիմ մոլորակների արբանյակների և մեծ տրանսնեպտունային մարմինների անդրմակերևութային օվկիանոսները և խորքային կառուցվածքը |journal=Իկարուս |volume=185 |issue=1 |pages=258–273 |bibcode=2006Icar..185..258H |doi=10.1016/j.icarus.2006.06.005 |issn=0019-1035}}</ref> և [[Տրիտոն (արբանյակ)|Տրիտոն]]<ref name="EncycSolSys-Triton">{{Cite encyclopedia |year=2007 |title=Արեգակնային համակարգի հանրագիտարան |publisher=Ակադեմիկ Փրես |location=Ամստերդամ. Բոստոն |editor=Լյուսի Էն Ադամս ՄակՖադեն, Լյուսի Էն Ադամս, Պոլ Ռոբերտ Վեյսման, Տորենս Վ. Ջոնսոն |edition=2-րդ |pages=483–502 |isbn=978-0-12-088589-3 |last2=Կիրկ |first2=Ռենդոլֆ Լ. |chapter=Տրիտոն |first1=Ուիլյամ Բ. |last1=ՄակԿինոն}}</ref><ref name="ocean_triton">{{Cite journal |author=Խավյեր Ռուիս |date=2003 թ․ դեկտեմբեր |title=Տրիտոնի հնարավոր ներքին օվկիանոսի ջերմության հոսքը և խորությունը |journal=Իկարուս |volume=166 |issue=2 |pages=436–439 |bibcode=2003Icar..166..436R |doi=10.1016/j.icarus.2003.09.009}}</ref> արբանյակների վրա գոյություն ունի հեղուկ ջրի համընդհանուր շերտ, որը բաժանում է կեղևը մանտիայից։ Կարծիք կա, որ [[Իո (արբանյակ)|Իոյի]] վրա գոյություն ունի [[մագմա]]յի օվկիանոս։ [[Գեյզեր]]ներ են գտնվել Սատուրնի արբանյակ [[Էնցելադ (արբանյակ)|Էնցելադի]] վրա, սակայն դրանց առաջացման պատճառը դեռևս պարզ չէ։ Մյուս սառցե արբանյակները նույնպես կարող են ունենալ ընդերքային օվկիանոսներ, կամ հնարավոր է որ երբևէ ունեցել են, և այժմ դրանք սառցակալած են<ref name="Hussmann Sohl et al. 2006" />։

Հեղուկ հիդրոկարբոնատների հսկայական ծավալի մարմիններ կան Սատուրնի [[Տիտան (արբանյակ)|Տիտան]] արբանյակի վրա, չնայած նրանք այնքան մեծ չեն որպեսզի համարվեն օվկիանոսներ, սակայն երբեմն դրանք անվանում են ''լճեր'' կամ ծովեր։ [[Կասինի-Հյուգենս|Կասինի]] սարքի նախնական տվյալներով արբանյակի վրա հայտնաբերվել էին միայն չորացած գետերի հուներ և ջրամբարներ, որոնք խոսում էին այն մասին, որ Տիտանը կորցրել էր իր մակերևութայն հեղուկները։ Սակայն վերջերս կատարված Կասինիի մերձեցման ընթացքում հստակորեն պարզվեց, որ Տիտանի վրա գոյություն ունեն հեղուկ հիդրոկարբոնատների ջրամբարներ բևեռային շրջաններում։ Կարծիք կա, որ Տիտանը ունի ընդերքային ջրից կազմված օվկիանոս, որի վերին շերտը խառնված է հիդրոկարբոնատների հետ։

=== Գաճաճ մոլորակներ և տրանսնեպտունային մարմիններ ===
[[Պատկեր:Սերեսի ներքին կառուցվածքը.png|ձախից|մինի|Պատկերը ցույց է տալիս [[Սերես]]ի հնարավոր ներքին կառուցվածքը]]
Ըստ առկա տվյալների [[Սերես]]ի ընդերքում ժայռային միջուկը շրջապատված է սառույցից կազմված մանտիայով և հնարավոր է, որ ունի հեղուկ ջրի օվկիանոս իր մակերևույթի տակ<ref>{{Cite journal |last=ՄակԿորդ |first=Թոմաս Բ. |year=2005 |title=Սերես. Էվոլյուցիան և այժմյան վիճակը |journal=Գեոֆիզիկական հետազոտությունների ամսագիր |volume=110 |issue=E5 |page=E05009 |bibcode=2005JGRE..11005009M |doi=10.1029/2004JE002244}}</ref><ref>{{Cite journal |last=Կաստիլո-Ռոջես |first=Ջ. Ս. |author2=ՄակԿորդ, Թ. Բ.; և Դևիս, Ա. Գ |year=2007 |title=Սերես. Էվոլյուցիան և այժմյան վիճակը |url=http://www.lpi.usra.edu/meetings/lpsc2007/pdf/2006.pdf |format=PDF |journal=Լուսնային և մոլորակայնի գիտություն |volume=XXXVIII |pages=2006–2007 |accessdate=2009 թ․ հունիսի 25}}</ref>։

Խոշոր [[տրանսնեպտունային մարմիններ]]ի մասին չկան բավարար տեղեկություններ, որպեսզի կարելի լինի ենթադրել նրանց ներքին կառուցվածքում բաժանիչ շերտի գոյությունը, որտեղ կարող է լինել օվկիանոս, այնուամենայնիվ [[Պլուտոն]]ի, [[Էրիս]]ի, [[(90377) Սեդնա|Սեդնայի]] և [[(90482) Օրկ|Օրկի]] ռադիոակտիվ տրոհման մոդելները<ref>{{Cite web |year=2007 |title=Ներքին կառուցվածքը |url=http://www.pluto.jhuapl.edu/science/everything_pluto/9_insideStory.html |url-status=dead |archive-url=https://www.webcitation.org/615UPDBDD?url=http://www.pluto.jhuapl.edu/science/everything_pluto/9_insideStory.html |archive-date=2011 թ․ օգոստոսի 20 |accessdate=2007 թ․ մարտի 29 |work=pluto.jhuapl.edu&nbsp;- ՆԱՍԱ-ի New Horizons առաքելության կայքը |publisher=Ջոն Հոփկինսի կիրառական ֆիզիկայի համալսարան}}</ref>, ցույց են տալիս, որ նրանք ունեն օվկիանոսներ սառցե կեղևների տակ, մոտ 100-180 կմ հաստությամբ<ref name="Hussmann Sohl et al. 2006" />։

=== Արեգակնային համակարգից դուրս ===
[[Պատկեր:UpsilonAndromedae D moons.jpg|մինի|աջից|Ենթադրյալ պատկեր, որտեղ պատկերված է խոշոր [[արտերկրային արբանյակ]] մակերևութային հեղուկ օվկիանոսով]]
Արեգակնային համակարգից դուրս գտնվող որոշ մոլորակները և բնական արբանյակները կարող են ունենալ օվկիանոսներ, մինչև իսկ հնարավոր է, որ դրանք լինեն ջրային օվկիանոսներ, ինչպես դա Երկրի վրա է։ Դրանք երկրանման մոլորակներ են, որոնք գտնվում են [[բնակելի գոտի|բնակելի գոտում]] կամ ինչպես դա անվանվում է «Հեղուկ ջրի գոտում»։ Սակայն դրանց վրա օվկիանոսների գոյության վերջնական ճշգրտումը չափազանց դժվար է և ոչ հավաստի, նույնիսկ սպեկտրային ուսումնասիրությունների օգտագործմամբ։

Տեսական մեթոդների կիրառմամբ ենթադրվել է, որ մեծ հավանականությամբ [[GJ 1214 b]] մոլորակի զանգվածի մոտ 75%-ը կազմում է հազվագյուտ [[սառույց VII]]-ը<ref>{{Cite web |author=Դևիդ Ա. Ագուիլար |date=2009 թ․ դեկտեմբերի 16 |title=Աստղագետները գտել են սուպեր-Երկիր, օգտագործելով սիրողական տեխնոլոգիաներ |url=http://www.cfa.harvard.edu/news/2009/pr200924.html |accessdate=2010 թ․ հունվարի 23 |publisher=Աստղաֆիզիկայի Հարվարդի-Սմիթսոնյան կենտրոն}}</ref>։

Բոլոր մյուս հնարավոր թեկնածուների մասին խոսակցությունները հիմնված են զուտ ենթադրությունների վրա՝ նրանց զանգվածից և բնակելի գոտում դիրքից ելնելով ընդգրկել, այնուամենայնիվ նրանց կառուցվածքի մասին չափազանց քիչ տեղեկություններ կան։ Որոշ գիտնականներ ենթադրում են, որ [[Կեպլեր-22b]]-ն «օվկիանոսանման» մոլորակ է<ref>{{Cite web |author=Աբել Մենդես Տորես |date=2011 թ․ դեկտեմբերի 8 |title=Էկզոմոլորակների մասին նորություններ Առաջին Կեպլերի գիտական համաժողովի ժամանակ |url=http://phl.upr.edu/library/notes/updatesonexoplanetsduringthefirstkeplerscienceconference |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20160402095012/http://phl.upr.edu/library/notes/updatesonexoplanetsduringthefirstkeplerscienceconference |archive-date=2016 թ․ ապրիլի 2 |accessdate=2012 թ․ դեկտեմբերի 7 |publisher=Պուերտո Ռիկոյի համալսարանի Բնակելիության լաբորատորիա}}</ref>։ Առաջարկվել է մոդել, ըստ որի [[Գլիսե 581 d]]-ն կարող է ունենալ մակերևութային օվկիանոս։ [[Գլիսե 436 b]]-ն ենթադրվում է, որ ունի "տաք սառույցի" օվկիանոս<ref>{{Cite news |last=Ֆոքս |first=Մեգի |date=2007 թ․ մայիսի 16 |title=Տաք "սառույցը" կարող է ծածկել վերջերս հայտնաբերված մոլորակը |url=http://www.reuters.com/article/2007/05/16/us-space-planet-idUSN1621607620070516 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20121112140905/http://www.reuters.com/article/2007/05/16/us-space-planet-idUSN1621607620070516 |archive-date=2012 թ․ նոյեմբերի 12 |accessdate=2012 թ․ մայիսի 18 |work=Ռոյտերս}}</ref>։ [[Արտերկրային արբանյակ]]ները որոնք պտտվում են բնակելի գոտում գտնվող գազային հսկաների շուրջ նույնպես տեսականորեն կարող են ունենալ մակերևութային օվկիանոսներ։

== Տես նաև ==
* [[Օվկիանոսային հոսանքներ]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=12|էջ=574}}
{{Օվկիանոսներ}}
{{Շաբաթվա հոդված նախագծի մասնակից}}
{{Օրվա հոդված նախագծի մասնակից}}

[[Կատեգորիա:Աշխարհագրություն]]
[[Կատեգորիա:Երկրագունդ]]
[[Կատեգորիա:Օվկիանոսներ| ]]