«Եզդիականություն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Նոր էջ. Եզդիական դավանանքում կան դեռևս շատ բաներ, որոնք պարզված չեն: Այս հետաքրքիր կրոնի մասին կան բազմաթիվ հ... |
No edit summary |
||
Տող 2. | Տող 2. | ||
Օրինակ եզդիական որևէ աստվածության մասին եզդիկան տարբեր լեգենդներում կան տարբեր տեղեկություններ, որոնք միանգամայն հակասում են միմանց, իսկ սրանք էլ կարող են իրենց հերթին հակասել եզդիական հոգևորականների վկայություններին: Սա պայմանավորված է եզդիականության բավական ուշ ծագման, մյուս համաշխարհային կրոնների նման հոգևոր ուժեղ կենտրոն չունենալու հանգամանքով: Եզդիականությունը ավելի շուտ կարելի բնորոշել որպես առանձին հավատալիքների կոմպլեքս, քան իսլամի և քրիստոնեության նման դոգմատիկ կրոն: |
Օրինակ եզդիական որևէ աստվածության մասին եզդիկան տարբեր լեգենդներում կան տարբեր տեղեկություններ, որոնք միանգամայն հակասում են միմանց, իսկ սրանք էլ կարող են իրենց հերթին հակասել եզդիական հոգևորականների վկայություններին: Սա պայմանավորված է եզդիականության բավական ուշ ծագման, մյուս համաշխարհային կրոնների նման հոգևոր ուժեղ կենտրոն չունենալու հանգամանքով: Եզդիականությունը ավելի շուտ կարելի բնորոշել որպես առանձին հավատալիքների կոմպլեքս, քան իսլամի և քրիստոնեության նման դոգմատիկ կրոն: |
||
Եզդիականությունը շուրջ 200 տարվա ուսումնասիրության պատմություն ունի, սակայն այդպես էլ չի պարզվել այս կրոնական ուղղության և ծագման խնդիրը: Եզդիականության մասին աշխատություններում մենք շատ հաճախ հանդիպում ենք այս կրոնի սինկրետիկ լինելու մասին վկայությունների: Գիտնականների մի մասը սխալ կերպով համարում են, որ եզդիականությունը հանդիսանում է զրադաշտականության, քրիստոնեության, մահմեդականության և նույնիսկ բուդդայականության ու մովսիսականության խառնուրդ: Այս կրոնների ազդեցությունը և դրա հետևանքով առաջացած տարրերը իհարկե կան եզդիականությունում, սակայն դա չի կարելի գերագնահատել: |
Եզդիականությունը շուրջ 200 տարվա ուսումնասիրության պատմություն ունի, սակայն այդպես էլ չի պարզվել այս կրոնական ուղղության և ծագման խնդիրը: Եզդիականության մասին աշխատություններում մենք շատ հաճախ հանդիպում ենք այս կրոնի սինկրետիկ լինելու մասին վկայությունների: Գիտնականների մի մասը սխալ կերպով համարում են, որ եզդիականությունը հանդիսանում է զրադաշտականության, քրիստոնեության, մահմեդականության և նույնիսկ բուդդայականության ու մովսիսականության խառնուրդ: Այս կրոնների ազդեցությունը և դրա հետևանքով առաջացած տարրերը իհարկե կան եզդիականությունում, սակայն դա չի կարելի գերագնահատել: |
||
==''' Մալաք Թավուս'''== (սիրամարգ-հրեշտակ). Այս աստվածության մասին խոսելիս ընդունված է նրան կոչել չարիքի արտահայտություն, սատանայի մարմնավորում և այլն: Դա էլ հիմք է տվել եզդիներին համարել սատանայապաշտներ: |
|||
Ըստ եզդիականության Աստված երկիրը ստեղծել է Մալաք-Թավուսի օգնությամբ և նրա հետ: Սակայն Մալաք-Թավուսի հետ էլ ամեն ինչ պարզ չէ: Որոշ լեգենդներում նա հանդես է գալիս որպես Աստծո օգնական, նրա փոխանորդ, նախկին մերձավոր կամ էլ դրախտից քշված հրեշտակի կերպարով: Սակայն այս վերջին վարկածը, ամենայն հավանականությամբ, տարածվել է մահմեդականնների կողմից: |
|||
Սիրամարգը զրադշտականության մեջ նույնպես համարվել է Ահրիմանի ստեղծածը: |
|||
Ըստ հյուսիսային Իրաքում տարածված սուֆիական մի ավանդության սիրամարգը եղել է չափազանց գեղեցիկ մի թռչուն, սակայն իր գոռոզության համար սատցել է անճոռնի ոտքեր և հեռացվել դրախտից: |
|||
Եզդիներ գլխավոր աստվածությանը սիրամարգի կերպով պատկերելը, հավանաբար, հարկավոր է բացատրել սուֆիական ազդեցությամբ: Սուֆիական գաղափարախոսության մեջ այս թռչունը իմաստության և վեհության խորհրդանիշ է: Պաշտելի Մալաք-Թավուսը մահմեդականների ճնշման տակ դարձել է վտարված հրեշտակի խորհրդանիշ: |
|||
Պետք է նշել, որ, ամենայն հավանականությամբ, սիրամարգի պաշտամունքը ստեղծվել է հնդկական թերակղզում և նախապատմական վաղ ժամանակներում տարածված է եղել նաև Մերձավոր և Միջին Արևելքի ժողովուրդների հավատալիքներում: |
|||
Մալաք-Թավուսը եզդիների ծիսական առարկաների համակարգում պատկերվում է աքաղաղի կերպարանքռվ` ամրացված աշտանակին: Այսպիսի արձանիկներ պահվում են Լալեշում և ամեն տարի ղավալների (եզդի հոգևորականության ստորին դաս) կողմից ման են ածվում եզդիաբնակ շրջաններում: Դրանց միջոցով հավատացյալ համայնքից հանգանակություն է գանձվում` հօգուտ հոգևոր կենտրոնի: Այդ արձանիկները անվանվում են սանջակներ և խիստ գաղտնի են պահվում այլադավաններից |
|||
== '''Շեյխ Ադի (Շեյխ Ադի բին Մուսաֆեր)'''== Մալաք-Թավուսից հետո եզդիական պանթեոնի երկրորդ խոշոր դեմքը Շեյխ Ադին է: Եզդիները նրան համարում են Աստծու առաքյալը և հավատում են, որ նա ստեղծվել է Մալաք-Թավուսի ստվերից: |
|||
Շեյխ Ադին, Մալաք-Թավուսի նման, հանդիսանում է Աստծո փոխանորդը, իսկ որոշ ավանդություններում ստանում է աստծու որոշ ֆունկցիաներ: Հետաքրքիր է այն փաստը, որ Շեյխ Ադին պատմական դեմք է, ծագումով արաբ, Օմայան ազնվական տոհմից: Նրա մասին կարելի է ուշագրավ տեղեկություններ ստանալ արաբական միջնադարյան բազում աղբյուրներից: Մինչև այժմ հայտնի չէ, թե նա ինչու է մտել եզդիական կրոնի սրբերի շարքերը: |
|||
=='''Եզիդ (Սըլթան Էզիդ)''' ==Եզդիական պանթեոնի երրորդ հիմնակն դեմքն է: Գիտական որորշ շրջանակներում տարածված է այն կարծիքը, որ նա մարմնավորում է հին իրանական յազատ-ներին (հին իրանական աստվածություն զոհաբերության արժանի): Ոմանք այս աստվածությանը կապում են Օմայան խալիֆ Եզիդ բին Մուավիայի հետ: Ուսումնասիրողների մի այլ խումբ այս անունը կապում է իրանական Եզդ քաղաքի հետ: |
|||
Եզիդ բին Մուավիան եղել է խալիֆ ընդամենը 3.5 տարի (680-683): Նա չի կատարել որևէ կարևոր կրոնական աշխատանք: Նրա օրոք սպանվել է խալիֆի թեկնածու Ալի իբն Աբու Թալիբի որդին Հուսեյնը` Քերբալայի ճակատամարտում: Դրանից հետո Եզիդ անունով սկսել են շիաները անվանել դավաճաններին, անհավատներիրն և սատանայի հետևորդներին կամ սատանայապաշտներին: Հետաքրքրական է այն փաստը, որ եզիդ բառի այդ նշանակությունները կան նաև հայ գրականության մեջ: Մասնավորպես Սայաթ-Նովայի մոտ: |
|||
Եզդիների թշնամական և մահմեդական հարևաններով շրջապատված լինելը կարող էր նրանց արժանացնել եզիդ կամ եզդիներ կոչմանը: |
|||
== Գրականություն == |
|||
Գ. Ասատրյան, Ա. Փոլադյան Եզդիների դավաննքը, Երևան 1980 |
12:30, 15 Հուլիսի 2010-ի տարբերակ
Եզդիական դավանանքում կան դեռևս շատ բաներ, որոնք պարզված չեն: Այս հետաքրքիր կրոնի մասին կան բազմաթիվ հակասական տեղեկություններ: Օրինակ եզդիական որևէ աստվածության մասին եզդիկան տարբեր լեգենդներում կան տարբեր տեղեկություններ, որոնք միանգամայն հակասում են միմանց, իսկ սրանք էլ կարող են իրենց հերթին հակասել եզդիական հոգևորականների վկայություններին: Սա պայմանավորված է եզդիականության բավական ուշ ծագման, մյուս համաշխարհային կրոնների նման հոգևոր ուժեղ կենտրոն չունենալու հանգամանքով: Եզդիականությունը ավելի շուտ կարելի բնորոշել որպես առանձին հավատալիքների կոմպլեքս, քան իսլամի և քրիստոնեության նման դոգմատիկ կրոն: Եզդիականությունը շուրջ 200 տարվա ուսումնասիրության պատմություն ունի, սակայն այդպես էլ չի պարզվել այս կրոնական ուղղության և ծագման խնդիրը: Եզդիականության մասին աշխատություններում մենք շատ հաճախ հանդիպում ենք այս կրոնի սինկրետիկ լինելու մասին վկայությունների: Գիտնականների մի մասը սխալ կերպով համարում են, որ եզդիականությունը հանդիսանում է զրադաշտականության, քրիստոնեության, մահմեդականության և նույնիսկ բուդդայականության ու մովսիսականության խառնուրդ: Այս կրոնների ազդեցությունը և դրա հետևանքով առաջացած տարրերը իհարկե կան եզդիականությունում, սակայն դա չի կարելի գերագնահատել:
== Մալաք Թավուս== (սիրամարգ-հրեշտակ). Այս աստվածության մասին խոսելիս ընդունված է նրան կոչել չարիքի արտահայտություն, սատանայի մարմնավորում և այլն: Դա էլ հիմք է տվել եզդիներին համարել սատանայապաշտներ: Ըստ եզդիականության Աստված երկիրը ստեղծել է Մալաք-Թավուսի օգնությամբ և նրա հետ: Սակայն Մալաք-Թավուսի հետ էլ ամեն ինչ պարզ չէ: Որոշ լեգենդներում նա հանդես է գալիս որպես Աստծո օգնական, նրա փոխանորդ, նախկին մերձավոր կամ էլ դրախտից քշված հրեշտակի կերպարով: Սակայն այս վերջին վարկածը, ամենայն հավանականությամբ, տարածվել է մահմեդականնների կողմից: Սիրամարգը զրադշտականության մեջ նույնպես համարվել է Ահրիմանի ստեղծածը: Ըստ հյուսիսային Իրաքում տարածված սուֆիական մի ավանդության սիրամարգը եղել է չափազանց գեղեցիկ մի թռչուն, սակայն իր գոռոզության համար սատցել է անճոռնի ոտքեր և հեռացվել դրախտից: Եզդիներ գլխավոր աստվածությանը սիրամարգի կերպով պատկերելը, հավանաբար, հարկավոր է բացատրել սուֆիական ազդեցությամբ: Սուֆիական գաղափարախոսության մեջ այս թռչունը իմաստության և վեհության խորհրդանիշ է: Պաշտելի Մալաք-Թավուսը մահմեդականների ճնշման տակ դարձել է վտարված հրեշտակի խորհրդանիշ: Պետք է նշել, որ, ամենայն հավանականությամբ, սիրամարգի պաշտամունքը ստեղծվել է հնդկական թերակղզում և նախապատմական վաղ ժամանակներում տարածված է եղել նաև Մերձավոր և Միջին Արևելքի ժողովուրդների հավատալիքներում: Մալաք-Թավուսը եզդիների ծիսական առարկաների համակարգում պատկերվում է աքաղաղի կերպարանքռվ` ամրացված աշտանակին: Այսպիսի արձանիկներ պահվում են Լալեշում և ամեն տարի ղավալների (եզդի հոգևորականության ստորին դաս) կողմից ման են ածվում եզդիաբնակ շրջաններում: Դրանց միջոցով հավատացյալ համայնքից հանգանակություն է գանձվում` հօգուտ հոգևոր կենտրոնի: Այդ արձանիկները անվանվում են սանջակներ և խիստ գաղտնի են պահվում այլադավաններից
== Շեյխ Ադի (Շեյխ Ադի բին Մուսաֆեր)== Մալաք-Թավուսից հետո եզդիական պանթեոնի երկրորդ խոշոր դեմքը Շեյխ Ադին է: Եզդիները նրան համարում են Աստծու առաքյալը և հավատում են, որ նա ստեղծվել է Մալաք-Թավուսի ստվերից: Շեյխ Ադին, Մալաք-Թավուսի նման, հանդիսանում է Աստծո փոխանորդը, իսկ որոշ ավանդություններում ստանում է աստծու որոշ ֆունկցիաներ: Հետաքրքիր է այն փաստը, որ Շեյխ Ադին պատմական դեմք է, ծագումով արաբ, Օմայան ազնվական տոհմից: Նրա մասին կարելի է ուշագրավ տեղեկություններ ստանալ արաբական միջնադարյան բազում աղբյուրներից: Մինչև այժմ հայտնի չէ, թե նա ինչու է մտել եզդիական կրոնի սրբերի շարքերը:
==Եզիդ (Սըլթան Էզիդ) ==Եզդիական պանթեոնի երրորդ հիմնակն դեմքն է: Գիտական որորշ շրջանակներում տարածված է այն կարծիքը, որ նա մարմնավորում է հին իրանական յազատ-ներին (հին իրանական աստվածություն զոհաբերության արժանի): Ոմանք այս աստվածությանը կապում են Օմայան խալիֆ Եզիդ բին Մուավիայի հետ: Ուսումնասիրողների մի այլ խումբ այս անունը կապում է իրանական Եզդ քաղաքի հետ: Եզիդ բին Մուավիան եղել է խալիֆ ընդամենը 3.5 տարի (680-683): Նա չի կատարել որևէ կարևոր կրոնական աշխատանք: Նրա օրոք սպանվել է խալիֆի թեկնածու Ալի իբն Աբու Թալիբի որդին Հուսեյնը` Քերբալայի ճակատամարտում: Դրանից հետո Եզիդ անունով սկսել են շիաները անվանել դավաճաններին, անհավատներիրն և սատանայի հետևորդներին կամ սատանայապաշտներին: Հետաքրքրական է այն փաստը, որ եզիդ բառի այդ նշանակությունները կան նաև հայ գրականության մեջ: Մասնավորպես Սայաթ-Նովայի մոտ: Եզդիների թշնամական և մահմեդական հարևաններով շրջապատված լինելը կարող էր նրանց արժանացնել եզիդ կամ եզդիներ կոչմանը:
Գրականություն
Գ. Ասատրյան, Ա. Փոլադյան Եզդիների դավաննքը, Երևան 1980