Դիտել Սկանդինավյան դիցաբանություն էջի աղբյուրը

{{Անաղբյուր}}
[[Պատկեր:Walhall by Emil Doepler.jpg|մինի|Վալհալա` մեռած զինվորների համար նախատեսված դահլիճ]]
{{Սկանդինավիա}}
'''Սկանդինավյան դիցաբանությունն''' իրենից ներկայացնում է [[Գերմանիա|գերմանական]] և սկանդինավյան ցեղերի հեթանոսական հավատալիքները մինչև քրիստոնեության ընդունումը։ Այն հավանաբար սկիզբ է առել [[Ք.ա. 5-րդ դար]]ում։ Առանձնահատուկ վերելք է ապրել [[Վիկինգներ]]ի ժամանակաշրջանում։

Սկանդինավյան դիցաբանության վերաբերյալ տեղեկությունների հիմնական աղբյուր են հանդիսանում 13-րդ դարով թվագրվող [[Ավագ Էդդա|«Ավագ Էդդայի»]] չափածո և [[Կրտսեր Էդդա|«Կրտսեր Էդդայի»]] արձակ տեքստերը։

== Աշխարհի ստեղծման պատմությունը ==

Ամենասկզբում եղել է սև անդունդ [[Գինունգագապ]]ը, որի երկու կողմերում ընկած էին երկու թագավորություն. սառույցի՝ [[Նիֆլհեյմ]] և կրակի՝ [[Մուսպելլհեյմ]]։ Նիֆլհեյմում կար աղբյուր՝ [[Հվերգելմիր]], որից սկիզբ էին առնում տասներկու խոշոր վտակներ։ Ցուրտը ջուրը դարձնում էր սառույց, սակայն աղբյուրն անդադար հարվածում էր՝ շարժելով սառցաբեկորները դեպի Մուսպելլհեյմ։ Երբ սառույցը մոտեցավ կրակի թագավորությանը, սկսեց հալվել։ Կայծերը որ դուրս էին թռչում հարևան թագավորությունից, խառնվեցին ջրի հետ։ Առաջացան [[Իմիր]] հսկան և [[Աուդումլա]] երինջը։ Իմիրի քրտինքից առաջացան տղամարդն ու կինը, իսկ ոտքերից` որդին։ Դրանք առաջին եղյամե հսկաները`[[հրիմտուրսեններ]]ն էին։ Աուդումլա կովը լիզում էր եղյամապատ աղահամ քարերը, որպեսզի իր կաթով կերակրի Իմիրին։ Նրա լեզվի ջերմությունից և քարերի սառնությունից ծնվեց [[Բուրի]]ն։ Նրա որդին՝ [[Բյոր]]ը, կնության վերցրեց Իմիրի թոռնուհուն՝ հսկա [[Բեստլա]]յին, ով երեք որդի ծնեց՝ ասեր [[Օդին (դիցաբանություն)|Օդինին]], [[Վիլի]]ին և [[Վե]]ին։ Ասերը սպանեցին իրենց նախապապին՝ Իմիրին, իսկ նրա մարմնից ստեղծեցին [[Միդգարդ]]ը. մսից՝ հողը, ոսկորներից՝ լեռները, մազերից՝ բույսերը, ուղեղից` ամպերը, գանգից՝ երկնակամարը, որի չորս ծայրերից յուրաքանչյուրը ոլորեցին եղջյուրի տեսքով ու քամի դրեցին միջին։ Իմիրի վերքերից այնքան արյուն հոսեց, որ խեղդվեցին բոլոր եղյամե հսկաները և նույնիսկ Աուդումլան։ Փրկվեցին միայն Բելգերմիրը և նրա կինը, ովքեր սկիզբ դրեցին հրիմտուրսենների նոր սերնդին։

Ստեղծելով աշխարհը՝ Օդինը և նրա եղբայները որոշեցին բնակեցնել այն։ Ծովափին նրանք հայտնաբերեցին երկու ծառ՝ [[հացենի]] և [[լաստենի]] (այլ աղբյուրներով՝ [[ուռենի]]) ։ Հացենուց ստեղծեցին տղամարդուն, իսկ լաստենուց՝ կնոջը։ Այնուհետև [[Օդին (դիցաբանություն)|Օդին]]ը նրանց կյանք տվեց, [[Վիլի]]ն` միտք, [[Վե]]ն` արյուն։ Այդպես ստեղծվեցին առաջին մարդիկ. տղամարդու անունն էր Ասկ, կնոջ անունը՝ Էմբլա (տե'ս՝ [[Ասկ և Էմբլա]])։

Ծովից այն կողմ՝ Միդգարդից արևմուտք, ասերը ստեղծեցին [[Յոտունհեյմ]] երկիրը և տվեցին այն կառավարելու [[Բելգերմիր]]ին և նրա սերունդներին։

Ասերը գնալով շատանում էին։ Նրանք իրենց համար երկիր ստեղծեցին, որն անվանեցին [[Ասգարդ]]։

== Աշխարհի կառուցվածքը ==
«[[Ավագ Էդդա]]յի» առաջին մասում՝ [[Վելվայի Մարգարեությունը|Վելվայի Մարգարեությունում]], հիշատակվում են 9 աշխարհներ.
=== Աշխարհներ, երկրներ ===
* [[Ասգարդ]] - [[ասեր]]ի` աստվածների երկիրը, գտնվում է երկնքում։
* [[Վանահեյմ]] - [[վաներ]]ի երկիրը։
* [[Յոթունհեյմ]] - [[Յոթուններ|յոթուն-հսկաների]] երկիրը, գտնվում է [[Միդգարդ]]ից արևելք
* [[Ուտգարդ]] - տրանսցենդենտալ աշխարհ, ենթադրվում է, որ տեղակայված է [[Յոտունհեյմում|Յոթունհեյմում]]
* [[Լեսալվհեյմ]] - լուսավոր [[ալվ]]երի երկիրը
* [[Միդգարդ]] - միջին երկիր, բնակեցված է մարդկանցով (Երկիր)
* [[Մուսպելլհեյմ]] - կրակի երկիր, որի մուտքի մոտ նստած է [[Սուրտ]] (սև) հսկան, [[Ռագնարյոկ]]ի ժամանակ «Մուսպելլի որդիները» կքայլեն [[Բիվրյոստ]] կամրջի վրայով, և այն կքանդվի։
* [[Նիֆլհեյմ]] - հավերժական սառույցի և խավարի երկիր, գոյություն ուներ դեռևս աշխարհի արարումից առաջ
* [[Սվարտալվհեյմ]] - [[ցվերգներ]]ի անդրերկրյա երկիրը
* [[Հելհեյմ]] - անդրաշխարհ, մեռածների թագավորություն, [[Հել]]ի տիրույթն է։
=== Աշխարհագրական մարմինները ===
* [[Բիվրյոստ]] - կամուրջ-ծիածան, [[Միդգարդ]]ը միացնում է [[Ասգարդ]]ին
* [[Վալհալա]] - պալատ Ասգարդում` խրախճանքների հսկայական դահլիճով, պատկանում է [[Օդին (դիցաբանություն)|Օդին]]ին։ Ըստ լեգենդի՝ այնտեղ են գնում մարտում զոհված զինվորները։
* [[Վիգրիդ]] - հարթություն, որտեղ [[Ռագնարյոկ]]ի ժամանակ կհանդիպեն ասերը, ալվերը, [[էյնհերիներ]]ը, յոթունները, Սուրտը, Հելը՝ իրենց զորքերով։
* [[Հվերգելմիր]] - աղբյուր, որ սկիզբ է առնում [[Նիֆլհեյմ]]ից և թափվում է [[Գինունգագապ]]։
* [[Գինունգագապ]] - անդունդ, որտեղ ծնվել է հսկա [[Իմիր]]ը։
* [[Գիմլե]] - Վալհալայից էլ ավելի լավ, լավագույն ապարանքը, ուր գնում են մահացածների հոգիները։ Միակ վայրն է, որ Ռագնայոկի ժամանակ փրկվելու է Սուրտի կրակից։ Այստեղ պետք է ապաստանեն նաև Ռագնարյոկից հետո կենդանին մնացածները։
* Գյոլ - գետ, որն առանձնացնում է ողջերի աշխարհը մեռածների աշխարհից։
* [[Իգգդրասիլ]] - հսկա հացենի, աշխարհի ծառ, որը միացնում է բոլոր աշխարհները
* [[Երկաթե անտառ]] - անտառ Յոթունհեյմում։ Այնտեղ [[Անգրբոդա]]ն ծնել է [[Լոկի]]ի երեխաներին։

== Պանթեոն ==
Սկանդինավյան դիցաբանության մեջ գերագույն աստված էր համարվում [[Օդին (դիցաբանություն)|Օդին]]ը։ Բացի Օդինից կային ևս 12 աստվածներ` [[Թոր]], [[Բալդր]], [[Տյուր]], [[Հեյմդալլ]], [[Բրագի]], [[Հյոդ]], [[Վիդար]], [[Վալի]], [[Ուլլ]], [[Նյորդ]], [[Ֆրեյր]], [[Լոկի]]։ Հիմնական կանացի կերպարները` [[Ֆրիգգ]] (Օդինի կինը, բախտի խորհրդանիշը), [[Ֆրեյա]] (սիրո աստվածուհին), [[Իդուն]] (անմահական ոսկե խնձորների պահապանը), ոսկեմազ [[Սիֆ]] (Թորի կինը, պտղաբերության խորհրդանիշը) և այլն։
* '''[[Ասեր]]''' — Գլխավոր աստվածները՝ Օդինի գլխավորությամբ, ապրում են [[Ասգարդ]]ում` ասերի երկրում, որը գտնվում է երկնքում։
* '''[[Վաներ]]''' — աստվածներ, որոնք կապված են պտղաբերության հետ, որոշ ժամանակ թշնամացած են եղել [[ասեր]]ի հետ։
* '''[[Թուրսեր]]''' (հսկաներ) — չարի մարմնավորում, ասերի (բարու մարմնավորում) հակառակորդները։
* '''[[Ալվեր]]''' — բնության հոգիներ, բաժանվում են լուսավորների (էլֆեր), դվորֆերի (թզուկներ) և մութ ցվերգների։
* [[Նորներ]] — Մարդկային ճակատագրի երեք աստվածուհիները։
** [[Ուրդ]] («ճակատագիր»),
** [[Վերդանդի]] («դառնալը»),
** [[Սկուլդ]] («պարտք»)։
* [[Վալկիրիա (դիցաբանություն)|Վալկիրիաներ]] — 12 ռազմուհիներ Օդինի շքախմբից, ովքեր հետևում են մարտերին և զոհված զինվորների հոգիներն ուղեկցում Վալհալա։
** [[Բրյունհիլդա]] — անմահությունից զրկված վալկիրիա, Սիգուրդի (Զիգֆրիդ) սիրելին և Գուննար արքայի կինը։
** [[Հեյրսկյոգուլ]]
** [[Հյոնդուլ]]
** [[Գունն]]
** [[Լիոդ]] — հսկա [[Գրիմնիր]]ի դուստրը, Վոլսունգի կինը
** [[Թրուդ]] (Þrúðr) — Թորի և Սիֆի դուստրը
** [[Սկյոգուլ]]
** [[Հիլդ]]
** [[Սիգրդրիվա]]
** [[Սվավա]]

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.microsoft.com/games/ageofmythology/ ''Age of Mythology'' խաղի կայքը ]

[[Կատեգորիա:Սկանդինավյան դիցաբանություն]]