Դիտել Սիքստինյան կապելլա էջի աղբյուրը

{{Տեսարժանություն
| Տեսակ = 
| Հայերեն անվանում = Սիքստինյան կապելլա 
| Բնագիր անվանում = {{lang-la|Sacellum Sixtinum}}, {{lang-it|Cappella Sistina}}
| Պատկեր = Sistina-interno.jpg
| Պատկերի նկարագրում = 
| Պատկերի լայնություն = 220px
|Կարգավիճակ = 
| Երկիր = Իտալիա
| Երկիր2 = Վատիկան
| Տեղագրության անվանում = 
| Տեղագրություն           = 
|Կրոնադավանություն = կաթոլիկ 
|Թեմ = 
|Բարեվայելություն =  
|Շքանշանային ենթարկում = 
|Վանքի տեսակ = 
|Շինության տեսակ = Տաճար
|Նախագծի հեղինակ = Բաչո Պոնտելլի<ref name="EHT2006_313"/>
|Շինարար = Ջորջե դե Դոլչի<ref name="EHT2006_313"/>
|Հիմնադիր = Հռոմի պապ Սիքստոս IV
|Առաջի հիշատակում = 
|Հիմնադրում = 
|Հիմնական թվականներ = {{Տեսարժանություն/Թվականներ||||||}}
|Վերացված է = 
|Շինարարության սկիզբ = 1473<ref name="EHT2006_313"/>
|Շինարարության վերջ = 1481<ref name="EHT2006_313"/>
|Շինություններ = {{Տեսարժանություն/Շինություններ||||||}}
|Կցաշինություններ = 
|Հայտնի բնակիչներ = 
|Մասունքներ = 
|Վանահայր = 
|Վիճակ = Գործող
|Կայք = 
|Commons = 
}}

[[Պատկեր:Cappella Sistina - 2005.jpg|thumb|Սիքստինյան կապելլայի տեսքը վերևից|250x250փքս]]

'''Սիքստինյան կապելլա''' ({{lang-la|Sacellum Sixtinum}}, {{lang-it|Cappella Sistina}}), մատուռ [[Վատիկան]]ում։ Կառուցվել է [[1473]]-[[1481]] թվականներին [[Ջորջե դե Դոլչի]] ճարտարապետի կողմից՝ [[Հռոմի պապ]] [[Սիքստոս IV]]-ի պատվերով, որից էլ ստացել է անունը։ Սիքստինյան կապելլան զարդարված է Միքելանջելոյի որմնանկարներով, ինչը դարձրել է այն հայտնի զբոսաշրջային վայր։ Այժմ Սիքստինյան կապելլան թանգարան է, [[Վերածնունդ|Վերածննդի]] դարաշրջանի երևելի հուշարձան, որն օգտագործվում է [[կոնկլավ]]ների ժամանակ, որոնց ընթացքում [[կարդինալ]]ներն ընտրում են նոր Հռոմի պապ։ Սիքստինյան կապելլայի երգչախումբը համաշխարհային ճանաչում ունեցող կաթոլիկ պրոֆեսիոնալ եկեղեցական երգչախումբ է։

== Պատմություն ==
[[Պատկեր:Sixtus IV.png|thumb|100px|left|Հռոմի պապ [[Սիքստոս IV]]]]
Սիքստինյան կապելլան կառուցվել է այն վայրում, որտեղ մինչ այդ գոյություն ուներ «Մեծ կապելլա»-ն ({{lang-it|Cappella Maggiore}}), որում [[Միջնադար]]ում հավաքվում էր պապի արքունիքը, որը կազմված էր շուրջ երկու հարյուր անդամներից՝ [[կարդինալ]]ներից, տարբեր կրոնական միաբանությունների ներկայացուցիչներից և երևելի ընտանիքներից։ Հռոմի պապ [[Սիքստոս IV]]-ը զգուշանում էր ռազմական վտանգից [[Ֆլորենցիական հանրապետության]] [[Մեդիչի ընտանիք]]ի կողմից, որոնց հետ լարված հարաբերությունների մեջ էր, և [[Մուհամմեդ II]]-ից, որի զորքերը սպառնում էին Իտալիայի արևելյան ափերին։ Ուստի նա որոշեց ամրացնել այդ շինությունը։ Նախագիծը կազմեց Բաչչո Պոնտելլին, իսկ աշխատանքներն իրականացվում էին Ջորջե դե Դոլչիի ղեկավարությամբ<ref name="EHT2006_313">{{Harvnb|Ekelund|Hébert|Tollison|2006|p=313}}</ref>։ Նախագծով ուղղանկյուն շինության պատերը զարդարված էին նկարազարդումներով, որոնք կատարված էին [[1481]]-[[1483]] թվականներին Սիքստոս IV պապի պատվերով [[Սանդրո Բոտիչելլի]]ի և [[Պինտուրիկիո]]յի կողմից։ [[1508]]-[[1512]] թվականներին Հռոմի պապ [[Հուլիոս II]]-ի պատվերով [[Միքելանջելո]]ն կամարամահիկներով և կաղապարահանումներով նկարազարդեց աղեղակամարները<ref name="Shearman">John Shearman, "The Chapel of Sixtus IV". In {{Harvnb|Pietrangeli|1986}}</ref>։ 1512 թվականի հոկտեմբերի 31-ին Հռոմի պապ Հուլիոս II-ը հանդիսավոր պատարագ մատուցեց Սիքստինյան կապելլայի աղեղնակամարների որմնանկարների ստեղծման պատվին։ 2012 թվականի հոկտեմբերի 31-ին՝ նույն ժամին, Հռոմի պապ [[Բենեդիկտոս XVI]] կրկնեց հանդիսավոր արարողությունը կապելլայի 500-ամյակի պատվին։

Իսկ [[1536]]-[[1541]] թվականներին [[Միքելանջելո]]ն նկարազարդեց խորանի պատը՝ [[Ահեղ դատաստան]] որմնանկարով՝ Հռոմի պապ [[Պողոս III]]-ի պատվերով<ref>Helen Gardner, p. 469</ref><ref>Robert Coughlan, ''The World of Michelangelo'', Time-Life International, (1966) p. 116</ref>։ [[15-րդ դար]]ի վերջից Կապելլայում անցկացվում են [[կոնկլավ]]ներ։ Կապելլայում անցկացված առաջին կոնկլավը [[1492]] թվականինն էր, որտեղ Հռոմի պապ ընտրվեց [[Ալեքսանդր VI]]-ը։ Կապելլան օծվեց [[1483]] թվականի [[օգոստոսի 15]]-ին՝ [[Աստվածածնի վերափոխման տոն]]ին<ref name="Pietrangeli1986">{{Harvnb|Pietrangeli|1986|p=28}}</ref><ref>{{Citation|last=Monfasani|first=John|year=1983|title=A Description of the Sistine Chapel under Pope Sixtus IV|journal=Artibus et Historiae|volume=4|issue=7|pages=9–18|issn=0391-9064|url=http://www.artibusethistoriae.org/?menu=art&gdzie=artibusChapterResult&id=68|doi=10.2307/1483178|publisher=IRSA s.c.|postscript=.|jstor=1483178 }}</ref>։

== Որմնանկարներ ==
[[Պատկեր:Lightmatter Sistine Chapel ceiling.jpg|thumb|Սիքստինյան կապելլայի առաստաղը|250x250փքս]]
{{Հիմնական|Սիքստինյան կապելլայի որմնանկարների ցանկ}}
Հռոմի պապի և Լորենցի Մեդիչիի բարեկամանալուց հետո (Պացցիի դավադրությունից երկու տարի անց) ֆլորենցիացի նկարիչների մի խումբ հրավիրվեց Հռոմ, ովքեր ումբրիացի վարպետների հետ 1481-1483 թվականների նկարազարդեցին Սիքստինյան կապելլայի պատերը։ Դրանք էին [[Սանդրո Բոտիչելլի|Բոտիչելլին]], [[Պերուջինո]]ն, [[Գիրլանդայո]]ն և [[Կոզմիո Ռոսսելի]]ն, իրենց օգնականների մասնակցությամբ՝ [[Պինտուրիկիո]], [[Լուկա Սինյորելլի|Սինյորելլի]], [[Բարտոլոմեո դելլա Գատտա]], [[Դավիթ Գիրլանդայո|Դավիդ Գիրլանդայո]], [[Պիերո դի Կոզմիո]], [[Բիաջիո դ'Անտոնիա]]։ Այս որմնանկարներում կային բազմաթիվ դիմանկարային կերպարներ (պահպանված 12 որմնանկարներում հաշվվում է հարյուրից ոչ պակաս)։ Ի սկզբանե եղել է 16 որմնանկար, պահպանվել է 12-ը։
[[Պատկեր:Creación de Adám.jpg|250x250px|thumb|[[Ադամի արարումը]]]]
# Քրիստոսի պատմություն
## Մկրտություն ([[Պիետրո Պերուջինո]])
## Քրիստոսի փորձությունը ([[Դոմենիկո Գիրլանդայո]])
## Առաքյալների կանչումը ([[Սանդրո Բոտիչելլի]])
## Լեռնային քարոզ ([[Կոզմիո Ռոսսելի]])
## Գաղտնի երեկո ([[Կոզմիո Ռոսսելի]])
## Բանալիների հանձնումը Պետրոս առաքյալին ([[Պիետրո Պերուջինո]])
# Մովսես պատմություն
## Եգիպտոսում հրեա երեխաների կոտորածը և Մովսեսի կանչումը ([[Սանդրո Բոտիչելլի]])
## Մովսեսի որդու թլփատումը ([[Պիետրո Պերուջինո]])
## Անցում Կարմիր ծովով ([[Կոզմիո Ռոսսելի]])
## Պատվիրանների նվիրաբերումը և ոսկե ցլիկը ([[Կոզմիո Ռոսսելի]])
## Ընդդեմ Մովսեսի օրենքներ ([[Սանդրո Բոտիչելլի]])
## Մովսեսի մահը ([[Լուկա Սինյորելլի]])

== Երգչախումբ ==
[[Պատկեր:CoroSistina 1.jpg|thumb|250x250px|Սիքստինյան կապելլայի երգչախումբը]]
Սիքստինյան կապելլայում գործում է տղամարդկանց երգչախումբ (ներառյալ տղաները), որը հայտնի է որպես պապի կապելլա ({{lang-it|capella pontificia, capella papale}}. հաճախ անվանվում է «Սիքստինյան կապելլա» {{lang-it|capella Sistina}})՝ կաթոլի եկեղեցու ամենաերևելի պրոֆեսիոնալ երգչախմբերից մեկը։ Պապական կապելլան, որը մտածված է (պատմական ընդմիջումից հետո) որպես միջնադարյան պապական [[Schola cantorum]]-ի շարունակություն, հիմնադրվել է 1471 թվականին Սիքստոս IV-ի կողմից («Collegio dei Cappellani cantori» անվանումով) և ի սկզբանե կազմված էր 24 անդամից։ Նոր երգչախմբով առաջին պատարագը Սիքստոսը մատուցեց 1483 թվականի օգոստոսի 15-ին՝ Աստվածածնի վերափոխման տոնին։ 16-րդ դարում պապական կապելլային անդամակցումը բավականին պատվաբեր (և եկամտաբեր) էր կաթոլիկ Եվրոպայի բոլոր երաժիշտների համար. այստեղ ծառայել են [[Ժոսկեն Դեպրե]]ն, [[Կրիոստոբալ դե Մորալես]]ը, [[Ջովաննի Մարիա Նանինո]]ն և այլք։ 16-րդ դարից 18-րդ դարի կեսերն այստեղ աշխատած Վերածննդի դարաշրջանի մի քանի խոշոր երգահաններ միավորվում են [[Հռոմեական դպրոց]] հասկացության մեջ։ Ներկայիս «Cappella musicale pontificia Sistina» անվանումը հաստատվել է 19-րդ դարից։

Ժամանակակից «Սիքստինյան կապելլան» համերգային մեծ երգչախումբ է, որը կատարում է ոչ միայն [[Հռոմեական դպրոց]]ի երգահանների ստեղծագործությունները, այլև ցանկացած երգչախմբային երաժշտություն, այդ թվում՝ նաև 20-21-րդ դարերի երգահանների։ Միակ բանը, որ կապում է երգչախմբին պատմական նախատիպի հետ, սեռային սահմանափակումն է (միայն տղամարդիկ և երեխաներ) և երգեցողության ժամանակ գործիքային ուղեկցության բացակայություն։

== Վերականգնում ==
Սիքստինյան կապելլայի որմնանկարները մի քանի անգամ ենթարկվել են վերականգնման, որոնցից ամենավերջինն անցկացվեց 1980-1994 թվականներին։ Սա խորը ազդեցություն թողեց արվեստի սիրահարների և պատմաբանների վրա՝ առաջ բերելով հակասական արձագանքներ, քննադատություն և վեճեր։
[[Պատկեր:Sistine Chapel Daniel beforandafter.jpg|thumb|center|500px|Դանիել. վերականգնումից առաջ և հետո]]

== Պատկերասրահ ==
<center><gallery widths="200px" heights="125px">
File:Pietro Perugino 037.jpg|Մկրտություն
File:Sandro Botticelli 036.jpg|Քրիստոսի փորձությունը
File:Ghirlandaio, Domenico - Calling of the Apostles - 1481.jpg|Առաքյալների կանչումը
File:Cosimo Rosselli Sermone della Montagna.jpg|Լերան քարոզը
File:Cosimo Rosselli Ultima cena.jpg|Խորհրդավոր ընթրիք
File:Pietro Perugino 034.jpg|Բանալիների հանձնումը
File:Sandro Botticelli 032.jpg|Մովսեսի կանչումը
File:Perugino, Pietro - Moses's Journey into Egypt and the Circumcision of His Son Eliez - c. 1482.jpg|Մովսեսի որդու թլփատումը
File:Cosimo Rosselli Attraversamento del Mar Rosso.jpg|Անցում ծովով
File:Cosimo Rosselli le Tavole della Legge.jpg|Պատվիրանների նվիրաբերումը
File:Botticcelli, Sandro - The Punishment of Korah and the Stoning of Moses and Aaron - 1481-82.jpg|Ընդդեմ օրենքների
File:Signorelli, Luca - Moses's Testament and Death - 1481-82.jpg|Մովսեսի մահը
</gallery></center>

== Տես նաև ==
* [[Սիքստինյան կապելլայի որմնանկարների ցանկ]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
== Արտաքին հղումներ ==
{{commons|Sistine Chapel}}
* [http://mv.vatican.va/3_EN/pages/CSN/CSN_Main.html Վատիկանի թանգարանների կայքէջ]
* [http://www.christusrex.org/www1/sistine/0-Tour.html Նախագիծն ու լուսանկարներ]
* [http://www.kfki.hu/~arthp/tours/sistina/ На сайте Web Gallery of Art]
* [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/europe/560315.stm Կապելլայի վերականգնման ժամանակագրությունը BBC-ում]
* [http://www.arches.uga.edu/~msopal29/ Վերակագնման հիմնարար լինելու շուրջ բանավեճ] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20050425004311/http://www.arches.uga.edu/~msopal29/ |date=2005-04-25 }}
* [http://www.vatican.va/various/cappelle/sistina_vr/index.html Սիքստինյան կապելլան 3D-ով]
* [http://www.cappellamusicalepontificia.va/ Սիքստինյան կապելլայի երգչախմբի պաշտոնական կայքէջ]
* [http://www.cappellamusicalepontificia.va/ubi_petrus_ibi_ecclesia.html Ubi Petrus, ibi Ecclesia. Սիքստինյան կապելլայի երգչախմբի համերգը (2012)]{{Չաշխատող արտաքին հղում|bot=InternetArchiveBot }}
{{Արտաքին հղումներ}}

{{Հռոմի տեսարժան վայրեր}}
{{Պապական խորհրդանիշեր և ծիսակարգեր}}

[[Կատեգորիա:Վատիկան]]
[[Կատեգորիա:Ռոմանական ճարտարապետություն]]