Դիտել Սիոնիզմ էջի աղբյուրը

[[Պատկեր:David BG.jpg|աջից|մինի|220px|[[Դավիդ բեն Գուրիոն]]ը՝ [[Իսրայել]]ի առաջին վարչապետը]]
'''Սիոնիզմ''' ({{lang-he|צִיּוֹנוּת}}, ''ցիյոնութ''՝ [[Երուսաղեմ]]ում գտնվող [[Սիոն]] լեռան անվանումից), [[19-րդ դար]]ում հիմնված հրեական ազգային շարժում։ Նրա նպատակն էր Պաղեստինյան տարածքներում վերականգնել հրեական պետությունը։ Ամբողջ երկու հազարամյակ հրեա ժողովուրդը, ապրելով գաղութում, իր հույսը չէր կորցնում երբևիցե վերադառնալ իրենց պատմական հայրենիք՝ Էրեց - Իսրայել ({{lang-he|ארץ ישראל}}՝ Իսրայել երկիր)։ Նույնիսկ իրենց աղոթքներում էին ասում. «Հաջորդ տարի [[Երուսաղեմ]]ում»։

== Սիոնիզմ եզրույթ ==
Սիոնիզմ տերմինն առաջին անգամ օգտագործել է հրապարակախոս [[Նաթան Բիրինբաում]]ը [[1892]] թվականի [[հունվարի 23]]-ին [[Վիեննա]]յում, իսկ որպես քաղաքական տերմին [[Թեոդոր Հերցլ]]ի կողմից իր «Հրեական պետություն» ({{lang-de|Der Judenstat}}) աշխատությունում։ «Հրեական պետություն» աշխատության ստեղծմանը նպաստում էր նաև այն փաստը, որ այդ շրջանում մեծ թափ ստացավ հրեաների ձուլումը տեղի բնակչության հետ, նոր սերունդը իր հայրենիքը համարում էր ոչ թե [[Պաղեստին]]ը, այլ այն երկիրը, որտեղ բնակվում էին, համակերպվել էին տվյալ պայմաններին։ Շատանում էին նաև խառը ամուսնությունները, որն էլ հանգեցնում էր հրեա ազգի ոչնչացմանը։ Այդ պատճառով էլ անհրաճեշտ էր «հրեական պետություն» ստեղծել [[Սիոն]] լեռան մոտ։

== Գաղափարախոսության պատճառներ ==
[[19-րդ դար]]ում ամբողջ աշխարհում հրեաների թիվը 10 միլիոն էր, որի 90% բնակվում էր [[Ավստրո-Հունգարական կայսրություն|Ավստրիայում]], [[Լեհական թագավորություն|Լեհաստանում]], [[Ռուսական կայսրություն]]ում, [[Գերմանիա]]յում, [[Ֆրանսիա]]յում, [[Անգլիա]]յում և այլն։ Մասնավորապես Ռուսական կայսրության տարածքում, այդ թվում՝ ժամանակակից Ռուսաստանում, Ուկրաինայում ու Բելառուսում, բնակվում էր շուրջ 4 միլիոն հրեա։ Միլիոնանոց գաղութներ էր նաև Ավստրո-Հունգարական կայսրությունը. Հունգարիայում, Ավստրիայում ու Տրանսիլվանիայում բնակվող հրեաների թիվն անցնում էր 3 միլիոնից։
[[Պատկեր:Asefathanivharim.jpg|մինի|ձախից]]

[[Հրեաներ]]ը ապրում էին համայնքներով, զրկված էին շատ իրավունքներից, որոնք տրված էին տվյալ երկրի բնակիչներին։ Նրանց մոտ լուրջ խնդիրներ են ծագում՝ ապրելու, կրթություն ստանալու, աշխատանք գտնելու հետ։ Նրանց [[հասարակություն]]ում չէին ընդունում։ Առևտրական հարաբերությունները, կենտրոնացված պետությունների առաջացումը, հետագայում նրանց ազատագրումը հանգեցնում են համայնքի (ghetto) որպես կրոնա-էթնիկական միավորի թուլացմանը։

[[19-րդ դար]]ում մեծ թափ է ստանում ձուլումը. հրեաներից շատերը հնարավորություն են ստանում գյուղերից տեղափոխվել քաղաք, կրոնափոխ էին լինում, սակայն ոչ բոլոր դեպքերում էին նրանք իրենց կամքով դիմում այդ քայլին. նրանք ստիպված էին դիմում այդ քայլին, չմտածելով հետևանքների մասին։ Իսկ այս դեպքում նրանք հալածանքների էին ենթարկվում իրենց հոգևոր առաջնորդի կողմից, քանի որ նրանց միակ նպատակն էր պահպանել հրեական համայնքները։ Նման ճակատագիր ունեցող հրեաներին մեղադրում էին եսասիրության մեջ, քանի որ նրանք չէին մտածում իրենց ազգակիցների մասին և ետ էին կանգնում իրենց նպատակից. հրեա ժողովրդի ազատագրման և [[Իսրայել]] պետության ստեղծման։

Այն ամենը, ինչ կատարվում էր [[Արևմտյան Եվրոպա|Արևմտյան]] և [[Արևելյան Եվրոպա]]յում, անհանգստացնում է հրեաներին, հատկապես երիտասարդությանը, որը մտահոգված էր իր վաղվա օրով, քանի որ դեպքերի նման զարգացումները կհանգեցնեն շատ ողբերգական հետևանքների։ Այդ նպատակով նրանք սկսում են ակտիվ գործունեություն ծավալել. ստեղծում են բազմաթիվ խմբակներ կազմակերպություններ, որի հավաքների ընթացքում քննարկում էին այն հրատապ խնդիրները, որի առջև կանգնած էր հրեա ժողովուրդը, փորձում էին ելք գտնել, ինչպես նաև մշակել հնարավոր տարբերակներ՝ [[Պաղեստին]] ներգաղթելու համար։

[[1948]] թվականի [[մայիսի 14]]-ին Իսրայել պետության հռչակումով վերջ դրվեց հրեական ազգային օջախ Պաղեստինում ստեղծելու սիոնիստական շարժման երկարատև պայքարին։ Իսրայել պետությունը դարձավ քաղաքական գաղափարի նյութականացման յուրահատուկ օրինակ։ Առհասարակ Իսրայելը մշտապես գտնվել է արաբական աշխարհի և հարևան պետությունների ուշադրության կենտրոնում, բախվել լուրջ սպառնալիքների հետ, ստիպված է եղել միջոցներ ձեռնարկել անվտանգության ապահովման համար։ Հրեա ժողովուրդը մշտապես գտնվել է քաղաքական լարվածության կենտրոնում։

== Սիոնիզմի նպատակներ ==
Սիոնիզմի հիմնական նպատակն էր հրեաների ազգային զարթոնքի իրականացումը և նրանց դեպի [[Պաղեստին]] գաղթը՝ հրեական պետություն ստեղծելու համար։ Թեև սիոնիստական կազմակերպության այս գաղափարը ուղղված էր, անմիջականորեն, հրեաների հայրենիքի ստեղծմանը, այնումենայնիվ սիոնականության՝ պետության գաղափարական հիմք դառնալը, բերեց նրան, որ [[Իսրայել]] պետության ստեղծման պահից սկսած հրեաները հակված չէին իրենց պետությունը համարել զուտ մի պետություն կամ հայրենիք աշխարհի բոլոր [[հրեաներ]]ի համար, այլ այն համարում են օրինական հրեական պետություն, հիմք ընդունելով [[Ժողովրդավարություն|ժողովրդավարության]] ժամանակակից հիմունքները։

[[Պատկեր:Star of David.svg|մինի]]
Դեռևս հին ժամանակներում Պաղեստինը եղել է հրեական թագավորության հոգևոր և քաղաքական կենտրոնը, հրեաները մշտապես Պաղեստինի հետ պահել են իրենց հոգևոր-մշակութային կապերը, և այս մշտական կապերն են [[հրեական մշակույթ]]ի պահպանման խթան հանդիսացել։ Այս ամենը տեղի է ունեցել այն ժամանակաշրջանում, երբ հրեաները սփռված են եղել աշխարհով մեկ՝ [[Եվրոպա]]յում, [[ԱՄՆ]]-ում, [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսաստանում]] և երբևիցե չէին տեսել իրենց նախնիների հողը։ Չնայած այս ամենին Պաղեստինում եղել են հրեական համայնքներ՝ [[Երուսաղեմ]]ում, [[Սաֆեդ]]ում, [[Նաբլուս]]ում։ Այս համայնքները ժամանակա առ ժամանակ համալրվել են ներգաղթող հրեաների կողմից. հիմնականում դրանք եղել են հոգևորականները, որոնք ցանկացել են իրենց վերջին օրերը անցկացնել հրեական հոգևոր կենտրոնին՝ Երուսաղեմին մոտ։

Հրեական հարցը մշտապես օգտագործվել է գերտերությունների կողմից քաղաքական նպատակներով։ Առաջինը օգտագործել է [[Նապոլեոն]]ը դեռևս [[18-րդ դար|18]]-[[19-րդ դար]]երում, ով, քաղաքական նպատակներ հետապնդելով, առաջարկեց հրեաներին իրեն միանալ Պաղեստին վերադառնալու նպատակով։ Նմանատիպ քաղաքականություն օգտագործեց նաև [[Անգլիա]]ն։ Սակայն գոյություն ունի մի վարկած, ըստ որի, քաղաքական ուշադրությունը Պաղեստինի նկատմամբ ուղղակիորեն օգտագործվեց հրեաների կողմից, որոնք ամենևին էլ չէին պատրաստվում հրաժարվել բոլոր այն արտոնություններից, որոնք նրանց ընձեռնել էր ստեղծված քաղաքական իրողությունը։

Գոյություն ունեն հրեական պետության ստեղծման զանազան քաղաքական գաղափարներ և նախագծեր, սակայն քաղաքական և սոցիալական հենարան չունենալով ի կատար չէին ածվում։

== Թեոդոր Հերցլ ==
[[Թեոդոր Հերցլ]]ը մշակեց շարժման հիմնական ստրատեգիական նպատակները, մեծ աշխատանք տարավ իր գերագույն խնդրին ու նպատակին հասնելու համար։ Հերցլը սկսում է հետաքրքրվել սիոնականությունով բավականին ուշ՝ կապված [[Ֆրանսիա]]յում հրեա Դրեյֆուսի դատավարության հետ, որին մեղադրում էին [[Գերմանիա]]յի համար հետախուզական աշխատանքներ տանելու մեջ և անարդարացիորեն դատում են։
[[Պատկեր:Theodor Herzl.jpg|մինի|ձախից|[[Թեոդոր Հերցլ]]]]

Դրեյֆուսի դատավարությանը ներկա է լինում նաև Թեոդոր Հերցլը՝ որպես լրագրող։ Տեսնելով այդ և այն հակահրեական տրամադրությունները, որոնք առկա էին Ֆրանսիայում՝ սկսում է ուսումնասիրել հարցի էությունը։ Սա էլ հիմք է հանդիսանում նրա սիոնիստական բուռն գործունեություն ծավալելու և այս իրավիճակից ելք գտնելու համար։ Հերցլը, ով սկզբանական շրջանում կողմ էր հրեաների ձուլմանը, այս դեպքերից հետո սկսում է լուրջ անհանգստանալ հրեա ժողովրդի ապագայի մասին։ Նա միակ ելքը տեսնում էր հրեական պետություն ստեղծելու մեջ։ Իր մտքերը Թեոդոր Հերցլը շարադրում է «Հրեական պետություն» աշխատության մեջ։ Հերցլի նպատակն էր ստանալ օրինական իրավունք [[Արգենտինա]]յում կամ [[Պաղեստին]]ում հրեական «օջախ» հիմնելու համար։ Նա իր այս աշխատությունում նկարագրում է այն պետությունը, որտեղ ապրելու էր հրեա ժողովուրդը։ Այն լինելու էր անկախ, իրավահավասար պետություն, որն ունենալու էր երկու պետական լեզու՝ [[գերմաներեն]] ու [[անգլերեն]]։ Նրան չէր հետաքրքում [[եբրայերեն]]ի վերածնունդը։ Նկարագրվում էին նաև հասարակության շերտերը, պայմանները և այլն։ Ըստ Հերցլի՝ հրեական հարցը չէր կարող լուծվել ոչ հրեաների միգրացիայով, ոչ էլ տեղի բնակչության հետ ձուլմամբ։ Դրա համար անհրաժեշտ է ստեղծել անկախ հրեական պետություն՝ այս հարցը համաձայնեցնելով գերտերությունների հետ։ Այս պլանն իրագործելու համար անհրաժեշտ էր հրեական համայնքի աջակցությունը և ֆինանսական օժանդակությունը։

Հերցլի նախագիծը իհարկե ընդունվեց հրեա հասարակության կողմից, կապված այն փաստի հետ, որ առաջին անգամ հրեա ժողովրդի մտադրություններն ու առաջիկա քայլերը ներկայացվեց եվրոպական հասարակությանը։ [[Իսրայել]]ում տեղի ունեցած առաջին ժողովի ժամանակ ստեղծվում է «Համաշխարհային սիոնիստական կազմակերպությունը», որի նախագահն է դառնում Թեոդոր Հերցլը։ ՀՍԿ-ի փաստաթղթերում ասվում էր ՀՍԿ-ը գործում է հանուն հրեա ժողովրդի՝ «Պաղեստինում իրավապաշտպան պետություն ստեղծելու համար»։ ՀՍԿ-ի անդամ կարող էր դառնալ 18 տարին լրացած այն անձը, ով ընդունել էր բազելային ծրագիրը և վճարել է որոշակի գումար՝ շեկել, որը վկայում էր իր ներդրման մասին, ինչպես նաև նրա՝ կազմակերպության անդամ լինելը, փաստաթուղթ, որը թույլ կտար մասնակցել սիոնիստական կոնգրեսի անդամների և որոշումների ընդունմանը։ Սակայն կարելի է ասել, որ ՀՍԿ-ը չէր գործում ժողովրդական սկզբունքով, քանի որ այդ ժամանակ հրեաները գտնվում էին ֆինանսական ծանր պայմաններում։ ՀՍԿ-ի անդամ այդ դեպքում կարող էր դառնալ միայն հարուստ անձը, որը ի վիճակի էր մի երկրից մեկ այլ երկիր տեղափոխվել։ Այսինքն ՀՍԿ-ում չկար միջին կամ ցածր խավի ներկայացուցիչ, որը կխոսեր նրանց անունից և ավելի ստույգ տեղեկություն կտար նրանց մասին։

== Համաշխարհային սիոնիստական կազմակերպություն ==
{{հիմնական|Համաշխարհային սիոնիստական կազմակերպություն}}
[[Բազել]]ում կայացած առաջին սիոնիստական ժողովին ներկա էին տարբեր հրեական կազմակերպությունների անդամներ տարբեր երկրներից։ Հերցլը, ով ընտրվեց ՀՍԿ-ի նախագահ, ելույթ ունեցավ և ներկայացրեց իր ծրագիրը։
[[Պատկեր:PikiWiki Israel 5868 Rishon Lezion stamp.jpg|մինի]]

ՀՍԿ-ի պաշտոնական ծրագիրը՝
# [[Պաղեստին]]ը վերաբնակեցնել հրեա հողագործներով, արհեստավորներով և բանվորներով
# կազմակերպել և միավորել բոլոր հրեաներին տեղական և միջազգային հասարակություններում՝ յուրաքանչյուր երկրի օրենքին համապատասխան
# հրեական ազգային ինքնագիտակցության ամրապնդում և զարգացում
# նախաձեռնել քայլեր սիոնականության նպատակներն իրականացնելու համար ստանալ գերտերությունների իշխանությունների համաձայնությունը։
 
ՀՍԿ-ի ստեղծումը և առաջին ժողովի արդյունքները բարձր էր գնահատում Հերցլը և անգամ նշում, որ առաջին ժողովի ժամանակ նա դրեց [[Իսրայել]] պետության հիմքերը։ Սակայն հարկ է նշել, որ Հերցլը իր թիկունքում ունենալով քաղաքական կազմակերպությունների սատարումը, սկսում է Իսրայելի ստեղծման հարցի օրինական իրավունք ստանալու գործընթացը։ [[Հրեաներ]]ի նպատակն էր իրենց պետությունը ստեղծել [[Պաղեստին]]ի տարածքում, սակայն սկզբնական փուլում Հերցլը պատրաստ էր ընդունել ցանկացած տարածք հրեաներով բնակեցնելու համար և «հրեական օջախ» ստեղծելու համար։
[[Պատկեր:THEODOR HERZL AT THE FIRST ZIONIST CONGRESS IN BASEL ON 25.8.1897. תאודור הרצל בקונגרס הציוני הראשון - 1897.8.25.jpg|մինի|ձախից|330px]]

Հերցլը իր նախագծով դիմում է [[Գերմանիա]]յին, Թուրքիային, վերջինս անհնար էր համարում [[Օսմանյան կայսրություն|Օսմանյան կայսրության]] տարածքում հրեական պետության ստեղծումը, քանի որ նման դեպքում ոտքի կկանգնեին կայսրության մնացած ժողովուրդները՝ [[հայեր]]ը, [[հույներ]]ը և [[արաբներ]]ը։ Այս հարցով Հերցլը դիմեց նաև [[Անգլիա]]յին, որտեղ [[Չեմբեռլեն Ջոզեֆ Օսթին|Ջոզեֆ Չեմբերլենը]]՝ [[Մեծ Բրիտանիա]]յի գաղութների նախարարը առաջարկում է հրեական պետություն ստեղծել [[Աֆրիկա]]յում՝ [[Ուգանդա]]յում (ներկայիս [[Քենիա]]յի տարածքում)։ [[Ուգանդական նախագիծ|«Ուգանդական նախագիծ»-ը]] քննարկվում է ՀՍԿ-ում և ընդունվում է 295 ձայնով։ Սակայն այս նախագծի նկատմամբ ուժեղանում են նաև հակատրամադրությունները, քանի որ նրանք չէին ընդունում Հերցլի կողմից [[Պաղեստին]]ի փոխարինումը Քենիայի հետ։ Սակայն Հերցլի պնդմամբ սա բավականին հաջող փորձ էր, որը կարող էին կիրառել հետագայում Պաղեստինի վրա։ [[1904]] թվականի [[հուլիսի 3]]-ին, 44 տարեկան հասակում մահացավ Թեոդոր Հերցլը։ Նա համարվում է սիոնականության կնքահայրը։ Հերցլը իր քայլերով սիոնականությունը դնում է գործնական հողի վրա և ուղղում գերտերությունների ուշադրությունը այս հարցի վրա։

Պաղեստինյան իրականությունը ավելի դաժան էր, քան դա կարող էին պատկերացնել [[Արևելյան Եվրոպա]]յից և [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսաստանից]] եկած ներգաղթյալները. [[19-րդ դար]]ի կեսին [[Պաղեստին]]ն ուներ համեմատաբար փոքր բնակչություն՝ մոտավորապես 400 000 մարդ, որոնցից հրեաները կազմում էին 6 000։ Միայն 1880-ական թվականներին նրանց թիվը սկսեց աճել գլխավորապես ներգաղթյալների հաշվին, հիմնականում դրանք հավատացյալ մարդիկ էին, որոնց նպատակն էր իրենց կյանքի վերջին օրերն անցկացնել և մահանալ սուրբ հողում։

Հրեաների ներգաղթը ({{lang-he|עליה}}՝ ալիա) դեպի Պաղեստին ընդունված է բաժանել հինգ փուլերի՝
# [[Առաջին ալիա|Առաջին գաղթ]] 1882-1903
# [[Երկրորդ ալիա|Երկրորդ գաղթ]] 1903-1914
# [[Երրորդ ալիա|Երրորդ գաղթ]] 1919-1923
# [[Չորրորդ ալիա|Չորրորդ գաղթ]] 1924-1928
# [[Հինգերորդ ալիա|Հինգերորդ գաղթ]] 1929-1939

[[Պատկեր:PikiWiki Israel 20841 The Palmach.jpg|մինի|հրեաների ներգաղթը]]
[[Պաղեստին]]ի հրեական բնակչությունը հիմնականում համալրվում էր ներգաղթի միջոցով։ Ներգաղթողները գոյատևում էին հիմնականում վարձու աշխատանքի հաշվին, նրանք բացասաբար էին վերաբերվում այն հրեա իդեալիստներին, ովքեր գալիս էին իրենց իսկ աշխատանքի հաշվին ազգային ոգին վերածնելու նպատակով։ Հատկապես ուշագրավ էր երկրորդ ալիան, այն ճակատագրական էր հրեա ժողովրդի համար, քանի որ նրանց թվում էին այն անձինք, ովքեր մեծ դեր խաղացին [[Իսրայել]] պետության ստեղծման գործում։ Այդ թվում էր նաև [[Դավիդ բեն Գուրիոն|բեն Գուրիոնը]], ով ծնվել է [[1886]] թվականին Ռուսական կայսրությունում գտնվող լեհական [[Պոլոնա]] քաղաքում։ Ժամանելով Պաղեստին՝ բեն Գուրիոնը իրականացրեց իր կյանքի երազանքը՝ վերջապես նա Էրեց-Իսրայելում էր՝ հրեական հողի վրա։ Երկրորդ ալիայի մասնակիցների ժամանումից հետո Պաղեստինում հաստատվում են ծանր պայմաններ (մասնավորապես հիվանդություններ) այդ էր պատճառը, որ նրանց գրեթե 80%-ը լքեց Պաղեստինը՝ չդիմանալով ծանր պայմաններին։ Սակայն դա պատճառ չհանդիսացավ, որ բեն Գուրիոնը լքի Պաղեստինը, ավելին, նա դառնում է սիոնիստական շարժման առաջնորդ։ Երկրորդ ալիան իր անջնջելի հետքը թողեց պաղեստինյան հիմնահարցի վրա՝ այն դնելով գործնական հողի վրա։

== Առաջին համաշխարհային պատերազմ ==
[[20-րդ դար]]ի սկիզբը լի էր քաղաքական բեկումնային իրադարձություններով, գերտերությունների բախումներով, քաղաքական հայացքների բազմազանությամբ։ Եվ այս բոլոր իրադարձություններն անմիջական ազդեցություն ունեցան հրեական հարցի լուծման վրա։ [[Մեծ Բրիտանիա]]ն կառավարում էր [[Պաղեստին]]ը [[1918]]-[[1948]] թվականներին, չնայած, որ պաշտոնապես Պաղեստինի կառավարման մանդատը նա ստացել է [[1920]] թվականին [[ապրիլի 25]]-ին [[Սան-Ռեմո]]յում տեղի ունեցած [[Անտանտ]]ի երկրների գերագույն խորհրդի համաժողովին։
[[Պատկեր:Jewish zones 1947.jpg|մինի|ձախից|կանաչ գույնով նշված են հրեաներով բնակեցված քաղաքներն ու գյուղերը]]
[[1922]] թվականին նրա պայմանները համաձայնության արժանացան [[Ազգերի լիգա]]յի կողմից, իսկ մանդատը ուժի մեջ մտավ [[1923]] թվականի սեպտեմբերին։ Բրիտանիայի պրորեկտորատը Պաղեստինի նկատմամբ շարժվում էր [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի հետևանքով, որի արդյունքում [[Օսմանյան կայսրություն]]ը, որը կառավարում էր [[Մերձավոր Արևելք]]ը, ջախջախիչ պարտություն կրեց։

[[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ժամանակ հրեական համայնքները գտնվում էին պատերազմող կողմերի բոլոր երկրներում, նրանք կամա թե ակամա ևս մասնակից էին դառնում այս պատերազմին և կռվում «իրենց երկրի» ճակատում։ Փաստորեն ստացվում էր, որ հրեան կռվում էր հրեայի դեմ։ Սիոնիստները փորձում էին ամեն կերպ պահպանել չեզոքություն, բայց բնականաբար դա անհնար էր։ Բայց և այնպես սիոնիստները այս պատերազմում ավելի շատ կողմ էին [[Անգլիա]]յի հաղթանակին և ամեն ինչ անում էին նրան օգնելու համար։ Պատերազմող կողմերն էլ իրենց հերթին մեծ հետաքրքրություն էին ցուցաբերում Մերձավոր Արևելքում իրենց դիրքերն ամրապնդելու գործում։ Յուրաքանչյուրն ուներ իր սեփական շահերը։ Այստեղ ամենից շահագրգռվածը Անգլիան էր, որը երկակի խաղ էր խաղում. նա իր կողմն էր քաշում և [[արաբներ]]ին, և [[հրեաներ]]ին՝ կեղծ խոստումներ տալով։

Նախնական տվյալներով Օսմանյան կայսրությունը ժառանգելու հավակնորդներն էին [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսաստանը]], [[Անգլիա]]ն և [[Ֆրանսիա]]ն, սակայն հետագայում Ռուսաստանը դուրս եկավ այս «եռյակից» և ներգործության սահմանները Ֆրանսիայի և Անգլիայի միջև բաժանվեց [[Սայքս-Պիկոյի համաձայնագիր (1916)|Սայքս-Պիկոյի]] [[1916]] թվականին ընդունված մանդատի համաձայն։ Այդ համաձայնագրով [[Պաղեստին]]ին այլ ճակատագիր էր նախագծված։ Նա պետք է պատկաներ ոչ թե արաբներին, այլ դրվեր «միջազգային կառավարման ներքո»։ Վերը նշված քայլերից երևում էր, որ անգլիական պլանների մեջ արաբական անկախ պետության ստեղծումը, այլ նրա նպատակն էր ամուր բազայի ստեղծումը այս տարածքում, որպեսզի իր հսկողության տակ պահի ավելի շատ երկրներ։ Ստեղծված նոր իրավիճակը, որը կապված էր [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի հետ. Օսմանյան կայսրության անկումը, Ֆրանսիայի վրա ճնշումը Անգլիայի կողմից, [[Խայիմ Վեյցման]]ի դիվանագիտական գործողությունները, պատճառ են հանդիսանում Պաղեստինը Օսմանյան կայսրությունից խլելու և հրեական օջախ ստեղծելու համար և [[1917]] թվականի ապրիլին զինվորական կաբինետը որոշում է կայացնում Պաղեստինը գրավելու համար, իսկ փետրվարին տեղի է ունենում պաշտոնական կոնֆերանսը, որը հանգեցրեց [[Բալֆուրի դեկլարացիա]]յի առաջացմանը։

== Բալֆուրի հռչակագիր ==
{{Հիմնական հոդված|Բալֆուրի հռչակագիր}}
[[Պատկեր:Balfour portrait and declaration.JPG|մինի|330px]]
{{քաղվածք|''Հարգելի Լորդ Ռոտշիլդ''

''Ես մեծ հաճույքով փոխանցում եմ ձեզ հրեական սիոնիստական ձգտումների նկատմամբ համակրանքի Նորին Գերազանցության կառավարության հետեւյալ հռչակագիրը, որը ներկայացվել եւ հավանության է արժանացել կառաբարության կողմից.''

''« Նորին մեծություն կառավարությունը բարյացակամ է դիտարկում Պաղեստինում հրեա ժողովրդի համար « ազգային տան» ստեղծման գաղափարը եւ ամեն ջանք կգործադրի այդ նպատակի իրականացումը խթանելու համար, այսուհանդերձ պետք է հստակ գիտակցվի, որ ոչ մի քայլ չի ձեռնարկվի, որը կարող է վնաս հասցնել Պաղեստինի ոչ հրեական համայնքի քաղաքական եւ կրոնական իրավունքներին կամ այլ երկրներում բնակվող հրեաների իրավունքներին եւ նրանց քաղաքական կարգավիճակին»։''

''Ես երախտապարտ կլինեմ, եթե Դուք այս հռչակագիրը փոխանցեք Սիոնիստական Դաշնությանը։''

|''Հարգանքներով՝ ԱՐԹՈՒՐ ՋԵՅՄՍ ԲԱԼՖՈՒՐ, Մեծ Բրիտանիայի արտգործնախարար''}}

Իրականում Բալֆուրի դեկլարացիան [[Արթուր Ջեյմս Բալֆուր]]ի [[1917]] թվականի [[նոյեմբերի 2]]-ի նամակն է՝ ուղղված բրիտանական ականավոր սիոնիստ լորդ Ռոտշիլդին, ով այս մասին տեղյակ է պահում սիոնիստներին։

== Սպիտակ թղթեր ==
[[Պատկեր:Declaration of State of Israel 1948 2.jpg|մինի|աջից|[[Դավիդ բեն Գուրիոն]]ը կարդում է Իսրայելի անկախության հռչակագիրը 1948]]
Հաշվի առնելով [[Պաղեստին]]ում ստեղծված լարված իրավիճակը, կապված արաբների թշնամական տրամադրությունների հետ, հրեական «ազգային օջախ» ստեղծելու դեմ և կապված այն փաստի հետ, որ [[Ազգերի լիգա]]յում քննարկվել էր պաղեստինյան խնդիրը և որոշում էր կայացվել Պաղեստինի մանդատը հանձնել [[Անգլիա]]յին, տեղի կառավարությունը հրատարակում է մի փաստաթուղթ, որը պարզաբանում է Անգլիայի պարտականությունները տվյալ տարածաշրջանի նկատմամբ։ Բրիտանական մանդատին հաջորդում է գաղութների քարտուղար [[Ուինսթոն Չերչիլ]]ի այցելությունը Պաղեստին և [[1922]] թվականին հենց նա է հրատարակում այս փաստաթուղթը, որը ստանում է «Սպիտակ թուղթ» անվանումը, որտեղ՝
# հստակեցվում էր «ազգային օջախ» տերմինը
# շարունակել հրեաների ներգաղթը, այնպես, որ հայրենադարձների թիվը համապատասխանի երկրի տնտեսության ծավալի հետ
# ամփոփել այն բոլոր խոստումները, որ գրված էին Բալֆուրի դեկլարացիայում, որտեղ ասվում էր, որ Բալֆուրի դեկլարացիայում չի նախատեսվում Պաղեստինի ամբողջ տարածքի վերածումը «հրեական օջախի», այլ միայն նրա մի որոշակի մասի։ Այս փաստը, բնականաբար, ձեռք չէր տալիս հրեաներին. դրանով սահմանափակվում էր «հրեական օջախի» տարածքը և նրանց ներգաղթի թիվը։

[[Անգլիա]]յի այս քաղաքականությունը բնականաբար չէր գոհացնում ոչ [[հրեաներ]]ին, ոչ էլ [[արաբներ]]ին, այնուամենայնիվ «Սպիտակ թուղթը » ընդունվեց սիոնիստների կողմից, քանի որ սրանով նրանք կարող էին հուսալ մանդատի։ «Սպիտակ թղթի» հրատարակումից հետո [[Պաղեստին]]ում արաբները արտահայտեցին իրենց դժգոհությունը և ներկայացրին հետևյալ պահանջները՝
# Բալֆուրի դեկլարացիայի վերացում
# Պաղեստին հրեաների ներգաղթի, նրանց հողերի վաճառքի դադարեցում
# Բրիտանական մանդատի վերացումը և Պաղեստինին անկախության տրամադրում։
[[Պատկեր:UN Partition Plan For Palestine 1947.png|մինի|ձախից|Իսրայել և Պաղեստին․ ՄԱԿ-ի որոշումը և նրա որոշած սահմանները (1947)]]
Այս ամենից հետո բրիտանական կառավարությունը հրատարակում է ևս մի քանի «Սպիտակ թղթեր»՝
# [[1930]] թվականի «Սպիտակ թղթի» համաձայն՝ մերժվում է այն տեսակետը, որ Բալֆուրի դեկլարացիան պետք է ծառայի որպես միջոց Պաղեստինում [[Մեծ Բրիտանիա]]յի քաղաքականությունը իրականացնելու համար։ Եթե նախորդ թղթում ասվում էր, որ ներգաղթը պետք է համաձայնեցվի տնտեսական աճի հետ, ապա այս դեպքում պետք է հաշվի առնել նաև գործազրկությունը, եթե այնպես ստացվի, որ ներգաղթի դեպքում տեղի արաբ բնակչությունը զրկվի աշխատանքից, ապա անհապաղ այն պետք է դադարեցվի։ Այս «Սպիտակ թուղթը» առաջացնում է սիոնիստների դժգոհությունը։
# [[1937]] թվականի «Սպիտակ թուղթ»-ում, ասվում էր, որ Անգլիան գալիս է այն եզրակացության, որ արաբները և հրեաները միանգամայն տարբեր ազգեր են. տարբերվում են իրենց [[Լեզու|լեզվով]], [[մշակույթ]]ով, [[կրոն]]ով և ամենակարևորը իրենց ազգային ձգտումներով։ Ուստի պետք է Պաղեստինի տարածքը բաժանել հրեական և արաբական պետությունների։ Իսկ սրբավայրերի հսկողությունը դրվում էր [[Ազգերի լիգա]]յի վրա։ Սակայն այս դեկրետը երկու կողմերն էլ մերժեցին։
# [[1938]] թվականի նոյեմբերին [[Անգլիա]]յի կառավարությունը հրատարակում է նոր «Սպիտակ թուղթ» և դրանով իսկ մերժում է Պաղեստինի տարածքային բաժանումը։ Այս «Սպիտակ թղթում» ասվում էր, որ Վուդհեվի հանձնաժողովը այն եզրակացության է հանգել, որ հնարավոր չէ ստեղծել հրեական և արաբական պետություններ։ Այն կապված է կազմակերպչական, ֆինանասական և քաղաքական խնդիրների հետ։ Այդ նպատակով բրիտանական կառավարությունը կոնֆերանս է հրավիրում Պաղեստինի արաբների, արաբական ներկայացուցիչների և Հրեական գործակալության մասնակցությամբ, որը հայտնի է Սենտ-Ջեյմս անունով։
# [[1939]] թվականի մայիսին [[Մալքոլմ Մաքնոլդ]]ի կողմից հրատարակվում է նոր «Սպիտակ թուղթ», որը բաղկացած էր երեք մասերից՝ «սահմանադրություն», «ներգաղթ», «հող երկիր»

Այստեղ ասվում էր, որ կառավարության նպատական է 10 տարվա ընթացքում ստեղծել հրեական անկախ պետություն, սակայն նշում է, որ իր հետապնդած նպատակների մեջ չի մտնում Պաղեստինը հրեական պետություն դարձնել։ Նաև պետք է հաշվի առնել տեղի արաբ բնակչության առջև իր պարտականությունները։ Սակայն այս «Սպիտակ թուղթը» առաջացնում է սիոնիստական կազմակերպության դժգոհությունը, մեկնաբանելով, որ նրանց արգելում են բնակվել իրենց պապերի հողերում։ Սակայն այստեղ պարզ երևում է, որ բրիտանական կառավարությունը բացեիբաց աջակցում է հրեաներին՝ «ազգային օջախ» ստեղծելու գործում՝ հաշվի առնելով երկու պետությունների միջև երկարատև ու չդադարող պատերազմները։

== Հոլոքոստ ==
{{Հիմնական հոդված|Հոլոքոստ }}
Իրադրությունը փոխվում է, երբ 1939 թվականին սկսվում է [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ը։ Հոլոքոստ (The Holocaust՝ ողջակիզում, {{lang-el|ὁλόκαυστον}}, {{lang-he|השואה}}՝ աղետ), մոտ 6 միլիոն Եվրոպական հրեաների, նաև միլիոնավոր գնչուների, լեհերի, սովետական քաղաքացիների, այլախոհների, աղանդավորների ծրագրավորված կոտորածներն էին նացիստների կողմից Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում։
[[Պատկեր:Holocaustdeathtoll%.png|մինի|աջից|330px|Հրեաների բնաջնջումը՝ ըստ տվյալ տարածքում նրանց բնակչության տոկոսի]]
[[Ֆաշիստական Գերմանիա]]ն ցեղասպանական պետություն էր։ Պետական բյուրոկրատիայի բոլոր միջոցներն ուղղված էին կոտորածներ և ջարդեր իրականացնելուն։ Խաղաղ բնակչությունն ահաբեկվում էր ըստ ազգային պատկանելության, հրեաներին և մյուս անցանկալի բնակչությանն ենթարկում էին հետապնդումների, բռնագրավում էին ունեցվածքը, բռնագաղթեցնում էին դեպի համակենտրոնացման ճամբարներ, նրանց վրա փորձարկում էին նոր դեղորայք և այլն։ Օսմանյան կայսրության կողմից կատարված հայերի ցեղասպանության հետ մեկտեղ, այն համարվում է [[20-րդ դար]]ի ցեղասպանութան առավել հայտնի օրինակներից մեկը։

[[Ադոլֆ Հիտլեր]]ն իր հակամարդկային պլանն արդարացնում էր «Ո՞վ է հիշում հայերի ջարդերի մասին» արտահայտությամբ։

Այս ստեղծված իրավիճակն այսպես է նկարագրում Հրեական գործակալության գործադիր կոմիտեի նախագահ [[Դավիդ բեն Գուրիոն]]ը. «Մենք կպայքարենք Հիտլերի հետ այնպես, ինչպես եթե չլիներ «Սպիտակ թուղթը», «Սպիտակ թղթի» հետ այնպես, ինչպես եթե չլիներ Հիտլերը»։ Այս մտքերը իհարկե գործնականում հակասում են միմյանց։ Պատերազմի ընթացքում հրեաները ռազմապես աջակցում էին [[Անգլիա]]յին, բայց և այնպես այս ժամանակաշրջանում ՀՍԿ-ը և Հրեական գործակալությունը շարունակում էին նոր դաշնակիցներ փնտրել։ [[1942]] թվականի մայիսին [[Նյու-Յորք]]ում տեղի է ունենում Սիոնիստական կազմակերպության կոնֆերանս, որի ընթացքում ընդունվում է մի փաստաթուղթ, որը ստանում է «Բիլթմորյան ծրագիր» անվանումը, որն ուներ հետևյալ կետերը՝
# այլևս չարգելել հրեաների ներգաղթը և առավել ևս դնել այն Հրեական գործակալության հսկողության տակ
# Պաղեստինում ստեղծել հրեական համայնք

Այս ծրագիրը արժանացավ [[ԱՄՆ]]-ի հավանությանը։ Ծրագիրը բեն Գուրիոնի և նրա համախոհների կողմից դիտվում էր որպես գործնական քայլ Անգլիայից դեպի ԱՄՆ-ը սիոնիստական շարժումը վերակողմնորորշելու ուղղությամբ։ Սակայն հարկ է նշել նաև այս առիթով բեն Գուրիոնի դիվանագիտությունը, որի համաձայն նրա նման քայլը ուղղված էր ստեղծելու նոր ճանապարհ, որի միջոցով սիոնականությունը կհեռացվի Անգլիայից և կշրջվի դեպի ԱՄՆ-ը, քանի որ բեն Գուրիոնը ավելի հավանական էր համարում [[Իսրայել]] պետության ստեղծումը ԱՄՆ-ի միջոցով, քան Անգլիայի։ Այս հարցի լուծման ընթացքը ցույց է տալիս, որ ավելի ռեալ էր և իրականությանը մոտ բեն Գուրիոնի տեսակետը։ [[1945]] թվականին ավարտվեց [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ը, և պատերազմի ավարտից հետո սկսվեց անգլիական իշխանության անկումը և ԱՄՆ-ի վերահսկումը։

== Գրականություն ==
* [http://www.booksite.ru/fulltext/1/001/007/094/94030.htm Սիոնականության մասին Բրոքհաուսի և Եփրոնի հանրագիտական բառարանում]
* [http://www.jewishagency.org/JewishAgency/Russian/Education/Jewish+State/History+of+Zionism/ Սիոնականության պատմությունը Հրեական գործակալության կայքում] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20120822092010/http://www.jewishagency.org/JewishAgency/Russian/Education/Jewish+State/History+of+Zionism/ |date=2012-08-22 }}
* Ն. Հովհաննիսյան., Արաբական երկրների պատմություն., 3-րդ հատոր
* Бар - Зохар М., Бен- Гурион, Ростов на Дону., 1998
* Жаботинский В., Избранное, Израиль, 1989
* Звягельская И.Д., Государство Израиль ., Москва, 2005
* Кременский И., Создание государства Израиль и Война за его независимость., Миннеополис США
* Лакер В., История сионизма, Москва 2000
* Ст. Богословский В.В., Сионизм։ теория и практика, Москва 1973
* Ст. Шелли Клайман., Государство Израиль создано., журнал “Ариель” Февраль 1999
* Шломо Занд., Еврейский народ, Москва, 2010
* Ст. Эпштейн Е. Е., Образование государства Израиль и ближневосточная дипломатия США
* {{ЭЕЭ|10476|Белая книга – White paper}}
* {{ЭЕЭ|14795|Шекель}}

{{Իսրայելի թեմաներ}}
{{Էթնիկ ազգայնականություն}}

{{պորտալ|Իսրայել}}

[[Կատեգորիա:Իսրայելի պատմություն]]
[[Կատեգորիա:Սիոնիզմ]]
[[Կատեգորիա:Հուդայականության հետ կապված վեճեր]]
[[Կատեգորիա:Հրեական ազգայնականություն]]
[[Կատեգորիա:Հրեական կազմակերպություններ]]
[[Կատեգորիա:Քաղաքական շարժումներ]]
[[Կատեգորիա:Ազգային-ազատագրական կազմակերպություններ]]
[[Կատեգորիա:Կրոն և քաղաքականություն]]
[[Կատեգորիա:Քաղաքական տեսություններ]]