Դիտել Սերգեյ և Յուլիա Սկրիպալների թունավորում էջի աղբյուրը

'''Սերգեյ Սկրիպալի և նրա դստեր՝ Յուլիայի թունավորումը''' տեղի է ունեցել 2018 թվականի մարտի 4-ին [[Սոլսբերի]]ում ([[Մեծ Բրիտանիա]])։ [[Բրիտանական հատուկ ծառայություններ]]ի հետախուզական վարչության նախկին աշխատակից Սերգեյ Սկրիպալը, որն ունի երկու քաղաքացիություն՝ [[Ռուսաստան]]ի<ref>{{Cite news |date=2018 թ․ մարտի 18 |title=Лондон отказался предоставить российской стороне доступ к Сергею Скрипалю |url=http://www.interfax.ru/world/604084 |accessdate=2018 թ․ մարտի 23 |work=Interfax.ru |language=ru}}</ref> և Մեծ Բրիտանիայի<ref name="bbc">{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 14 |title=Russian spy: May to announce measures against Russia |url=http://www.bbc.com/news/uk-43394699 |accessdate=2018 թ․ մարտի 14 |publisher=BBC}}</ref>, և նրա դուստրը՝ [[Ռուսաստանի քաղաքացի]] Յուլիան, որը [[Մոսկվա]]յից ժամանել էր տեսակցելու հորը, թունավորվել են նյարդակաթվածահարական նյութով և անգիտակից վիճակում տեղափոխվել են հիվանդանոց։ Ստացված թունավորման հետևանքով հոսպիտալացվել է նաև քրեական ոստիկանության սերժանտ Նիկ Բեյլին, որն առաջինն էր, որ ստուգում էր տուժածների տունը։ Մարտի 29-ին Յուլիան ուշքի է եկել և սկսել է խոսել, ապրիլի 10-ին նրան դուրս են գրել հիվանդանոցից և տեղափոխել բրիտանական ռազմաբազայի հոսպիտալ։ Մայիսի 18-ին Սերգեյ Սկրիպալը նույնպես դուրս է գրվել հիվանդանոցից<ref>[https://ria.ru/world/20180518/1520829573.html Сергея Скрипаля выписали из больницы] РИА Новости, 18 мая 2018 года</ref>։ 2018 թվականի հուլիսի 4-ին հայտնի է դարձել «[[Նովիչոկ]]» տեսակի նյութից թունավորման ևս մեկ դեպքի մասին, այս անգամ դրա զոհ են դարձել Էյմսբերի քաղաքի բնակիչները, որը գտնվում է Սոլսբերիից 11 կմ հյուսիս։

Բրիտանացի փորձագետները «Պորտոն դաուն» քիմիական գաղտնի լաբորատորիայից պարզել են, որ թունավորման ժամանակ օգտագործվել է «Նովիչոկ» տեսակի A-234 մարտական թունավոր նյութ, սակայն դրա արտադրության վայրը չեն պարզել։ Ավելի ուշ բրիտանացի փորձագետների եզրակացությունները թունավոր նյութի տեսակի մասին հաստատել են քիմիական զենքի արգելման կազմակերպությունում։

Մեծ Բրիտանիայի կառավարությունը Ռուսաստանին մեղադրել է Սկրիպալների սպանության փորձին մասնակցության և քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի խախտման մեջ։ Մոսկվան այդ մեղադրանքները կտրականապես մերժել է և հայտարարել, որ թունավորումը սադրանք է, որը կարող էր կազմակերպվել Մեծ Բրիտանիայի կամ [[ԱՄՆ]]-ի հատուկ ծառայությունների կողմից։ Սկսվել է դիվանագիտական հակամարտություն։ Թունավորմանը ի պատասխան [[Լոնդոն]]ն արտաքսել է 23 ռուս դիվանագետի։ Եվրամիության երկրների մեծ մասը, ինչպես նաև ԱՄՆ-ը, [[Կանադա]]ն, [[Ավստրալիա]]ն և մի շարք այլ երկրներ համերաշխությունից համանման քայլեր են ձեռնարկել։ Ռուսաստանը դրան պատասխանել է հայելային միջոցներով։ 2018 թվականի օգոստոսին ԱՄՆ-ը Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցներ է սահմանել քիմիական և կենսաբանական զենքի վերահսկողության և դրա ռազմական կիրառման արգելքի մասին 1991 թվականի օրենքին համապատասխան։ 2019 թվականի օգոստոսին ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտը հայտարարել է Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների երկրորդ փաթեթի սահմանման մասին։

2018 թվականի սեպտեմբերի 5-ին բրիտանական ոստիկանությունը հրապարակել է Սկրիպալների թունավորման մեջ կասկածվող երկու ռուս քաղաքացիների անունները և հրապարակել նրանց լուսանկարները։ Բրիտանական հատուկ ծառայությունների տվյալներով՝ նրանք ԳՀՎ սպաներ են, որոնք Մեծ Բրիտանիա են ժամանել կեղծ անուններով<ref name="Meduza0509">{{Cite web |date=2018 թ․ սեպտեմբերի 5 |title=В отравлении Скрипалей обвинили двух офицеров ГРУ. Британская полиция рассказала, как они действовали |url=https://meduza.io/feature/2018/09/05/v-otravlenii-skripaley-obvinili-dvuh-ofitserov-gru-britanskaya-politsiya-rasskazala-kak-oni-deystvovali |accessdate=2018 թ․ սեպտեմբերի 5 |publisher=Meduza}}</ref>։ Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ [[Թերեզա Մեյ]]ը հայտարարել է, որ թունավորումն արտոնվել է Ռուսաստանի ղեկավարության կողմից, իսկ Մեծ Բրիտանիայի անվտանգության նախարար Բեն Ուոլեսը թունավորման պատասխանատվությունը բարդել է անձամբ [[Վլադիմիր Պուտին]]ի վրա։ Ռուսաստանը հերթական անգամ մերժել է բոլոր մեղադրանքները։[[Պատկեր:The Mill - geograph.org.uk - 780578.jpg|մինի|''The Mill'' բարը, որը Սկրիպալը թունավորումից առաջ այցելել էր դստեր հետ]]
[[Պատկեր:Salisbury District Hospital, main entrance.JPG|մինի|Սոլսբերիի շրջանային հոսպիտալ, որտեղ տեղափոխվել են թունավորումից տուժածները]]
[[Պատկեր:Who left the gate open^ - geograph.org.uk - 1706982.jpg|մինի|Սոլսբերիի մոտակայքում գտնվող «Պորտոն դաուն» գաղտնի ստորգետնյա քիմիական լաբորատորիայի տարածք մուտք գործելը<ref>[https://ria.ru/world/20180324/1517178766.html Портон-Даун: подземная химлаборатория в тихой сельской Англии]</ref>]]

== Թունավորում ==
=== Թունավևոման հանգամանքներ ===
2018 թվականի մարտի 4-ին՝ տեղական ժամանակով ժամը 13:40-ին, Սերգեյ Սկրիպալը դստեր հետ սեփական ավտոմեքենայով ժամանել է Maltings առևտրի կենտրոն։ Նրանք կարճ ժամանակով մտել են The Mill փաբ, որից հետո մոտավորապես 14:20-ից մինչև 15:35-ը ճաշել են իտալական Zizzi ռեստորանում, որը գտնվում է նույն առևտրի կենտրոնում։ Հանկարծ երկուսն էլ իրենց վատ են զգացել, և դուրս են եկել մաքուր օդ շնչելու։ Կենտրոնի աշխատակիցները «շտապօգնություն» են կանչել (առաջին զանգը ստացվել է 16:15-ին), որի ժամանումից առաջ Սերգեյն ու Յուլիան մնացել էին առևտրի կենտրոնի մոտ գտնվող նստարանին<ref name="Meduza0509" /><ref>{{Cite news |date=2018 թ․ մարտի 18 |title=Russian spy: What we know so far |url=http://www.bbc.com/news/uk-43315636 |accessdate=2018 թ․ մարտի 18 |publisher=BBC}}</ref>։ 17:10-ին տուժածները տեղափոխվել են շրջանային հոսպիտալ<ref>{{Cite news |date=2018 թ․ մարտի 10 |title=How Salisbury case went from local drama to international incident |url=https://www.theguardian.com/uk-news/2018/mar/10/salisbury-poisoning-sergei-skripal-local-news-international-incident |accessdate=2018 թ․ մարտի 20 |work=The Guardian}}</ref>։

Յոդի հետքերը, որի զոհ են դարձել Սերգեյ և Յուլիա Սկրիպալը, հայտնաբերվել են ինչպես Zizzi ռեստորանում, որտեղ նրանք ճաշել են<ref>{{Cite news |date=2018 թ․ մարտի 10 |title=Отравление Скрипаля: следы яда обнаружены в пиццерии |url=http://www.bbc.com/russian/features-43356705 |accessdate=2018 թ․ մարտի 11 |work=BBC Русская служба |language=en}}</ref>, այնպես էլ «The Mill» պանդոկում<ref>{{Cite news |date=2018 թ․ մարտի 11 |title=Up to 500 people are being advised to wash their possessions after police found nerve agent traces in Zizzi and a pub in Salisbury |url=https://www.businessinsider.nl/police-traces-nerve-agent-zizzi-pub-2018-3/?international=true&r=UK |accessdate=2018 թ․ մարտի 11 |work=Business Insider |language=en}}</ref>։ Սակայն թունավորող նյութի առավելագույն կոնցենտրացիան (ինչպես հետևում է մարտի 28-ին հրապարակված դատաբժշկական հետաքննության արդյունքներից) հայտնաբերվել է տան մուտքի դռան բռնակի վրա, որտեղ բնակվում էր Սկրիպալը<ref>{{Cite news |title=UPDATE: Salisbury investigation |url=http://news.met.police.uk/news/update-salisbury-investigation-300644 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180328194859/http://news.met.police.uk/news/update-salisbury-investigation-300644 |archivedate=2018 թ․ մարտի 28 |accessdate=2018 թ․ մարտի 28 |work=Mynewsdesk |language=en}}</ref>։ Բացելով դուռը առաջինը, Սերգեյը ստացել է թույնի ամենամեծ մասը, Ջուլիան երկրորդն է դիպել դռանը, հետևաբար ավելի քիչ չափաբաժնով է թունավորվել։ Երրորդ տուժողը՝ սերժանտ Նիկ Բեյլին, առաջին ոստիկանն էր, որը ստուգում էր Սկրիպալների տունը, որտեղ նա նույնպես դիպել է թունավորված դռանը։ Ավելի ուշ բժշկական օգնության համար դիմել է ևս 46 մարդ<ref name="mpodrobnosti">{{Cite news |date=2018 թ․ ապրիլի 8 |title=Пресса Британии: новые подробности отравления в Солсбери |url=https://www.bbc.com/russian/news-43690267 |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 11 |work=BBC Русская служба |language=en}}</ref>, այդ թվում՝ քրեագետ փորձագետը, որն անմիջականորեն ուսումնասիրել է Սկրիպալներին պատկանող իրերը<ref>[https://www.gazeta.ru/social/news/2018/03/22/n_11320177.shtml Ещё один полицейский попал в больницу после отравления Скрипаля] Газета.ру, 22 марта 2018 года</ref>։

Հետաքննության սկզբում լրատվամիջոցները հայտնել էին թունավորման այլ վարկածների մասին։ Միջադեպից հետո առաջին մի քանի օրերին վարկած է հայտնվել այն մասին, որ թունավոր նյութը Սկրիպալին է փոխանցվել ծաղիկների ծաղկեփնջի հետ միասին<ref>{{Cite news |date=20180310T0117+0300Z |title=СМИ: над могилой родственников Скрипаля установили палатку для эксгумации |url=https://ria.ru/world/20180310/1516065738.html |accessdate=2018 թ․ մարտի 11 |work=РИА Новости |language=ru}}</ref> (առավոտյան հայրն ու դուստրը այցելել են Սոլսբերիի գերեզմանատուն, որտեղ թաղված են Սերգեյ Սկրիպալի կինն ու որդին<ref>{{Cite news |title=Назван вероятный способ отравления шпиона Скрипаля |url=https://lenta.ru/news/2018/03/11/kladbishe/ |accessdate=2018 թ․ մարտի 11}}</ref>): Այնուհետև հայտնվել է ևս մեկ վարկած, ըստ որի Նովիչոկը եղել է Յուլիա Սկրիպալի ճամպրուկում<ref>[https://www.rbc.ru/politics/16/03/2018/5aab28739a79471270940451 СМИ узнали о провозе отравившего Скрипаля вещества в чемодане его дочери // Росбизнесконсалтинг, 16 марта 2018 года]</ref><ref>[https://www.gazeta.ru/politics/2018/03/16_a_11684761.shtml The Telegraph: яд для Скрипаля привезла его дочь // Газета.ru, 16 марта 2018 года]</ref><ref name="mmeduza_podrobnosti">{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 16 |title=The Telegraph: «Новичок» попал в Великобританию в багаже Юлии Скрипаль |url=https://meduza.io/news/2018/03/16/the-telegraph-novichok-popal-v-velikobritaniyu-v-bagazhe-yulii-skripal |accessdate=2018 թ․ մարտի 16 |publisher=[[Meduza]]}}</ref>։ Լեոնիդ Ռինկը, որը խորհրդային տարիներին մասնակցել է [[քիմիական զենք]]ի մշակմանը, այդ վարկածն անվանել է «լիակատար ախինեա» և հայտարարել, որ այդ տարբերակի դեպքում Յուլիա Սկրիպալը չէր կարողանա կենդանի հասնել Լոնդոն<ref name="lenta2003">{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 20 |title=Разработчик «Новичка» указал виновных в отравлении Скрипаля |url=https://lenta.ru/news/2018/03/20/novichok/ |accessdate=2018 թ․ մարտի 20 |publisher=[[Lenta.ru]]}}</ref>։ Մարտի կեսերին ամերիկյան ԶԼՄ-ներում հայտնվել է ևս մեկ վարկած, որի համաձայն Սկրիպալները թունավորվել են ավտոմեքենայում օդափոխության համակարգի միջոցով<ref>{{Cite news |title=ABC News: яд мог попасть в машину Скрипаля через вентиляцию автомобиля |url=https://www.novayagazeta.ru/news/2018/03/18/140277-abc-news-yad-mog-popast-v-mashinu-skripalya-cherez-ventilyatsiyu |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180318175341/https://www.novayagazeta.ru/news/2018/03/18/140277-abc-news-yad-mog-popast-v-mashinu-skripalya-cherez-ventilyatsiyu |archive-date=2018 թ․ մարտի 18 |accessdate=2018 թ․ մարտի 19 |work=Новая газета - Novayagazeta.ru |language=ru}}</ref>։

Ոստիկանության գնահատումների համաձայն՝ միջադեպի ժամանակ շուրջ 500 մարդ կարող էր ներկա գտնվել նույն վայրերում, որտեղ կարող էին թունավորվել Սկրիպալն ու նրա դուստրը, իսկ ընդհանուր առմամբ թունավոր նյութի հետ շփմանը կարող էր մասնակցել 131 մարդ<ref name="mpodrobnosti" /><ref>{{Cite news |date=2018 թ․ մարտի 11 |title=Отравление Скрипаля: собрали 240 доказательств, опросили 200 свидетелей |url=http://www.bbc.com/ukrainian/news-russian-43363712 |accessdate=2018 թ․ մարտի 13 |work=BBC Україна |language=en}}</ref><ref>{{Cite news |date=2018 թ․ մարտի 11 |title=Отравление Скрипаля: жителям Солсбери советуют постирать одежду |url=http://www.bbc.com/russian/news-43363088 |accessdate=2018 թ․ մարտի 13 |work=BBC Русская служба |language=en}}</ref>։

2018 թվականի ապրիլին Վիլ Միրզայանովը (որին լրատվամիջոցները անվանում են «Նովիչոկ» մշակողներից մեկը) կարծիք է հայտնել, որ Սերգեյն ու Յուլիա Սկրիպալին չեն մահացել այն պատճառով, որ այդ օրը Սոլսբերիում ուժեղ մառախուղ ու բարձր խոնավություն է եղել, ինչն անհնար է դարձրել թույնի լիարժեք օգտագործումը<ref>[https://www.kommersant.ru/doc/3600889 «В условиях влажности применять это вещество мог только идиот»]</ref> (այդ խմբի թունավոր նյութերը ոչնչացվում են ջրում)։ Այլ գիտնականներ նաև կարծիք են հայտնել այն մասին, որ Սկրիպալները ողջ են մնացել նաև այն պատճառով, որ խոնավությունը թուլացրել է «Նովիչոկի» թունավոր ուժը<ref name="independent1203">{{Cite web |author=Andrew Griffin |date=2018 թ․ մարտի 12 |title=What is Novichok? The powerful nerve agent that makes it 'highly likely' Russia poisoned former spy |url=https://www.independent.co.uk/news/science/novichok-nerve-agent-what-is-it-russian-spy-poisoning-sergei-skripal-a8252426.html |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 14 |publisher=[[The Independent]]}}</ref><ref name="smc83">{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 8 |title=expert reaction to nerve agent being substance identified in case of Russian ex-spy and his daughter |url=http://www.sciencemediacentre.org/expert-reaction-to-nerve-agent-being-substance-identified-in-case-of-russian-ex-spy-and-his-daughter/ |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 14 |publisher=Science Media Centre}}</ref>։

=== Տեղանքի մաքրումը թույնից ===
Այն օբյեկտները, որտեղ հայտնաբերվել են թունավոր նյութի հետքեր, երեք մետր երկարությամբ ցանկապատով են ծածկել։ 2018 թվականի ապրիլի կեսերին Մեծ Բրիտանիայի շրջակա միջավայրի պաշտպանության նախարարությունը Սոլսբերիում կազմակերպել էր տեղանքը թույներից մաքրելու աշխատանքներ<ref>[https://riafan.ru/1048147-dezinfekciya-v-solsberi-yavlyaetsya-operaciei-po-unichtozheniyu-ulik-posolstvo-rf Дезинфекция в Солсбери] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201125135655/https://riafan.ru/1048147-dezinfekciya-v-solsberi-yavlyaetsya-operaciei-po-unichtozheniyu-ulik-posolstvo-rf |date=2020-11-25 }} Федеральное Агентство Новостей, 18 апреля 2018 года</ref>։ Նախարարությունից հայտնել են, որ մաքրման աշխատանքները կտևեն մի քանի ամիս։ Ընդ որում, բրիտանական իշխանությունները հայտարարել են, որ Սոլսբերին «անվտանգ» է, և որ բնակիչներին և եկողներին պետք չէ նախազգուշական միջոցներ ձեռնարկել<ref>{{Cite news |date=2018 թ․ ապրիլի 17 |title=Skripal nerve agent 'was in liquid form' |url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-43798068 |access-date=2018 թ․ ապրիլի 18 |work=BBC News |language=en}}</ref><ref>{{Cite news |date=2018 թ․ ապրիլի 20 |title=Salisbury toxic hotspots clean-up begins |url=http://www.bbc.co.uk/news/uk-43833582 |access-date=2018 թ․ ապրիլի 20 |work=BBC News |language=en}}</ref>։

Մեծ Բրիտանիայում Ռուսաստանի դեսպանատունը ենթադրել է, որ Սոլսբերիում տեղանքի վարակազերծման անվան տակ իրականացվում է իրեղեն ապացույցների ոչնչացման գործողություն, որպեսզի խանգարի միջադեպի թափանցիկ հետաքննությանը<ref>[https://www.kommersant.ru/doc/3606380 Посольство России считает дезинфекцию в Солсбери попыткой уничтожить улики] // [[Коммерсантъ]], 18 апреля 2018 года</ref>։

=== Սերգեյ և Յուլիա Սկրիպալների հետագա ճակատագիրը ===
Մարտի 29-ին պաշտոնապես հայտարարվեց, որ Յուլիա Սկրիպալը գիտակցության է եկել և սկսել է խոսել։ Մեկ շաբաթ անց հայտարարվեց, որ Սերգեյ Սկրիպալը նույնպես դուրս է եկել կոմայից և ապաքինվել է։ Բրիտանական կառավարության աղբյուրը ապրիլի 8-ին ''The Sunday Times'' թերթին հայտնել է, որ Սկրիպալները շուտով կսկսեն օգնել հետաքննությանը, և որ Մի-6 գաղտնի ծառայությունը ԿՀՎ-ի հետ քննարկել է հորինված անուններով նրանց ԱՄՆ տեղափոխելու հնարավորությունը՝ նրանց նոր մահափորձերից պաշտպանելու նպատակով<ref name="newid"/>։ Թերթը նաև հայտնել է, որ Յուլիա Սկրիպալը հրաժարվել է Ռուսաստանի կողմից հյուպատոսական աջակցությունից, ինչը վկայել է Արևմուտքում մնալու նրա ցանկության մասին<ref name="newid">{{Cite web |date=2018 թ․ ապրիլի 8 |title=Скрипалей предложили переправить в США под чужими именами |url=https://www.thetimes.co.uk/edition/news/sergei-and-yulia-skripal-offered-new-identities-with-cia-help-ztf896rnj |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 8 |publisher=[[Lenta.ru]]}}</ref>։ Ապրիլի 10-ին Յուլիա Սկրիպալը դուրս է գրվել հիվանդանոցից և տեղափոխվել Ուիլթշիրի կոմսության Բրիտանական ռազմակայաններից մեկի հոսպիտալ<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ ապրիլի 10 |title=Юлия Скрипаль выписана из больницы после отравления в Солсбери |url=https://www.bbc.com/russian/news-43710059 |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 10 |publisher=[[Русская служба BBC]]}}</ref>։ Մայիսի 18-ին հայտարարվել էր, որ Սերգեյ Սկրիպալը նույնպես դուրս է գրվել հիվանդանոցից<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ մայիսի 18 |title=Сергея Скрипаля выписали из больницы |url=https://www.bbc.com/russian/news-44168745 |accessdate=2018 թ․ մայիսի 18 |publisher=[[Русская служба BBC]]}}</ref>։ Ենթադրվում էր, որ վերամիավորումից հետո Սկրիպալների ընտանիքը կմնա Լոնդոնի բրիտանական հատուկ ծառայությունների գաղտնի բնակարանում<ref>[http://www.rosbalt.ru/world/2018/04/12/1695948.html Эксперт по делам разведки о судьбе Скрипалей] Росбалт, 12 апреля 2018 года</ref>։ Մայիսի 23-ին Յուլիա Սկրիպալը թունավորումից հետո առաջին անգամ հայտնվել է տեսախցիկների առաջ։ Նա հայտարարել է, որ իր բախտը բերել է թունավորումից հետո ողջ մնալու համար, շնորհակալություն է հայտնել Սոլսբերիի հոսպիտալի աշխատակիցներին և հույս հայտնել, որ երբևէ կվերադառնա Ռուսաստան<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ մայիսի 23 |title=Юлия Скрипаль: я надеюсь однажды вернуться в Россию |url=https://www.bbc.com/russian/news-44231845 |accessdate=2018 թ․ մայիսի 23 |publisher=[[Русская служба BBC]]}}</ref>։

Հատուկ ծառայություններին մոտ ''The Telegraph'' հրատարակության աղբյուրի տվյալներով՝ 2019 թվականի հունվարի դրությամբ Սկրիպալին մնացել է բժիշկների հսկողության տակ և հատուկ ծառայությունների պահպանության տակ, իսկ Յուլիա Սկրիպալը աշխատանքի է տեղավորվել և հանդիպել իր մտերիմ ընկերներից մի քանիսի հետ։ Պարբերականի աղբյուրները նաև հայտնել են, որ Սկրիպալներն արտաքնապես փոխվել են։ Սերգեյ Սկրիպալը շատ է նիհարել և, հնարավոր է, չի ցանկանում հարցազրույց տալ, որպեսզի չբացահայտի իր ներկայիս տեսքը<ref>{{Ռուսերեն հոդված |ссылка=https://www.telegraph.co.uk/news/2019/01/07/sergei-yulia-skripal-could-still-uk-even-working-security-service/ |автор=Victoria Ward |заглавие=Sergei and Yulia Skripal could still be in UK and even be working for security service, experts claim |год=7 JANUARY 2019 • 6:00AM |издание=The Telegraph}}</ref>։

2020 թվականի հունիսի 7-ին ''The Sunday Times''-ը հայտնել էր, որ Սկրիպալները տեղափոխվել են [[Նոր Զելանդիա]]<ref>{{Cite news |last=Editor |first=Caroline Wheeler, Deputy Political |title=Salisbury novichok poisonings: Sergei and Yulia Skripal move to New Zealand |url=https://www.thetimes.co.uk/article/salisbury-novichok-poisonings-sergei-and-yulia-skripal-move-to-new-zealand-jzjg2n7hq |accessdate=2020 թ․ հունիսի 18 |id=0140-0460}}</ref><ref>{{Cite news |date=2020 թ․ հունիսի 7 |title=Sunday Times: Скрипали тайно переехали в Новую Зеландию |url=https://www.bbc.com/russian/news-52954820 |accessdate=2020 թ․ հունիսի 18 |website=BBC News Русская служба}}</ref>։

== Հետաքննություն ==
Բրիտանական ոստիկանության ներկայացուցիչների խոսքով՝ Սկրիպալի և նրա դստեր թունավորման հանգամանքների հետաքննությունը դարձել է «ամենամասշտաբային և ամենաբարդերից մեկը, որոնք երբևէ ձեռնարկել է բրիտանական ոստիկանության հակաահաբեկչական բաժինը»<ref>{{Cite news |date=20180310T2026+0300Z |title=МВД Британии рассказало подробности расследования отравления в Солсбери |url=https://ria.ru/world/20180310/1516093322.html |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 5 |work=РИА Новости |language=ru}}</ref><ref>[http://www.interfax.ru/world/605835 Об отравлении Скрипалей] Interfax, 28 марта 2018</ref>։

=== Թունավորող նյութի նույնականացում ===
[[Պատկեր:A-234 Mirzayanov.png|մինի|A-234 տեսակի նյարդապարալիտիկ նյութի բանաձևը<ref>{{Cite web |author=Mark Peplow. |title=Nerve agent attack on spy used ‘Novichok’ poison {{!}} March 19, 2018 Issue - Vol. 96 Issue 12 {{!}} Chemical & Engineering News |url=https://cen.acs.org/articles/96/i12/Nerve-agent-attack-on-spy-used-Novichok-poison.html |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 19 |publisher=cen.acs.org}}</ref>]]
Թունավորումից հետո առաջին օրերին բրիտանական [[ԶԼՄ]]-ները հայտնել են, որ թունավորումը կատարվել է հազվագյուտ նյարդապարալիզացնող նյութով, որը արտադրում են աշխարհի միայն մի քանի լաբորատորիաներում<ref>{{Cite news |date=2018 թ․ մարտի 7 |title=Полиция: Скрипаля отравили нервно-паралитическим веществом |url=http://www.bbc.com/russian/news-43315006 |accessdate=2018 թ․ մարտի 11 |work=BBC Русская служба |language=en}}</ref>։ Մարտի 7-ին ոստիկանությունը հայտնել էր, որ թույնը նույնականացվել է, բայց մի քանի օրվա ընթացքում քննության շահերից ելնելով՝ այդ փաստը թաքցվել է<ref>[http://www.interfax.ru/world/602853 Британская полиция подтвердила отравление Скрипаля нервно-паралитическим веществом] Interfax, 7 марта 2018 года</ref>։ Մարտի 12-ին Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Թերեզա Մեյը խորհրդարանի առջև ունեցած ելույթում հայտնել էր, որ թունավորումը պայմանավորված է եղել «Նովիչոկ» տեսակի մարտական նյարդապարալիտիկ նյութով, որը, նրա խոսքով, մշակվել է Ռուսաստանում<ref>{{Cite web |title=След «новичка»: как Лондон связал «дело Скрипаля» с Москвой |url=https://www.rbc.ru/politics/12/03/2018/5aa64aba9a7947fe67942cf9 |accessdate=2018 թ․ մարտի 12 |publisher=РБК}}</ref>։

Մարտի 22-ին բրիտանական դատարանը թույլատրել է Սերգեյ Սկրիպալի և կոմայի մեջ գտնվող նրա դստերից արյան անալիզներ վերցնել<ref name="кровь">{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 22 |title=Британский суд разрешил взять анализы крови у Сергея Скрипаля |url=https://lenta.ru/news/2018/03/22/sergei_skripal/ |accessdate=2018 թ․ մարտի 22 |publisher=[[Lenta.ru]] |lang=ru}}</ref>։ Ավելի ուշ դատավորը հայտարարել է, որ փորձաքննության արդյունքները հաստատել են, որ Սկրիպալը և նրա դուստրը թունավորվել են «Նովիչոկ» դասի նյարդապարալիտիկ նյութով կամ նրան մոտ նյութով<ref name="reutersblood"/>։ Այս տեղեկությունը դատարանին տրամադրել է «Պորտոն դաուն» լաբորատորիայի փորձագետը, որտեղ արյան անալիզ է իրականացվել<ref name="reutersblood">{{Cite web |author=Michael Holden, Gabriela Baczynska |date=2018 թ․ մարտի 22 |title=Russian agent may have limited mental capacity after nerve attack |url=https://www.reuters.com/article/us-britain-russia-skripals/russian-agent-may-have-limited-mental-capacity-after-nerve-attack-idUSKBN1GY2H0 |accessdate=2018 թ․ մարտի 23 |publisher=[[Reuters]]}}</ref>։

2018 թվականի ապրիլի 3-ին Պորտոն Դաունի լաբորատորիայի ղեկավար Գարի Էյթքենհեդը հայտարարել էր, որ բրիտանացի գիտնականները չեն պարզել «Նովիչոկ»-ի ծագման երկիրը և նման խնդիր չեն դրել իրենց առջև<ref name="guardianorigin">{{Cite web |author=Steven Morris |date=2018 թ․ ապրիլի 3 |title=Porton Down experts unable to verify 'precise source of novichok' |url=https://www.theguardian.com/uk-news/2018/apr/03/porton-down-experts-unable-to-verify-precise-source-of-novichok |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 3 |publisher=[[The Guardian]]}}</ref><ref>{{Cite web |author=Deutsche Welle (www.dw.com) |title=Британские эксперты не устанавливали происхождение "Новичка" {{!}} DW {{!}} 03.04.2018 |url=https://www.dw.com/ru/британские-эксперты-не-устанавливали-происхождение-новичка/a-43239646 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 31 |publisher=DW.COM |lang=ru |quote=Британская лаборатория "Портон-Даун", где изучался яд "Новичок", не имела задачи определить, где он был произведен. Об этом заявил ее глава.}}</ref>։ Նա, մասնավորապես, նշել է. «մեր աշխատանքն այն է, որ գիտական ապացույցներ ներկայացնենք, որ դա նյարդապարալիտիկ նյութ է։ Մենք հայտնաբերեցինք, որ այն վերաբերում է այս որոշակի դասին, և որ այն ռազմական նշանակության է, բայց դա մեր գործը չէ պարզել, թե որտեղ է այն արտադրվել»<ref name="guardianorigin"/><ref>{{Cite web |title=Porton Down experts unable to identify 'precise source' of novichok that poisoned spy |url=https://news.sky.com/story/porton-down-experts-unable-to-identify-precise-source-of-novichok-that-poisoned-spy-11315387 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 31 |publisher=Sky News |lang=en |quote=Mr Aitkenhead added: "It is our job to provide the scientific evidence of what this particular nerve agent is, we identified that it is from this particular family and that it is a military grade, but it is not our job to say where it was manufactured."}}</ref>։ Էյթքենհեդի խոսքով՝ նյութի աղբյուրը պետք է որոշեն այլ մեթոդներով, որոնք առկա են բրիտանական կառավարության զինանոցում<ref name="guardianorigin"/>։ Ընդ որում Էյթքենհեդը հաստատել է ավելի վաղ արված ենթադրություններն այն մասին, որ  «Նովիչոկը», ամենայն հավանականությամբ, կարող էր արտադրվել միայն պետական մակարդակի հզորությունների վրա, քանի որ դրա արտադրության համար պահանջվում են բարձր տեխնոլոգիական մեթոդներ<ref name="guardianorigin"/><ref>{{Cite news |date=2018 թ․ ապրիլի 3 |title=Британские химики: определять источник "Новичка" - не наше дело |url=https://www.bbc.com/russian/news-43633906 |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 3 |work=BBC Русская служба}}</ref>։ Էյթքենհեդը նաև հերքել է ռուսական կողմի հայտարարություններն այն մասին, որ նյութի հնարավոր աղբյուրը Պորտոն Դաունում գտնվող իրենց լաբորատորիան է, որը գտնվում է Սոլսբերիից 13 կմ հեռավորության վրա<ref name="guardianorigin"/>։

Ապրիլի 12-ին քիմիական զենքի արգելման կազմակերպությունը (ՔԶԱԿ) հրապարակել է զեկույցի հակիրճ տարբերակը, որը «հաստատում է բրիտանական կողմի եզրակացությունները գործակալի տեսակի մասին», որը կիրառվել է Սոլսբերիում։ Փաստաթղթում նշվում է, որ գործակալի տեսակի մասին եզրակացություններն արվել են տուժածների վիճակի, արյան անալիզների, ինչպես նաև դեպքի վայրում ՔԶԱԿ-ի փորձագետների վերցրած նմուշների հիման վրա։ Վերլուծության ընթացքում պարզվել է նաև, որ կիրառված նյութն առանձնանում է բարձր մաքրությամբ և գրեթե չի պարունակում աղտոտող խառնուրդներ։ Միևնույն ժամանակ զեկույցում բացակայում է քիմիական նյութի կոնկրետ անվանումը։ Բացի այդ, չի նշվում նյութի հնարավոր ծագումը, քանի որ դա չի եղել փորձագետների առաջադրանքների մեջ<ref name="BBC43739620">{{Cite web |date=2018 թ․ ապրիլի 12 |title=ОЗХО признала, что Скрипалей отравили "Новичком" |url=https://www.bbc.com/russian/news-43739620 |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 12 |work=BBC Русская служба}}</ref><ref>{{Cite web |date=2018 թ․ ապրիլի 12 |title=Summary of the Report on Activities Carried Out in Support of a Request for Technical Assistance by the United Kingdom of Great Britain And Northern Ireland |url=https://www.opcw.org/fileadmin/OPCW/S_series/2018/en/s-1612-2018_e_.pdf |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180412125242/https://www.opcw.org/fileadmin/OPCW/S_series/2018/en/s-1612-2018_e_.pdf |archivedate=2018 թ․ ապրիլի 12 |publisher=OPCW Technical Secretariat |lang=en}}</ref><ref>{{Cite web |date=2018 թ․ ապրիլի 12 |title=Аналитик о докладе ОЗХО по "делу Скрипаля": каждый остался при своем |url=https://ria.ru/radio_brief/20180412/1518491653.html |accessdate=2018 թ․ մայիսի 1 |publisher=[[ՌԻԱ Նովոստի]]}}</ref>։ Բացի այդ, ՔԶԱԿ-ը հայտարարել է, որ իր կողմից հրապարակվել է ամբողջական զեկույց, որի տեքստը գաղտնի է, սակայն հասանելի է կազմակերպության անդամ բոլոր երկրներին։ ՔԶԱԿ-ի հաղորդագրության համաձայն՝ այս զեկույցում տեղ է գտել հետազոտված նյութի անվանումը և բերված քիմիական կառուցվածքը<ref name="BBC43739620"/>։

2018 թվականի ապրիլի 14-ին ՌԴ արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովը հայտարարություն է արել՝ վկայակոչելով Շպից քաղաքում շվեյցարական ռադիոլոգիական և քիմիակենսաբանական վերլուծության կենտրոնի զեկույցի չհրապարակված տվյալները, որը Սոլսբերիից մասնակցել է նմուշների վերլուծությանը, որ փորձաքննությունը դրանցում հայտնաբերել է BZ և A-234 («Նովիչոկ-7») թունավոր նյութերի առկայությունը, ընդ որում վերջինիս՝ ինչպես քայքայման մթերքների տեսքով, այնպես էլ մահացու համակենտրոնացման սկզբնական տեսքով։ Լավրովի կարծիքով՝ կլինիկական պատկերն ավելի շատ համապատասխանում է BZ-ի ազդեցությանը։ ՔԶԱԿ-ի պաշտոնական զեկույցում տեղ են գտել միայն A-234-ի մասին տեղեկությունները<ref name="interfax-a234">[http://www.interfax.ru/world/608544 Лавров рассказал о применении в Солсбери отравляющих веществ BZ и А234]</ref><ref>[http://svop.ru/main/26608/ Сергей Лавров: Выступление на XXVI Ассамблее Совета по внешней и оборонной политике]</ref>։ Ապրիլի 18-ին ՔԶԱԿ-ի գործադիր խորհրդի նիստում դրա գլխավոր տնօրեն Ահմեդ Ուզյումջյուն բացատրել է, որ BZ-ի պրեկուրսորը օգտագործվել է որպես հսկիչ փորձանմուշներ լաբորատորիաներում աշխատանքի որակը ստուգելու և Սոլսբերիից նմուշների հետ կապ չունի<ref name="guardreject">{{Cite web |author=Patrick Wintour |date=2018 թ․ ապրիլի 18 |title=OPCW rejects Russian claims of second Salisbury nerve agent |url=https://www.theguardian.com/uk-news/2018/apr/18/opcw-rejects-russian-claims-of-second-salisbury-nerve-agent |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 19 |publisher=The Guardian}}</ref><ref>{{Cite news |last=Rüesch |first=Andreas |date=2018 թ․ ապրիլի 17 |title=Skripal: Russland zieht Schweiz in den Fall hinein |url=https://www.nzz.ch/international/skripal-russland-zieht-schweiz-in-den-fall-hinein-ld.1377578 |accessdate=2018 թ․ մայիսի 1 |work=[[Neue Zürcher Zeitung]] |language=de |id=0376-6829}}</ref><ref>{{Cite web |date=2018 թ․ ապրիլի 18 |title=OPENING STATEMENT BY THE DIRECTOR-GENERAL TO THE EXECUTIVE COUNCIL AT ITS FIFTY-NINTH MEETING |url=https://www.opcw.org/fileadmin/OPCW/EC/M-59/en/ecm59dg01_e_.pdf |publisher=OPCW}}</ref>։ Ռուսաստանն այդ բացատրությունները չի ընդունել<ref>{{Cite news |title=Россия не приняла заявление ОЗХО относительно роли прекурсора BZ в деле Скрипаля |url=http://tass.ru/politika/5139604 |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 19 |work=ТАСС |language=ru}}</ref>։

Ապրիլի 20-ին [[Լոնդոն]]ում ՌԴ դեսպանատունը ենթադրել է, որ բրիտանական հատուկ ծառայությունները Յուլիա Սկրիպալին ներարկել են ՔԶԱԿ-ի լաբորատորիաներից նմուշներ վերցնելուց առաջ<ref name="timesinject">{{Cite web |author=Catherine Philp |date=2018 թ․ ապրիլի 20 |title=Skripals may have been injected with novichok by British spies, says Russia |url=https://www.thetimes.co.uk/article/skripals-may-have-been-injected-with-novichok-by-british-spies-says-russia-l0swbf5hj |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 20 |publisher=[[The Times]]}}</ref><ref>{{Cite web |title=Посольство России заявило о «впрыснутом» в кровь Юлии Скрипаль химикате |url=https://www.rbc.ru/politics/19/04/2018/5ad8c4319a7947ec1dc1d102 |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 20 |publisher=РБК}}</ref><ref>{{Cite news |title=Комментарий пресс-секретаря Посольства относительно требования медицинского обследования российской гражданки Ю.Скрипаль |url=https://www.rus.rusemb.org.uk/fnapr/5365 |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 20 |work=Посольство России в Великобритании}}</ref>։

=== Թունավոր նյութի ծագում ===
ԽՍՀՄ-ում քիմիական զենքի մշակմանը մասնակցած քիմիկոս Վիլ Միրզայանովը պնդում է, որ «Նովիչոկ»-ի փորձառու նմուշները կարող են ունենալ շատ երկրներ, այդ թվում՝ Մեծ Բրիտանիան, բայց դրա արտադրությունը «կատարվել է միայն ԽՍՀՄ-ում և Ռուսաստանում»։

The Times թերթի հաղորդմամբ, հղում անելով անանուն աղբյուրին, [[ՆԱՏՕ]]-ի անդամների համար փակ խորհրդակցության ժամանակ բրիտանական հետախուզությունը հայտնել է, որ «Նովիչոկը», որոնց թունավորել են Սերգեյ Սկրիպալը և նրա դուստրը՝ Յուլիան, արտադրվել է Սարատովի մարզի Շիխանա քաղաքի ռազմական գիտահետազոտական բազայում<ref>[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/5100288 Разведка Британии указывает на Россию] ТАСС, 6 апреля 2018 года</ref>։ Դրա հետ մեկտեղ թերթը պարզաբանել է, որ հատուկ ծառայությունների աղբյուրները 100 %-ով վստահ չեն, որ լաբորատորիան գտնվում է հենց նշված վայրում<ref>{{Cite news |date=2018 թ․ ապրիլի 5 |title=Пресса Британии: спецслужбам удалось установить, где произвели "Новичок" |url=https://www.bbc.com/russian/features-43650877 |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 10 |work=BBC Русская служба}}</ref>։

Ռուսաստանի դիրքորոշումը հայտնել Է Վլադիմիր Պուտինը, որը հայտարարել է, որ քիմիական արդյունաբերության զարգացման ժամանակակից մակարդակում «Նովիչոկին» նման թունավոր նյութերը կարող են արտադրվել աշխարհի 20 երկրներում<ref>[https://life.ru/t/новости/1104291/putin_vieshchiestva_pokhozhiie_na_novichok_moghut_proizvodit_v_20_stranakh_mira Путин: Вещества, похожие на «Новичок», могут производить в 20 странах мира] информационный портал '''Life.ru''', 3 апреля 2018 года</ref>։ 2008 թվականին նույն Վիլ Միրզայանովը իր գրքում (անգլերեն լեզվով հրատարակված ԱՄՆ-ում) հրապարակել է '''А-234''' գաղտնի թունավոր նյութի բանաձևը և դրա արտադրության ողջ տեխնոլոգիան<ref>[https://ria.ru/world/20180321/1516939638.html Формулу «Новичка» опубликовал Мирзаянов] РИА Новости, 21 марта 2018 года</ref>։

=== Մարկ Սեդվիլի նամակը ===
2018 թվականի ապրիլի 12-ին բրիտանական առաջատար ԶԼՄ-ները հրապարակել են Մեծ Բրիտանիայի ազգային անվտանգության հարցերով խորհրդական Մարկ Սեդվիլի նամակը ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար Յենս Ստոլտենբերգին, որում ներկայացվել են բրիտանական հետախուզության տվյալները, որոնք, ըստ Սեդվիլի, հաստատում են թունավորմանը Ռուսաստանի մասնակցության վարկածը<ref name="guardian">{{Cite web |author=Ewen MacAskill |date=2018 թ․ ապրիլի 13 |title=Russia tested nerve agent on door handles before Skripal attack, UK dossier claims |url=https://www.theguardian.com/uk-news/2018/apr/13/russia-tested-nerve-agent-on-door-handles-before-skripal-attack-uk-dossier-claims |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 13 |publisher=[[The Guardian]]}}</ref>։ Մասնավորապես, նամակում նշվում է, որ ԽՍՀՄ-ում մշակված «Նովիչոկի» վրա աշխատանքը շարունակվել է Ռուսաստանում 1993 թվականից հետո, երբ Ռուսաստանը միացել է քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիային, և որ վերջին տասը տարում արտադրվել է դրա փոքր քանակությունը։ Հեղինակի խոսքով՝ 2000-ական թվականների կեսերին Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինն ինքն էր «ներգրավված» քիմիական զենքի մշակման ծրագրում<ref name="guardian"/>։ Ինչպես հետևում է նամակի տեքստից, 2000-ական թվականներին Ռուսաստանում զբաղվել են քիմիական զենքի կիրառման մեթոդների ուսումնասիրությամբ (այդ թվում՝ դռան բռնակի միջոցով թույնի տարածման վարկածը) և հատուկ ստորաբաժանումների համապատասխան ուսուցում են անցկացրել<ref name="guardian"/>։ Սեդվիլն իր նամակում նաև պնդում է, որ առնվազն 2013 թվականից ԳՀՎ-ի մասնագետները փորձել են մուտք գործել Յուլիա Սկրիպալի էլեկտրոնային փոստը։ Այսպիսով, նամակի հեղինակը ընդգծում է, որ «...միայն Ռուսաստանն ունի և տեխնիկական միջոցներ, և օպերատիվ փորձ, և Սկրիպալների վրա հարձակման դրդապատճառ»<ref name="guardian"/><ref name="комм13-04">{{Cite web |date=2018 թ․ ապրիլի 13 |title=Посольство: письмо Седвилла в НАТО говорит о нехватке свидетельств против РФ по «делу Скрипаля» |url=https://www.kommersant.ru/doc/3604501 |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 14 |publisher=[[Коммерсантъ]]}}</ref>։

=== Կասկածյալների և թունավորման հանգամանքների պարզում ===
2018 թվականի ապրիլի 20-ին ''The Daily Telegraph'' թերթը հայտնել էր, որ բրիտանական ոստիկանությունն ու հատուկ ծառայությունները պարզել են Սկրիպալների դեմ մահափորձի գլխավոր կասկածյալներին և որ նրանք գտնվում են Ռուսաստանի տարածքում<ref name="dtsuspects">{{Cite web |author=Robert Mendick |date=2018 թ․ ապրիլի 20 |title=Police identify key suspects in nerve agent attack on Sergei Skripal |url=https://www.telegraph.co.uk/news/2018/04/20/police-identify-key-suspects-nerve-agent-attack-sergei-skripal/ |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 21 |publisher=[[The Daily Telegraph]]}}</ref>։ Հոդվածում, վկայակոչելով հատուկ ծառայությունների անանուն ներկայացուցիչներին, ասվում էր, որ հանցագործությունն իրականացնողները, գործելով Ռուսաստանի ղեկավարության ուղղակի ցուցումով, Սերգեյ Սկրիպալի տան դռան բռնակ են հասցրել «Նովիչոկ» տեսակի նյարդապարալիտիկ նյութ պարունակող հեղուկ։ Հեղինակի պնդմամբ՝ ենթադրյալ կատարողները կարող էին հաստատվել Մեծ Բրիտանիա ժամանած և երկրից շուտով հեռացած մարդկանց մասին տվյալների ստուգման միջոցով, ինչպես նաև դիտարկման տեսախցիկների տեսագրությունների և ավտոմոբիլային համարների ճանաչման տեսախցիկների տվյալները ուսումնասիրելու միջոցով<ref name="dtsuspects"/><ref name="mzsuspects">{{Cite web |date=2018 թ․ ապրիլի 21 |title=The Telegraph: Скотленд-Ярд установил главных подозреваемых в покушении на Скрипалей, они находятся в России |url=https://meduza.io/news/2018/04/21/the-telegraph-skotlend-yard-ustanovil-glavnyh-podozrevaemyh-v-pokushenii-na-skripaley-oni-nahodyatsya-v-rossii |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 21 |publisher=[[Meduza]]}}</ref>։

2018 թվականի սեպտեմբերի 5-ին Սքոթլենդ Յարդի հակաահաբեկչական բաժնի պետ Նիլ Բասուն հայտնել Է Մեծ Բրիտանիայի մոտ բավարար ապացույցների առկայության մասին, որպեսզի մեղադրանքներ առաջադրեն Ռուսաստանի երկու քաղաքացիների, ԳՀՎ սպաների դեմ, որոնք Մեծ Բրիտանիայի տարածք են մուտք գործել «Ալեքսանդր Պետրով» և «Ռուսլան Բոշիրով» կեղծ անուններով<ref name="nazvali"/><ref>{{Cite news |last=Holden |first=Michael |title=UK names two Russians for attempted murder of Skripals |url=https://www.reuters.com/article/us-britain-russia/uk-names-two-russians-for-attempted-murder-of-skripals-idUSKCN1LL160 |accessdate=2018 թ․ սեպտեմբերի 5 |work=U.S. |language=en}}</ref>։ Ինչպես պնդում էին, նրանց իրական անուններն այդ պահին արդեն հայտնի էին քննությանը<ref name="nazvali">{{Cite web |date=2018 թ․ սեպտեմբերի 5 |title=Власти Великобритании назвали имена двух россиян, обвиняемых в отравлении Скрипалей |url=https://meduza.io/news/2018/09/05/vlasti-velikobritanii-nazvali-imena-dvuh-rossiyan-obvinyaemyh-v-otravlenii-skripaley |accessdate=2018 թ․ սեպտեմբերի 6 |publisher=Meduza}}</ref><ref name="geneva">{{Cite web |date=2018 թ․ սեպտեմբերի 8 |title=Установлена ключевая роль Женевы в деле отравивших Скрипалей «агентов ГРУ» |url=https://lenta.ru/news/2018/09/08/geneva/ |accessdate=2018 թ․ սեպտեմբերի 8 |publisher=[[Lenta.ru]] |lang=ru}}</ref>։ Պետրովն ու Բոշիրովը Մեծ Բրիտանիա են ժամանել մարտի 2-ին և լքել երկրի տարածքը մարտի 4-ին<ref name="nazvali"/>։ Նշվում է, որ [[Լոնդոն]]ի City Stay Hotel հյուրանոցի համարում, որտեղ նրանք կանգ են առել, հայտնաբերվել են «Նովիչոկի» հետքեր<ref name="nazvali"/>։ Հետաքննության ընթացքում պարզվել է, որ «Նովիչոկը» գտնվել է իր տեղափոխման համար հատուկ պատրաստված տարայում, որը նմանակում է Nina Ricci օծանելիքի «Premier Jour» սրվակը<ref name="nazvali"/>։ Թագավորական դատախազական ծառայությունը հայտարարել է, որ կասկածյալների ձերբակալման եվրոպական օրդեր Է տրվել, սակայն նրանց արտահանձնման մասին հարցում չի լինի, քանի որ ՌԴ քաղաքացիների արտահանձնումն արգելված է ՌԴ Սահմանադրությամբ<ref>[https://www.bbc.com/russian/news-45434763 «Британия представит доказательства по делу Скрипалей в Совбезе ООН»]</ref>։

Սեպտեմբերի 12-ին Վլադիվոստոկի Արևելյան տնտեսական համաժողովում իր ելույթի ժամանակ Վլադիմիր Պուտինը հայտարարել էր, որ ռուսական իշխանությունները գտել են նրանց, ում Մեծ Բրիտանիան կասկածյալ է համարում։ Նա հավելել է, որ այդ մարդիկ քաղաքացիական են, և նրանց գործողություններում ոչ մի հատուկ և քրեական բան չկա<ref>{{Cite news |date=2018 թ․ սեպտեմբերի 12 |title="Ничего криминального" - Путин о подозреваемых в отравлении Скрипалей |url=https://www.bbc.com/ukrainian/news-russian-45494593 |accessdate=2018 թ․ սեպտեմբերի 15 |work=BBC Україна |language=en}}</ref>, ինչպես նաև հույս է հայտնել, որ նրանք կհայտնվեն և կպատմեն իրենց մասին։ Սեպտեմբերի 14-ին RT հեռուստաընկերությունը YouTube-ում հրապարակել Է հեռուստաալիքի գլխավոր խմբագիր [[Մարգարիտա Սիմոնյան]]ի հարցազրույցը երկու տղամարդկանց հետ, որոնց լուսանկարները Մեծ Բրիտանիայի կողմից հրապարակվել են որպես կասկածյալների լուսանկար։ Նրանք հայտնել են, որ Ալեքսանդր Պետրովն ու Ռուսլան Բոշիրովը իրենց իրական անուններն են, և հայտարարել են, որ Սոլսբերի այցելել են որպես զբոսաշրջիկներ<ref>{{Cite web |author=RT на русском |date=2018 թ․ սեպտեմբերի 13 |title=Эксклюзивное интервью Маргариты Симоньян с «подозреваемыми» по делу Скрипалей Петровым и Бошировым |url=https://www.youtube.com/watch?v=_V5oz8t1CDI& |accessdate=2018 թ․ սեպտեմբերի 15}}</ref>։

«Ֆոնտանկա.ռու»-ն, «The Insider»-ը և «Bellingcat»-ը կատարել են Պետրովի և Բոշիրովի անձնագրերի տրամադրման դաշնային միգրացիոն ծառայության ծառայողական փաստաթղթերի պատճենների հրապարակումը, որոնցում եղել են «տեղեկություններ չտալու» նշումներ<ref>{{Cite news |date=2018 թ․ սեպտեմբերի 14 |title=Bellingcat показал заявку на паспорт Петрова из Солсбери. На ней есть пометка от спецслужб |url=https://www.bbc.com/russian/features-45510966 |accessdate=2018 թ․ սեպտեմբերի 26 |work=BBC News Русская служба |language=en}}</ref>։ Սեպտեմբերի 25-ին ԱԴԾ-ն սկսել է ՆԳՆ աշխատակիցների հետախուզումը, որոնք լրագրողներին արտասահմանյան անձնագրեր ստանալու հարցաթերթիկներ և Պետրովի և Բոշիրովի ավիաթռիչքների վերաբերյալ տվյալներ են տրամադրել<ref>{{Cite news |title=Слив данных: ФСБ отомстит за Петрова и Боширова |url=https://www.gazeta.ru/social/2018/09/25/11996089.shtml |accessdate=2018 թ․ սեպտեմբերի 27 |work=Газета.Ru}}</ref>։

Սեպտեմբերի 26-ին «The Insider» և «Bellingcat» ինտերնետ-հրատարակությունները հայտարարել էին, որ «Ռուսլան Բոշիրովը» Ռուսաստանի Գլխավոր հետախուզական վարչության գնդապետ Անատոլի Չեպիգան է<ref>{{Cite news |date=2018 թ․ սեպտեմբերի 26 |title=Солберецкие, часть третья. «Бошировым» оказался «Герой России», полковник ГРУ Анатолий Чепига |url=https://theins.ru/politika/118927 |accessdate=2018 թ․ սեպտեմբերի 26 |work=The Insider |language=ru}}</ref><ref>{{Cite news |date=2018 թ․ սեպտեմբերի 26 |title=Подозреваемый в отравлении Скрипалей «Руслан Боширов» оказался полковником ГРУ Анатолием Чепигой - bellingcat |url=https://ru.bellingcat.com/novosti/europe/2018/09/26/boshirov-revealed/ |accessdate=2018 թ․ սեպտեմբերի 26 |work=bellingcat |language=ru}}</ref><ref name="bbc_27_09_2018">[https://www.bbc.com/news/uk-45656004 «Skripal suspect 'was made Hero of Russia' by President Putin»], BBC, 27.09.2018</ref><ref>{{Cite web |author=Марк Крутов, Сергей Добрынин |title=И всё-таки – герой. Новое фото Анатолия Чепиги |url=https://www.svoboda.org/a/29521752.html |accessdate=2018 թ․ հոկտեմբերի 2 |publisher=[[Радио Свобода]] |lang=ru}}</ref><ref>{{Cite news |title=Журналисты нашли новое фото офицера ГРУ Чепиги на стенде героев РФ |url=https://www.rbc.ua/rus/news/zhurnalisty-nashli-novoe-foto-ofitsera-gru-1538505304.html |accessdate=2018 թ․ հոկտեմբերի 4 |work=[[РБК-Украина]] |language=ru}}</ref>։

Սեպտեմբերի 28-ին The Telegraph թերթը, վկայակոչելով բրիտանական հետախուզությանը, հայտնել էր երրորդ կասկածյալի մասին, որը մեկնել էր Սոլսբերիում, որպեսզի տեղեկություններ հավաքի Ալեքսանդր Պետրովի և Ռուսլան Բոշիրովի համար, որոնք, ըստ Լոնդոնի վարկածի, արդեն ավելի ուշ «Նովիչոկը» բերել էին երկիր<ref>{{Cite news |title=Третий не лишний: в деле Скрипалей новый подозреваемый |url=https://www.gazeta.ru/social/2018/09/28/12001021.shtml |accessdate=2018 թ․ սեպտեմբերի 29 |work=[[Газета.Ru]]}}</ref>։

Հոկտեմբերի 8-ին The Insider ինտերնետ-հրատարակությունը հրապարակել է ՌԴ-ի Ալեքսանդր Եվգենևիչ Միշկինի անունով անձնագրի լուսանկարը, որը, հրատարակության տվյալներով, հանդիսանում է «Ալեքսանդր Պետրովը»՝ Սերգեյ Սկրիպալի թունավորման մեջ երկրորդ մեղադրվողը<ref>{{Cite news |date=2018 թ․ հոկտեմբերի 8 |title="Петровым" оказался военный врач из ГРУ Александр Мишкин. Подробности завтра в расследовании The Insider и Bellingcat |url=https://theins.ru/news/121097 |accessdate=2018 թ․ հոկտեմբերի 8 |work=The Insider |language=ru}}</ref>։ Հոկտեմբերի 9-ին The Insider-ը և Bellingcat-ը լրացուցիչ հաղորդել են, որ Ալեքսանդր Միշկինը ծնունդով Արխանգելսկի մարզի Լոյգա գյուղից է<ref>{{Cite news |date=2018 թ․ հոկտեմբերի 9 |title=Военный врач и поклонник техно: кого подозревают в отравлении Скрипалей |url=https://www.bbc.com/russian/features-45791222 |accessdate=2018 թ․ հոկտեմբերի 31 |work=BBC News Русская служба |language=en}}</ref>։

Հոկտեմբերի 10-ին «Չեխական ռադիո» ռադիոընկերությունը, վկայակոչելով Չեխիայի հատուկ ծառայություններում իր աղբյուրը, հայտնել էր, որ Ռուսլան Բոշիրովը և Ալեքսանդր Պետրովը 2014 թվականին լրտեսել են Սերգեյ Սկրիպալին, երբ Սկրիպալը պետք է հանդիպեր չեխական հատուկ ծառայությունների ներկայացուցիչների հետ<ref>{{Cite news |title=Dvojitého agenta Skripala v Česku tajně sledovali stejní lidé, které Britové podezírají z jeho otravy |url=https://www.irozhlas.cz/zpravy-domov/sergej-skripal-alexandr-petrov-a-ruslan-bosirov-tajne-v-cesku_1810100600_miz |accessdate=2018 թ․ հոկտեմբերի 10 |work=iROZHLAS |language=cs}}</ref>։

2018 թվականի դեկտեմբերի 19-ին ԱՄՆ ֆինանսների նախարարությունը պատժամիջոցներ է սահմանել Անատոլի Չեպիգիի (նա Ռուսլան Բոշիրովն է) և Ալեքսանդր Միշկինի (նա Ալեքսանդր Պետրովն է) դեմ։ Գերատեսչության հայտարարության մեջ նրանք անվանվել են ԳՀՎ աշխատակիցներ, որոնք պատասխանատու են Սերգեյ Սկրիպալի և նրա դստեր վրա հարձակման համար<ref>{{Cite news |date=2018 թ․ դեկտեմբերի 19 |title=Treasury Targets Russian Operatives over Election Interference, World Anti-Doping Agency Hacking, and Other Malign Activities |url=https://home.treasury.gov/news/press-releases/sm577 |accessdate=2018 թ․ դեկտեմբերի 20 |work=Министерство финансов США |language=en}}</ref><ref>{{Cite news |date=2018 թ․ դեկտեմբերի 19 |title=Notice of Intended Removals; Ukraine-/Russia-related Designations; Cyber-related Designations |url=https://www.treasury.gov/resource-center/sanctions/OFAC-Enforcement/Pages/20181219_33.aspx |accessdate=2018 թ․ դեկտեմբերի 20 |work=Министерство финансов США |language=en}}</ref>։

2019 թվականի հունվարի 6-ին The Telegraph հրատարակությունը հաղորդել էր, որ բրիտանական իշխանությունները պարզել են Սկրիպալների դեմ մահափորձի բոլոր մանրամասները<ref name="detali">{{Cite web |author=Robert Mendick |date=2019 թ․ հունվարի 6 |title=How the UK joined the dots from Salisbury Novichok attack to Vladimir Putin |url=https://www.telegraph.co.uk/news/2019/01/06/uk-joined-dots-salisbury-novichok-attack-vladimir-putin/ |work=The Telegraph}}</ref>։

Ռուսական կողմը հրաժարվել է մեկնաբանել կասկածյալների մասին ցանկացած ոչ պաշտոնական հաղորդագրություն<ref>{{Cite news |date=2018 թ․ հոկտեմբերի 10 |title=Лондон не запрашивал у РФ информацию о присвоении Мишкину звания Героя России |url=https://www.interfax.ru/world/632723 |accessdate=2018 թ․ հոկտեմբերի 31 |work=Interfax.ru |language=ru}}</ref>։

2019 թվականի հունվարի 21-ին Եվրամիությունը պատժամիջոցներ է սահմանել ռուսական ռազմական հետախուզության չորս աշխատակիցների՝ Անատոլի Չեպիգիի (Ռուսլան Բոշիրովի), Ալեքսանդր Միշկինի (Ալեքսանդր Պետրովի), Գլխավոր հետախուզական վարչության ղեկավար Իգոր Կոստյուկովի և նրա տեղակալ Վլադիմիր Ալեքսեևի դեմ, որոնք, Եվրամիության կարծիքով, պատասխանատու են Սոլսբերիում քիմիական զենքի պահպանման, փոխադրման և կիրառման համար<ref>{{Cite web |title=Chemical weapons: the EU places nine persons and one entity under new sanctions regime - Consilium |url=https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2019/01/21/chemical-weapons-the-eu-places-nine-persons-and-one-entity-under-new-sanctions-regime/ |accessdate=2019 թ․ հունվարի 21 |publisher=www.consilium.europa.eu}}</ref><ref>{{Cite news |date=2019 թ․ հունվարի 21 |title=ЕС ввел санкции против ГРУ за применение химоружия в Солсбери |url=https://www.bbc.com/russian/news-46948036 |accessdate=2019 թ․ հունվարի 21 |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |author=THE COUNCIL OF THE EUROPEAN UNION |date=2019 թ․ հունվարի 21 |title=COUNCIL IMPLEMENTING REGULATION (EU) 2019/84 of 21 January 2019 implementing Regulation (EU) 2018/1542 concerning restrictive measures against the proliferation and use of chemical weapons |url=https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32019R0084&from=EN |website=Official Journal of the European Union}}</ref>։

2019 թվականի փետրվարին «The Insider» և «Bellingcat» ինտերնետ-հրատարակությունները գրել էին թունավորման մեջ երրորդ կասկածյալի ինքնությունը պարզելու մասին։ Նրանց տեղեկատվության համաձայն՝ նա եղել է Գլխավոր հետախուզական վարչության բարձրաստիճան սպա 1973 թվականին ծնված Դենիս Վյաչեսլավովիչ Սերգեևը, որը ստացել է Սերգեյ Վյաչեսլավովիչ Ֆեդոտովի կեղծ տվյալներով անձնագիր<ref>{{Cite web |title=Названо имя третьего подозреваемого по делу об отравлении Скрипалей |url=https://esquire.ru/articles/84392-nazvano-imya-tretego-podozrevaemogo-po-delu-otravleniya-skripaley/ |accessdate=2019 թ․ օգոստոսի 20 |publisher=Журнал Esquire |lang=ru}}</ref>։

=== Հետաքննության արդյունքների արձագանք ===
2018 թվականի սեպտեմբերի 5-ին, ելույթ ունենալով Համայնքների պալատում, Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Թերեզա Մեյը հայտարարել է, որ թունավորումն արտոնվել է Ռուսաստանի ղեկավարության կողմից։

Մեծ Բրիտանիայի անվտանգության նախարար [[Բեն Ուոլես]]ը թունավորման պատասխանատվությունը բարդել է անձամբ Վլադիմիր Պուտինի վրա. «Ի վերջո պատասխանատվություն է կրում նա, քանի որ նա նախագահ չէ իր երկրի, իր կառավարությունը ֆինանսավորում և կառավարում է գործունեության հատուկ ծառայությունների հետախուզական վարչության միջոցով պաշտպանության նախարարությունը։ Չեմ կարծում, որ որևէ մեկը կարող է ասել, որ ինքը չի վերահսկում այն, ինչ կատարվում է իր երկրում»<ref name="putinguilty">{{Cite web |date=2018 թ․ սեպտեմբերի 6 |title=Лондон обвинил Путина в отравлении Скрипалей |url=https://lenta.ru/news/2018/09/06/its_all_his_fault/ |accessdate=2018 թ․ սեպտեմբերի 6 |publisher=[[Lenta.ru]]}}</ref>։

[[Ֆրանսիա]]յի, [[Գերմանիա]]յի, [[ԱՄՆ]]-ի, [[Կանադա]]յի և [[Մեծ Բրիտանիա]]յի համատեղ հայտարարության մեջ ողջունել է բրիտանական կողմի կողմից Սկրիպալների թունավորման հետաքննության առաջընթացը<ref>[https://www.gov.uk/government/news/salisbury-attack-joint-statement-by-leaders-of-france-germany-the-united-states-canada-and-the-united-kingdom Joint Statement by Leaders of France, Germany, the United States, Canada and the United Kingdom]</ref><ref name="bbc0609">{{Cite web |date=2018 թ․ սեպտեմբերի 6 |title=World leaders back UK Novichok allegations |url=https://www.bbc.com/news/uk-45439388 |accessdate=2018 թ․ սեպտեմբերի 6 |publisher=BBC |lang=en}}</ref><ref>[https://www.kommersant.ru/doc/3733162 Дмитрий Песков — о результатах расследования «дела Скрипалей»] kommersant.ru 06.09.2018</ref>։

== Պետական մակարդակի արձագանք ==
=== Մեծ Բրիտանիա ===
Մարտի 12-ին Սոլսբերիում տեղի ունեցած միջադեպի հետաքննության վերաբերյալ Համայնքների պալատում իր զեկույցում Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Թերեզա Մեյը հայտարարել է, որ Սերգեյ Սկրիպալը և նրա դուստրը թունավորվել են Ռուսաստանում մշակված «Նովիչոկ» մարտական թունավոր նյարդապարալիտիկ նյութով<ref name="автоссылка1">{{Cite news |date=2018 թ․ մարտի 12 |title=Тереза Мэй: за отравлением Скрипаля с высокой вероятностью стоит Россия |url=http://www.bbc.com/russian/news-43378001 |accessdate=2018 թ․ մարտի 12 |work=BBC Русская служба |language=en}}</ref>։ Նրա խոսքով՝ նյութը նույնականացվել է պաշտպանության, գիտության և տեխնոլոգիաների ոլորտի առաջատար փորձագետների կողմից Պորտոն Դաունի լաբորատորիայից։

Վարչապետը Ռուսաստանին մեկ օր է տվել կատարվածի վերաբերյալ վստահելի բացատրություններ տալու համար։ Նա ավելացրել է. «Եթե Ռուսաստանը «ճշմարտանման բացատրություն» չտրամադրի, ապա Սկրիպալի թունավորումը կհամարվի ռուսական պետության կողմից Մեծ Բրիտանիայի տարածքում ուժի անօրինական օգտագործում»։ Ինչպես հայտարարել Է Մեյը, այդ դեպքում Մեծ Բրիտանիան պետք է պատրաստ լինի զգալիորեն ավելի լայն միջոցներ ձեռնարկել, որոնք խորհրդարանում կհայտարարվեն մարտի 15-ին։

Մարտի 12-ին Մեծ Բրիտանիայի ԱԳՆ-ն Լոնդոնում Ռուսաստանի դեսպանից բացատրություն էր պահանջել։ ՌԴ արտգործնախարար Բորիս Ջոնսոնը ՌԴ դեսպան Ալեքսանդր Յակովենկոյին հայտարարել է, որ Մոսկվան պետք է ամբողջական տեղեկատվություն տրամադրի քիմիական զենքի արգելման կազմակերպության «Նովիչոկ» թույնի մասին։ Նախարարը ռուսական կառավարությանը նախազգուշացրել է հնարավոր պատժամիջոցների մասին, եթե ապացուցվի, որ թունավորման հետևում կանգնած է Մոսկվան։
{| align="right" style="background:#f8f9fa; border:1px solid #c8ccd1; font-size:90%; margin-left:1em" cellspacing=0 cellpadding=0
|-
|<gallery mode="packed" heights="220">
Պատկեր:Boris johnson (cropped).jpg|Մարտի 20-ին ''Deutsche Welle''-ին տված հարցազրույցում արտաքին գործերի նախարար [[Բորիս Ջոնսոն]]ը հայտարարել է, որ «Նովիչոկը» արտադրվել է միայն Ռուսաստանում<ref>[http://www.dw.com/ru/борис-джонсон-позиция-москвы-по-делу-скрипаля-становится-все-более-странной/a-43042867 Борис Джонсон: Позиция Москвы по делу Скрипаля становится все более странной] <blockquote>"Итак, это нервно-паралитическое вещество, которое делалось только в России…"</blockquote></ref>: Հետագայում այդ հայտարարությունը հերքվել է:
</gallery>
|}
Մարտի 14-ին Թերեզա Մեյը Ռուսաստանին պաշտոնապես մեղադրել էր Սկրիպալի և նրա դստեր սպանության փորձի մեջ։ Մեյը հայտարարել է, որ ի պատասխան թունավորման, Ռուսաստանի հետ բարձր մակարդակի երկկողմ շփումները կդադարեցվեն և Մեծ Բրիտանիայից կարտաքսվեն 23 ռուս դիվանագետներ, որոնք, հնարավոր է, լրտեսական գործունեությամբ են զբաղվում<ref name="The Guardian">{{Cite news |last1=Stewart |first1=Heather |last2=Walker |first2=Peter |last3=Borger |first3=Julian |date=2018 թ․ մարտի 14 |title=Russia threatens retaliation after Britain expels 23 diplomats |url=https://www.theguardian.com/uk-news/2018/mar/14/may-expels-23-russian-diplomats-response-spy-poisoning |work=The Guardian}}</ref>։ Հայտնի է դարձել նաև, որ Մեծ Բրիտանիան կնվազեցնի ներկայացվածության մակարդակը ֆուտբոլի աշխարհի առաջիկա առաջնությունում. Ռուսաստան չեն մեկնի բարձրաստիճան պաշտոնյաներն ու թագավորական ընտանիքի անդամները։ Մեյը նաև հայտարարել է, որ ակնկալում է նոր միջազգային միջոցներ ձեռնարկել Ռուսաստանի նկատմամբ և այդ նպատակով Մեծ Բրիտանիան [[ՄԱԿ]]-ի [[ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդ|Անվտանգության խորհրդի]] արտահերթ նիստ կհրավիրի։ Բացի այդ, Մեյը նշել է բրիտանական բանկերում ռուսական պետական միջոցների սառեցման հնարավորությունը<ref>{{Cite news |last=Sparrow |first=Andrew |date=2018 թ․ մարտի 14 |title=UK expels 23 Russian diplomats over spy poisoning - Politics live |url=http://www.theguardian.com/politics/blog/live/2018/mar/14/pmqs-may-corbyn-russia-spy-poisoning-uk-it-will-face-equal-reaction-if-may-punishes-it-for-salisbury-spy-attack-politics-live |accessdate=2018 թ․ մարտի 14 |work=The Guardian |language=en |id=0261-3077}}</ref><ref>[http://www.bbc.com/russian/news-43396929?ocid=socialflow_twitter Тереза Мэй: Лондон вышлет 23 российских дипломата из-за отравления Скрипаля]</ref><ref>[https://ria.ru/world/20180314/1516368582.html Британия высылает российских дипломатов]</ref>։ Նույն օրը՝ մարտի 14-ին, ''The Independent'' թերթը հաղորդել է, որ Թերեզա Մեյը ծրագրում է Ռուսաստանի դեմ տնտեսական պատերազմ սկսել<ref name="independenwar"/><ref name="independenwar"/><ref name="lentawar">{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 14 |title=Великобритания собралась объявить России экономическую войну |url=https://lenta.ru/news/2018/03/14/may_russia/ |accessdate=2018 թ․ մարտի 14 |publisher=[[Lenta.ru]] |lang=ru}}</ref>։ Աղբյուրի տվյալներով՝ բրիտանական կառավարությունը չի ցանկանում թույլ տալ, որ Վլադիմիր Պուտինի «գանգստերական» արարքները անպատիժ մնան<ref name="independenwar">{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 13 |title=Russian spy attack: Theresa May plans for 'economic war' with Vladimir Putin and his allies |url=http://www.independent.co.uk/news/uk/politics/russian-vladimir-putin-theresa-may-economic-war-sanctions-salisbury-nerve-agent-a8254626.html |accessdate=2018 թ․ մարտի 14 |publisher=[[The Independent]]}}</ref>։ Հաղորդվում էր, որ բրիտանացի բարձրաստիճան պաշտոնյաներն ու թագավորական ընտանիքի անդամները կբոյկոտեն Ռուսաստանում կայանալիք ֆուտբոլի աշխարհի առաջնությունը<ref>[https://360tv.ru/news/mir/ofitsialnye-litsa-britanii-bojkotirujut-chempionat-mira-po-futbolu-v-rossii/ Официальные лица Британии бойкотируют чемпионат мира по футболу 2018 года в России / 360tv.ru, 14.03.2018]</ref>։

Մարտի 14-ին ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի նիստի ընթացքում Մեծ Բրիտանիան պաշտոնապես մեղադրել Է Ռուսաստանին քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի խախտման մեջ։ ՄԱԿ-ում բրիտանական մշտական ներկայացուցչի պաշտոնակատարը հայտարարել է, որ «Ռուսաստանը չի տեղեկացրել «Նովիչոկ» նյարդապարալիտիկ նյութի մշակման ծրագրի մասին»<ref name="grubo">{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 15 |title=Лондон в грубой форме заблокировал заявление Совбеза ООН по делу Скрипаля |url=https://lenta.ru/news/2018/03/15/grubo/ |accessdate=2018 թ․ մարտի 15 |publisher=[[Lenta.ru]] |lang=ru}}</ref>։

Մարտի 15-ին Բորիս Ջոնսոնը հայտարարել է, որ բրիտանական կառավարությունն ունի Սկրիպալի թունավորմանը Ռուսաստանի մասնակցության «ապշեցուցիչ» ապացույցներ, սակայն նա չի հստակեցրել, թե կառավարությունն ինչ ապացույցներ ունի<ref name="proof">{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 15 |title=Великобритания рассказала о доказательствах причастности России к делу Скрипаля |url=https://lenta.ru/news/2018/03/15/proof_or_it_didnt_happen/ |accessdate=2018 թ․ մարտի 15 |publisher=[[Lenta.ru]] |lang=ru}}</ref>։ Նույն օրը Մեծ Բրիտանիայի պաշտպանության նախարար Գևին Ուիլյամսոնը հայտարարել էր Պորտոն Դաունի քիմիական, կենսաբանական, ռադիոլոգիական և միջուկային պաշտպանության կենտրոնին կից գաղտնի ռազմական լաբորատորիայի արդիականացման համար 48 միլիոն ֆունտ ստեռլինգ հատկացնելու մասին<ref>[http://www.bbc.com/news/uk-politics-43405686 UK defence secretary tells Russia 'go away and shut up'], [[BBC]], 14.03.2018</ref>։

Մեծ Բրիտանիայում ուժեղացվել են մասնավոր ավիափոխադրողների վերահսկողության միջոցառումները, կառավարությունը հայտարարել է օտարերկրյա պետությունների թշնամական գործունեության դեմ նոր օրենք ընդունելու մտադրության մասին, բրիտանական բանակի զինծառայողներին առաջարկվել է սիբիրախտի դեմ պատվաստում անցնել<ref>{{Cite news |date=2018 թ․ մարտի 14 |title=How is the UK retaliating against Russia? |url=http://www.bbc.co.uk/news/world-43380378 |access-date=2018 թ․ մարտի 15 |work=BBC News}}</ref>։

Մարտի 26-ին Մեծ Բրիտանիայի պաշտպանության նախարար Գևին Ուիլյամսոնը հայտարարել էր «Սկրիպալի գործի» կապակցությամբ կասկածելի ծագում ունեցող ռուսական ունեցվածքի ձերբակալման թույլտվություն տալու մասին<ref>[https://ria.ru/world/20180326/1517296707.html Лондон выдал ордера на арест «сомнительного» российского имущества]</ref><ref>[https://news.sky.com/story/foreign-office-deletes-tweet-claiming-salisbury-nerve-agent-made-in-russia-11316445 Foreign Office deletes tweet claiming Salisbury nerve agent made in Russia]</ref><ref>[https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:sY5thSRzWKEJ:https://twitter.com/foreignoffice/status/976779470765019136 Удалённый твит в кэше Гугла]</ref><ref>{{Cite news |title=Tweet claiming scientists blamed Russia for nerve attack is deleted |url=https://www.standard.co.uk/news/world/russia-gloats-after-porton-down-says-it-can-t-pin-down-nerve-agent-source-a3805541.html |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 4 |work=Evening Standard |language=en}}</ref><ref>{{Cite web |title=МИД Британии объяснил удаление твита о российском происхождении «Новичка» |url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/5ac4cff19a79472df8f1b3bc?from=newsfeed |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 4 |publisher=РБК}}</ref><ref>{{Cite web |title=Брифинг Посла Великобритании в России, посвященный инциденту в Солсбери: 22 марта 2017 года - GOV.UK |url=https://www.gov.uk/government/speeches/british-ambassador-to-russia-briefing-on-the-salisbury-attack-22-march-2017.ru |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 4 |publisher=www.gov.uk |lang=en}}</ref>։

=== Ռուսաստան ===
Մարտի 6-ին ՌԴ նախագահի մամուլի քարտուղար [[Դմիտրի Պեսկով]]ը, կապված արևմտյան [[ԶԼՄ]]-ներում տարածված այն պնդումների հետ, թե ռուսական կողմը մեղսակից է միջադեպին, հայտարարել է, որ Կրեմլում որևէ տեղեկություն չունեն նախկին հետախույզի թունավորման մասին, սակայն Մոսկվան պատրաստ է համագործակցել հետաքննության հետ<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 6 |title=В Кремле ответили на обвинения в отравлении экс-офицера ГРУ |url=https://ria.ru/world/20180306/1515830409.html |accessdate=2018 թ․ մարտի 6 |publisher=[[ՌԻԱ Նովոստի]]}}</ref>։

Նույն օրը Մեծ Բրիտանիայում Ռուսաստանի դեսպանատունը բրիտանական իշխանություններին խնդրել էր միջադեպի մասին տեղեկություններ տրամադրել։ Նշվել է նաև, որ «մեդիա տարածության իրադրությունը արագորեն վերաճում է Մեծ Բրիտանիայում ընթացող հակառուսական արշավի նոր փուլի։ Ընթերցողի ուշադրությանն են առաջարկվում տարբեր շահարկումներ, որոնց էությունը վերջին հաշվով հանգում է Ռուսաստանի սևացմանը»<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 6 |title=Российское посольство ждет разъяснений по ситуации с отравлением в Солсбери |url=https://ria.ru/world/20180306/1515858049.html |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 1 |publisher=[[ՌԻԱ Նովոստի]]}}</ref><ref>{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 6 |title=Ответ пресс-секретаря Посольства на вопрос СМИ |url=https://www.rus.rusemb.org.uk/fnapr/5299 |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 1 |publisher=Посольство РФ в Великобритании}}</ref>։

Մարտի 7-ին Ռուսաստանի ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ [[Մարիա Զախարովա]]ն հայտարարել էր, որ Սկրիպալի «պատմության» հետ կապված իրավիճակը նույնական է Բորիս Բերեզովսկու և Ա. Վերելիչնիի դեպքերին<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 7 |title=Брифинг официального представителя МИД России М.В.Захаровой, Москва, 7 марта 2018 года |url=http://www.mid.ru/ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/3114528 |accessdate=2018 թ․ մայիսի 1 |publisher=[[Министерство иностранных дел Российской Федерации|МИД России]]}}</ref>։

Մարտի 12-ին Վլադիմիր Պուտինը և նրա մամուլի քարտուղարը չեն պատասխանել միջադեպի մասին մամուլի հարցերին՝ հայտարարելով, որ ինքը կապ չունի Ռուսաստանի հետ։ Պեսկովը բացատրել է, որ այդ հարցի վերաբերյալ Մեծ Բրիտանիայի կառավարության պաշտոնական հայտարարություն չի արվել, այն դեպքում, երբ «Ռուսաստանի վերոհիշյալ քաղաքացին աշխատել է Մեծ Բրիտանիայի գաղտնի ծառայություններից մեկում», և միջադեպը տեղի է ունեցել բրիտանական հողում<ref>{{Cite news |title=Путин советует британцам самим разобраться с отравлением Скрипаля перед обсуждением с РФ |url=http://tass.ru/politika/5023167 |accessdate=2018 թ․ մարտի 13 |work=ТАСС |language=ru}}</ref><ref>{{Cite news |title=Putin advises Britons to get things clear with Skripal’s poisoning |url=http://tass.com/politics/993585 |accessdate=2018 թ․ մարտի 13 |work=TASS |language=ru}}</ref><ref>{{Cite news |date=2018 թ․ մարտի 12 |title=В Кремле не слышали официальных заявлений Лондона о причастности России к отравлению Скрипаля |url=http://www.interfax.ru/russia/603200 |accessdate=2018 թ․ մարտի 13 |work=Interfax.ru |language=ru}}</ref>։

Մարտի 13-ին ի պատասխան Թերեզա Մեյի վերջնագրի, որում նա Ռուսաստանից պահանջել էր 24 ժամվա ընթացքում բացատրություն տալ Սերգեյ Սկրիպալի և նրա դստեր թունավորմանը Ռուսաստանի մասնակցության մասին, ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը հայտարարել էր, որ Ռուսաստանը ոչ մի կապ չունի այդ միջադեպի հետ<ref>{{Cite news |date=20180313T1319+0300Z |title=В МИД отвергли обвинения в причастности России к отравлению Скрипаля |url=https://ria.ru/world/20180313/1516246138.html |accessdate=2018 թ․ մարտի 13 |work=РИА Новости |language=ru}}</ref>։ Նախարարը պահանջել է Մոսկվային փոխանցել թունավոր նյութի նմուշները, որով թունավորվել են Սկրիպալը և նրա դուստրը<ref>{{Cite news |title=Лавров: Россия не будет отвечать на ультиматум Великобритании до получения доступа к «делу Скрипаля» |url=https://www.novayagazeta.ru/news/2018/03/13/140132-lavrov-rossiya-ne-budet-otvechat-velikobritanii-do-polucheniya-dostupa-k-delu-ob-otravlenii-skripalya |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180313134028/https://www.novayagazeta.ru/news/2018/03/13/140132-lavrov-rossiya-ne-budet-otvechat-velikobritanii-do-polucheniya-dostupa-k-delu-ob-otravlenii-skripalya |archive-date=2018 թ․ մարտի 13 |accessdate=2018 թ․ մարտի 13 |work=Новая газета - Novayagazeta.ru |language=ru}}</ref>, և կշտամբել է Մեծ Բրիտանիային քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիայի պահանջները չպահպանելու համար<ref>{{Cite news |title=Россия отказалась отвечать на ультиматум Лондона по «делу Скрипаля» |url=https://www.gazeta.ru/politics/news/2018/03/13/n_11277535.shtml |accessdate=2018 թ․ մարտի 13 |work=Газета.Ru}}</ref>։

Մարտի 16-ին Ռուսաստանի Քննչական կոմիտեն քրեական գործ է հարուցել ՌԴ ՔՕ 105-րդ հոդվածի 2-րդ մասի «ե» կետով (մահափորձ, որը կատարվել է ընդհանուր վտանգավոր եղանակով)՝ ՌԴ քաղաքացի Յուլիա Սկրիպալի՝ Սերգեյ Սկրիպալի դստեր սպանության փորձի կապակցությամբ<ref>{{Cite web |title=Возбуждены уголовные дела по фактам покушения на убийство Юлии Скрипаль |url=http://sledcom.ru/news/item/1210742/ |accessdate=2018 թ․ մարտի 16 |publisher=sledcom.ru |lang=en}}</ref>։ Մարտի 28-ին Ռուսաստանի Քննչական կոմիտեն Ռուսաստանի Գլխավոր դատախազության միջոցով պաշտոնական հարցում է ուղարկել Մեծ Բրիտանիայի իրավասու մարմիններին՝ Յուլիա Սկրիպալի սպանության գործով քրեական գործին իրավական օգնություն ցուցաբերելու վերաբերյալ և հանցագործության հետաքննության հարցում համագործակցելու պատրաստակամություն է հայտնել<ref>[http://sledcom.ru/news/item/1213570/?print=1 Следственным комитетом направлен запрос о правовой помощи по уголовному делу по факту покушения на убийство Юлии Скрипаль / sledcom.ru, 29 марта 2018]</ref>։

Մարտի 31-ին Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն հրապարակել է 14 հարցից բաղկացած ցանկը, որոնք Լոնդոնում Ռուսաստանի Դաշնության դեսպանատունը Մեծ Բրիտանիայի ԱԳՆ է ուղարկել «Սկրիպալների գործի» կապակցությամբ<ref name="quest-GBR">{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 31 |title=Вопросы Российской Стороны к Великобритании по сфабрикованному против России «делу Скрипалей» |url=http://www.mid.ru/ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/3150129 |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 1 |publisher=[[Министерство иностранных дел Российской Федерации|МИД РФ]]}}</ref>։ Մասնավորապես, Ռուսաստանը բրիտանական կողմից պահանջել է պարզաբանել, թե ինչու է իրեն մերժել բրիտանական տարածքում տուժած երկու ռուս քաղաքացիների հյուպատոսական հասանելիության իրավունքը, ինչ հակադոտներ և ինչ ձևով են մտցվել տուժածներին, ինչպես նաև ինչպես են այդ հակադոտները հայտնվել բրիտանացի բժիշկների մոտ՝ միջադեպի վայրում<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 31 |title=МИД опубликовал список вопросов к Британии по "делу Скрипалей" |url=https://ria.ru/world/20180331/1517684246.html |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 1 |publisher=[[ՌԻԱ Նովոստի]]}}</ref>։

Նույն օրը Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն հրապարակել է 10 հարցից բաղկացած ցանկը, որոնք Փարիզում Ռուսաստանի Դաշնության դեսպանատունը ուղարկել է Ֆրանսիայի ԱԳՆ-ին<ref name="quest-FRA">{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 31 |title=Вопросы Российской Стороны к Франции по сфабрикованному против России «делу Скрипалей» |url=http://www.mid.ru/ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/3150139 |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 1 |publisher=[[Министерство иностранных дел Российской Федерации|МИД РФ]]}}</ref>։ Մասնավորապես, Ռուսաստանը պահանջել է ֆրանսիական կողմից պարզաբանել, թե ինչ հիմքով են Ֆրանսիային ներգրավել համագործակցության Սոլսբերիում տեղի ունեցած միջադեպի հետաքննության գործում և արդյոք ֆրանսիական կողմը պաշտոնական ծանուցում է ուղարկել ՔԶԱԿ-ին գործին միանալու վերաբերյալ։ Ռուսաստանը նաև կցանկանար տեղեկություն ստանալ այն մասին, թե գործով ինչ ապացույցներ են բրիտանական մարմինները փոխանցել Ֆրանսիային, արդյոք ֆրանսիացի փորձագետները ներկա են եղել Սկրիպալների բիոմյութերի վերցմանը և արդյոք Ֆրանսիայում կատարվել են փորձանմուշների հետազոտություններ<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 31 |title=МИД направил Франции десять вопросов по "делу Скрипаля‍" |url=https://ria.ru/world/20180331/1517687786.html |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 1 |publisher=[[ՌԻԱ Նովոստի]]}}</ref>։

Ապրիլի 1-ին Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն հրապարակել է 13 հարցից բաղկացած ցուցակը, որոնք քիմիական զենքի արգելման կազմակերպությանն առընթեր Ռուսաստանի Դաշնության մշտական ներկայացուցչությունը կազմակերպության տեխնիկական քարտուղարություն է ուղարկել «Սկրիպալների գործի» կապակցությամբ<ref name="quest-OPCW">{{Cite web |date=2018 թ․ ապրիլի 1 |title=Список вопросов Российской Стороны к Техсекретариату ОЗХО по сфабрикованному Великобританией против России «делу Скрипалей» |url=http://www.mid.ru/ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/3150201 |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 1 |publisher=[[Министерство иностранных дел Российской Федерации|МИД РФ]]}}</ref>։ Մասնավորապես, Ռուսաստանը պահանջում է պարզաբանել, թե մտադիր է արդյոք ՔԶԱԿ-ի տեխնիկական քարտուղարությունը սահմանված կարգով կիսվել Գործադիր խորհրդի (այդ թվում՝ Ռուսաստանի հետ) հետ այն տեղեկատվությամբ, որը բրիտանացիները տրամադրում են տեխնիկական քարտուղարությանը, ինչպիսին էր նմուշառման ընթացակարգը, արդյոք ՔԶԱԿ-ի հիմնարար սկզբունքը պահպանվել է հետաքննությունների անցկացման ժամանակ (այսպես կոչված «chain of custody»)<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ ապրիլի 1 |title=МИД опубликовал список из 13 вопросов к ОЗХО по делу Скрипаля |url=https://ria.ru/politics/20180401/1517713772.html |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 1 |publisher=[[ՌԻԱ Նովոստի]]}}</ref>:

Սոլսբերիում տեղի ունեցած միջադեպի երկրորդ տարելիցի կապակցությամբ [[Լոնդոն]]ում Ռուսաստանի դեսպանատունը պատրաստել է Սոլսբերիում թունավորման և դրա հետաքննության մասին զեկույցի նորացված տարբերակը<ref>{{Cite web |title=SALISBURY: TWO YEARS OF UNANSWERED QUESTIONS (4 March 2020) |url=http://www.rusemb.org.uk/news/9632 |accessdate=2020 թ․ հունիսի 17 |website=Посольство России в Великобритании}}</ref>՝ գործի հանգամանքների և պարզաբանման կարիք ունեցող ասպեկտների շարադրանքով։ Դեսպանատանը նաև հայտարարել են, որ 2020 թվականի մարտի 4-ի դրությամբ «պաշտոնական վարկածի համոզիչ ապացույցներ չեն ներկայացվել»<ref>{{Cite web |title=Комментарий Посольства в связи со второй годовщиной инцидента в Солсбери |url=http://www.rus.rusemb.org.uk/fnapr/5876 |accessdate=2020 թ․ հունիսի 17 |website=Посольство России в Великобритании}}</ref>։

=== ԱՄՆ ===
Մարտի 12-ին՝ Համայնքների պալատում Թերեզա Մեյի հայտարարությունից հետո, ԱՄՆ-ի պետքարտուղար [[Ռեքս Թիլերսոն]]ը հայտարարություն է հրապարակել, որում լիովին պաշտպանում էր Մեծ Բրիտանիայի կառավարության դիրքորոշումը Սերգեյ Սկրիպալի թունավորման վերաբերյալ, այդ թվում՝ նրա կարծիքը, որ Ռուսաստանը, հավանաբար, պատասխանատու է այդ միջադեպի համար<ref>{{Cite news |title=Attributing Responsibility for the Nerve Agent Attack in the U.K. |url=https://www.state.gov/secretary/remarks/2018/03/279201.htm |accessdate=2018 թ․ մարտի 13 |work=U.S. Department of State |language=en}}</ref>։ Մարտի 13-ին [[ԱՄՆ նախագահ]] [[Դոնալդ Թրամփ]]ը Թերեզա Մեյի հետ հեռախոսազրույցում իր համերաշխությունն է հայտնել Մեծ Բրիտանիայի դիրքորոշմանը<ref>[https://www.telegraph.co.uk/news/2018/03/13/donald-trump-pledges-solidarity-uk-russian-spy-poisoning/] Donald Trump pledges solidarity with the UK over Russian spy poisoning</ref><ref name="Meduzatrump">{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 13 |title=«Кажется, это была Россия». Дональд Трамп поддержал британскую версию отравления Сергея Скрипаля |url=https://meduza.io/news/2018/03/13/kazhetsya-eto-byla-rossiya-donald-tramp-podderzhal-britanskuyu-versiyu-otravleniya-sergeya-skripalya |accessdate=2018 թ․ մարտի 13 |publisher=[[Meduza]]}}</ref>։

[[BBC]]-ի տվյալներով՝ Թերեզա Մեյի հետ հեռախոսազրույցում իրենց համերաշխությունն են հայտնել նաև [[Ֆրանսիայի նախագահ]] [[Էմանուել Մակրոն]]ը և [[Գերմանիայի կանցլեր]] [[Անգելա Մերկել]]ը<ref name="bbcspy1303">{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 13 |title=Russian spy: Embassy warns UK against 'punitive' measures |url=http://www.bbc.com/news/uk-43390885 |accessdate=2018 թ․ մարտի 13 |publisher=BBC}}</ref>։

==== Պատժամիջոցներ ====
2018 թվականի օգոստոսի 22-ին ԱՄՆ-ը Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցներ է սահմանել քիմիական և կենսաբանական զենքի վերահսկողության և 1991 թվականի ռազմական կիրառման արգելքի մասին օրենքի համաձայն։ Արգելվել է Ռուսաստանի կողմից երկակի նշանակության արտադրանքի մատակարարումը, ԱՄՆ ազգային անվտանգության ոլորտի հետ կապված ապրանքների և տեխնոլոգիաների արտահանումը Ռուսաստան, ինչպես նաև նավթագազային ոլորտի համար էլեկտրոնային սարքավորումների, բաղադրիչների և տեխնոլոգիաների մատակարարումը։

Օրենքը նախատեսում է պատժամիջոցների երկրորդ փաթեթի սահմանման հնարավորություն այն դեպքում, եթե Ռուսաստանը երաշխիքներ չտրամադրի, որ այն այլևս չի խախտի քիմիական զենքի մասին միջազգային իրավունքի դրույթները, և թույլ կտա ՄԱԿ-ին և միջազգային անկախ դիտորդներին ստուգումներ անցկացնել այն վայրերում, որոնք երաշխավորում են, որ Ռուսաստանի կառավարությունը քիմիական զենք չի կիրառում միջազգային իրավունքի խախտմամբ<ref>[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/5477809 Первая часть антироссийских санкций США по делу Скрипалей вступила в силу] // [[ТАСС]], 21.08.18</ref>։

2019 թվականի օգոստոսի 2-ին ԱՄՆ-ի Պետդեպարտամենտը հայտարարել է 1991 թվականի օրենքի համաձայն Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցների երկրորդ փաթեթի սահմանման մասին։ ԱՄՆ-ն մտադիր է խոչընդոտել միջազգային ինստիտուտների (ԱՄՀ կամ Համաշխարհային բանկի) կողմից Ռուսաստանին ցանկացած փոխառություն, ֆինանսական կամ տեխնիկական օգնություն տրամադրելուն։ ԱՄՆ-ի բանկերին արգելվում է մասնակցել ռուսական սուվերեն պարտքային պարտավորությունների սկզբնական վաճառքին ոչ ռուբլիով և ոչ ենթաօրենսդրական վարկեր տրամադրել Ռուսաստանի կառավարությանը<ref>[https://www.rbc.ru/politics/03/08/2019/5d4505929a79474c227e8bcb Госдеп США раскрыл суть новых санкций против России] // [[РБК]], 03.08.19</ref>։ ԱՄՆ-ն նաև լրացուցիչ արտահանման սահմանափակումներ է մտցրել այն արտադրանքի վրա, որի առևտուրը վերահսկվում է քիմիական և կենսաբանական զենքի տարածման դեմ պայքարի շրջանակներում<ref>[https://www.kommersant.ru/doc/4052453?from=doc_vrez За дружбу, санкции и гонку вооружений. «Ъ» разбирался в разнонаправленных сигналах из Вашингтона // Коммерсантъ, 05.08.2019]</ref>։

2018 թվականի դեկտեմբերի 19-ին ԱՄՆ-ի ֆինանսների նախարարությունը պատժամիջոցներ է սահմանել Անատոլի Չեպիգիի (Ռուսլան Բոշիրովի) և Ալեքսանդր Միշկինի (Ալեքսանդր Պետրովի) դեմ<ref>{{Cite web |title=Notice of Intended Removals; Ukraine-/Russia-related Designations; Cyber-related Designations |url=https://www.treasury.gov/resource-center/sanctions/OFAC-Enforcement/Pages/20181219_33.aspx |accessdate=2018 թ․ դեկտեմբերի 19 |publisher=www.treasury.gov}}</ref><ref>{{Cite web |title=Treasury Targets Russian Operatives over Election Interference, World Anti-Doping Agency Hacking, and Other Malign Activities {{!}} U.S. Department of the Treasury |url=https://home.treasury.gov/news/press-releases/sm577 |accessdate=2018 թ․ դեկտեմբերի 19 |publisher=home.treasury.gov}}</ref><ref>{{Cite web |title=США ввели санкции против агентства ФАН, Мишкина и Чепиги |url=https://www.rbc.ru/politics/19/12/2018/5c1a86fb9a7947ac5e581452 |accessdate=2018 թ․ դեկտեմբերի 19 |publisher=РБК}}</ref>։

=== Չինաստան ===
Մարտի 27-ին [[Չինաստան]]ի ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Խուա Չունյինը հայտարարել էր, որ Ռուսաստանն ու Բրիտանիան պետք է գործը լուծեն միմյանց հետ իրական փաստերի հիման վրա։ Նա նաև նշել է, որ հարկ է «հրաժարվել [[սառը պատերազմ]]ի ժամանակների մտածողությունից» (Չինաստանի կողմից արևմտյան երկրների, բայց ոչ Ռուսաստանի նկատմամբ հաճախ օգտագործվող արտահայտություն)<ref>[https://thediplomat.com/2018/03/chinese-foreign-ministers-russia-visit-postponed-amid-nerve-agent-accusations/ Chinese Foreign Minister’s Russia Visit Postponed Amid Nerve Agent Accusations]</ref>։

Ապրիլի 3-ին Չինաստանի ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ Գեն Շուանը հայտարարել էր, որ կողմերը պետք է հասկանան փաստերը և վեճը լուծեն փոխադարձ հարգանքի և իրավահավասար քննարկումների հիման վրա<ref>[http://www.fmprc.gov.cn/mfa_eng/xwfw_665399/s2510_665401/t1547720.shtml Foreign Ministry Spokesperson Geng Shuang’s Regular Press Conference on April 3, 2018]</ref>։

=== Չեխիայի Հանրապետություն ===
Չեխիայի նախագահ Միլոշ Զեմանը մայիսի 3-ին Barrandov հեռուստաալիքին տված հարցազրույցում հայտարարել է, որ [[Չեխիա]]յում արտադրվել և ստեղծվել է «Նովիչոկ» նյարդապարալիտիկ գազ։ Նրա խոսքով՝ «Նովիչոկ» խմբից А-230 թունավոր նյութը փորձարկվել է 2017 թվականի նոյեմբերին Բռնոյի պաշտպանության նախարարության գիտահետազոտական ինստիտուտում, թեստավորումից հետո, պնդում Է Զեմանը, նյութն ամբողջությամբ ոչնչացվել է<ref>{{Cite news |last=Время |first=Настоящее |title=Президент Чехии рассказал, как в Брно делали "Новичок", в МИД РФ заявили, что это доказывает "вранье" Великобритании |url=https://www.currenttime.tv/a/29207852.html |accessdate=2018 թ․ մայիսի 4 |work=Настоящее Время |language=ru}}</ref>։

=== Այլ երկրներ ===
Մարտի 15-ին ԱՄՆ-ի, Մեծ Բրիտանիայի, Ֆրանսիայի և Գերմանիայի ղեկավարները հանդես են եկել համատեղ հայտարարությամբ, որում դատապարտել են Սկրիպալի և նրա դստեր թունավորումը, նրանք հայտարարել են, որ բրիտանական իշխանությունները դաշնակիցներին տեղեկացրել են, որ, ամենայն հավանականությամբ, Ռուսաստանը պատասխանատու է քիմիական հարձակման համար։ Հայտարարությունը ստորագրողները համաձայնություն են հայտնել բրիտանական իշխանությունների այն տեսակետի հետ, որ կատարվածն այլ ճշմարտանման բացատրություն չունի<ref name="rjointly">{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 15 |title=UK, U.S., France, Germany jointly condemn chemical attack on ex-spy |url=https://www.reuters.com/article/us-britain-russia-allies/uk-u-s-france-germany-jointly-condemn-chemical-attack-on-ex-spy-idUSKCN1GR1VU |accessdate=2018 թ․ մարտի 15 |publisher=[[Reuters]]}}</ref><ref>[https://www.gov.uk/government/news/salisbury-attack-joint-statement-from-the-leaders-of-france-germany-the-united-states-and-the-united-kingdom Salisbury attack: Joint statement from the leaders of France, Germany, the United States and the United Kingdom]</ref>։ Միջադեպը անվանել են «Մեծ Բրիտանիայի ինքնիշխանության նկատմամբ ոտնձգություն» և քիմիական զենքի և միջազգային իրավունքի կոնվենցիայի ակնհայտ խախտում<ref name="rjointly"/>։

Մարտի 15-ին միջադեպի վերաբերյալ հայտարարությամբ է հանդես եկել նաև Իսրայելը։ Իսրայելի ԱԳՆ հայտարարության մեջ ասվում է. «Իսրայելը վճռականորեն դատապարտում է Մեծ Բրիտանիայում տեղի ունեցածը»։ Մենք հույս ունենք, որ միջազգային հանրությունը ապագայում դա թույլ չտալու ուղիներ կգտնի։ Մեծ Բրիտանիան բողոք է հայտնել Իսրայելին այն կապակցությամբ, որ հայտարարության մեջ ոչ մի կերպ չի հիշատակվել Ռուսաստանի պատասխանատվության մասին։ Մեծ Բրիտանիայի բողոքն Իսրայելն անտեսել է<ref>[https://www.vesty.co.il/articles/0,7340,L-5172105,00.html «Не дразните русского медведя»: почему Израиль не осудил РФ за отравление Скрипаля]</ref><ref>[https://www.newsru.com/world/20mar2018/israel_skripal.html Великобритании не понравилась реакция Израиля на «дело Скрипаля»]</ref><ref>[http://cursorinfo.co.il/izrail-podderzhal-svobodnyj-mir-i-osudil-kreml/ Израиль осудил отравление Скрипаля после резкой реакции Запада]</ref><ref>[http://newsru.co.il/world/20mar2018/denounce_503.html Великобритания выразила протест в связи с реакцией Израиля на покушение на Скрипаля]</ref><ref>[http://osipovichi.com/31717-velikobritanii__ne_ponravilas_reakciya_izrailya_na_delo_skripalya.html ВЕЛИКОБРИТАНИИ НЕ ПОНРАВИЛАСЬ РЕАКЦИЯ ИЗРАИЛЯ НА «ДЕЛО СКРИПАЛЯ»]</ref>։ Մարտի 16-ին իսրայելական Մոսադ հատուկ ծառայությունը հրաժարվել է հաստատել Սկրիպալի գործում ռուսական հետքը՝ անկախ Մեծ Բրիտանիայի համառ պահանջներից<ref>[https://regnum.ru/news/polit/2391410.html Дело Скрипаля: Моссад не готов подтвердить версию Лондона]</ref>։

Մեքսիկան դատապարտել է Սկրիպալի թունավորումը և հայտարարել այդ գործի հետ կապված հնարավոր դիվանագիտական քայլերի մասին։ Դրա հետ մեկտեղ Մեքսիկան չի հստակեցրել, թե ում դեմ կարող են ուղղվել այդ քայլերը, և հրաժարվել է Ռուսաստանին ուղղակիորեն մեղադրել կատարվածին մեղսակից լինելու մեջ<ref>[https://ria.ru/world/20180326/1517315088.html Мексика пригрозила санкциями по «делу Скрипаля», не назвав страну]</ref><ref>[https://ria.ru/world/20180405/1518029659.html Мексика не обвиняет Россию в атаке на Скрипаля, заявил российский посол]</ref><ref>[https://ria.ru/world/20180404/1517873068.html Сенат Мексики осудил нападение на Скрипаля и потребовал расследования]</ref>։

Սկրիպալի գործում Ռուսաստանի կառավարության և ժողովրդի հետ համերաշխություն է հայտնել նաև Վենեսուելայի նախագահ [[Նիկոլաս Մադուրո]]ն՝ Վենեսուելայի կառավարության և ժողովրդի անունից։ Մադուրոն «անհիմն է համարում ՌԴ-ի մեղադրանքները նախկին լրտես Սերգեյ Սկրիպալի գործին ենթադրյալ մասնակցության համար»<ref>[https://ria.ru/world/20180329/1517570544.html Венесуэла считает обвинения России по «делу Скрипаля» безосновательными]</ref>։

Ապրիլի 3-ին ՌԴ-ի դեմ արշավին [[Սերբիա]]յի չմասնակցելու մասին հայտարարել Է հանրապետության պաշտպանության նախարար Ալեքսանդր Վուլինը<ref>[https://ria.ru/world/20180403/1517849143.html Сербия не будет участвовать в кампании против России из-за «дела Скрипаля»]</ref>։

== Վերազգային կազմակերպությունների արձագանք ==
=== ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդ ===
Սերգեյ Սկրիպալի և նրա դստեր թունավորման կապակցությամբ Մեծ Բրիտանիան արտակարգ խորհրդակցություն է հրավիրել ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդում, որը տեղի է ունեցել մարտի 14-ին<ref>{{Cite news |title=Совбез ООН соберется на срочное совещание в связи с отравлением экс-разведчика Скрипаля |url=https://www.novayagazeta.ru/news/2018/03/14/140167-sovbez-oon-soberetsya-na-srochnoe-soveschanie-v-svyazi-s-otravleniem-eks-razvedchika-skripalya |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180325110014/https://www.novayagazeta.ru/news/2018/03/14/140167-sovbez-oon-soberetsya-na-srochnoe-soveschanie-v-svyazi-s-otravleniem-eks-razvedchika-skripalya |archive-date=2018 թ․ մարտի 25 |accessdate=2018 թ․ մարտի 24 |work=Новая газета - Novayagazeta.ru |language=ru}}</ref>։ ՄԱԿ-ում Մեծ Բրիտանիայի մշտական ներկայացուցչի տեղակալ Ջոնաթան Ալենը հայտարարել է, որ Մեծ Բրիտանիան այլընտրանք չունի, քան Ռուսաստանին համարել Սկրիպալի և նրա դստեր թունավորման պատասխանատու։ Ալենը Ռուսաստանին մեղադրել է քիմիական զենքի արգելման մասին կոնվենցիան խախտելու մեջ, քանի որ նա չի հայտնել «Նովիչոկ» ծրագրի գոյության մասին<ref name="un">{{Cite news |date=2018 թ․ մարտի 15 |title=Британия против России: главные аргументы в Совбезе ООН |url=http://www.bbc.com/russian/features-43411361 |accessdate=2018 թ․ մարտի 24 |work=BBC Русская служба |language=en}}</ref>։ Մեծ Բրիտանիայի ներկայացուցիչը հավելել է, որ Ռուսաստանը պետության կողմից կազմակերպված ընդդիմախոսների սպանությունների վաղեմի պատմություն ունի։ Այդ կապակցությամբ նա հիշել է Լոնդոնում ռադիոակտիվ նյութից թունավորված Ալեքսանդր Լիտվինենկոյին<ref name="un" />։

ՄԱԿ-ում ԱՄՆ մշտական ներկայացուցիչ Նիկի Հեյլին հայտարարել է, որ Սերգեյ Սկրիպալի թունավորման պատասխանատվությունը կրում է Ռուսաստանը<ref>{{Cite web |title=Небензя ответил на обвинения Лондона в отравлении Скрипаля |url=https://www.rbc.ru/rbcfreenews/5aa983259a79472745c9f836 |accessdate=2018 թ․ մարտի 24 |publisher=РБК}}</ref>։

Ռուսաստանի ներկայացուցիչ Վասիլի Նեբենզյան հերքել է Ռուսաստանի նկատմամբ մեղադրանքները և հայտարարել, որ Մոսկվային ձեռնտու չէ նման միջադեպը ընտրությունների և ֆուտբոլի Աշխարհի առաջնության նախօրեին<ref>{{Cite news |title=Небензя призвал СБ ООН подумать, кому выгодно отравление Скрипаля |url=https://www.gazeta.ru/politics/news/2018/03/14/n_11285899.shtml |accessdate=2018 թ․ մարտի 24 |work=Газета.Ru}}</ref>։ Նրա խոսքով՝ Սկրիպալը ոչ մի սպառնալիք չի ներկայացրել, սակայն «նա հիանալի է մոտենում զոհի դերին, որին կարելի է արդարացնել Ռուսաստանի նկատմամբ ցանկացած աներևակայելի սուտ, կեղտ և սև PR»<ref>[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/5031781 Совбез ООН обсудил дело Скрипаля]</ref>: Նեբենզյան կրկնել է Ռուսաստանի պաշտոնական ներկայացուցիչների խոսքերն այն մասին, որ «Նովիչոկ» գազը չի մշակվել Ռուսաստանում<ref>{{Cite news |title=Небензя: газ "Новичок" не разрабатывался в РФ, он мог быть произведен в Великобритании |url=http://tass.ru/politika/5031419 |accessdate=2018 թ․ մարտի 23 |work=ТАСС |language=ru}}</ref>, իսկ դրա ծագման ամենահավանական աղբյուրներից մեկը կարող է լինել Մեծ Բրիտանիան<ref name="un" />։

Չինաստանը չեզոք դիրք է գրավել։ Մարտի 16-ին ՄԱԿ-ում ՉԺՀ-ի մշտական ներկայացուցիչ Մա Չժաոսյուն հայտարարել է. «Մենք հուսով ենք, որ փաստերի վրա հիմնված հանգամանալից, օբյեկտիվ և անկախ հետաքննություն կանցկացվի»։ Մի շարք երկրներից ռուս դիվանագետների արտաքսման մասին հայտարարությունից հետո Չինաստանի ԱԳՆ-ն հայտարարել է, որ «այդ խնդիրը պետք է լուծվի փաստերի հիման վրա՝ Ռուսաստանի և Մեծ Բրիտանիայի միջև պատշաճ կերպով»<ref>{{Cite news |title=Мировая реакция на конфликт России и Великобритании вокруг дела Скрипаля |url=http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/5033254 |accessdate=2018 թ․ մարտի 15 |work=ТАСС |language=ru}}</ref><ref>{{Cite news |title=МИД Китая: Лондон и Москва должны разобраться в деле Скрипаля на основе фактов |url=https://russian.rt.com/world/news/496943-mid-kitai-skripal |accessdate=2018 թ․ մարտի 27 |work=RT |language=ru}}</ref>։

=== Քիմիական զենքի արգելման կազմակերպություն ===
Մարտի 13-ին քիմիական զենքի արգելման կազմակերպության (ՔԶԱԿ) գլխավոր տնօրեն Ահմեթ Ուզյումջյուն ելույթ է ունեցել կազմակերպության գործադիր խորհրդի նիստում՝ «լուրջ մտահոգություն» հայտնելով, որ «քիմիական նյութերը դեռևս օգտագործվում են մարդկանց վնաս հասցնելու համար», և կոչ է արել պատժել մեղավորներին<ref>{{Cite news |last=Sparrow |first=Andrew |date=2018 թ․ մարտի 13 |title=Trump says US will condemn Russia if it is found to be behind Skripal poisoning - Politics live |url=http://www.theguardian.com/politics/blog/live/2018/mar/13/tillerson-firmly-backs-uk-over-salisbury-spy-poisoning-as-white-house-refuses-to-blame-russia-politics-live |accessdate=2018 թ․ մարտի 13 |work=The Guardian |language=en |id=0261-3077}}</ref>։ ՔԶԱԿ-ում Ռուսաստանի մշտական ներկայացուցիչ Ալեքսանդր Շուլգինը հայտարարել է, որ Ռուսաստանում երբեք «Նովիչոկ» կոդային անվանումով ծրագիր չի եղել։ Նրա խոսքով՝ քիմիական զենքի բոլոր աշխատանքները Ռուսաստանի կողմից դադարեցվել են 1992 թվականին, և քիմիական զենքի մշակումն այդ անվանմամբ իրականացրել են ԱՄՆ-ն և Մեծ Բրիտանիան, այլ ոչ թե Ռուսաստանը<ref name="opcw">[https://www.kommersant.ru/doc/3577073 Постпред РФ при ОЗХО: в России никогда не было программы «Новичок» / [[kommersant.ru]]]</ref>։

Մարտի 28-ին Ահմեդ Ուզյումջյուն հայտարարել է, որ նյութի անալիզը, որով թունավորվել են Սերգեյ Սկրիպալը և նրա դուստրը, երկու-երեք շաբաթ պետք է տևի<ref>{{Cite news |title=Глава ОЗХО: анализ вещества, которым был отравлен Скрипаль, займет две-три недели |url=http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/5050068 |accessdate=2018 թ․ մարտի 25 |work=ТАСС |language=ru}}</ref>։ Նա նաև պարզաբանել է, որ վերլուծությունների բոլոր արդյունքները կփոխանցվեն Մեծ Բրիտանիային, իսկ հետո ինքն է որոշելու՝ հրապարակել դրանք, թե ոչ<ref>{{Cite news |date=2018 թ․ մարտի 28 |title=Глава ОЗХО: Британия не нарушила конвенцию по запрещению химоружия |url=https://www.bbc.com/russian/features-43568785 |accessdate=2018 թ․ մարտի 29 |work=BBC Русская служба |language=en}}</ref>։

2018 թվականի ապրիլի 4-ին Ռուսաստանի նախաձեռնությամբ տեղի է ունեցել քիմիական զենքի արգելման կազմակերպության արտահերթ նստաշրջանը<ref name=":2">{{Cite news |date=2018 թ․ ապրիլի 4 |title=ОЗХО не поддержала предложение России о расследовании дела Скрипаля |url=https://www.bbc.com/russian/news-43642635 |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 5 |work=BBC Русская служба |language=en}}</ref>։ Ռուսաստանը Չինաստանի և Իրանի հետ համատեղ քվեարկության է դրել Մոսկվային Սոլսբերիում թունավորման հետաքննության մեջ ներգրավելու առաջարկը։ Արդյունքում այդ առաջարկին կողմ են քվեարկել ՔԶԱԿ-ի գործադիր խորհրդի 41 անդամներից 6-ը (նախաձեռնող երկրները, [[Ադրբեջան]]ը, [[Սուդան]]ը և [[Ալժիր]]ը)<ref name=":2" /><ref>{{Cite web |title=Члены ОЗХО отклонили предложение России, Китая и Ирана по делу Скрипаля |url=http://www.aif.ru/society/law/ozho_otklonil_predlozhenie_rossii_kitaya_i_irana_po_delu_skripalya |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 5 |publisher=www.aif.ru}}</ref>։ ՔԶԱԿ-ի 15 երկրներ պաշտպանել են Մեծ Բրիտանիայի դիրքորոշումը և 17-ը ձեռնպահ են մնացել։ Նախաձեռնությունը հաստատելու համար անհրաժեշտ էր հավաքել գործադիր խորհրդի անդամների ձայների երկու երրորդը<ref>[https://ria.ru/world/20180404/1517952777.html Британия и её союзники заблокировали инициативу России в ОЗХО]</ref>։ Ավելի վաղ ՔԶԱԿ-ին առընթեր բրիտանական ներկայացուցչությունը Ռուսաստանի առաջարկը «անընդունելի» էր անվանել՝ այն բնութագրելով որպես շեղում մանևրից և ևս մեկ ապատեղեկատվություն՝ այն հարցերից խուսափելու նպատակով, որոնց պետք է պատասխանեն ռուսական իշխանությունները<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ ապրիլի 4 |title=UK Delegation OPCW on Twitter |url=https://twitter.com/UK_OPCW/status/981458887734906880 |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 5 |publisher=[[Twitter]] |lang=en}}</ref>։

2018 թվականի մայիսի 4-ին ՔԶԱԿ-ի ներկայացուցիչները հայտարարել են, որ թունավորման ժամանակ թույնի չափաբաժինը կազմել է 50-ից մինչև 100 մգ՝ ճշգրիտ թիվը հնարավոր չէ գնահատել<ref>{{Cite web |author=Deutsche Welle (www.dw.com) |title=ОЗХО скорректировала дозу "Новичка" при отравлении Скрипалей {{!}} DW {{!}} 05.05.2018 |url=http://www.dw.com/ru/озхо-скорректировала-дозу-новичка-при-отравлении-скрипалей/a-43664636 |accessdate=2018 թ․ մայիսի 6 |publisher=DW.COM |lang=ru}}</ref>։

=== ՆԱՏՕ ===
[[ՆԱՏՕ]]-ի պաշտոնական ներկայացուցիչները խորը մտահոգություն են հայտնել կազմակերպության անդամ պետության տարածքում նյարդակաթվածահարական նյութի կիրառման կապակցությամբ<ref>{{Cite news |date=2018 թ․ մարտի 14 |title=Statement by the North Atlantic Council on the use of a nerve agent in Salisbury |url=https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_152787.htm |access-date=2018 թ․ մարտի 23 |website=nato.int}}</ref>։ ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար [[Յենս Սթոլթենբերգ]]ը Ռուսաստանին կոչ է արել բացահայտել հետխորհրդային շրջանում քիմիական զենքի մշակման իր ծրագրի մանրամասները։ Նա նաև նշել է, որ ՆԱՏՕ-ի դաշնակիցներն արդեն Մեծ Բրիտանիային առաջարկել են համակողմանի աջակցություն ցուցաբերել Սոլսբերիում տեղի ունեցած միջադեպի հետաքննությանը<ref>[http://www.rosbalt.ru/world/2018/03/22/1690759.html НАТО призвала Россию ответить на все вопросы по «делу Скрипаля»] Росбалт, 22 марта 2018 года</ref>։

=== Եվրամիություն ===
2019 թվականի հունվարին Եվրամիությունը պատժամիջոցներ է սահմանել Գլխավոր շտաբի գլխավոր վարչության ղեկավար փոխծովակալ [[Իգոր Կոստյուկով]]ի, նրա առաջին տեղակալ գեներալ-լեյտենանտ [[Վլադիմիր Ալեքսեև]]ի, Ալեքսանդր Միշկինի (Ալեքսանդր Պետրովի) և Անատոլի Չեպիգիի (Ռուսլան Բոշիրովի) դեմ։ ԵՄ-ի կարծիքով՝ նրանք «պատասխանատու են Սոլսբերիում (Մեծ Բրիտանիա) թունավոր նյարդապարալիտիկ գործակալի պահպանման, փոխադրման և օգտագործման համար»<ref>[https://www.vedomosti.ru/politics/articles/2019/01/21/791969-evrosoyuz-gru Евросоюз ввел санкции против руководителя ГРУ / [[vedomosti.ru]], 21.01.2019]</ref>։ Այն մասին, որ Եվրամիության 28 երկրների դեսպանները համաձայնեցրել են սահմանափակիչ միջոցները ԳՀՎ չորս սպաների դեմ, ավելի վաղ հաղորդվել էր հունվարին։

== Դիվանագիտական հակամարտություն ==
=== Ռուսաստանի ԱԳՆ մամուլի ասուլիս ===
Մարտի 21-ին [[Ռուսաստանի ԱԳՆ]]-ն հանդիպում էր կազմակերպել դիվանագիտական առաքելությունների ներկայացուցիչների համար՝ Սկրիպալի թունավորման հետ կապված Մոսկվայի դիրքորոշումը հստակեցնելու նպատակով։ Հանդիպմանը ներկա էին շուրջ 150 երկրների դիվանագետներ։ Ռուսաստանի ԱԳՆ սպառազինությունների չտարածման և վերահսկողության դեպարտամենտի տնօրեն Վլադիմիր Երմակովը պատմել է Սոլսբերիում տեղի ունեցածի նկատմամբ Ռուսաստանի վերաբերմունքի և բրիտանական իշխանությունների նկատմամբ Մոսկվայի գլխավոր հավակնությունների մասին՝ իր խոսքը հղելով զգացմունքային ռեմարկներով և փոխաբերություններով<ref>{{Cite news |date=2018 թ․ մարտի 21 |title="Новички, старички, дурачки": в МИД России прошла встреча по делу Скрипаля |url=http://www.bbc.com/russian/news-43486121 |accessdate=2018 թ․ մարտի 22 |work=BBC Русская служба |language=en}}</ref>։ Հանդիպման ժամանակ Երմակովն անուղղակիորեն մեղադրել Է Մեծ Բրիտանիային սադրանքի մեջ՝ Սկրիպալի և նրա դստեր վրա հարձակումը անվանելով «կոպիտ կեղծված հակաիրավական արկածախնդրություն», և հավելել, որ Ռուսաստանը Սկրիպալների թունավորման հետ կապ չունի, քանի որ դա իր համար շահավետ չէ։ Նա կոչ է արել Մեծ Բրիտանիային համատեղ հետաքննել հանցագործությունը բաց ձևաչափով։ Միջադեպի գլխավոր մեղավոր է ճանաչվել գիտնական-քիմիկոս Վիլ Միրզայանովը, որը 2008 թվականին իր գրքում հրապարակել էր «Նովիչոկ» խմբի գաղտնի թունավոր նյութի բանաձևը։ Ռուսաստանի Դաշնության զինված ուժերի ռադիացիոն, քիմիական և կենսաբանական պաշտպանության զորքերի պետ, գեներալ-մայոր Ի. Ա. Կիրիլովը հայտարարել է, որ դրանով Միրզայանովը կատարել է «ահաբեկչությանն օժանդակելու ակտ»։ Բացի այդ, հայտարարվեց, որ միրզայանների արտագաղթից հետո «աշխատում է ԱՄՆ կառավարության համար»<ref>{{Cite news |date=20180321T1649+0300Z |title=Холстов: Россия не производила необъявленных химвеществ по конвенции ОЗХО |url=https://ria.ru/defense_safety/20180321/1516948159.html |accessdate=2018 թ․ մարտի 22 |work=РИА Новости |language=ru}}</ref><ref>{{Cite news |last=Белянинов |first=Кирилл |title=Глухая химзащита |url=https://www.golos-ameriki.ru/a/russia-accuses-uk/4309909.html |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180322144908/https://www.golos-ameriki.ru/a/russia-accuses-uk/4309909.html |archive-date=2018 թ․ մարտի 22 |accessdate=2018 թ․ մարտի 22 |work=ГОЛОС АМЕРИКИ |language=ru}}</ref>։

=== Ճեպազրույց Մոսկվայում Մեծ Բրիտանիայի դեսպանատանը ===
Մարտի 22-ին, Ռուսաստանի ԱԳՆ մամուլի ասուլիսի հաջորդ օրը, [[Մոսկվա]]յում Մեծ Բրիտանիայի դեսպանատանը օտարերկրյա դեսպանությունների 80 բարձրաստիճան ներկայացուցիչների համար անցկացվել է փակ շնորհանդես, որը բաղկացած է վեց սլայդներից, ներառյալ «Սոլսբերիում տեղի ունեցած միջադեպը» վերնագրով տիտղոսաթերթը<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 22 |title=Salisbury incident |url=https://www.kommersant.ru/docs/2018/UK_Briefing.pdf |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 1 |publisher=GOV.UK |lang=en}}</ref>։ Մարտի 27-ին «Կոմերսանտ» թերթում հրապարակվել է մի փաստաթուղթ, որը Մեծ Բրիտանիայի դեսպանատունն այդ շնորհանդեսի ժամանակ տարածել է օտարերկրյա դիվանագետների շրջանում<ref>[https://www.kommersant.ru/doc/3586195 Россию заклеймили обзором] // Коммерсантъ : газета. — 28.3.2018.</ref><ref>[https://www.kommersant.ru/doc/3585482 Это ответ за безрассудное нападение] // Коммерсантъ : газета. — 26.3.2018.</ref>։

Մարտի 22-ին Մոսկվայում Մեծ Բրիտանիայի դեսպանատունը ճեպազրույցի ժամանակ հրապարակել է Մեծ Բրիտանիայի դեսպանի զեկույցի ամբողջական տեքստը<ref>{{Cite web |title=Брифинг Посла Великобритании в России, посвященный инциденту в Солсбери: 22 марта 2017 года - GOV.UK |url=https://www.gov.uk/government/speeches/british-ambassador-to-russia-briefing-on-the-salisbury-attack-22-march-2017.ru |accessdate=2018 թ․ մարտի 29 |publisher=www.gov.uk |lang=en}}</ref>։ Բացի այդ, զեկույցում նշվել է, որ Պորտոն Դաունի լաբորատորիան հաստատել է «Նովիչոկ» խմբին վերաբերող նյարդապարալիտիկ գործողության նյութի ռուսական ծագումը։ Դեսպանն ընդգծել է, որ նման զենքը չի կարող ստեղծվել ոչ պետական կազմակերպությունների կողմից՝ կապված նրա բարձր վտանգի և բարձր որակավորում ունեցող անձնակազմի արտադրության համար անհրաժեշտ լինելու հետ։ Դեսպանի խոսքով՝ Մեծ Բրիտանիայի տարածքում վտանգավոր թույնի հայտնվելու բացատրություն տալու փոխարեն Ռուսաստանը դիմում է ապատեղեկատվության, ուշադրության շեղման և մեղադրում ուրիշներին։ Դեսպանը Ռուսաստանին մեղադրել է այն բանում, որ նա խախտել է քիմիական զենքի արգելման Կոնվենցիան՝ չհայտնելով «Նովիչոկ»-ի մշակման մասին։ Ընդ որում, դեսպանը նշել է, որ կոնվենցիան չի պարտավորեցնում Մեծ Բրիտանիային Ռուսաստանին տրամադրել Սոլսբերիում կիրառված նյութի նմուշներ, և հավելել է, որ մի քանի միջադեպերից հետո, այդ թվում՝ Լոնդոնում Ալեքսանդր Լիտվինենկոյի թունավորումից հետո, Մեծ Բրիտանիան Ռուսաստանի հետ համագործակցելու կամ վստահելի և անկախ վերլուծության ակնկալիք չունի այն հարցերում, որտեղ կարող են շոշափվել նրա շահերը։

[[Պատկեր:Map of sanctions - Expelled Russian diplomats.svg|thumb|300px|Քարտեզի վրա կանաչ գույնով նշվում են այն երկրները, որոնք արտաքսել են ռուս դիվանագետներին։ Կապույտ գույնով նշվում են այն երկրները, որոնք հետ են կանչել Մոսկվայում իրենց դեսպաններին։ Կարմիր գույնով նշվում է Ռուսաստանը]]

=== Ռուս դիվանագետների արտաքսում և դեսպանների հետկանչ ===
Մարտի 14-ին Թերեզա Մեյը հայտարարել է, որ թունավորմանը ի պատասխան Մեծ Բրիտանիայից կարտաքսվեն 23 ռուս դիվանագետներ, որոնց Լոնդոնը համարում է հետախուզության աշխատակիցներ։ Նաև հայտարարվել է Ռուսաստանի իշխանությունների հետ բարձր մակարդակի երկկողմ շփումների դադարեցման մասին։ Տեղեկացվել է, որ Մեծ Բրիտանիան կնվազեցնի ներկայացվածության մակարդակը ֆուտբոլի աշխարհի առաջիկա առաջնությունում. Ռուսաստան չեն մեկնի բարձրաստիճան պաշտոնյաներն ու թագավորական ընտանիքի անդամները<ref>[https://www.bbc.com/russian/news-43396929?ocid=socialflow_twitter Тереза Мэй: Лондон вышлет 23 российских дипломата из-за отравления Скрипаля] // [[Русская служба Би-Би-Си]], 14 марта 2018 г.</ref>։

Մարտի 26-ին ԱՄՆ նախագահ Դոնալդ Թրամփի վարչակազմը հայտարարել է երկրից 60 ռուս դիվանագետների (ԱՄՆ-ում դիվանագիտական առաքելության 48 աշխատակիցների և ՄԱԿ-ին առընթեր առաքելության 12 աշխատակիցների, որոնք անվանվել են Հիզեր Նաուերթ «ռուսական հետախուզության օպերատորներ») արտաքսելու և Սիեթլում Ռուսաստանի գլխավոր հյուպատոսությունը փակելու որոշման մասին<ref name="ЗГКС">{{Cite news |date=2018 թ․ մարտի 26 |title=США выдворят 60 российских дипломатов и закроют генконсульство в Сиэтле |url=http://www.interfax.ru/world/605315 |accessdate=2018 թ․ մարտի 26 |publisher=// [[Interfax]]}}</ref><ref>[https://www.rbc.ru/politics/17/04/2019/5cb66f0b9a79476d1dfa4f7e NYT узнала об изначальном нежелании Трампа давать ход «делу Скрипалей»] // [[РБК]], 17.04.2019.</ref>։ Ռուսաստանում ԱՄՆ-ի դեսպան [[Ջոն Հանթսման]]ը ենթադրել է, որ ԱՄՆ-ում Ռուսաստանի դիվանագիտական սեփականությունը կարող է կալանավորվել՝ չնայած Վիեննայի կոնվենցիային<ref>[https://www.rbc.ru/politics/29/03/2018/5abc90709a7947df09a5f77a Хантсман не исключил заморозки российских активов в США] // РБК, 29 марта 2018.</ref>։

Մարտի 27-ին ՆԱՏՕ-ի խորհուրդը 10 մարդով կրճատել է ՌԴ ներկայացուցչության կազմը, որից հետո ռուս աշխատակիցների թիվը կազմել է 20 մարդ<ref>{{Cite news |title=НАТО высылает семь сотрудников постпредства РФ в Брюсселе в связи с делом Скрипаля |url=http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/5071662 |accessdate=2018 թ․ մարտի 27 |publisher=// [[ТАСС]]}}</ref>։ ՆԱՏՕ-ի կենտրոնակայանում յոթ ռուս սպաներ կուղարկվեն, ևս երեքին կհրաժարվեն հավատարմագրումից<ref>[https://vesti-ukr.com/mir/283213-rossijskikh-diplomatov-vyslali-i-iz-nato Российских дипломатов выслали и из НАТО]</ref>։

Ռուս դիվանագետների արտաքսման մասին նույնպես հայտարարել են. [[Ուկրաինա]]ն (13 դիվանագետ<ref name="BBC">[http://www.bbc.com/news/world-us-canada-43545565 Spy poisoning: Russian diplomats expelled across US and Europe] // BBC News</ref>, այդ թվում՝ դեսպանատան առաջին և երկրորդ քարտուղարները<ref name="КНУ">[https://www.dialog.ua/ukraine/147746_1522175378 Киев нанес новый дипломатический удар по РФ: в Украине персонами нон грата стали 23 российских дипломата, выдворенных из Великобритании] // «Диалог. UA», 27 марта 2018</ref>), [[Կանադա]]ն (4 դիվանագետ, նաև մերժել է 3 լրացուցիչ հայտեր [[Ռուսաստան]]ից<ref name="BBC"/>), [[Գերմանիա]]ն (4 դիվանագետ<ref name="BBC"/>), [[Լեհաստան]]ը (4 դիվանագետ<ref name="BBC"/>), [[Ֆրանսիա]]ն (4 դիվանագետ<ref name="BBC"/>), [[Լիտվա]]ն (3 դիվանագետ<ref name="BBC"/>, այդ թվում՝ 2 ռազմական կցորդ<ref name="RIA">[https://ria.ru/world/20180326/1517291665.html Семнадцать стран вышлют российских дипломатов из-за «дела Скрипаля»] // [[РИА «Новости»]], 26.03.2018.</ref><ref>[https://ru.sputniknews.lt/politics/20180326/5539195/lithuania-vysylaet-treh-diplomatov-russia.html Литва высылает трёх российских дипломатов] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20180329002300/https://ru.sputniknews.lt/politics/20180326/5539195/lithuania-vysylaet-treh-diplomatov-russia.html |date=2018-03-29 }} // «Sputnik», 26.03.2018.</ref>), Ավստրալիան (2 դիվանագետ<ref name="BBC"/>), [[Ալբանիա]]ն (2 դիվանագետ<ref name="BBC"/>), [[Դանիա]]ն (2 դիվանագետ<ref name="BBC"/>), [[Իսպանիա]]ն (2 դիվանագետ<ref name="BBC"/><ref name="BBC"/>), [[Նիդերլանդներ]]ը (2 դիվանագետ<ref name="BBC"/>), [[Բելգիա]]ն (1 դիվանագետ<ref>{{Cite news |title=Бельгия вышлет одного российского дипломата |url=http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/5072246 |accessdate=2018 թ․ մարտի 28 |publisher=// ТАСС}}</ref>), [[Լատվիա]]ն (1 դիվանագետ և «Աէրոֆլոտ»-ի 1 աշխատակից<ref name = "RIA"/>), [[Էստոնիա]]ն (1 ռազմական կցորդ), [[Հունգարիա]]ն (1 դիվանագետ<ref name="BBC"/>), Մակեդոնիան (1 դիվանագետ<ref name="BBC"/>), Նորվեգիան (1 դիվանագետ<ref name="BBC"/>), [[Ռումինիա]]ն (1 դիվանագետ<ref name="BBC"/>), [[Ֆինլանդիա]]ն (1 դիվանագետ<ref name="BBC"/>), [[Խորվաթիա]]ն (1 դիվանագետ<ref name="BBC"/>), [[Շվեդիա]]ն (1 դիվանագետ<ref name="BBC"/>), [[Վրաստան]]ը (1 դիվանագետ<ref>[https://vesti-ukr.com/mir/283509-hruzija-takzhe-vysylaet-rossijskoho-diplomata Грузия также высылает российского дипломата]</ref>), [[Չեռնոգորիա]]ն (1 դիվանագետ), [[Իսլանդիա]]ն հայտարարել Է Ռուսաստանի հետ բարձր մակարդակի երկխոսության դադարեցման մասին, նրա ղեկավարները նաև բոյկոտ են հայտարարել 2018 թվականի ֆուտբոլի աշխարհի առաջնությանը<ref name="BBC" />։ [[Մոլդովա]]ն արտաքսել է 3 ռուս դիվանագետների՝ չնայած դրան երկրի նախագահ Իգոր Դոդոնի հակազդեցությանը<ref>[https://vesti-ukr.com/mir/283242-prezident-moldovy-vozmushchen-resheniem-pravitelstva-vyslat-rossijskikh-diplomatov Президент Молдовы возмущён решением правительства выслать российских дипломатов]</ref>։ Չեխիան որոշում է կայացրել արտաքսել երեք ռուս դիվանագետների՝ չնայած [[Չեխիայի նախագահ]] [[Միլոշ Զեման]]ի դիրքորոշմանը «Սկրիպալի գործին» Ռուսաստանի մասնակցության ապացույցների բացակայության մասին<ref name="BBC"/><ref name="ЗОО">[https://ria.ru/world/20180405/1518006911.html Земан отметил отсутствие доказательств участия России в «деле Скрипаля»]</ref>։ Բուլղարիան ռուս դիվանագետներին արտաքսելու որոշում չի կայացրել<ref name="БНР">{{Cite web |author=Валерия Николова, Ангелина Пискова |date=2018 թ․ մարտի 27 |title=България не е взела решение да гони руски дипломати |url=http://bnr.bg/post/100950830/balgaria-nama-da-goni-ruski-diplomati |accessdate=2018 թ․ մարտի 27 |publisher=// Българско национално радио |lang=bg}}</ref>՝ հարկ համարելով պահպանել չեզոքությունը ԵՄ-ում նախագահության ժամանակ<ref name="EUObserver">{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 27 |title=Russia's EU friends decline to expel diplomats |url=https://euobserver.com/foreign/141457 |accessdate=2018 թ․ մարտի 27 |publisher=// EU Observer |lang=en}}</ref>։ Ավստրիան (ընդ որում երկրի ԱԳՆ-ն հայտնել է Մեծ Բրիտանիայի կողմից ճնշումների մասին<ref>[https://www.rbc.ru/rbcfreenews/5abc701a9a7947a1dcc8117f МИД Австрии заявил о давлении Лондона по высылке российских дипломатов] // [[РБК]], 29 марта 2018.</ref><ref>[https://vz.ru/news/2018/12/20/956195.html Австрия указала на отсутствие доказательств вины России в отравлении Скрипалей] // [[Взгляд (интернет-газета)|Взгляд]], 20 декабря 2018.</ref>), [[Հունաստան]]ը, [[Պորտուգալիա]]ն և [[Մալթա]]ն հայտարարել են, որ մտադիր չեն արտաքսել դիվանագետներին<ref name="EUObserver" />, բայց աջակցություն են հայտնել Մեծ Բրիտանիային և դատապարտել են թունավորումը<ref name="BBC" />։ Իռլանդիան հայտարարել է, որ մտադիր է միանալ ակցիային ավելի ուշ։ [[Կիպրոս]]ը հրաժարվել է արտաքսումից<ref name="КС">[https://vesti-ukr.com/mir/283175-kakie-evropejskie-strany-ne-vyslali-rossijskikh-diplomatov-spisok Какие европейские страны не выслали российских дипломатов: список] // Вести-Украина</ref>։ Իր հերթին Նոր Զելանդիայի կառավարությունը, աջակցություն հայտնելով Թերեզա Մեյին, հայտարարել է սեփական երկրում ռուսական լրտեսների բացակայության մասին<ref>{{Cite news |date=2018 թ․ մարտի 27 |title=PM Jacinda Ardern: Why NZ is not expelling Russia diplomats |url=http://www.nzherald.co.nz/nz/news/article.cfm?c_id=1&objectid=12020803 |accessdate=2018 թ․ մարտի 28 |publisher=// The New Zealand Herald}}</ref>։

[[Բուլղարիա]]ն, [[Լյուքսեմբուրգ]]ը, [[Մալթա]]ն, [[Սլովակիա]]ն, [[Սլովենիա]]ն, [[Պորտուգալիա]]ն և Եվրամիությունը չեն արտաքսի ռուս դիվանագետներին, բայց «խորհրդակցությունների համար» հետ կկանչեն իրենց դեսպաններին Ռուսաստանից<ref name="BRA">{{Cite web |title=Bulgaria Recalls Ambassador From Russia to Discuss Nerve Agent Attack |url=https://www.usnews.com/news/world/articles/2018-03-27/bulgaria-recalls-ambassador-from-russia-to-discuss-nerve-agent-attack |accessdate=2018 թ․ մարտի 28}}</ref><ref name="SCA">{{Cite web |title=Slovakia to Call Ambassador to Russia Back Home for Consultation |url=http://newsnow.tasr.sk/foreign/slovakia-to-call-ambassador-to-russia-back-home-for-consultation/ |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20180328181509/http://newsnow.tasr.sk/foreign/slovakia-to-call-ambassador-to-russia-back-home-for-consultation/ |archive-date=2018 թ․ մարտի 28 |accessdate=2018 թ․ մարտի 28}}</ref><ref name="LRA">{{Cite web |title=Luxembourg recalls ambassador from Russia over Salisbury attack |url=https://www.reuters.com/article/us-britain-russia-luxembourg/luxembourg-recalls-ambassador-from-russia-over-salisbury-attack-idUSKBN1H40YA |accessdate=2018 թ․ մարտի 28 |publisher=// [[Reuters]]}}</ref><ref name="MRA">{{Cite web |title=Malta Has Just Recalled Its Ambassador To Russia |url=https://lovinmalta.com/news/news-international/malta-has-just-recalled-its-ambassador-to-russia |accessdate=2018 թ․ մարտի 28}}</ref><ref>{{Cite web |title=State of play over Russian envoy expulsions |url=https://www.afp.com/en/news/826/state-play-over-russian-envoy-expulsions-doc-13b8zl2 |accessdate=2018 թ․ մարտի 28 |publisher=// AFP}}</ref><ref>[https://vesti-ukr.com/mir/283320-ljuksemburh-otzovet-posla-iz-moskvy Люксембург отзовёт посла из Москвы]</ref><ref name="1:">{{Cite web |title=Еще две страны объявили о мерах в знак солидарности с Лондоном по делу Сергея Скрипаля |url=https://echo.msk.ru/news/2174100-echo.html |accessdate=2018 թ․ մարտի 28 |publisher=// [[Эхо Москвы]]}}</ref><ref name="SOP">[https://vesti-ukr.com/mir/283542-slovenija-otzyvaet-svoeho-posla-iz-rossii Словения отзывает своего посла из России]</ref><ref name="ПОПР">[https://ria.ru/world/20180328/1517476431.html Португалия отзывает посла в России для консультаций]</ref>։

Մարտի 24-ին Եվրամիության երկրների ղեկավարները որոշում են ընդունել մոտ մեկ ամսով հետ կանչել Ռուսաստանում ԵՄ դեսպան Մարկուս Էդերերին Բրյուսել կոնսուլտացիաների համար<ref name="ЕОП">[https://ria.ru/world/20180324/1517172405.html Ответ Брюсселя: ЕС отзывает посла из России] // РИА Новости, 24 марта 2018 г.</ref>։

=== Ռուսաստանի պատասխան քայլեր ===
[[Պատկեր:Vladimir Putin (2018-03-30).jpg|մինի|[[Վլադիմիր Պուտին]]ը խորհրդակցություն է անցկացնում Ռուսաստանի Անվտանգության խորհրդի հետ, որը հրավիրվել է արևմտյան երկրների կողմից ռուս դիվանագետների արտաքսման պատասխան միջոցների քննարկման համար, 2018 թվականի մարտի 30]]
Մարտի 17-ին Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն հայտարարել էր Մեծ Բրիտանիայի պատժամիջոցների հայելային պատասխան միջոցների մասին՝ Մոսկվայում Մեծ Բրիտանիայի դեսպանատան 23 դիվանագիտական աշխատակիցների արտաքսման մասին։ Տեղեկացվել է Ռուսաստանում բրիտանական խորհրդի փակման մասին «նրա գործունեության չկարգավորված լինելու կապակցությամբ» և հետ է կանչվել Պետերբուրգում Մեծ Բրիտանիայի գլխավոր հյուպատոսության բացման վերաբերյալ ռուսական կողմի համաձայնությունը<ref name="ОМРФ">[https://www.kommersant.ru/doc/3577076 «Россия оставляет за собой право принятия других ответных мер». РФ объявила о высылке 23 дипломатов и закрытии Британского совета в ответ на санкции по «делу Скрипаля» / [[kommersant.ru]]]</ref>։

ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական ներկայացուցիչ [[Մարիա Զախարովա]]ն «Ռոսիա-24» հեռուստաալիքի եթերում հայտարարել է. «Ոչ Խորհրդային Միության տարածքում, ոչ Խորհրդային Միության ժամանակ, ոչ Ռուսաստանի Դաշնության ժամանակ, ոչ էլ Ռուսաստանի Դաշնության տարածքում երբևէ չեն եղել հետազոտություններ, որոնք ուղղակի կամ կոդային «''Նովիչոկ»'' անվանում կունենան»<ref>{{Cite web |author=ntv.ru |title=МИД РФ: вещество «Новичок» разработано на Западе |url=http://www.ntv.ru/novosti/1993080/ |accessdate=2018 թ․ մարտի 23 |publisher=НТВ |lang=en}}</ref>։ Զախարովայի խոսքով՝ նյութի ծագման ամենահավանական աղբյուրը կարող են լինել ԱՄՆ-ը կամ Մեծ Բրիտանիան։

Մարտի 25-ին Ռուսաստանի նախագահի մամուլի քարտուղար [[Դմիտրի Պեսկով]]ը «Սկրիպալի գործում» Մեծ Բրիտանիայի գործողությունները «անտեսանելի գռեհիկություն» է անվանել<ref>[https://tvzvezda.ru/news/vstrane_i_mire/content/201803251308-rc04.htm Граничит с бандитизмом — Песков об обвинениях Британии по «делу Скрипаля» / ТК «Звезда», 25.03.2018]</ref>։

Մարտի 29-ին Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարար [[Սերգեյ Լավրով]]ը հայտարարել էր ռուս դիվանագետներին արտաքսած երկրների նկատմամբ հայելային միջոցներ ձեռնարկելու մասին։ Կփակվի նաև [[Սանկտ Պետերբուրգ]]ում ԱՄՆ-ի հյուպատոսությունը<ref>[https://iz.ru/726251/2018-03-29/lavrov-zaiavil-o-zerkalnoi-vysylke-diplomatov-ssha-i-drugikh-stran Лавров заявил о высылке дипломатов США и других стран]</ref><ref>[https://iz.ru/726252/2018-03-29/rossiia-zakryvaet-genkonsulstvo-ssha-v-sankt-peterburge Россия закрывает генконсульство США в Санкт-Петербурге]</ref><ref>[https://iz.ru/726258/2018-03-29/mid-proinformiroval-posla-ssha-ob-otvetnykh-merakh-moskvy-na-vysylku-diplomatov МИД проинформировал посла США об ответных мерах Москвы на высылку дипломатов]</ref>։ Մարտի 30-ին Ռուսաստանի ԱԳՆ են կանչվել [[Ավստրալիա]]յի, [[Ալբանիա]]յի, [[Գերմանիա]]յի, [[Դանիա]]յի, [[Իռլանդիա]]յի, [[Իսպանիա]]յի, [[Իտալիա]]յի, [[Կանադա]]յի, [[Լատվիա]]յի, [[Լիտվա]]յի, [[Մակեդոնիա]]յի, [[Մոլդովա]]յի, [[Նիդեռլանդներ]]ի, [[Նորվեգիա]]յի, [[Լեհաստան]]ի, [[Ռումինիա]]յի, [[Ուկրաինա]]յի, [[Ֆինլանդիա]]յի, [[Ֆրանսիա]]յի, [[Խորվաթիա]]յի, [[Չեխիա]]յի, [[Շվեդիա]]յի, [[Էստոնիա]]յի դեսպանները<ref>[http://www.mid.ru/ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/3149819 О вызове в МИД России послов иностранных государств / mid.ru, 30 марта 2018]</ref><ref name="ВДВ" />։

Մարտի 30-ին Ռուսաստանի ԱԳՆ-ն Մեծ Բրիտանիայից պահանջել է մեկամսյա ժամկետում կրճատել Ռուսաստանում իր դիվանագիտական անձնակազմը և Մոսկվայում Մեծ Բրիտանիայի դեսպանատան և Ռուսաստանում Մեծ Բրիտանիայի գլխավոր հյուպատոսարանների աշխատակիցների ընդհանուր թիվը համապատասխանեցնել Մեծ Բրիտանիայում աշխատող ռուս դիվանագետների թվին։ Տարբերությունը կազմում է ավելի քան 50 աշխատակիցներ<ref name="ПСШ">[https://www.rbc.ru/politics/30/03/2018/5abe25cb9a7947144a00afe5 МИД потребовал от Великобритании дополнительно сократить штат посольства / РБК]</ref>։

=== Սոլսբերիի միջադեպից հետո կողմերի գործողությունները ===
{| class="wikitable"
|+ Ռուս դիվանագետների արտաքսումը և Ռուսաստանի Դաշնության պատասխան միջոցները
|-
! Պետություն !! Ամսաթիվ !! style="width:36%" |Ձեռնարկված միջոցառումներ !! Ամսաթիվ !! Ռուսաստանի Դաշնության պատասխան միջոցներ
|- style="background:#CEEAFF"
| {{GBR}} || 14.03.
| 23 ռուս դիվանագետի հայտարարել են «persona non grata»
Ռուսաստանի հետ երկկողմ շփումների դադարեցում

Ռուսաստանում ֆուտբոլի ԱԱ-2018-ի այցելության արգելքը բարձրաստիճան պաշտոնյաներին և թագավորական ընտանիքի անդամներին<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 14 |title=Британия высылает российских дипломатов‍ |url=https://ria.ru/world/20180314/1516352776.html |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 15 |publisher=[[ՌԻԱ Նովոստի]]}}</ref>
| 17.03. || 23 բրիտանացի դիվանագետի հայտարարել են «persona non grata»
Սանկտ Պետերբուրգում Մեծ Բրիտանիայի գլխավոր հյուպատոսության բացման համաձայնության հետկանչ

Բրիտանական խորհրդի գործունեության դադարեցում

Ռուսաստանում Մեծ Բրիտանիայի դիվանագիտական ներկայացուցչությունը մեկամսյա ժամկետում կրճատելու ՌԴ ԱԳՆ պահանջը 50 մարդով<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 17 |title=Россия высылает 23 британских дипломата |url=https://ria.ru/politics/20180317/1516582025.html |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 15 |publisher=[[ՌԻԱ Նովոստի]]}}</ref>
|-
| {{USA}} || 26.03.
| 48 ռուս դիվանագետի հայտարարել են «persona non grata»
ՄԱԿ-ում առաքելության 12 աշխատակիցների արտաքսումը

Սիեթլում ՌԴ գլխավոր հյուպատոսության փակում<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 26 |title=США высылают российских дипломатов и закрывают генконсульство в Сиэтле |url=https://ria.ru/world/20180326/1517290896.html |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 15 |publisher=[[ՌԻԱ Նովոստի]]}}</ref>
| 29.03. || ԱՄՆ 60 դիվանագետի «persona non grata» են հայտարարել
Սանկտ Պետերբուրգում ԱՄՆ գլխավոր հյուպատոսության փակում<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 29 |title=Россия закрывает генконсульство США в Петербурге |url=https://ria.ru/world/20180329/1517561316.html |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 15 |publisher=[[ՌԻԱ Նովոստի]]}}</ref>
|-
| {{UKR}} || 26.03.
| 13 ռուս դիվանագետի հայտարարել են «persona non grata»<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 26 |title=Украина высылает 13 российских дипломатов в связи с "делом Скрипаля" |url=https://ria.ru/world/20180326/1517291956.html |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 15 |publisher=[[ՌԻԱ Նովոստի]]}}</ref><br>ԱՄՆ-ից և Մեծ Բրիտանիայից արտաքսված ռուս դիվանագետների մուտքն Ուկրաինա արգելված է 5 տարվա ընթացքում<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 31 |title=Украина закрыла въезд 60 российским дипломатам, выдворенным из США |url=http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/5084870 |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 15 |publisher=[[ТАСС]]}}</ref>
| 30.03. || 13 դիվանագետի հայտարարել են «persona non grata»<ref name="MID-RF-png">{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 30 |title=О вызове в МИД России послов иностранных государств |url=http://www.mid.ru/ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/3149819 |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 15 |publisher=[[МИД РФ]]}}</ref>
|-
| ՆԱՏՕ || 27.03. || ՌԴ ներկայացուցչության կազմի կրճատումը 10 անձի համար (30-ից մինչև 20)|| ||
|-
| {{CAN}} || 26.03.
| 4 դիվանագետ<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 26 |title=Канада вышлет 4 российских дипломатов в связи с "делом Скрипаля" |url=https://ria.ru/world/20180326/1517298735.html |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 15 |publisher=[[ՌԻԱ Նովոստի]]}}</ref>
| 30.03. ||4 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|- style="background:#CEEAFF"
| {{GER}} || 26.03. || 4 դիվանագետ || 30.03. || 4 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|- style="background:#CEEAFF"
| {{FRA}} || 26.03. || 4 դիվանագետ || 30.03. ||4 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|- style="background:#CEEAFF"
| {{POL}} || 26.03. || 4 դիվանագետ || 30.03. ||4 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|- style="background:#CEEAFF"
| {{LTU}} || 26.03. || 3 դիվանագետ || 30.03. ||3 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|- style="background:#CEEAFF"
| {{CZE}} || 26.03. || 3 դիվանագետ || 30.03. ||3 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|- style="background:#CEEAFF"
| {{ITA}} || 26.03. || 2 դիվանագետ || 30.03. ||2 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|- style="background:#CEEAFF"
| {{ESP}} || 26.03. || 2 դիվանագետ || 30.03. ||2 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|- style="background:#CEEAFF"
| {{DNK}} || 26.03. || 2 դիվանագետ || 30.03. ||2 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|- style="background:#CEEAFF"
| {{NLD}} || 26.03. || 2 դիվանագետ || 30.03. ||2 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|-
| {{ALB}} || 26.03. || 2 դիվանագետ || 30.03. ||2 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|- style="background:#CEEAFF"
| {{LVA}} || 26.03. || 1 դիվանագետ + 1 «Աերոֆլոտի» աշխատակից || 30.03. ||1 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|- style="background:#CEEAFF"
| {{HUN}} || 26.03. || 1 դիվանագետ || 04.04. ||1 դիվանագետ<ref name="ВДВ">{{Cite web |date=2018 թ․ ապրիլի 4 |title=Россия вышлет одного венгерского дипломата |url=https://ria.ru/politics/20180404/1517904723.html |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 15 |publisher=[[ՌԻԱ Նովոստի]]}}</ref>
|-
| [[Հյուսիսային Մակեդոնիա]] || 26.03. || 1 դիվանագետ || 30.03. ||1 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|- style="background:#CEEAFF"
| {{ROU}} || 26.03. || 1 դիվանագետ || 30.03. ||1 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|- style="background:#CEEAFF"
| {{FIN}} || 26.03. || 1 դիվանագետ || 30.03. ||1 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|- style="background:#CEEAFF"
| {{HRV}} || 26.03. || 1 դիվանագետ || 30.03. ||1 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|- style="background:#CEEAFF"
| {{SWE}} || 26.03. || 1 դիվանագետ || 30.03. ||1 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|- style="background:#CEEAFF"
| {{EST}} || 26.03. || 1 Ռուսաստանի դեսպանատան ռազմական կցորդ || 30.03. ||1 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|-
| {{AUS}} || 26.03. || 2 դիվանագետ || 30.03. ||2 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|-
| {{NOR}} || 26.03. || 1 դիվանագետ || 30.03. ||1 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|-
| {{MDA}} || 27.03. || 3 դիվանագետ || 30.03. ||3 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|- style="background:#CEEAFF"
| {{IRL}} || 27.03. || 1 դիվանագետ || 30.03. ||1 դիվանագետ<ref name="MID-RF-png" />
|- style="background:#CEEAFF"
| {{BEL}} || 27.03. || 1 դիվանագետ || 04.04. ||1 դիվանագետ<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ ապրիլի 4 |title=МИД Бельгии уведомили о выдворении из России бельгийского дипломата |url=https://ria.ru/world/20180404/1517925141.html |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 15 |publisher=[[ՌԻԱ Նովոստի]]}}</ref>
|-
| {{MNE}} || 28.03. || 1 դիվանագետ || 02.04. ||1 դիվանագետ<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ ապրիլի 2 |title=Россия вышлет черногорского дипломата |url=https://ria.ru/politics/20180402/1517770018.html |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 15 |publisher=[[ՌԻԱ Նովոստի]]}}</ref>
|-
| {{GEO}} || 29.03. || Վրաստանում Շվեյցարիայի դեսպանատանը կից Ռուսաստանի շահերի բաժնի 1 աշխատակից
| 13.04. || Մոսկվայում Շվեյցարիայի դեսպանատանը կից Վրաստանի շահերի բաժնի 1 աշխատակից<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ ապրիլի 13 |title=Россия объявила грузинского дипломата персоной нон грата |url=https://ria.ru/politics/20180413/1518574392.html |accessdate=2018 թ․ ապրիլի 15 |publisher=[[ՌԻԱ Նովոստի]]}}</ref>
|-
! Ընդհանուր !! !! 157 !! !! 146 + 50
|}
* Բրիտանական լրատվամիջոցները պնդում են, որ արտաքսված բոլոր դիվանագետները ռուսական հատուկ ծառայությունների գաղտնի գործակալներ են եղել։
* Ռուսաստանի Դաշնության արտաքին հետախուզության ծառայության տնօրեն Ս. Ե. Նարիշկինը հայտնել է, որ արտաքսված ռուս դիվանագետների թվում իսկապես եղել են Ռուսաստանի Դաշնության Անվտանգության դաշնային ծառայության սպաներ, որոնք զբաղվել են այսպես կոչված «գործընկերական ալիքով» գտնվելու երկրների հատուկ ծառայությունների հետ փոխգործակցությամբ, բոլոր այդ սպաները պաշտոնապես ներկայացվել են գտնվելու երկրներում որպես Ռուսաստանի Անվտանգության դաշնային ծառայության աշխատակիցներ։ Նման սպաները, Նարիշկինի խոսքով, քիչ էին, և նրանք ապահովում էին ռուսական դեսպանությունների անվտանգությունը<ref>{{Cite web |date=2018 թ․ մարտի 28 |title=Директор СВР признал наличие разведчиков среди высланных дипломатов |url=https://www.rbc.ru/politics/28/03/2018/5abb4c1d9a79471321aa7ebb?from=main |accessdate=2018 թ․ մարտի 28 |publisher=Росбизнесконсалтинг}}</ref>։
* Ռուսաստանից 23 բրիտանացի դիվանագետների արտաքսումից հետո Մեծ Բրիտանիան, հնարավոր է, որպես նոր միջոց փակի Լոնդոնում ՌԴ-ի առևտրային ներկայացուցչությունը<ref>[https://vesti-ukr.com/mir/283749-lohovo-shpionov-britanija-planiruet-zakryt-torhpredstvo-rf-v-londone-iz-za-vysylki-svoikh-diplomatov Британия планирует закрыть торгпредство РФ в Лондоне из-за высылки своих дипломатов]</ref>։
* Ապրիլի 3-ին ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի ներկայացուցիչները հայտարարել են 60 ռուս դիվանագետների հավատարմագրում տրամադրելու պատրաստակամության մասին՝ ամերիկյան տարածքում ՌԴ դեսպանատանը թափուր դիրքերը փոխարինելու համար։ Ընդ որում, Միացյալ Նահանգները ելնում է նրանից, որ Մոսկվան նույնպես պատրաստ է ընդունել ամերիկացի նոր դիվանագետներին այն դիվանագետների փոխարեն, որոնք պարտավոր են լքել Ռուսաստանը, որպեսզի լրացնեն սեփական դիվանագիտական առաքելության աշխատակիցների ընդհանուր թիվը<ref>[http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/5092504 Госдеп: Россия может прислать замену высланным из США дипломатам] ТАСС, 3 апреля 2018 года</ref>։

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանտուփ}}

[[Կատեգորիա:2018 միջազգային հարաբերություններում]]
[[Կատեգորիա:Ռուսաստան-ԱՄՆ հարաբերություններ]]
[[Կատեգորիա:Հանցագործությունը Միացյալ Թագավորությունում]]
[[Կատեգորիա:Ռուսաստան-Եվրոպական միություն հարաբերություններ]]
[[Կատեգորիա:Եվրոպական միության արտաքին հարաբերություններ]]
[[Կատեգորիա:2018 Մեծ Բրիտանիայում]]