Դիտել Մանրադիտակ էջի աղբյուրը

{{Այլ կիրառումներ|Մանրադիտակ (այլ կիրառումներ)}}
[[Պատկեր:Manraditak.PNG|մինի|Նկ.1 մանրադիտակում ճառագայթների ընթացքի սխեմատիկ պատկերումը]]

'''Մանրադիտակ''', միկրոսկոպ (Միկրո... և {{lang-gr|σχοπέω}}-դիտել), անզեն [[աչք]]ով անտեսանելի մանր առարկաների և դրանց առանձին մասերի խոշորացված պատկերն ստանալու օպտիկական սարք։ Սովորական պայմաններում առողջ աչքը, որը բնական օպտիկական համակարգ է, լավագույն տեսողության հեռավորության վրա (D=250 մմ) երկու փոքր առարկաներ կամ առարկայի առանձին՝ մոտ դասավորված մասեր կարող է տարբերել, երբ դրանց հեռավորությունը 0,08 մմ-ից փոքր չէ։ Ժամանակակից մանրադիտակով կարելի է տարբերել այնպիսի մանրամասնություններ, որոնց հեռավորությունը λ/2 կարգի է (λ-ն օգտագործվող [[լույս]]ի ալիքի երկարությունն է)։ Երկու [[ոսպնյակ]]ից կազմված համակարգի խոշորացնող հատկությունը դեռես [[16-րդ դար]]ում հայտնի է եղել [[հոլանդացի]] և [[իտալացի]] ակնոցագործ վարպետներին։ Մանրադիտակի լայն կիրառությունն ու կատարելագործումն սկսվել է [[17-րդ դար]]ի սկզբին։ Գիտական նպատակներով մանրադիտակի օգտագործման մեծ հաջողությունները կապված են [[Ռոբերտ Հուկ]]ի ն, հատկապես, Ա. Լևենհուկի անունների հետ։ Մանրադիտակի կառուցվածքի կատարելագործման, միկրոսկոպիայի տեսության, սկզբունքների ու մեթոդների մշակման գործում Լ. Էյլերի, Է. Աբբեի, Ռ. Զիգմոնդիի, Ֆ. Ցերնիկեի և այլոց հետ մեկտեղ զգալի ավանդ ունեն նաև խորհրդային գիտնականները (Լ. Ի. Մանդելշտամ, Դ. Ս. Ռոժդենստվենսկի, Ա. Ա. Լեբեդև, Վ. Պ. Լիննիկ և ուրիշներ)։ 
Մանրադիտակը կազմված է 3 հիմնական մասերից, առարկան արտապատկերող օպտիկական համակարգից ([[օբյեկտիվ]] և [[օկուլյար]]), առարկան լուսավորող օպտիկական մասից և մեխանիկական մասից, որն ապահովում է առարկայի և օպտիկական համակարգի ճշգրիտ տեղաշարժը միմյանց նկատմամբ։ Հետազոտվող AB փոքրիկ առարկան (նկ. 1) տեղավորվում է [[օբյեկտիվ]]ի գլխավոր կիզակետի (<math>F_1</math>) մոտ և լուսավորվում։ Օբյեկտիվը տալիս է առարկայի իրական, շրջված և խոշորացված <math>A_1B_1</math> պատկերը։ Օկուլյարի միջոցով լրացուցիչ խոշորացվելուց հետո ստացվում է առարկայի <math>A_2B_2</math> կեղծ պատկերը, որը և դիտվում է աչքի լավագույն տեսողության հեռավորության վրա։ Մանրադիտակի ընդհանուր խոշորացումը՝ N=N<sub>օբ</sub> * N<sub>օկ</sub>, որտեղ N<sub>օբ</sub>-ը և N<sub>օկ</sub>-ը օբյեկտիվի և օկուլյարի խոշորացումներն են և որոշվում են N<sub>օբ</sub>=Δ/F<sub>1</sub> և N<sub>օկ</sub>=D/F<sub>2</sub> բանաձևերով (F<sub>1</sub>-ը և F<sub>2</sub>-ը [[օբյեկտիվ]]ի և [[օկուլյար]]ի կիզակետային հեռավորություններն են, Δ-ն օբյեկտիվի գլխավոր կիզակետից մինչև Α<sub>1</sub>Β<sub>1</sub> պատկերը եղած հեռավորությունն է)։ Հետևաբար, <math>N=\frac{D*\Delta}{F_1*F_2}</math>. թվում է, թե համապատասխանորեն ընտրելով Δ, F<sub>1</sub> և F<sub>2</sub> մեծությունները, կարելի է ստանալ ցանկացած մեծության խոշորացում։ Սակայն իրականում մանրադիտակի խոշորացումը սահմանափակվում է [[լույս]]ի ալիքային բնույթով պայմանավորված դիֆրակցիոն երևույթներով։ Մանրադիտակով դիտվող երկու ինքնալուսարձակ (ոչ կոհերենտ) կետերի միջև ամենափոքր լուծվող հեռավորությունը որոշվում է <math>\sigma=0,51 \frac{\lambda}{A}</math> առնչությամբ, որտեղ <math>A=nsinu</math> և կոչվում է օբյեկտիվի թվային ապերտուրա (ո-ը [[օբյեկտիվ]]ն առարկայից բաժանող միջավայրի բեկման ցուցիչն է, ս-ն՝ ապերտուրայի անկյունը)։ Ոչ լուսարձակ (լուսավորվող) օբյեկտների դեպքում մանրադիտակի լուծունակության համար է. Աբբեն ստացել է <math>\sigma=\frac{\lambda}{A+\bar{A}}</math>արտահայտությունը, որտեղ <math>\bar{A}</math>-ն մանրադիտակի լուսավորող համակարգի թվային ապերտուրան է։ Մանրադիտակի լուծունակությունը կարելի է բարձրացնել կարճ ալիքների կիրառումով և թվային ապերաուրայի մեծացումով։ Վերջին եղանակն իրականացվում է իմերսիոն համակարգերում, որտեղ առարկայի և օբյեկտիվի միջև եղած տարածությունը լցնում են ո>1 բեկման ցուցիչ ունեցող նյութով։ Առարկայի մանրամասներն ու կառուցվածքը մանրադիտակով կարելի է տեսնել միայն այն դեպքում, եթե դրա առանձին մասերը միմյանցից տարբերվում են լույսի կլանման (անդրադարձման) ընդունակությամբ կամ բեկման ցուցիչով։ Ուստի, ելնելով ուսումնասիրվող օբյեկտի բնույթից ու հատկություններից, կիրառվում են դիտման բազմազան մեթոդներ՝ լուսավոր դաշտի, մթնեցրած դաշտի, փուլային ցայտունության, ինտերֆերենցիոն, բևեռացված լույսի, լյումինեսցենտային, [[ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներ]]ի և այլն։ Հետազոտման մեթոդից ու կիրառության ոլորտից կախված՝ գոյություն ունեն մանրադիտակի բազմաթիվ տեսակներ՝ չափիչ (նկ. 2), կենսաբանական (նկ. 3), բևեռացված լույսի (նկ. 4), լյումինեսցենաային, [[ինֆրակարմիր ճառագայթներ]]ի, ստերեոսկոպային (նկ. 5), պրոյեկցիքն, ռենտգենյան, հեռուստատեսային, բարձրջերմասաիճանային և այլն։ Գերփոքր չափերի օբյեկտներ ուսումնասիրելիս օգտագործում են էլեկտրոնային մանրադիտակներ։

{{Տեսածրող մխանային մանրադիտում}}
{{ՀՍՀ|հատոր=7|էջ=243}}

[[Կատեգորիա:Մանրադիտակներ]]
[[Կատեգորիա:17-րդ դարի հայտնություններ]]