Դիտել Հոկտեմբերյան հեղափոխություն էջի աղբյուրը

{{Տեղեկաքարտ Ռազմական հակամարտություն
| հակամարտություն = Հոկտեմբերյան հեղափոխություն
| մաս =Ռուսական քաղաքացիական պատերազմ
| պատկեր=[[Պատկեր:Congress of Soviets (1917).jpg|300px]]
|վերնագիր =Սովետների երկրորդ համագումարը
| թվական = [[նոյեմբերի 7]] [[1917]] – [[նոյեմբերի 8]] [[1917]]
| վայր = [[Պետրոգրադ]]
| պատճառ=
| փոփոխություններ=
| արդյունք=Խորհրդային միության ձևավորումը
| հակառակորդ1 = <small>[[Պատկեր:Flag of the Soviet Union.svg|23px]] [[Բոլշևիկյան կուսակցություն]]<br>[[Պատկեր:Socialist red flag.svg|23px]] Ձախ Սոցիալիստ-հեղափոխականներ<br>[[Պատկեր:Socialist red flag.svg|23px]] [[Խորհրդային Ռուսաստան]] (սկսած [[նոյեմբերի 7]]-ից)</small>
| հակառակորդ2 = <small>[[Պատկեր:Flag of Russia.svg|23px]] [[Ռուսաստանի Հանրապետություն]] (մինչև նոյեմբերի 7)<br>[[Պատկեր:Flag of Russia.svg|23px]] [[Ռուսաստանի Ժամանակավոր կառավարություն]] (մինչև [[նոյեմբերի 8]])</small>
| հրամանատար1 = [[Պատկեր:Flag of Russia.svg|23px]] [[Վլադիմիր Լենին]]
| հրամանատար2 = {{դրոշ|Ռուսաստան}} [[Ալեքսանդր Կիրենսկի]]
| ուժեր1= 10, 000 կարմիր նավաստի, 20, 000-30, 000 կարմիր զինվոր
| ուժեր2 = 500-1, 000 կամավորներ, 1, 000 կանանց բատալիոնի մարտիկներ
| կորուստներ1 =Չնչին
| կորուստներ2 =Զինվորները լքեցին դիրքերը
}}
{{ԽՍՀՄ պատմություն}}
'''Հոկտեմբերյան հեղափոխություն''' (նաև հայտնի որպես '''Բոլշևիկյան հեղափոխություն'''<ref>{{cite book|last1=Samaan|first1=A.E.|title=From a "Race of Masters" to a "Master Race": 1948 to 1848|date=2013 թ․ փետրվարի 2|publisher=A.E. Samaan|isbn=978-0615747880|page=346|url=https://books.google.com/?id=JkXJZtI9DQoC&pg=PA346&dq=%22october+uprising%22+%22bolshevik+revolution%22#v=onepage&q=%22october%20uprising%22%20%22bolshevik%20revolution%22&f=false|accessdate=2017 թ․ փետրվարի 9}}</ref>,'''Հոկտեմբերյան ապստամբություն''' կամ '''Կարմիր Հոկտեմբեր''', [[ԽՍՀՄ-ի պատմագրություն|Խորհրդային Միության պատմագրության]] մեջ պաշտոնապես գրվել է '''«Հոկտեմբերյան սոցիալիստական մեծ հեղափոխություն»'''), [[պետական հեղաշրջում]] Ռուսաստանում կազմակերպված [[բոլշևիկներ]]ի առաջնորդ [[Վլադիմիր Լենին]]ի կողմից։ Տեղի է ունեցել զինված ապստամբության միջոցով [[Սանկտ Պետերբուրգ|Պետրոգրադ]]ում 1917 թվականի հոկտեմբերի 25-ին ([[Հին տոմար]]ով նոյեմբերի 7-ին)։

Հոկտեմբերյան հեղափոխությունը հաջորդեց և հիմք առավ [[Փետրվարյան հեղափոխություն]]ից, որը տեղի էր ունեցել նույն տարեթվին ավելի վաղ։ Փետրվարյան հեղափոխության ժամանակ գահընկեց արվեց [[Ցարական ավտոկրատիա]]ն, ինչի հետևանքով ստեղծվեց [[Ռուսաստանի ժամանակավոր կառավարություն]]ը։

Այս ժամանակահատվածում բանվորները սկսեցին կազմավորվել խորհուրդներում, որտեղ հեղափոխականները քննադատում էին ժամանակավոր կառավարության գործունեությունը։ Նոր կառավարող օրգան [[Համառուսական խորհուրդների հանրագումար]]ը իր երկրորդ հանրագումարում ընտրեց բոլշևիկ անդամների և ձախակողմյան խմբերին նոր պետության կարևոր պաշտոններին։ Անմիջապես նախաձեռնվեց հիմնադրել [[Ռուսաստանի Խորհրդային Ֆեդերատիվ Սոցիալիստական Հանրապետություն]]ը։ 1918 թվականի հուլիսի 17-ին ցարը և [[Ռոմանովներ|նրա ընտանիքը]], ներառյալ հինգ երեխա 13-ից 22 տարեկան, [[Ռոմանովների ընտանիքի մահապատիժ|մահապատժի ենթարկվեցին]]։

Հեղափոխությունը գլխավորեցին բոլշևիկները, որոնք օգտագործեցին [[Պետրոգրադի խորհուրդ|Պետրոգրադի խորհրդ]]ի ազդեցությունը, որպեսզի կազմակերպեն զինված ուժեր։ Բոլշևիկյան [[Կարմիր գվարդիա]]յի ուժերը [[ռազմահեղափոխական կոմիտե]]ի գլխավորությամբ սկսեցին նվաճել կառավարական շինությունները 1917 թվականի հոկտեմբերի 25-ին։ Հաջորդ օրը [[Ձմեռային պալատ]]ն (ժամանակավոր կառավարության նստավայրը Պետրոգրադում) անցավ բոլշևիկների ձեռքը։

Հոկտեմբերյան հեղափոխության կարգախոսն էր «Ամբողջ իշխանությունը խորհուրդներին», ինչը նշանակում էր, որ իշխանությունը պետք է բաժանվեր ժողովրդական եղանակով ընտրված տեղական խորհուրդների միջև։ Ժամանակի ընթացքում այն փոխվեց միայն բոլշևիկների իշխանության։

== Հեղաշրջման ընթացք ==

[[Հոկտեմբերի 25]]-ին Պետրոգրադում բացված խորհուրդների համառուսաստանյան 2-րդ համագումարը հռչակել է խորհրդային իշխանության հաստատումը։ [[Հոկտեմբերի 26]]-ին համագումարը ընդունել է, Դեկրետ խաղաղության մասին», որը պատերազմող բոլոր պետություններին առաջարկել է կնքել հաշտություն և, Դեկրետ հողի մասին», որով կալվածատերերի հողը բռնագրավվելու ու հանձնվելու էր տեղական գյուղացիական կոմիտեներին։ Համագումարում կազմավորվել է միայն բոլշևիկներից կազմված կառավարություն՝ ժողովրդական կոմիսարների խորհուրդ (ԺԿԽ)՝ Վ. Ուլյանով-Լենինի նախագահությամբ, հռչակվել է [[Ռուսաստանի Խորհրդային Հանրապետություն]]ը։

Պետրոգրադում խորհրդային իշխանություն հաստատվելուց հետո բոլշևիկների ձեռքն է անցել իշխանությունը [[Մոսկվա]]յում (նոյեմբեր), ռազմաճակատներում (նոյեմբեր-դեկտեմբեր), Ռուսաստանի կենտրոնական շրջաններում։ Սակայն կայսրության ծայրամասերում և ազգային տարածաշրջաններում (Հյուսիսային [[Կովկաս]], [[Ֆինլանդիա]], [[Ուկրաինա]], [[Անդրկովկաս]], [[Միջին Ասիա]]) խորհրդային իշխանությունը հաստատվել է ավելի ուշ։

== Հեղաշրջում և [[Հայաստանի Առաջին Հանրապետություն]]==

Հոկտեմբերյան հեղաշրջումը ճակատագրական է եղել [[հայ]] ժողովրդի համար։ Խաղաղության և Հողի մասին դեկրետների ընդունումից հետո՝ ռուսական զորքերը լքել են Կովկասյան ռազմաճակատը, և Հայաստանը հայտնվել է թուրքական զորքերի ներխուժման իրական վտանգի առջև։

[[1917]]-ի [[դեկտեմբերի 29]]-ին [[Խորհրդային Ռուսաստան]]ի ԺԿԽ-ն ընդունել է Դեկրետ «Թուրքահայաստանի մասին», որը մնացել է անկատար։ [[1918]]-ի մարտին Խորհրդային Ռուսաստանը [[Գերմանիա]]յի և նրա դաշնակիցների հետ կնքել է անջատ հաշտություն ([[Բրեստի հաշտություն]]), որով Ռուսաստանի բոլշևիկյան կառավարությունը, անտեսելով հայ ժողովրդի կենսական շահերը, Գերմանիայի պարտադրմամբ հրաժարվել է ոչ միայն առաջին աշխարհամարտի ընթացքում ռուսական զորքերի գրաված [[Արևմտյան Հայաստան]]ի տարածքից, այլև [[Արևելյան Հայաստան]]ի մի մասից ([[Կարս]]ի և [[Արդահան]]ի շրջանները)։

[[1920]]-ի դեկտեմբերին Խորհրդային Ռուսաստանին հաջողվել է [[Հայաստանի խորհրդայնացում|բռնակցել]] [[Հայաստանի Հանրապետություն (1918-1920)|Հայաստանի Հանրապետություն]]ը, իսկ արդեն նախկին կառավարությանը ստիպել հրաժարվել իշխանությունից և այն հանձնել [[հայ]] [[բոլշևիկներ]]ին։

== Ծանոթագրություններ == 
{{Ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [[Պատկեր:Commons-logo.svg|frameless|16x16px]] [[c:Category:Russian Revolution of 1917|Նիշքեր հոկտեմբերյան հեղափոխության մասին]]
* [http://www.marxists.org/history/ussr/events/revolution/index.htm Հոկտեմբերյան հեղափոխության արխիվ]
* [http://www.ilhs.tuc.gr/en/October%20Revolution%20and%20Logic%20of%20History.pdf Հոկտեմբերյան հեղափոխություն պատմություն] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110429023539/http://www.ilhs.tuc.gr/en/October%20Revolution%20and%20Logic%20of%20History.pdf |date=2011-04-29 }}
* Քարտեզներ [http://maps.omniatlas.com/europe/19171201/ Եվրոպա] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150316061544/http://maps.omniatlas.com/europe/19171201/ |date=2015-03-16 }} և [http://maps.omniatlas.com/russia/19171201/ Ռուսաստան] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150321023843/http://maps.omniatlas.com/russia/19171201/ |date=2015-03-21 }} [[1917]]
{{ՀՀՀ}}
{{ՀՍՀ|հատոր=6|էջ=517}}

[[Կատեգորիա:Հեղափոխություններ]]
[[Կատեգորիա:Ռուսաստանի պատմություն]]
[[Կատեգորիա:Կոմունիզմ]]
[[Կատեգորիա:Սոցիալիզմ]]
[[Կատեգորիա:1917]]
[[Կատեգորիա:Սանկտ Պետերբուրգի պատմություն]]