Դիտել Էլեկտրոն-վոլտ էջի աղբյուրը

'''էլեկտրոն-վոլտ''' (հազվադեպ '''էլեկտրոնվոլտ''', հայերեն նշանակումը՝ '''էՎ''', միջազգայինը՝ '''eV'''), [[էներգիա]]յի [[միավորների համակարգեր|արտահամակարգային]] [[չափման միավոր]], որը օգտագործվում է [[Ատոմային ֆիզիկա|ատոմային և միջուկային ֆիզիկայում]], [[տարրական մասնիկների ֆիզիկա]]յում, ինչպես նաև ֆիզիկային մոտ ոլորտներում ([[կենսաֆիզիկա]]յում, քիմիական ֆիզիկայում, [[աստղաֆիզիկա]]յում և այլուր)։

== Հիմնական տեղեկություններ ==
Մեկ էլեկտրոն-վոլտն այն էներգիան է, որը պահանջվում է [[էլեկտրաստատիկ դաշտ]]ում [[տարրական լիցք]]ը 1 [[Վոլտ (չափման միավոր)|Վ]] պոտենցիալների տարբերություն ունեցող կետերի միջև տեղափոխելու համար։ Քանի որ {{math|''q''}} լիցքի տեղափոխման աշխատանքը հավասար է {{math|''qU''}} (որտեղ {{math|''U''}}-ն [[պոտենցիալների տարբերություն]]ն է), իսկ տարրական մասնիկների լիցքը, օրինակ՝ [[էլեկտրոններ]]ինը {{nobr|−1,602 176 6208(98){{e|−19}} [[Կուլոն|Կլ]]}} է<ref name="CODATA allascii">http://physics.nist.gov/cuu/Constants/Table/allascii.txt Fundamental Physical Constants — Complete Listing</ref>, ապա

{{nobr|'''1 էՎ {{=}} 1,602 176 6208(98){{e|−19}} [[Ջոուլ (չափման միավոր)|ջոուլ]] {{=}} 1,602 176 6208(98){{e|−12}} [[էրգ]]'''}}։

Տարրական մասնիկների ֆիզիկայում սովորաբար էլեկտրոն-վոլտերով նշանակում են ոչ միայն էներգիան, այլ նաև տարրական մասնիկների {{math|''m''}} զանգվածը<ref>{{Cite web |url=http://www.gpad.ac.ru/info/contributions/Okun_Prez.pdf |title=Научно-популярный доклад на Президиуме РАН Л. Б. Окуня |accessdate=2012 թ․ հուլիսի 3 |archive-date=2012 թ․ հուլիսի 3 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120703132646/http://www.gpad.ac.ru/info/contributions/Okun_Prez.pdf |url-status=dead }}</ref><ref name="ФЭ5">{{книга |автор= |часть=Электронвольт |ссылка часть= http://www.femto.com.ua/articles/part_2/4671.html |заглавие=Физическая энциклопедия |оригинал= |ссылка= |викитека= |ответственный= Гл. ред. А. М. Прохоров |издание= |место=М. |издательство=Большая Российская энциклопедия|год=1998 |том=5. Стробоскопические приборы — Яркость |страницы=545 |страниц=760 |серия= |isbn=5-85270-101-7 |тираж=}}</ref><ref>В учебной и научно-популярной литературе массы элементарных частиц чаще выражаются в [[СИ|единицах СИ]] или в [[а. е. м.]]</ref>։ 
Դա պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ [[զանգվածի և էներգիայի համարժեքություն|զանգվածի և էներգիայի համարժեքության]] ուժով գործում է {{math|''Е {{=}} mc''<sup>2</sup>}}, որտեղ {{math|''c''}}-ն [[լույսի արագություն]]ն է։ Քանի որ {{math|''c''}}-ն հիմնարար հաստատուն է և չի փոխվում կախված պայմաններից, հետևաբար տարրական մասնիկի զանգվածը էլեկտրոն-վոլտերով արտահայտված էներգիայով բնութագրելը միարժեքորեն որոշում է զանգվածը ցանկացած ավանդական միավորների համար և թյուրիմացությունների չի հանգեցնում։

Զանգվածի միավորով {{nobr|1 էվ {{=}} 1,782 661 907(11){{e|−36}} [[կգ]]}}<ref name="CODATA allascii" />, և հակառակը, {{nobr|1 կգ {{=}} 5,609 588 650(34){{e|35}} էՎ}}<ref name="CODATA allascii" />։ {{nobr|1 [[զանգվածի ատոմային միավոր|զ. ա. մ.]] {{=}} 931,494 0954(57) ՄէՎ}}<ref name="CODATA allascii" />: Տարրական մասնիկների իմպուլսը ևս կարելի է չափել էլեկտրոն-վոլտերով (խստորեն ասած՝ էՎ/{{math|''c''}})։
Էլեկտրոն-վոլտը, ի տարբերություն էներգիայի, որը բնութագրական է միջուկային պրոցեսների մեծամասնության համար, փոքր մեծոթյուն է, ավելի շատ օգտագործում են նրա բազմապատիկ միավորները՝
* Կիլոէլեկտրոն-վոլտ (կէՎ)- 1000 էՎ 
* Մեգաէլեկտրոն-վոլտ (ՄէՎ)- 1 [[միլիոն]] էՎ 
* Գիգաէլեկտրոն-վոլտ (ԳէՎ)- 1 մլրդ էՎ
* Տերաէլեկտրոն-վոլտ (ՏէՎ) - 1 [[Տրիլիոն|տրլն]] էՎ

Տարրական մասնիկների վերջին [[սերունդ (ֆիզիկա)|սերունդները]] թույլ են տալիս հասնել մինչև մի քանի տերաէլեկտրոն-վոլտի (ՏէՎ)։ 1 ՏէՎ-ը մոտավորապես հավասար է թռչող մոծակի էներգիային<ref>[http://cms.web.cern.ch/content/glossary Glossary] — CMS Collaboration, CERN: «Electronvolt (eV): A unit of energy or mass used in particle physics».{{ref-en}}</ref> (կինետիկ)։ 
Ջերմաստիճանը, որը համարվում է տարրական մասնիկների միջին կինետիկ էներգիայի սահման՝ նույնպես երբեմն արտահայտվում է էլեկտրոն-վոլտերով՝ ելնելով միատոմ իդեալական գազի մասնիկների էներգիայի և ջերմաստիճանի {{math|''E''<sub>կին</sub> {{=}} {{frac|3|2}}''kТ''}}<ref name="ФЭ5" /> առնչությունից։ Ջերմաստիճանային միավորով {{nobr|1 էՎ }} համապատասխանում է {{nobr|1,160 452 21(67){{e|4}} [[Ուիլյամ Թոմսոն|Կելվին]]}}<ref name="CODATA allascii" /> (տես [[Բոլցմանի հաստատուն]])<ref>[http://physics.nist.gov/cuu/Constants/energy.html Conversion factors for energy equivalents]</ref>։

Էլեկտրոն-վոլտերով են չափվում էլեկտրամագնիսական ճառագայթման քվանտի՝ ([[ֆոտոն]]ի) էներգիան։ {{math|ν}} հաճախությամբ մասնիկների էներգիան էլեկտրոն-վոլտերով հավասար է {{math|''h''ν/''E''<sub>էՎ</sub>}}, իսկ {{math|λ}} ալիքով ճառագայթումը՝ {{math|''hc''/(λ''E''<sub>էՎ</sub>)}}, որտեղ {{math|''h''}}-ը [[Պլանկի հաստատուն]]ն է, իսկ {{math|''E''<sub>էվ</sub>}}-էներգիան է, որը հավասար է 1 էՎ, արտահայտված է այն նույն միավորների համակարգով, ինչ և {{math|''h''}}-ը, {{math|ν}}-ն և {{math|λ}}-ն։
Քանի որ ուլտրառելյատիվիստիկ մասնիկների համար, այդ թվում ֆոտոնների, {{math|λ''E {{=}} hc''}}, հետևաբար տրված ալիքի երկարությամբ մասնիկների էներգիան որոշելու համար (նաև հակառակը) հաճախ օգտակար է փոխարկման գործակիցը՝ էՎ·[[Նանոմետր|նմ]], որը իրենից ներկայացնոմ է [[Պլանկի հաստատուն]]ի և լույսի արագության արտադրյալ։
{{math|''hc''}} = 1239,841 9739(76) {{math|''hc''}} = 1239,841 9739(76) էՎ·նմ<ref name="CODATA allascii" /> ≈ 1240 էՎ·նմ
Այսպես, 1նմ ալիքի երկարություն ունեցող ֆոտոնի էներգիան 1240 էՎ, 10 էՎ էներգիա ունեցող լույսի ալիքը հավասար է 124 նմ երկարություն և այլն։
Քիմիայում հաճախ օգտագործվում է էլեկտրոն-վոլտի մոլային համարժեքը։ Եթե 1 [[մոլ]] էլեկտրոնները կամ նույնանուն լիցքերը տեղափոխեն 1 Վ պոտենցիալների տարբերությամբ կետեր, ապա այն ձեռք է բերում (կամ կորցնում է) {{nobr|''{{math|Q}}'' {{=}} 96 485,332 89(59) Ջ}} էներգիա<ref name="CODATA allascii" />, որը հավասար է {{nobr|1 էՎ}}-ի և [[Ավոգադրոյի հաստատուն]] արտադրյալին։ Այս մեծությունը թվապես հավասար է [[Ֆարադեյի հաստատուն]]ին։ Նույն ձևով, եթե քիմիական ռեակիցիայի ժամանակ 1 մոլ նյութը անջատում (կամ կլանում) է 96,5 Ջ, ապա համապատասխանաբար յուրաքանչյուր մոլեկուլ կորցնում է (կամ ստանում է) 1 էՎ էներգիա։
էլեկտրոն-վոլտերով է չափվոմ նաև տարրական մասնիկների և մյուս քվանտամեխանիկական վիճակների {{math|Γ}} [[տրոհման լայնություն]]ը, օրինակ՝ միջուկային էներգիական վիճակներինը։ Տրոհման լայնությունը վիճակի էներգիայի անորոշությունն է, որը {{math|τ}} կյանքի տևողության հետ կապված է [[անորոշությունների առնչություններ]]ով`

:Γ = ħ/τ։

{{nobr|1 էՎ}} տրոհման լայնություն մասնիկն ունի {{nobr|6,582 119 514(40){{e|−16}} վ}}<ref name="CODATA allascii" /> կյանքի տևողություն։
Համանման ձևով 1վ կյանքի տևողությամբ քվանտամեխանիկական վիճակն ունի {{nobr|6,582 119 514(40){{e|−16}} էՎ}} լայնություն։

«էլեկտրոն-վոլտ» տերմինն առաջիններից մեկն օգտագործել է ամերիկացի ինժեներ Կ. Կ. Դարոուն 1923 թվականին<ref>{{статья |автор={{nobr|Darrow K. K.}}|заглавие=Some Contemporary Advances in Physics |ссылка=http://www3.alcatel-lucent.com/bstj/vol02-1923/articles/bstj2-4-101.pdf |язык=en |издание= Bell System Technical Journal |тип= |год= |volume=2 (4) |pages=110 |doi= |issn=}}</ref>։

== Բազմապատիկ և կոտորակային միավորներ ==
[[Միջուկային ֆիզիկա|Միջուկային]] և [[բարձր էներգիաների ֆիզիկա]]յում սովորաբար օգտագործվում են բազմապատիկ միավորներ. կիլոէլեկտրոն-վոլտ (կէՎ, keV, 10<sup>3</sup> էՎ), մեգաէլեկտրոն-վոլտ (ՄէՎ, MeV, 10<sup>6</sup> էՎ), գիգաէլեկտրոն-վոլտ (ԳէՎ, GeV, 10<sup>9</sup> էՎ) և տերաէլեկտրոն-վոլտ (ՏէՎ, TeV, 10<sup>12</sup> էՎ)։ Տիեզերական ճառագայթների ֆիզիկայում նաև օգտագործվում են պետաէլեկտրոն-վոլտ (ՊէՎ, PeV, 10<sup>15</sup> էՎ) և հեքսաէլեկտրոն-վոլտ (ՀէՎ, EeV, 10<sup>18</sup> էՎ)։ 
[[Պինդ մարմինների գոտիների տեսություն]]ում, [[կիսահաղորդիչների ֆիզիկա]]յում և նեյտրինոյի ֆիզիկայում օգտագործում են կոտորակային միավորներ՝ միլիէլեկտրոն-վոլտ (մէՎ, meV, 10−3 էՎ)։

== Էներգիաների և զանգվածների որոշ արժեքներ՝ արտահայտված էլեկտրոն-վոլտերով ==
{| class="wikitable"
 |1 ՏՀց հաճախությամբ [[Էլեկտրամագնիսական ճառագայթում|էլեկտրամագնիսական ճառագայթման]] քվանտի էներգիան 
 | <center> 4,13 մէՎ </center>
 |-
 |Սենյակային ջերմաստիճանում մեկ մոլեկուլի շարժման ջերմային էներգիան
 | <center> 0,025 էՎ </center>
 |-
 |1240 նմ ալիքի երկարությամբ ֆոտոնի էներգիան (օպտիկական սպեկտրի մոտիկ ինֆրակարմիր տիրույթ)
 | <center> 1,0 էՎ </center>
 |-
 |500 նմ [[ալիքի երկարություն|ալիքի երկարությամբ]] ֆոտոնի էներգիան (տեսանելի օպտիկական սպեկտրի կանաչի և երկնագույնի սահման)
 | <center> ~2,5 էՎ </center>
 |-
 |[[Ռիդբերգի հաստատուն]] (համարյա հավասար է ջրածնի ատոմի [[իոնացման էներգիա]]յին)
 | <center> 13,605 693 009(84) էՎ</center>
 |-
 |Էլեկտրոնի էներգիան հեռուստացույցի ճառագայթային խողովակում
 | <center> մոտ 20 կէՎ </center>
 |-
 |[[Տիեզերական ճառագայթներ]]ի էներգիան
 | <center> 1 ՄէՎ — 1{{e|21}} էՎ </center>
 |-
 !colspan=2 |<center>Միջուկային տրոհման բնորոշ էներգիան</center>
 |-
 |[[ալֆա-մասնիկներ|<math>\alpha</math>-մասնիկներ]]
 | <center> 2—10 МէՎ<ref name="Spectrum Catalogue">{{Cite web |url=http://sites.fas.harvard.edu/~phys191r/Bench_Notes/B1/NAI_catalog.pdf |title=Gamma-Ray Spectrum Catalogue |accessdate=2015 թ․ հոկտեմբերի 31 |archive-date=2016 թ․ մարտի 4 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304223336/http://sites.fas.harvard.edu/~phys191r/Bench_Notes/B1/NAI_catalog.pdf |url-status=dead }}</ref></center>
 |-
 |[[բետա-մասնիկներ|<math>\beta</math>-մասնիկներ]]
 | <center> 0,1—6 ՄէՎ<ref name="Spectrum Catalogue"/></center>
 |-
 |[[գամմա-մասնիկներ|<math>\gamma</math>-մասնիկներ]]
 | <center> 0—5 ՄէՎ<ref name="Spectrum Catalogue"/></center>
 |-
 !colspan=2 |<center>Մասնիկների զանգվածներ</center>
 |-
 |[[Նեյտրինո]]<ref name="collider2">[http://elementy.ru/posters/collider/2 Единицы измерения расстояний, энергий и масс]</ref>
 | <center>Բոլոր երեք [[բույր (տարրական մասնիկների ֆիզիկա)|բույրերի]] գումարը {{nobr|< 0,28 էՎ}} </center>
 |-
 |[[էլեկտրոն]]<ref name="collider2" />
 | <center> 0,510 998 9461(31) ՄէՎ<ref name="CODATA allascii" /> </center>
 |-
 |[[Պրոտոն]]<ref name="collider2" />
 | <center> 938,272 0813(58) ՄէՎ<ref name="CODATA allascii" /> </center>
 |-
 |[[Հիգսի բոզոն]]
 | <center> 125,09 ± 0,24 ԳէՎ<ref>{{Cite web |url=http://elementy.ru/LHC/news?theme=2653111&newsid=432430 |title=ATLAS и CMS обнародовали совместное измерение массы хиггсовского бозона |accessdate=2015 թ․ հոկտեմբերի 31 |archive-date=2015 թ․ ապրիլի 2 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150402102113/http://elementy.ru/LHC/news?theme=2653111&newsid=432430 |url-status=dead }}</ref> </center>
 |-
 |[[t-քվարկ]]<ref name="collider2" />
 | <center> 173,315&nbsp;±&nbsp;0,485&nbsp;±&nbsp;1,23 [[ԳէՎ]]<ref>[http://elementy.ru/LHC/LHC_results/top-quark Свойства топ-кварка: результаты]</ref> </center>
 |-
 |-
 !colspan=2 |<center>[[Պլանկի զանգված]]</center>
 |-
 |<math>M_P = \sqrt{\frac{\hbar c}{G}}</math>
 | <center> 1,220 910(29){{e|19}} ԳէՎ<ref name="CODATA allascii" /></center>
 |}

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

{{ՍԻ համակարգի չափման միավորներ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://physics.nist.gov/cuu/Constants/Table/allascii.txt CODATA: Fundamental Physical Constants — Complete Listing]
* [http://2mb.ru/work_and_energy.html Онлайн конвертор единиц электронвольт в другие системы счислений]
{{ՀՍՀ|հատոր=4|էջ=35}}

[[Կատեգորիա:Ջերմաստիճանի չափման միավորներ]]
[[Կատեգորիա:Էներգիայի միավորներ]]
[[Կատեգորիա:Զանգվածի միավորներ]]