Երրորդի բացառման օրենք

Երրորդի բացառման օրենք, տրամաբանական օրենք (սկզբունք), ըստ որի, ցանկացած $A$ ասույթի դեպքում անպայման ճշմարիտ է կամ $A$-ն, կամ նրա ժխտումը, այսինքն՝ $AV{\bar {A}}$ ($A$ կամ ոչ–$A$)։ $A$-ի ն ոչ– $A$–ի անհամատեղելիությունը հաստատվում է հակասության օրենքով։ Հաճախ այս երկու օրենքը ընդհանրացվում է մեկ օրենքում, միմյանց ժխտող երկու ասույթների միջև երրորդը գոյություն չունի։ Երրորդի բացառման օրենքը ձևակերպել է Արիստոտելը։ Մաթ․ տրամաբանության մեջ Երրորդի բացառման օրենքը, որը հաճախ կոչվում է երրորդի բացառման սկզբունք, սերտ առնչվում է կրկնակի ժխտման վերացման օրենքի հետ։ Երրորդի բացառման օրենքի կիրառման բնագավառի հարցը ներկայումս տարակարծությունների տեղիք է տալիս։ Եթե տրամաբանական մյուս օրենքները հիմնավորվում են տրամաբանական գործողությունների հարմար մեկնաբանման միջոցով, ապա Երրորդի բացառման օրենքի համար անհրաժեշտ է ընդունել նաև երկարժեքությաև պոստուլատ, ըստ որի ցանկացած ասույթը կամ ճշմարիտ է, կամ կեղծ։ Այս պնդումը թեև ակնհայտ է, սակայն, ճշգրտության այսօրվա տեսանկյունից պետք է ապացուցվի։ Մինչդեռ մաթ․ բնույթի ասույթի նկատմամբ դրա ապացուցումն անհնար է։ Ուստի, Լ․ Բրաուերը նկատում է, որ նախքան $AV{\bar {A}}$-ի ընդունումը պետք է ապացուցել կամ հերքել $A$-ն կամ գոնե ցույց տալ դրան հասնելու ուղին, այլապես տրամաբանական շրջանն անխուսափելի է։ Այսպիսով, սկիզբ դրվեց մաթեմատիկայի փիլ․ նոր ուղղության՝ ինտուիցիոնիզմին, որը փորձում է կառուցել ողջ մաթեմատիկան առանց Երրորդի բացառման օրենքի օգտագործման։ Այդ հիման վրա ՍՍՀՄ–ում ծնունդ է առել կոնստրուկտիվիստական ուղղությունը մաթեմատիկայում։ Թեև Երրորդի բացառման օրենքի ճշմարտությունն այսօր մնում է վիճելի, իսկ որոշ դեպքերում այն համարվում է կեղծ, այսուհանդերձ, այդ օրենքն անվերապահորեն ճշմարիտ է համարվում վերջավոր տիրույթներում, ինչպես նաև, այսպես կոչված՝ դասական մաթեմատիկայում ու մաթ․ տրամաբանության որոշ բաժիններում, որտեղ անտեսվում է նրա ինտուիցիոնիստական քննադատությունը։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 3, էջ 641)։