Դիտել Երվանդունիներ էջի աղբյուրը

{{Տեղեկաքարտ Արքայատոհմ
|անուն =Երվանդունիներ 
|բնօրինակ =Երվանդունիներ 
|զինանշան =[[Պատկեր:Yervanduni Armenia, IV-II BC.gif|290px|Երվանդյան Հայաստանը [[մ.թ.ա. 4-րդ դար]]ից-[[մ.թ.ա. 2-րդ դար]]ը]]
|երկիր ={{դրոշավորում|Մեծ Հայք}}[[Փոքր Հայք]], [[Ծոփքի թագավորություն|Ծոփք]] <br />[[Կոմմագենե]]
|տիրույթ =[[Երվանդունիների թագավորություն]]
|ծագում = [[Երվանդ Սակավակյաց]]
|տիտղոսներ =Հայաստանի թագավոր<br />Հայաստանի սատրապ<br />Մեծ Հայքի Արքա<br />Ծոփքի արքա<br />Փոքր Հայքի արքա<br />Կոմմագենեի արքա
|վերջին ներկայացուցիչ =[[Անտիոքոս Դ Կոմմագենացի]]
|ներկա առաջնորդ =
|հիմնում =[[Մ.թ.ա. 570]]
|հիմնադիր =[[Երվանդ Սակավակյաց]]
|ավարտ= Մեծ Հայքում և Ծոփքում՝ [[մ.թ.ա. 220]] <br />Փոքր Հայքում՝ [[մ.թ.ա. 1-ին դար]]<br />Կոմմագենեում՝ մ.թ. [[72]]
|ձուլում =
|ազգ =[[Հայեր|Հայ]]
|կրտսեր =
|Commons =
|Rodovid =
}}
'''Երվանդունիներ'''՝ թագավորական դինաստիա Հայաստանում մ.թ.ա. 570 - մ.թ. 72 թվականներին։ Կոչվում է հիմնադրի՝ [[Երվանդ Սակավակյաց]]ի անունով։ Որպես թագավորներ և սատրապներ Հայաստանում իշխել են մ.թ.ա. 570-201 թվականներին։ Պատմահայր [[Մովսես Խորենացի]]ն տեղեկացնում է, որ մ.թ.ա. 7-րդ դարի առաջին կեսին [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի հարավ-արևմուտքում վերականգնվել էր Հայկազունների տոհմի իշխանությունը՝ Սկայորդու գլխավորությամբ։

Երվանդ Ա-ն հայոց թագավոր [[Պարույր Սկայորդի|Պարույր]]ի ազգականներից էր։ Հայոց նահապետ, Սկայորդու որդի Պարույրը միավորեց Վանա լճից մինչև Եփրատ ընկած ողջ տարածքը և դաշինք կնքեց Մարաստանի ու Բաբելոնի հետ՝ ընդդեմ Ասորեստանի։ Մ.թ.ա. 612 թվականին դաշնակից [[Ասորեստանի կործանում|զորքերը գրավեցին]] [[Ասորեստան]]ի մայրաքաղաք [[Նինվե]]ն, որին մասնակցելու համար Պարույր նահապետը [[Մարաստան]]ի արքայի կողմից թագադրվեց և ճանաչվեց Հայաստանի թագավոր։

== Ծագում ==
Երվանդունիների մասին պահպանված տեղեկությունները հակասական են։ Այդ պատճառով Երվանդունիների ծագումը, Հայաստանում նրանց միասնաբար և անընդմեջ իշխելու հանգամանքները դեռևս վիճելի են պատմագիտության մեջ։ Ք.ա. 681 թվականին Ասորեստանի Սենեքերիմ արքայի որդիներ Սարասարը և Ադրամելեքը սպանում են իրենց հորը և փախչում Հայաստան։ Ենթադրվում է, որ նրանք հիմնադրել են այս հարստությունը։

Ըստ [[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]], Հայոց թագավոր [[Երվանդ Ա Սակավակյաց]]ը և նրա գահաժառանգ որդի [[Տիգրան Երվանդյան|Տիգրանը]] [[Մեդիա|Մարաց]] թագավոր [[Աժդահակ]]ի ժամանակակիցներ էին։ Այս տեղեկությունը հաստատվում է նաև Տիգրանի և նրա հոր մասին [[Քսենոփոն]]ի հաղորդմամբ։

[[Պերգամոն]] քաղաքից 12կմ հեռավորության վրա գտնված մի հունարեն արձանագրության մեջ Հայաստանի սատրապ [[Երվանդ Բ]]–ին վերագրված է [[բակտրիա]]կան ծագում։ Իսկ [[Կոմմագենե]]ի [[Անտիոքոս Ա Կոմմագենացի|Անտիոքոս Ա Երվանդունի]] թագավորի նախնիներին նվիրված [[Նեմրութ լեռ]]ան արձանագրության մեջ Երվանդունիները դասված են [[Դարեհ I|Դարեհ Աքեմենյան]] արքայի հաջորդների ցանկում։ Քանի որ [[Երվանդ Բ]] Աքեմենյան [[Արտաքսերքսես II]] արքայի փեսան էր, ուրեմն նրա սերունդը կարող էր մայրական գծով ճանաչվել [[Աքեմենյաններ|Աքեմենյան]]։ Երվանդունիների Աքեմենյան շառավիղ լինելու հանգամանքը երբեմն ընդգծվել և գերագնահատվել է։ [[Ստրաբոն]]ը [[Երվանդ Դ Վերջին]]ին համարում է Դարեհ I–ի զինակից Հիդարնեսի սերունդ։

Ստրաբոնի այդ վկայության հիման վրա ուսումնասիրողները կարծում են, որ [[Դարեհ I]]-ը, վերացնելով Հայաստանի թագավորությունը, որի գահակալները սերում էին Երվանդ Ա Սակավակյացից, Հայաստանի սատրապ է նշանակել [[Հիդարնես Ա|Հիդարնես]]ին, և նրա հաջորդները ժառանգաբար իշխել են մինչև [[մ.թ.ա. 3-րդ դար]]ի վերջը։ Որովհետև այդ տոհմում հիշատակվում են Երվանդ անունով չորս թագավոր ու սատրապ, ուստի ենթադրում է, որ [[Հիդարնես Ա]] կամ նրան հաջորդած համանուն որդին, իրենց իշխանությունը Հայաստանում ամրապնդելու համար խնամիացել են հայոց Երվանդունիների տոհմի հետ։

== Երվանդունիների արքայացանկը ==
# [[Պարույր Սկայորդի]] մ.թ.ա. մոտ 600-570
# [[Երվանդ Ա Սակավակյաց]] մ.թ.ա. մոտ 580-570
# [[Տիգրան Երվանդյան]] մ.թ.ա. 570-524
# [[Վահագն Երվանդյան]] մ.թ.ա. 524-մ.թ.ա. 515
# [[Հիդարնես Ա]] մ.թ.ա. VI դ.
# [[Հիդարնես Բ]] մ.թ.ա. V դ.
# [[Հիդարնես Գ]] մ.թ.ա. V դ. կես
# [[Արտաշիր Երվանդունի|Արտաշիր]] մ.թ.ա. V դ. 2–րդ կես
# [[Երվանդ Բ]] մ.թ.ա. 404-360
# [[Երվանդ Գ]] մ.թ.ա. 330-300
#[[Արտավազդ (Արդոատես կամ Արտանես) Երվանդունի|Արտավազդ մ.թ.ա. 300-280]]
#Շամ (Սամոս) Երվանդական մ.թ.ա. 260-240
#Արշամ մ.թ.ա  մոտ 240-220
# [[Երվանդ Դ Վերջին]] մ.թ.ա. 220-201
[[Պատկեր:Orontid Armenia.png|thumb|300px|Երվանդունիների Մեծ Հայքն ու Ծոփքը]][[Պատկեր:Hay pers.jpg|200px|մինի|Հայի պատկեր, Պերսեպոլիսի բարձրաքանդակներից (մթա 6-րդ դար)]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Աղբյուրներ ==
* Հ. Մանանդյան, Քննական տեսություն հայ ժողովրդի պատմության, հ 1-3, Երևան.1945-52

{{ՀՍՀ|հատոր=3|էջ=640}}
{{Հայաստանի թեմաներ}}
{{Հայոց արքաներ}}

[[Կատեգորիա:Երվանդունիներ]]