Դիտել Գրություն էջի աղբյուրը

[[Պատկեր:Rosetta Stone.JPG|thumb|Ռոզետայի քարը, գրված երեք տարբեր ձեռագրերով]]
[[Պատկեր:Medieval writing desk.jpg|thumb|250px|Միջնադարյան քրիստոնյա գրողը աշխատելիս]]

'''Գրությունը''' այն  է,  ինչը հանգեցնում է [[Գիր|գրի]] ստեղծմանը<ref>J. Derrida ''Of Grammatology'', p.9 {{ref-en}}</ref><ref>[http://filosof.historic.ru/books/item/f00/s00/z0000204/index.shtml Жак Деррида и грамматология]</ref>։ Արևմտյան մշակույթում գրությունն առավել հաճախ ընկալվում է որպես տվյալ լեզվի ներկայացումը  [[տեքստ]]ի տեսքով,  նշանների և [[Սիմվոլիզմ|սիմվոլների]] օգտագործումով, որոնք հայտնի են որպես գիր։ Գրության մեջ կարող են օգտագործվել վերացական սիվոլներ, որոնք ներկայցնում են խոսքի հնչյունաբանական տարրերը, ինչպես օրինակ [[հնդեվրոպական լեզուներ]]ում, կամ կորող են օգտագործվել օբյեկտների և հասկացությունների պարզեցված պատկերներ, ինչպես արևելաասիական և [[Հին Եգիպտոս|հին եգիպտական]] [[Պատկերագրություն|պատկերագրության]] մեջ։  Այնուամենայնիվ նրանք տարբերվում են [[նկարազարդում]]ներից, ինչպիսիք են [[քարանձավային նկարներ]]ը և [[բնանկար]]ները, ինչպես նաև խոսքի ոչ սիմվոլային պահպանումը ոչ տեքստային կրիչների վրա, օրինակ մագնիսական ձայնասկավառակները։

Գրության ուսումնասիրությամբ, որպես հատուկ նշանային համակարգ, զբաղվում են այնպիսի դիսցիպլիններ ինչպիսիք են՝ քերականգիտությունը, [[վիմագրություն]]ն ու [[հնագրություն]]ը։

Գրությունը համարվում է մարդկային լեզվի ընդլայնում ժամանակի և տարածության մեջ։ Առավել հաճախ գրությունն առաջացել է հնագույն մշակույթների քաղաքական ընդլայնման ժամանակ, որը ինֆորմացիայի հուսալի տեղափոխման, ֆինանսական հաշվետվությունների պահպանման, պատմական հիշողությունների պահպանման և նմանատիպ այլ գործունեությունների պահպանման կարիք ուներ։  [[Մ.թ.ա. 4–րդ դար|Մ.թ.ա. 4-րդ]] [[հազարամյակ]]ում առևտրի և կառավարման բարդությունները գերաճեցին մարդկային հիշողությանը, և գրությունը դարձավ առավել վստահելի տարբերակ հաշվառումների և գործարքների ներկայացման և վարման համար<ref name="Robinson, 2003, p. 36">Robinson, 2003, p. 36 {{ref-en}}</ref>։ Ինչպես Հին Եգիպտոսում, այնպես էլ [[մեզոամերիկա]]յում գրությունը զարգացավ շնորհիվ [[օրացույց]]երի և հասարակական և բնական իրադարձությունների քաղաքական անհրաժեշտությանը։

== Ինֆորմացիայի գրառման միջոցներ ==
[[Հերբերտ Ուելս]]ը պնդում էր, որ գրությունը հնարավորություն ունի «գրի առնելու [[Պայմանագիր|պայմանագրեր]], օրենքներ և հրամաններ։ Այն հնարավոր է դարձնում պետությունների զարգացումը՝ դարձնելով դրանք ավելի մեծ, քան հին քաղաքային պետություններն էին։ Այն հնարավոր է դարձնում պատմական գիտակցության անընդհատությունը։ Այն քահանայի կամ թագավորի հրամանն էր և նրաց կնիքով կարող է դուրս գալ նրանց  ձայնի և տեսանելիության տիրույթից, և կարող էր գոյատևել նրանց մահից հետո»<ref>Wells in Robinson, 2003, p.35 {{ref-en}}</ref>։

=== [[Գիր]] ===
[[Պատկեր:Fountain pen writing (literacy).jpg|thumb|300px|Այբբենական գրությունը մարդկային հաղորդակցության սովորական կատեգորիա է:]]
Հիմնական գրային համակարգի մեթոդները՝ մակագրության մեթոդները բաժանվում են հինգ կատեգորիաների՝ լոգոգրամա, [[վանկ]], [[այբուբեն]], հատուկ այբուբեն և գաղափարագրաֆիկական (խորհրդանիշեր գաղափարների համար)։ Վեցերորդ կատեգորիան՝ պատկերագրությունը, ինքնուրույն ներկայանալու համար անբավարար է, բայց հաճախ որպես հիմք է հանդիսանում լոգոգրաֆի համար։

==== Լոգոգրաֆ ====
[[Լոգոգրաֆներ|Լոգոգրաֆը]] գրության տեսակ է, որն իրենից ներկայացնում է [[բառ]]եր կամ [[ձևույթ]]։ Խոսքը գրելու համար պահանջվում են մեծ քանակի լոգոգրաֆներ, իսկ այն սովորելու համար պահանջվում՝ շատ տարիներ։ Սա, այբուբենի հետ համեմատած,   լոգոգրաֆային գրության  հիմնական թերությունն է։ Սակայն այն բանից հետո, երբ այս լեզուն սովորում են, առաջ է գալիս այս լեզվի գլխավոր առավելությունը՝  կարդալու արագությունը<ref>Smith, Frank. ''Writing and the writer.'' Routledge, 1994, p. 142 {{ref-en}}</ref>։ Ոչ մի գրություն ամբողջությամբ չի համարվում լոգոգրաֆիկ, նրանք բոլորը լոգոգրաֆի հետ միաժամանակ ունեն հնչյունաբանական կոմպոնենտներ («լոգովանկային» կոմպոնենտներ՝ [[չինարենի այբուբեն]]ում, [[Սեպագիր|սեպագրերում]] և [[Մայա գիր|մայա գրերում]], որտեղ [[Սիմվոլիզմ|սիմվոլը]] կարող է նշանակել ձևույթ, վանկ կամ՝ և՛ այն և՛ այն, «լոգոբաղաձայնային» կոմպոնենտներ հերոգլիֆների դեպքում)։ Նրանցից շատերը պարունակում են գաղափարագրական կոմպոնենտներ (չինականը՝ «ռադիկալներ»,  հերոգլիֆայինը՝ «որոշիչներ»)։ Չինարենում սիմվոլների մոտ 90%-ը կապվում են իմաստաբանական տարրերով, որոնք կոչվում են ռադիկալներ (արմատական) և  հնչյունաբանական կոչվող՝ արտասանություն արտահայտող սիմվոլներով։ Այնուամենայնիվ, նման հնչյունային տարրերը լրացնում են լոգոգրաֆիայի տարրերը, այլ ոչ թե հակառակը։

Հիմնական լոգոգրաֆային համակարգի օրինակ, որն այսօր օգտագործվում է, չինարեն այբուբենն է, որը որոշ փոփոխություններով օգտագործվում է [[Չինաստան]]ում, [[Ճապոնիա]]յում և երբեմն նաև [[Կորեա]]յում՝ չնայած այն փաստին, որ հյուսիային և հարավային Կորեաներում հիմնականում օգտագործվում է [[Հանգըլ|հանգլ]] հնչյունական համակարգը։

==== Վանկային գրություն ====
Վանկային գրությունը գրության ձև է, որն իր մեջ համախումբ է սիմվոլներ, որոնք իրենցից ներկայացնում են են վանկեր։  Վանկային գրության նիշերը (նշանները) սովորաբար արտահայտում են [[Ձայնավորներ|ձայնավոր]]-[[Բաղաձայններ|բաղաձայնի]] համադրությունը կամ ուղղակի մի ձայնավոր հնչյուն։ Որոշ դեպքերում նշաններն արտահայտում են ավելի բարդ հնչյուններ (օրինակ՝ բաղաձայն ձայնավոր բաղաձայն կամ բաղաձայն բաղաձայն ձայնավոր)։ Վանկերի հնչյունաբանությունը այբուբենում արտացոլված չէ։ Օրինակ «կա» վանկը «կի» վանկին ոչնչով նման չէ, և այբուբենում էլ չկան նման վանկեր այս նույն ձայնավորներով։

Վանկային գրությունը ամենալավ հարմարեցված է համեմատաբար վանկային պարզ համակարգ ունեցող լեզուների, ինչպես օրինակ [[ճապոներեն]]ն է։ Այլ լեզուներից, որոնք օգտագործում են վանկային գրությունը կարելի է նշել [[Միկենյան քաղաքակրթություն|մեկենյան]] Բ գծային գրությունը, չերոկիներեն գրությունը,  [[Սուրինամ]]ի՝ անգլերիենի հիմնան վար [[կրեոլներ]]ի լեզուն, ինչպես նաև վայերի լեզուն [[Լիբերիա]]յում։ Լոգոգրաֆային համակարգերի մեծ մասը ունեն խիստ վանկային կոմպոնենտներ։ Եթովպիական գրությունը, չնայած այն տեխնիկապես հիմնված է այբուբենի վրա, ունի ձուլված բաղաձայններ և ձայնավոր հնչյուններ, դրա համար էլ այս գրությունը ուսուցանվում է այնպես, կարծես այն վանկային է։

==== Այբուբեններ ====
[[Պատկեր:Bolorgir.jpg|thumb|right|300px|14-րդ դարի հայկական ձեռագիր]] 
Այբուբենը սիմվոլերի ոչ մեծ համախումբ է, որից յուրաքանչյուրը մոտավորապես ներկայացնում է կամ պատմականորեն արտացոլում է լեզվի հնչյունները։ Կատարյալ հնչյունաբանական այբուբենում հնչյունները և տառերը կատարելապես համապատասխանում են մեկը մյուսին։ Երկու ուղղություններով էլ գրողը կարող է կանխագուշակել բառի գրությունը, գիտենալով դրա արտասանությունը, իսկ խոսողը կարող է կանխագուշակել արտասանությունը, եթե գիտի գրությունը։

Լեզուները հաճախ զարգանում են անկախ իրենց գրություն համակարգից։  Գրությունը փոխառնվում է  ի սկզբանե իր համար չնախատեսված այլ լեզուների համար,  այդ պատճառվ էլ այբուբենի տառերի համապատասխանության աստիճանը լեզուների հնչյուններին լեզվից լեզու զգալիորեն փոփոխվում է, և նույնիսկ միևնույն լեզվի սահմաններում։

===== Կոնսոնանտիզմային (բաղաձայնական համակարգ) գրություն =====
Մերձարևելադարձային այբուբենների մեծ մասում արտահայտվում են միայն բաղաձայն հնչյունները, ձայնավորները երբեմն կարող են նշանակվել լրացուցիչ տարբերիչ նշաններով։ Այս հատկությունը առաջացել է  եգիպտական հերոգլիֆների ազդեցության արդյունքում։ Նման համակարգերը անվանում են [[աբջատներ]], որը արաբերից թարգմանած նշանակում է «այբուբեն»։

===== Բաղաձայն վանկային գրություն =====
[[Հնդկաստան]]ի և Հարավարևելյան Ասիայի լեզուների մեծ մասում ձայնավորները նշանակվում են տարբերիչ (դիակրիտիկ) նշաններով կամ բաղաձայնի ձևի փոփոխությամբ։ Նմանօրինակ գրությունն անվանում են [[աբուգիդա]]։ Որոշ աբուգիդաներ, ինչպիսիք են [[եթովպիա]]կան գրությունը և կանադական վանկային գրությունը, երեխաներին ուսուցանվում են որպես վանկային, դրա համար էլ հաճախ սրանց անվանում են վանկային գրություն։ Սակայն ի տարբերություն իրական վանկային գրության՝ նրանց վանկերը չունեն առանձին նշաններ։

Երբեմն «այբուբեն» եզրույթը սահմանափակվում է ձայնավորների և բաղաձայնների համար առանձին տառերից կազմված համակարգով, օրինակ լատինական այբուբենը, չնայած աբուգիդաները և աբջատները նույնպես կարող են վերաբերել այբուբեններին։ Այդ պատճառով հունական այբուբենը հաճախ համարվում է աշխարհում առաջին այբունենը։

==== Բնութագրական այբուբեն ====
Բնութագրական այբուբենը ուսումնասիրում է լեզվի մեջ մտնող հնչյունների կառույցահատվածները։ Օրինակ՝ բոլոր հնչյունները, որ արտաբերվում են շուրթերով (շրթնային հնչյուններ) կարող են ունենալ ինչ-որ ընդհանուր տարր։ Լատինական այբուբենում սա ակնհայտորեն այնպիսի տառերի համար են, ինչպիսիք են «b» և «p»։ Սակայն շրթնային «m»-ը լրիվ այլ տեսակի է, և նման է «q»-ին, որ չի համարվում շրթնային։ Կորեական [[Հանգըլ|հանգլ]] գրությունում բոլոր չորս շրթնային բաղաձայնները հիմնաված են միանման բաղադրիչ տարրերի վրա։ Այնուամնայնիվ գործնականում կորեերենը ընկալվում է երեխաների կողմից որպես սովորական այբուբենի վրա հիմնաված, իսկ բնութագրական տարրերը, որպես կանոն մնում են անկախ։

Այլ օրինակով բնութագրական այբուբենը համարվում է վարմունքային ([[Ժեստերի լեզու|ժեստային]]) գրություն՝  ամենատարածված գրությունը բազմաթիվ վարմունքային գրությունների համար, որում ձեռքերի և դեմքերի շարժումները ներկայացված են պատկերագրական նշաններով։ Բնութագրական այբուբենները տարածված են նաև ֆանտաստիկ կամ ստեղծագործական համակարգերում, ինչպիսին է [[Ջոն Ռոնալդ Ռուել Թոլքին]]ի տենգվարը։

==== Պատմական ազդեցությունը գրության համակարգերի վրա ====
[[Պատկեր:Olin-Warner-LoC-tympanum-Highsmith.jpeg|thumb|300px|Օլին Վորներ, տիմպան (քանդակազարդ ճակատամաս),պատկերազարդ գրություն։ Թոմս Ջեֆերսոնի դղյակ, գլխավոր մուտքի վերնամասի էքստերերը, Վաշինգտոն, 1896]]
[[Պատմաբան]]ները տարբերակում են նախապատմությունը և պատմությունը,  պատմությունը որոշվում է գրության հայտնվելով։ [[Ժայռապատկեր]]ները պատմական ազգերի մոտ կարելի է համարել գրության նախատիպեր, նրանք չեն կարող դիտվել որպես գրություն, քանի որ նրանք անմիջականորեն լեզու չեն ներկայացնում։

Գրության համակարգերը միշտ զարգացել և փոփոխվել են այն օգտագործող մարդկանց պահանջներից կախված։ Երբեմն առանձին նշանների ձևը, տեղագրությունը և նշանակությունը ևս փոփոխվել են ժամանակի ընթացքում։ Հետևելով գրության նշանների զարգացմանը՝ կարելի է հասկանալ այն մարդկանց պահանջները, որոնք այն օգնագործել են, ինչպես նաև ժամանակի ընթացքում այդ պահանջների փոփոխությունները։

=== Գրության համար նափատեսված միջոցներ և նյութեր ===
Մարդկության պատմության ամբողջ ընթացքում գրության համար օգտագործել են բազմաթիվ միջոցոներ և նյութեր, ներառյալ [[քարետախտակներ]] (սրբազան գրերով), [[կավ]]ե տախտակներ, մոմե տախտակներ, վելենյան (կաշվեփայլ) թուղթ, [[մագաղաթ]], թուղթ, [[Պղինձ|պղնձե]] թիթեղներ, [[քարեգրիչ]]ներ, թռչունների փետուրներ, թանաք, վրձիններ, մատիտներ, գրիչներ և վիմագրության մի շարք այլ միջոցներ։ Գոյություն ունի հիպոթեզ, որ [[ինկեր]]ը որպես գրություն օգտագործել են թելերի հանգույցները և այն կոչվել է [[Կիպու (գիր)|կիպու]]<ref>[http://k hipukamayuq.fas.harvard.edu/index.html The Khipu Database Project] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130812130116/http://k/ |date=2013-08-12 }} {{ref-en}}</ref>։

Արդյունքում  որպես գրության համար նախատեսված գործիքներ լայն տարածում ստացան գրամեքենան և տեքստային պրոցեսորների լայն տեսականին, ինչպես նաև հետազոտություններ են անցկացվում, որոնցում համեմատվում են գրության ժամանակակից գործիքները հին մատիտների և գրիչների հետ<ref>Daniel Chandler: Do the write thing?, Electric Word, v.17, 1990, pp. 27-30 {{ref-en}}</ref><ref>Daniel Chandler: The phenomenology of writing by hand, Intelligent Tutoring Media, v.3(2/3), 1992, pp. 65-74 {{ref-en}}</ref><ref>Daniel Chandler: Writing strategies and writers' tools, English Today: The International Review of the English Language, v.9(2), 1993, pp. 32-80 {{ref-en}}</ref><ref>Daniel Chandler: Who needs suspended inscription?, Computers and Composition, v.11(3), 1994, pp. 191—201 {{ref-en}}</ref><ref>Daniel Chandler: The Act of Writing: A Media Theory Approach, Prifysgol Cymru, Aberystwyth, 1995 {{ref-en}}</ref>։

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.uca.edu.ar/esp/sec-ffilosofia/esp/docs-institutos/s-cehao/boletin/damqatum3_eng2007.pdf Language, Writing and Alphabet: An Interview with Christophe Rico] [[Damqatum]] 3 (2007)
* [http://mediengeschichte.dnb.de/DBSMZBN/Web/EN/Navigation/SoundsSymbolsScript/sounds_symbols_script_doorpage.html "Signs – Books – Networks", virtual exhibition of the German Museum of Books and Writing i.a. with a thematic module on sounds, symbols and script]
* [http://www.pictopen.com Pictopen: Modern written communication based on pictograms]

[[Կատեգորիա:Գրություն]]