Դիտել Աբովյան փողոց (Երևան) էջի աղբյուրը

{{այլ|Աբովյան (այլ կիրառումներ)}}
{{Երևանի փողոց
|սկիզբ= Հանրապետության հրապարակ (Երևան)
|ավարտ = Աբովյան պուրակ
}}
'''Աբովյան փողոց''', փողոց [[Երևան]]ի [[Կենտրոն (Երևանի վարչական շրջան)|Կենտրոն վարչական շրջանում]]<ref name="ԱվագյանԵրևան">{{գիրք|հեղինակ=Սերգեյ Ավագյան|մաս=|վերնագիր=Երևանի փողոցները|հղում=|պատասխանատու=|հրատարակություն=|վայր=Երևան|հրատարակչություն=ՎՄՎ-ՊՐԻՆՏ|թվական=2010|հատոր=|էջեր=272|էջ=|սերիա=|ISBN=978-9939-60-057-4|տպաքանակ=300}}</ref>։

== Պատմություն ==
Փողոցը կառուցվել է համաձայն [[1856]] թվականի Վ․ Նազարևի գլխավոր հատակագծի։ Սկիզբ է առել Երևանի բերդի հյուսիսային դարպասներից ու Ղանթարի շուկայի հրապարակից ուղղվել է դեպի հյուսիս-արևելք՝ Նորք տանող ճանապարհի սկիզբ։ Այդ պատճառով ստացել է Կրեպոստնայա (Ամրոցային) անունը<ref name=":0">{{Cite web |title=Крепостная - Астафьевская улицы - Вазгена Саргсяна - Абовяна |url=http://www.iatp.am/old_yerevan/TEXT/Street/krepostnaya.htm |accessdate=2020 թ․ մարտի 3 |website=iatp.am}}</ref>։

[[1869]] թվականին ներկայումս [[Հանրապետության հրապարակ (Երևան)|Հանրապետության]] ու [[Շահումյանի անվան պուրակ (Երևան)|Շահումյան]] հրապարակների միջև ընկած այգուց կամ բուլվարից հյուսիս ընկած տարածքը անվանափոխվել է ի պատիվ Երևանի [[1864]]-[[1869]] թվականների նահանգապետ գեներալ-մայոր [[Միխայիլ Աստաֆև]]ի՝ կոչվելով Աստաֆևսակայա կամ Աստաֆյան։ Հարավային մասը շարունակել է կոչվել Կրեպոստնայա։

[[1920]] թվականի ամռանը Աստաֆյան փողոցն անվանակոչվել է հայ նոր գրականության, մանկավարժության հիմնադիր, գրող, ազգագրագետ, լուսավորիչ [[Խաչատուր Աբովյան]]ի անվան, իսկ Կրեպոստնայա փողոցը՝ Խորհրդարանի փողոց։ Այս հատվածը [[1921]] թվականին կոչվել է [[Ստեփան Շահումյան]]ի անվան։ Հետագայում նրան է կցվում նաև ներկայիս [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի փողոց (Երևան)|Գրիգոր Լուսավորիչ փողոցից]] հարավ՝ դեպի [[Հաղթանակի կամուրջ (Երևան)|Հաղթանակի կամուրջ]] տանող հատվածը։ [[1991]] թվականին կրկին ստանում է Խորհրդարանի փողոց անունը<ref name=":0" />, որն իր հերթին բաժանվում է երեք մասի․ հյուսիսային մասը Խորենացու փողոցից Հրապարակ կոչվում է [[Վազգեն Սարգսյան փողոց (Երևան)|Վազգեն Սարգսյանի փողոց]], դրանից հարավ մինչև [[Սուրբ Գրիգոր Լուսավորչի փողոց (Երևան)|Գրիգոր Լուսավորիչ փողոց]] հատվածը կոչվում է [[Բեյրութի փողոց (Երևան)|Բեյրութի փողոց]], իսկ դրանից հարավ մասը [[2004]] թվականին կոչվում է [[Արգիշտիի փողոց (Երևան)|Արգիշտիի փողոց]]՝ ի պատիվ [[Էրեբունի ամրոց]]ի հիմնադիր արքայի<ref>{{Cite web |title=Մայրաքաղաքի Խորհրդարանի փողոցը վերանվանվել է Արգիշտի արքայի անունով |url=https://armenpress.am/arm/news/401066 |accessdate=2020 թ․ մարտի 3 |website=armenpress.am}}</ref>։

Աստաֆյանը քաղաքի առաջին նախագծած փողոցներից էր։ Ըստ [[Ալեքսանդր Թամանյան]]ի նախագծի՝ Աբովյան փողոցի վերին սահմանը մոտավոր ներկայիս [[Սայաթ-Նովայի պողոտա (Երևան)|Սայաթ-Նովայի պողոտայից]] երկարացվել է Շրջանային այգուց այն կողմ՝ դեպի այժմ [[Աբովյան պուրակ (Երևան)|Աբովյանի պուրակ]] անունը կրող տարածք, որտեղից սկսվում էին սարի լանջով դեպի [[Քանաքեռ|Քանաքեռ գյուղ]] ու դեպի [[1837]] թվականին Երևանին միացված<ref>{{Cite book |last=Շահազիզ |first=Երվանդ |url=https://archive.org/details/hinerevaneoldyer0000shah |title=Հին Երևանի |publisher=Մուղնի |year=2003 |isbn=99941-33-01-2 |location=Երևան |pages=[https://archive.org/details/hinerevaneoldyer0000shah/page/180 180]}}</ref> [[Նորք-Մարաշ (վարչական շրջան)|Նորք]] թաղամաս տանող ճանապարհները։ Աբովյան փողոցի վերին սահմանը ժողովուրդը սկսել է կոչել Պլանի գլուխ։

== Շենքեր և կառույցներ ==
[[Պատկեր:Abovyan Street map.png|մինի|240x240փքս|Աբովյան փողոցի տեղադրությունը Երևանի քարտեզի վրա]]
Փողոցի սկզբնամասի շենքի պատին [[Խաչատուր Աբովյան]]ի բրոնզաձույլ հարթաքանդակն է փակցված։

[[1927]] թվականին Աբովյան փողոցի միջնամասում կառուցվեց [[Կ. Ստանիսլավսկու անվան ռուսական պետական դրամատիկական թատրոն|Ստանիսլավսկու անվան թատրոնը]], իսկ [[1932]] թվականին դրա հարևանությամբ [[Հայաստանի ազգային օլիմպիական կոմիտե|Օլիմպիական կոմիտեի]] շենքը։1928 թվականին Աբովյան փողոցում կառուցվեց Երևան հյուրանոցի շենքը։ Մոտակա տարիներին դրան կից շենքերը քանդվեցին ու հիմնադրվեց ներկայիս [[Շառլ Ազնավուրի հրապարակ (Երևան)|Շառլ Ազնավուրի հրապարակը]]։ Այստեղ [[1933]] թվականին բացվեց [[Խաչատուր Աբովյանի հուշարձան (Երևան, Քանաքեռ)|Խաչատուր Աբովյանի բրոնզաձույլ արձանը]], որը դեռևս [[1913]] թվականին [[Փարիզ]]ում պատրաստել էր քանդակագործ [[Անդրեաս Տեր-Մարուքյան]]ը։

Հրապարակի մի կողմում գտնվում էր քաղաքի ճարտարապետական հնագույն կոթողներից մեկը՝ [[Սուրբ Պողոս-Պետրոս եկեղեցի (Երևան)|Պողոս-Պետրոս]] եկեղեցին, իսկ ավելի վերև՝ Սայաթ-Նովա փողոցի անկյունում գտնվում էր [[Սուրբ Կաթողիկե եկեղեցի (Երևան)|Կաթողիկե]] եկեղեցին, որոնք դասվում էին Հայաստանի նյութական մշակույթի հնագույն հուշարձանների շարքին։ Պողոս-Պետրոսը հինգերորդ դարի, իսկ Կաթողիկեն տասներեքերորդ դարի կոթողներ էին։ 1931 թվականին քանդված Պողոս-Պետրոս եկեղեցու տեղում 1937 թվականին կառուցվեց [[Մոսկվա կինոթատրոն]]ը, իսկ մյուս կողմում մինչ 1950-ականներ կանգուն մնաց Զալխանի մզկիթը, որի հիմքի վրա 1958 թվականին կառուցվեց [[Հայաստանի նկարիչների միություն|Հայաստանի նկարիչների միության]] շենքը։

Փողոցի 27 շենքում է [[ՀՀ էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարարություն|ՀՀ Էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարարության]] ընդերքի տրամադրման գործակալությունը։ Դիմացը [[Երևանի մետրոպոլիտեն]]ի «[[Երիտասարդական (մետրոյի կայարան)|Երիտասարդական» կայարանն]] է, [[Ավետիք Իսահակյան]]ի հուշարձանը։ Փողոցի աստղադիտարանի առջև կանգնեցվել է աստղաֆիզիկոս [[Վիկտոր Համբարձումյան]]ի հուշարձանը։ Այստեղ հուշաքար է տեղադրված «Ի հիշատակ [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ում [[Հայաստան]]ում նահատակված հունգարական ռազմագերիների և [[Հունգարիա]]յում զոհված հայ մարտիկների» (2004 թվականի օգոստոսի 28)։ [[Գեղագիտության ազգային կենտրոն|Գեղագիտական դաստիարակության հանրապետական կենտրոնը]], [[Հայֆիլհարմոնիա|ֆիլհարմոնիան]], Հայաստանի ազգային օլիմպիական կոմիտեն, [[ՀՀ սպորտի և երիտասարդության հարցերի նախարարություն|սպորտի և երիտասարդության հարցերի նախարարությունը]] (թիվ 9 շենքը) նույնպես գտնվում են Աբովյան փողոցում։ [[Ստանիսլավսկու անվան ռուսական դրամատիկական թատրոն|Կ. Ստանիսլավսկու անվան պետական ռուսական դրամատիկական թատրոնը]], «Երևան» հյուրանոցը, Վլադմիր Սպիվակովի անվան միջազգային բարեգործական հիմնադրամը, հյուրանոց «Ավիատրանս»-ը, [[Առնո Բաբաջանյան համերգասրահ|Առնո Բաբաջանյանի անվան համերգասրահը]]։ Աբովյան փողոցի շենքերում (հյուրանոցներ) տարբեր ժամանակներում բնակվել և ամրացված են հուշաքարեր՝

* 1960-2003 թթ. - թիվ 39 շենքում ապրել է մշակույթի վաստակավոր գործիչ, պրոֆեսոր [[Կառլեն Միրզախանյանը]]։
* 1956-1971 թթ. - թիվ 39 շենքում ապրել է պրոֆեսոր [[Զաքարե Բաշինջաղյանը]]։
* 1954-1981 թթ. - թիվ 37 շենքում ապրել է գիտության վաստակավոր գործիչ [[Հենրի Գաբրիելյան]]ը։
* 1951-1985 թթ. - թիվ 37 շենքում ապրել է ԽՍՀՄ հերոս, գնդապետ [[Գեդեոն Միքայելյան]]ը։
* 1959-1971 թթ. - թիվ 31 շենքում ապրել է կինոռեժիսոր [[Ամասի Մարտիրոսյան]]ը։
* 1936-1977 թթ. - թիվ 25 շենքում ապրել է կուսակցական, պրոֆմիութենական գործիչ, հին բոլշևիկ [[Պյոտր Կուզնեցով]]ը (Դարբինյան)։
* 1936-2009 թթ. - թիվ 33 շենքում ապրել է վաստակավոր արտիստ, շվիահար [[Իլյա Մինասյան]]ը։
* 1967-1996 թթ. - թիվ 31 շենքում ապրել է փիլիսոփա, լեզվաբան, ակադեմիկոս [[Էդվարդ Աթայան]]ը։
* 1930-1940 թթ. - թիվ 42 շենքում ապրել է ՀԽՍՀ ժողովրդական նկարիչ [[Ստեփան Աղաջանյան]]ը (1863-1940)։
* 1956-1984 թթ. - թիվ 42 շենքում ապրել է ԽՍՀՄ հերոս [[գեներալ-լեյտենանտ]] [[Սարգիս Մարտիրոսյան (ռազմական գործիչ)|Սարգիս Մարտիրոսյանը]]։
* 1927-2003 թթ. - թիվ 23 շենքում ապրել է ճարտարապետ Հովհաննես Խեչանյանը։
* 1946-1982 թթ. - թիվ 22 շենքում ապրել է ականավոր պետական գործիչ, Հայաստանի կապի նախարար [[Թադևոս Մինասյանց]]ը։
* 1954-2002 թթ. - թիվ 32 շենքում ապրել է ակադեմիկոս [[Վահան Ղազարյան]]ը։
* 1934-1952 թթ. - թիվ 32 շենքում ապրել է պրոֆեսոր [[Աշոտ Տեր-Մկրտչյան]]ը։
* 1934-1948 թթ. - թիվ 32 շենքում ապրել է պրոֆեսոր [[Համբարձում Քեչեկ]]ը։
* 1938-1987 թթ. - թիվ 32 շենքում ապրել է ժողովրդական նկարիչ [[Սեդրակ Առաքելյան]]ը։
* 1936-1957 թթ. - թիվ 32 շենքում ապրել է լեզվաբան, [[ՀՀ ԳԱԱ|ՀԽՍՀ ԳԱ]] [[ակադեմիկոս]] [[Գրիգոր Ղափանցյան]]ը։
* 1935-2000 թթ. - թիվ 32 շենքում ապրել է երգահան [[Ծովակ Համբարձումյան]]ը։
* 1936-1991 թթ. - թիվ 32 շենքում ապրել է արվեստաբան, Հայաստանի պատկերասրահի ստեղծող [[Ռուբեն Դրամբյան]]ը։
* Թիվ 20 շենքում ապրել է [[Մետաքսյա Սիմոնյան]]ը։
* Թիվ 3 շենքում եղել է Արտասահմանյան երկրների հետ բարեկամության, մշակութային կապի հայկական ընկերությունը (նախկին)։
* 1930-1936 թթ. - թիվ 8 շենքում ապրել է հայկոմկուսի ԿԿ առաջին քարտուղար [[Աղասի Խանջյան]]ը։
* Թիվ 8 շենքում տեղավորված է [[Հենրիկ Իգիթյան]]ի կազմակերպած [[Գեղագիտության ազգային կենտրոն|Հայաստանի մանկական ստեղծագործական թանգարանը]], «Աշխարհը երեխաների աչքերով» մանկական ցուցահանդեսը։ 1970 թվականին թիվ 13 շենքում բացված մանկական պատկերասրահը, առաջինն աշխարհում, այն 1976 թվականին վերածվեց մանկական ստեղծագործության թանգարանի, ապա՝ գեղագիտության ազգային կետնրոնի։
* 1897-1963 թթ. - թիվ 40 շենքում ապրել է Խեչումյանների ընտանիքը։

== Տրանսպորտ ==
[[1906]] թվականին Աբովյան փողոցով է անցել [[Երևանի ձիաքարշ]]ը, որը [[1918]] թվականին հասել է մինչև կայարան<ref name=":0" />։ [[1933]] թվականից [[Երևանի տրամվայ|քաղաքի առաջին տրամվայը]]։

== Պատկերասրահ ==
<gallery mode="packed" heights="150">
Պատկեր:St peter paul yerevan 1930.png|[[Սուրբ Պողոս-Պետրոս եկեղեցի (Երևան)|Սուրբ Պողոս-Պետրոս եկեղեցին]] կանգուն է մնացել մինչև 1933 թվականը
Պատկեր:Surp Anna Yerevan 2014 (3).jpg|[[Կաթողիկե (Սուրբ Աստվածածին) եկեղեցի (Երևան)|Կաթողիկե (Սուրբ Աստվածածին) եկեղեցի]]
Պատկեր:2014 Erywań, Ulica Abowiana 1 (01).jpg|19-րդ դարի կառույց Աբովյան փողոցում
Պատկեր:Old building of Yerevan State University2.jpg|[[Երևանի պետական համալսարան]]ի՝ 19-րդ դարի կառույց Աբովյան 52 հասցեում, որտեղ տեղակայված Աստվածաբանության, Բանասիրության, Պատմության, Տնտեսագիտության և կառավարման ֆակուլտետները
Պատկեր:Yerevan, Abovyan st. 2, Arakan gimnazia, 1916 - panoramio.jpg|[[Առնո Բաբաջանյան համերգասրահ]]
Պատկեր:The Alexander Hotel Yerevan (4).jpg|«Ալեքսանդր» հյուրանոց
</gallery>

== Տես նաև ==
* [[Երևանի վարչական բաժանում]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ}}

{{Վիքիպահեստ երկար|Abovyan Street}}

[[Կատեգորիա:Երևանի փողոցներ]]