Դիտել C-քվարկ էջի աղբյուրը

{{Տեղեկաքարտ Տարրական Մասնիկ
 | անուն = c-քվարկ<br/> հմայված քվարկ
| Կազմություն = [[Տարրական մասնիկ]]
  | Վիճակագրություն = [[Ֆերմի-Դիրակի վիճակագրություն|Ֆերմիոնային]]
|Սերունդ = Երկրորդ
 | Փոխազդեցություն = [[Էլեկտրամագնիսականություն]]<br/> [[Ձգողականություն]]<br/>[[թույլ փոխազդեցություն|Թույլ]] <br/>[[Ուժեղ փոխազդեցություն|Ուժեղ]]
 | Նշանակում = c
 | Հակամասնիկ = c-հակաքվարկ, հմայված հակաքվարկ
 | Տեսություն =Շելդոն Գլեշոու, Իոանես Իլոպուլոս, Լուչիանո Մայանիի, 1970 թ.
 | Հայտնագործում = Բերթոն Ռիխտեր (SLAC), Սամուել Թինգ (BNL), 1974 թ.
|Զանգված =1.29 ԳէՎ/c<sup>2</sup><ref name="PDG2011">
{{Cite web |author=K. Nakamura ''et al.'' (Particle Data Group) |year=2011 |title=PDGLive Particle Summary 'Quarks (u, d, s, c, b, t, b', t', Free)' |url=http://pdg.lbl.gov/2011/tables/rpp2011-sum-quarks.pdf |accessdate=2011 թ․ օգոստոսի 8–ին |publisher=Particle Data Group}}</ref>
  |Տրոհում =  [[Տարօրինակ քվարկ]] (~95%), [[Ներքև-քվարկ]] (~5%)<ref name="hyperphysics">
{{Cite web |author=Carl Rod Nave |title=Transformation of Quark Flavors by the Weak Interaction |url=http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/particles/qrkdec.html |accessdate=2010 թ․ դեկտեմբերի 6–ին |quote=The c quark has about 5% probability of decaying into a d quark instead of an s quark.}}</ref><ref name="PDG2010_CKM">
{{Cite journal |author=K. Nakamura |author2=and others |display-authors=1 |year=2010 |title=Review of Particles Physics: The CKM Quark-Mixing Matrix |url=http://pdg.lbl.gov/2010/reviews/rpp2010-rev-ckm-matrix.pdf |journal=J. Phys. G |volume=37 |issue=75021 |page=150}}</ref>
|Էլեկտրական լիցք = +{{frac|2|3}} [[տարրական լիցք|e]]
 |Գունային լիցք    =  Ունի
 |Սպին            = {{frac|1|2}}
  <!--|num_spin_states =
 |weak_isospin    = {{nowrap|[[Chirality (physics)|LH]]: +{{frac|1|2}}, [[Chirality (physics)|RH]]: 0}}
 |weak_hypercharge= {{nowrap|[[Chirality (physics)|LH]]: +{{frac|1|3}}, [[Chirality (physics)|RH]]: +{{frac|4|3}}}}
-->
}}
'''c-քվարկ''', '''հմայված քվարկ''' (որտեղից էլ նշանակումը՝ {{lang-en|charm}}՝ ''հմայք'', ըստ զանգվածի մեծության երրորդ [[քվարկ]]ը, [[տարրական մասնիկ]]։ Հմայված քվարկները հայտնաբերվել են [[հադրոններ]]ում՝ քվարկներից կազմված [[ներատոմային մասնիկ]]ներում։ Հմայված քվարկ պարունակող հադրոններից են [[փսի-մեզոն|&psi;]]-մեզոնը, [[D-մեզոն]]ը, [[հմայված սիգմա-բարիոն]]ը և այլն։

[[Տարօրինակ քվարկ]]ի հետ միասին հմայված քվարկը պատկանում է տարրական մասնիկների երկրորդ [[սերունդ (ֆիզիկա)|սերնդին]]։ [[Էլեկտրական լիցք]]ը +{{frac|2|3}}&nbsp;[[տարրական լիցք|e]] է, [[զանգված]]ը՝ մոտ 1.29 ԳէՎ/c<sup>2</sup><ref name="PDG2011"/>։ Մյուս բոլոր քվարկների նման հմայված քվարկը ½ սպինով [[ֆերմիոն]] է և մասնակցում է բոլոր չորս [[հիմնարար փոխազդեցություններ]]ին՝ [[գրավիտացիա]]յին, [[էլեկտրամագնիսականություն|էլեկտրամագնիսականությանը]], [[թույլ փոխազդեցություն|թույլ]] և [[ուժեղ փոխազդեցություն|ուժեղ]] փոխազդեցություններին։ Հմայված քվարկի [[հակամասնիկ]]ը ''հմայված հակաքվարկն'' է (անգլիալեզու գրականության մեջ կոչվում է նաև ''հակահմայված քվարկ'' կամ պարզապես ''հակահմայք''), որը տարբերվում է նրանից միայն որոշ մեծությունների նշանով։

Այս չորրորդ քվարկի գոյությունը մոտ 1964 թ. կանխագուշակել են մի շարք գիտնականներ (օրինակ՝ Ջեյմս Բյորկենը և Շելդոն Գլեշոուն<ref>
{{Cite journal |author=B.J. Bjorken, S.L. Glashow |last2=Glashow |year=1964 |title=Elementary particles and SU(4) |journal=Physics Letters |volume=11 |issue=3 |pages=255–257 |bibcode=1964PhL....11..255B |doi=10.1016/0031-9163(64)90433-0}}</ref>), սակայն կանխատեսումը սովորաբար վերագրվում է [[Շելդոն Գլեշոու]]ին, Իոանես Իլոպուլոսին և Լուչիանո Մայանիին 1970 թ. (ԳԻՄ-մեխանիզմ)<ref>
{{Cite journal |author=S.L. Glashow, J. Iliopoulos, L. Maiani |last2=Iliopoulos |last3=Maiani |year=1970 |title=Weak Interactions with Lepton–Hadron Symmetry |journal=Physical Review D |volume=2 |issue=7 |pages=1285–1292 |bibcode=1970PhRvD...2.1285G |doi=10.1103/PhysRevD.2.1285}}</ref>։ Հայտնաբերված առաջին հմայված մասնիկը (հմայված քվարկ պարունակող մասնիկը) փսի-մեզոնն էր, որը հայտնաբերվեց [[Ստանֆորդի գծային արագացուցչային կենտրոն]]ում (SLAC), Բերթոն Ռիխտերի ղեկավարությամբ<ref>
{{Cite journal |author=J.-E. Augustin |last2=Boyarski |first2=A. |last3=Breidenbach |first3=M. |last4=Bulos |first4=F. |last5=Dakin |first5=J. |last6=Feldman |first6=G. |last7=Fischer |first7=G. |last8=Fryberger |first8=D. |last9=Hanson |first9=G. |last10=Jean-Marie |first10=B. |last11=Larsen |first11=R. |last12=Lüth |first12=V. |last13=Lynch |first13=H. |last14=Lyon |first14=D. |last15=Morehouse |first15=C. |year=1974 |title=Discovery of a Narrow Resonance in ''e''<sup>+</sup>''e''<sup>−</sup> Annihilation |journal=Physical Review Letters |volume=33 |issue=23 |page=1406 |bibcode=1974PhRvL..33.1406A |doi=10.1103/PhysRevLett.33.1406 |first16=J. |first17=M. |first18=B. |first19=P. |first20=R. |first21=W. |first22=F. |first23=G. |first24=D. |first25=W. |first26=C. |first27=G. |first28=R. |first29=J. |first30=B. |last16=Paterson |last17=Perl |last18=Richter |last19=Rapidis |last20=Schwitters |last21=Tanenbaum |last22=Vannucci |last23=Abrams |last24=Briggs |last25=Chinowsky |last26=Friedberg |last27=Goldhaber |last28=Hollebeek |last29=Kadyk |last30=Lulu}}</ref>, մեկ ուրիշ հայտնաբերում գրանցվեց Բրուքհեյվնի ազգային լաբորատորիայում (BNL), Սամուել Թինգի ղեկավարությամբ<ref>
{{Cite journal |author=J.J. Aubert |last2=Becker |first2=U. |last3=Biggs |first3=P. |last4=Burger |first4=J. |last5=Chen |first5=M. |last6=Everhart |first6=G. |last7=Goldhagen |first7=P. |last8=Leong |first8=J. |last9=McCorriston |first9=T. |last10=Rhoades |first10=T. |last11=Rohde |first11=M. |last12=Ting |first12=Samuel |last13=Wu |first13=Sau |last14=Lee |first14=Y. |display-authors=1 |year=1974 |title=Experimental Observation of a Heavy Particle ''J'' |journal=Physical Review Letters |volume=33 |issue=23 |page=1404 |bibcode=1974PhRvL..33.1404A |doi=10.1103/PhysRevLett.33.1404}}</ref>։

1974 թ. փսի-մեզոնի, հետևաբար (հմայված քվարկի) հայտնագործումը սկիզբ դրեց մի շարք կարևորագույն հայտնագործությունների, որոնք միասին հայտնի են ֆիզկայի ''Նոյեմբերյան հեղափոխություն'' անունով։

== Հմայված քվարկ պարունակող հադրոններ ==
Հմայված քվարկ պարունակող հադրոններից են՝
* [[D-մեզոն]]ը, պարունակում է հմայված քվարկ (կամ նրա [[հակամասնիկ]]ը) և [[վերև-քվարկ|վերև]] կամ [[ներքև-քվարկ|ներքև]] քվարկ։
* Տարօրինակ D-մեզոնը պարունակում է հմայված քվարկ և [[տարօրինակ քվարկ]]։
* Փսի մասնիկը պարունակում է հմայված քվարկ և հմայված հակաքվարկ։
* [[Հմայված բարիոն]]ները (օրինակ՝ հմայված լամբդա-պլյուս)։

== Տես նաև ==
* [[Տարօրինակ քվարկ]]
* [[Քվարկային մոդել]]

== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}

== Գրականություն ==
* {{Cite web |author=R. Nave |title=Quarks |url=http://hyperphysics.phy-astr.gsu.edu/hbase/Particles/quark.html |accessdate=2008 թ․ հունիսի 29 |work=HyperPhysics |publisher=Georgia State University, Department of Physics and Astronomy}}
* {{Cite book |author=A. Pickering |title=Constructing Quarks |publisher=University of Chicago Press |year=1984 |isbn=0-226-66799-5 |pages=114–125}}
{{մասնիկներ}}

[[Կատեգորիա:Ստանդարտ մոդել]]
[[Կատեգորիա:Տարրական մասնիկների ֆիզիկա]]
[[Կատեգորիա:Քվարկներ]]