Քրիստինա Ֆարֆան

Քրիստինա Ֆարֆան
Ծննդյան անուն	իսպ.՝ María Cristina Farfán Manzanilla
Ծնվել է	հունվարի 24, 1846(1846-01-24)
Ծննդավայր	Մերիդա, Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներ
Վախճանվել է	օգոստոսի 22, 1880(1880-08-22) (34 տարեկան)
Վախճանի վայր	Վիլաերմոսա (Տաբասկո), Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներ
Գրական անուն	Cristina Farfán de García Montero
Մասնագիտություն	ուսուցչուհի, բանաստեղծուհի, գրող և լրագրող
Քաղաքացիություն	Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներ

Քրիստինա Ֆարֆան(հունվարի 24, 1846(1846-01-24), Մերիդա, Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներ - օգոստոսի 22, 1880(1880-08-22), Վիլաերմոսա (Տաբասկո), Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներ), մեքսիկացի մանկավարժ և գրող, նպաստել է կանանց կրթության գործին և մասնակցել Մեքսիկայում ֆեմինիստական շարժման առաջին ալիքի առաջացմանը։ Նա Մեքսիկայում կանանց գրական լրագրության հիմնադիրներից էր։

Կյանք և գործունեություն

Մարիա Քրիստինա Ֆարֆան Մանզանիլան ծնվել է 1846 թվականի հուլիսի 24-ին Մերիդայում(Յուկատան, Մեքսիկա)` Կանդելարիա Մանզանիլայի և Խոսե Մարիա Ֆարֆանի ընտանիքում։ Նա մեծացել է խիստ միջավայրում և կրթվել տանը փաստաբան և ուսուցիչ Խոսե Մարիա Խեսուս Ապոլինարիո Գարսիա Մոնտերոյի կողմից, որը հայտնի է որպես Խոսե Գարսիա Մոնտերո

Գարսիա Մոնտերոյի օգնությամբ նա ուսուցչի պաշտոն ստացավ Colegio La Encarnación-ում։ 1870 թվականի մայիսի 3-ին Գերտրուդիս Տենորիո Զավալայի և Ռիտա Սետինա Գուտիերեսի հետ միասին Ֆարֆանը հիմնեց La Siempreviva (Հավերժականը) կազմակերպությունը, որն իր մեջ ներառում էր Մեքսիկայի առաջին աշխարհիկ դպրոցը աղջիկների համար, ինչպես նաև արվեստի քոլեջ երիտասարդ կանանց համար, գիտական և գրական ընկերակցություն, ինչպես նաև թերթ, որը հատուկ գրված էր կանանց կողմից և կանանց համար։ Դպրոցի ուսուցիչները, Չեթինայի ղեկավարությամբ, իրենց ուսումնական ծրագրերը հիմնեցին գիտության և ռացիոնալիզմի վրա՝ պնդելով, որ կանայք ընդունակ են աշխատելու և մտավոր գործունեություն ծավալելու։ Ֆարֆանը, Չեթինան և Տենորիոն առաջին խումբն էին, որոնք հրապարակայնորեն խրախուսեցին Յուկատանում կանանց կրթությունը։

Ամսագիրը շեշտը դրեց ֆեմինիստական գրվածքների վրա և առաջին անգամ մեքսիկացի կանանց ծանոթացրեց եվրոպական ֆեմինիզմին, սկսեց հրատարակվել հրատարակվեց Palacio del Gobernador-ի կողմից (նահանգապետական պալատ)։ Ամսագիրը խմբագրելուց բացի, երեք ընկերները հրապարակեցին բանաստեղծություններ՝ նվիրված կանանց կատարելագործմանը և նրանց կրթությանը։

Ֆարֆանի առաջին հրատարակված աշխատությունը La Aurora-ն էր՝ Չետինայի, Տենորիոյի և իր ստեղծագործությունների հավաքածուն, որը հրապարակվել է 1870 թվականին։ 1870-1872 թվականներին Ֆարֆանի աշխատանքները հայտնվել են La Siempreviva ամսագրում, իսկ 1874 թվականին նա հրատարակել է էսսեների և բանաստեղծությունների La Primavera ժողովածուն։

1877 թվականի հուլիսի 1-ին Ֆարֆանը Մերիդայում ամուսնացավ իր նախորդ հրահանգիչ Գարսիա Մոնտերոյի հետ և տեղափոխվեց Տաբասկո։

1879 թվականին նա հիմնեց և դարձավ Տաբասկոյում El Recreo del Hogar (Վերականգնելով տունը) ամսագրի տնօրենն ու գլխավոր խմբագիրը՝ համագործակցելով այլ ֆեմինիստների հետ, ինչպիսիք են Դոլորես Կորեա Զապատան ։

1880 թվականին նա հիմնադրել է դպրոց՝ Colegio del Porvenir(Ապագայի քոլեջ)։ Թե՛ ամսագիրը, և թե՛ դպրոցը հիմնված էին գիտական թեմաների վրա, որոնք նա նախկինում իրականացրել էր Մերիդայում։

Ֆարֆանը մահացավ ծննդաբերության ժամանակ 1880 թվականի օգոստոսի 22-ի առավոտյան՝ գնացքով ճանապարհորդելուց հետո, երբ Մեխիկոյից ժամանել էր Սան Խուան Բաուտիստա դե լա Վիլլա Հերմոսա, Տաբասկո, Մեքսիկա։ Նրա նորածին դուստրը մահացավ կարճ ժամանակ անց։

Հուղարկավորության գրքույկը, որը գրվել է ժամանակաշրջանի ամենահայտնի հեղինակների կողմից, հիշատակի տուրք է Ֆարֆանին՝ որպես առաջամարտիկ մանկավարժի և գրական լրագրողի նրա ունեցած ներդրումների։ Նրա մահից երեք տարի անց El Dominguero ամսագիրը նրան շնորհեց Misionera de la Civilización (Քաղաքակրթության միսիոներ) տիտղոսը՝ արժևորելով, թե ինչպես է նրա գրական ներդրումը փոխել հասարակության ընկալումը և կանանց հնարավորությունները։

1885 թվականին նրա ամուսինը տեղափոխեց Ֆարֆանի աճյունը Տաբասկոյից և վերաթաղեց իր ընտանեկան դամբարանում՝ հայրենի Մերիդա քաղաքում։ Թաղման արարողությանը մասնակցում էին բարձրաստիճան պաշտոնյաներ, ընկերներ և գործընկերներ։

Ընտիր երկեր

• Farfán, Cristina; Tenorio Zavala, Gertrudis; Cetina Gutiérrez, Rita (1870). Estrada y Zenea, Ildefonso (ed.). La Aurora (PDF) (Spanish). Mérida, Mexico: "El Iris" de Ildefonso Estrada y Zenea. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
• 1870–1872 տարբեր բանաստեղծություններ La Siempreviva ամսագրում
• 1874 La Primavera: Poesía y ensayo
• Farfán, Cristina (1893). «Cristina Farfán de García Montero». In Vigil, José María (ed.). Poetisas mexicanas. Siglos XVI, XVII, XVIII y XIX (PDF) (Spanish). Mexico City, Mexico: Secr. De Fomento. էջեր 217–219. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ ապրիլի 3 2016-ին.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

Գրականություն

• Avelar Mayer, María de los Ángeles (2011). La siempreviva: voz pionera del sur (1870–1872) [The Everlasting:Pioneer voices of the south (1870–1872)] (Licenciada) (Spanish). Mexico City, Mexico: National Autonomous University of Mexico. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.{{cite thesis}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
• González Jiménez, Rosa María (2005). «Dolores Correa Zapata: una profesora feminista del siglo XX» [Dolores Correa Zapata: a feminist teacher of the 20th century]. Perspectivas Docentes (Spanish). Villahermosa, Tabasco, Mexico: Universidad Juárez Autónoma de Tabasco. 30: 31–51. ISSN 0188-3313. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
• Infante Vargas, Lucrecia (2015). Las maestras de México [The Teachers of Mexico] (PDF) (Spanish). Ciudad de México, México: Secretaría de Educación Pública: Instituto Nacional de Estudios Históricos de las Revoluciones de México. ISBN 978-607-9419-19-6. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ դեկտեմբերի 22-ին.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
• Peniche Rivero, Piedad (2007). «Rita Cetina Gutiérrez, la feminista pionera de la educación en Yucatán en contexto teórico» [Rita Cetina Gutiérrez, the pioneering feminist of education in Yucatan in theoretical context] (PDF) (Spanish). Mérida, Mexico: Archivo General del Estado de Yucatán. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
• Rosado Rosado, Georgina (n.d.). «Las maestras de México». Por Esto! (Spanish). Mérida, Mexico. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
• Salmones, Haydeé (2017 թ․ օգոստոսի 6). «Cristina Farfán [Manzanilla]». XIX Decimonónicas (Spanish). Mexico. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
• Sosa Muñiz, Javier (2010). «Rita Cetina Gutierrez». Rita Cetina Gutiérrez (Spanish). Mérida, Mexico: Escuela Rita Cetina Gutiérrez. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
• Corona fúnebre a la memoria de la distinguida poetiza yucateca señora doña Cristina Farfán de García Montero [Funeral crown to the memory of the distinguished poet from Yucatan Mrs. Cristina Farfán de García Montero] (Spanish). Mérida, Mexico: Espinosa y Compañia. 1880.{{cite book}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
• «Efemérides del periodismo mexicano: Cristina Farfán de García y Montero» [Ephemeris of Mexican journalism: Cristina Farfán de García y Montero] (Spanish). Boca del Río, Veracruz, Mexico: Cambio Digital. 2017 թ․ հուլիսի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.{{cite news}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
• «México matrimonios, 1570–1950: José María Jesús Apolinario García Montero/María Cristina Farfán». FamilySearch (Spanish). Mérida, Yucatan, Mexico: Archivos Sagrario. 1877 թ․ հուլիսի 1. FHL microfilm #649002. Վերցված է 2017 թ․ դեկտեմբերի 4-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

Արտաքին հղումներ

• La Educación de la mujer, Cristina Farfán Manzanilla. Yucatán, México