Մասնակից:An Qocharyan/Ավազարկղ

Յուրայի Ժամանակաշրջան (համակարգ, փուլ), յ ու ր ա, մեզոզոյան խմբի երկրորդ համակարգը, որը համապատասխանում է Երկրի պատմության մեզոզոյան դարաշրջանի երկրորդ ժամանակաշրջանին։ Հաջորդում է արիասի ժամանակաշրջանին և նախորդում կավճի ժաէհսնակաշրջանին՝․ Անվանումը ծագում է Ֆրանսիայի և Շվեյցարիայի Ցուրայի (Ju¬ ra) լեռներից։ Ռադիոլոգիական մեթոդով Ցու․ ժ-ի սկիզբը որոշվում է 190—195 մլն տարի, վերջը՝ 135—137 մլն տարի մ․ թ․ ա․, աեողությունը4 55—58 մլն աարի։ Ցու․ ժ․ անջատել է ֆրանսիացի երկրաբան Ա․ Բրոնյարը՝ 1829-ին։ ՍՍՀՄ-ում ընդուն¬ ված է Ցու․ ժ-ի շերտագրության հետնյալ սխեման․ Ցուրայի ժամանակաշրջանի շերտագրության սխեման Բաժիններ Զարկեր Վերին J3 Միջին J2 Ստորին Ji Տիտոնի (Վոլգյան) Կիմերիշի Օքսֆորդի Կելովեյի Բաթի Բայոսի Աալենի Թոարի Պլինսբախի Սինեմյուրի Գետանգի Ցուրայի հասակի ապարները տարած¬ ված են բոլոր մայրցամաքներում։tԸստ կազմի և ձևավորման պայմանների դրանք խիստ բազմազան են (ծովային և կոնտի- նենտալ ավազակավային հաստվածքներ, կարբոնատային ապարներ և աղաբեր նստվածքներ, հրաբխային ապարներ)։ Տեկտոնական շարժումները առավել ին¬ տենսիվ դրսևորվել են Խաղաղօվկիանոս¬ յան գեոսինկլինալային գոտում, որտեղ կազմավորվել են մինչև այժմ պահպան¬ ված ծալքավոր լեռնային համակարգեր։ Ցու․ ժ-ում տեղի է ունենում Ատլանտյան և Հնդկական օվկիանոսների իջվածքների առաջացումը, որը հետևանք է, հավանա¬ բար, մայրցամաքների շարժման, հատ¬ կապես ԳոհդվաԱայի տրոհման; Տրոհման զոնաների հետ կապված են հրաբխակա¬ նության ակտիվ դրսևորումներ (Արևել¬ յան Աֆրիկա, Հարավային Ամերիկա)։ Կլիման, որ համեմատաբար չոր էր յուրա- յի սկզբում, միջին յուրայում դառնում է խոնավ։ Ուշ յուրայում պարզորոշ արտա¬ հայտվում է կլիմայական զոնայնությունը։ Ցու․ ժ-ի բուսականությունը աչքի է ընկ¬ նում ձարխոտերի և բազմազան մերկա- սերմերի գերակշռությամբ։ Կենդանական աշխարհում անողնաշարավորների բնո¬ րոշ ներկայացուցիչներն էին ամոնիտները և բելեմնիտները։ Լայնորեն տարածված էին զանազան երկփեղկանիներ։ Ողնա¬ շարավորները հիմնականում ներկայաց¬ ված էին խոշոր չափերի հասնող ցամա¬ քային և լողացող մողեսներով։ Երևան են գալիս ծովային կոկորդիլոսներն ու կրիա¬ ները, առաջին ատամնավոր թռչունները։ ՍՍՀՄ-ում յուրայի նստվածքները մեծ տա¬ րածում ունեն Արևելա֊Եվրոպական պլատֆորմի, Արևմտա-Սիբիրական դաշ¬ տավայրի սահմաններում, հվ-ի ծալքա¬ վոր զոնաներում (Կարպատներ, Ղրիմ, Կովկաս, Պամիր, Անդրբայկալ)։ Ցու․ ժ-ի նստվածքները պարունակում են ածխի համաշխարհային պաշարների 14% ֊ը և նավթի մոտ 15%-ը։ ՍՍՀՄ-ում ածխի խո¬ շոր հանքավայրեր կան Արևելյան Սիբի- րում, Անդրբայկալում, Անդրկովկասում, արտասահմանում՝ Բալկանյան թերակըղ- զում, Իրանում, ՄԺՀ-ում, ՉԺՀ-ում։ Նավ¬ թի և գազի հանքավայրեր ՍՍՀՄ-ում հայտնի են Մանգիշլակում, Կովկասում՝ Արևմտյան Սիբիրում, արտասահմանում՝ Հյուսիսային Ամերիկայում, Մերձավոր և Միջին Արևելքում։tՑուրայի հասակի ապարների հետ են առնչված երկաթի (Արևմտյան Եվրոպա), ֆոսֆորիտների, գիպսի, աղերի և այլ օգտակար հանածո¬ ների հանքավայրեր։tՀայկ․ ՍՍՀ-ում Ցու․ ժ-ի ապարները (էֆուզիվներ, տու- ֆաբրեկչիաներ, ավազաքարեր) հայտնի են հանրապետության հս․ և հս-արլ․ մա¬ սերում, Զանգեզուրում։ Դրանց հետ են կապված պղնձի և բազմսս մետաղային մի շարք հանքավայրեր (Ալավերդի, Շամ- լուղ, Ախթալա, Ղափան)։